Przedmowa prezes EBC Christine Lagarde

Datą graniczną dla przedmowy prezes EBC i wywiadu z przewodniczącym Rady ds. Nadzoru był 28 lutego 2023.

2022 był trudnym rokiem dla mieszkańców strefy euro. Chociaż gospodarka ożywiła się po pandemii, niekorzystnie na nią wpłynęła nieuzasadniona napaść Rosji na Ukrainę. Wojna nie miała dużego bezpośredniego wpływu na banki, ponieważ niewiele z nich miało duże ekspozycje w regionach ogarniętych konfliktem, jednak sektor bankowy borykał się z poważną niepewnością gospodarczą i rekordowo wysoką inflacją.

Silna presja inflacyjna wynikała z kryzysu energetycznego wywołanego wojną oraz zatorów w łańcuchach dostaw i stłumionego popytu w następstwie pandemii. W takich warunkach zadaniem władz monetarnych jest dopilnowanie, żeby inflacja się nie utrwaliła i wkrótce powróciła do docelowego poziomu. EBC podjął odpowiednie działania i rozpoczął normalizację polityki pieniężnej: zakończył skup aktywów netto, a następnie podniósł stopy procentowe.

Rosnące stopy oddziaływały na wyniki nadzorowanych banków w 2022. Rentowność – pierwszą linię obrony banków przed szokami – podtrzymywały przychody odsetkowe netto, które rosły po raz pierwszy od kilku lat. Dalej poprawiała się także jakość aktywów, co było widoczne w obniżeniu się stanu kredytów zagrożonych do najniższego poziomu od 2015, kiedy rozpoczęto pomiar danych dla unii bankowej. Te czynniki zapewniają płynną transmisję impulsów polityki pieniężnej przez banki do gospodarki strefy euro.

Jednak w sytuacji zaostrzania się warunków finansowania banki muszą nadal radzić sobie z problemami dotyczącymi zarządzania wewnętrznego i zasad kontroli ryzyka. Dlatego europejski nadzór bankowy uważnie obserwuje narastanie ryzyk.

Jednocześnie banki musiały – jeszcze przed 2022 – dostosować swoje modele biznesowe do strukturalnych wyzwań związanych z cyfryzacją i zmianą klimatu, spotęgowanych przez niczym niesprowokowaną wojnę Rosji przeciwko Ukrainie. Wojna jeszcze bardziej zwiększyła ryzyko cyberataków, a wraz z odchodzeniem przez Europę od ropy i gazu z Rosji nasila się ryzyko związane z przejściem na alternatywne źródła energii. Te zagrożenia, podobnie jak narastające ryzyko związane z materialnymi skutkami zmiany klimatu, wymagają od banków aktywnego i kompleksowego podejścia do podnoszenia odporności na szoki związane ze zmianą klimatu i transformacją.

EBC poczynił już ważne kroki, żeby banki sprostały współczesnym wyzwaniom. Będziemy nieprzerwanie dążyć do tego, żeby Europejczycy mogli nadal polegać na solidnym sektorze bankowym.

Wywiad z Andreą Enrią, przewodniczącym Rady ds. Nadzoru

Datą graniczną dla przedmowy prezes EBC i wywiadu z przewodniczącym Rady ds. Nadzoru był 28 lutego 2023.

W 2022 było dużo ważnych wydarzeń. Jaki to był rok dla Nadzoru Bankowego EBC?

Po pierwsze rok 2022 był okresem przejścia z jednego kryzysu w drugi. Na początku roku wszystko wskazywało na równomierne ożywienie po pandemii, która wywróciła życie społeczne i gospodarcze do góry nogami. Dobrze pamiętam, że po raz pierwszy od dłuższego czasu banki i analitycy z pewnym optymizmem patrzyli w najbliższą przyszłość. Właśnie wtedy Rosja dokonała nieuzasadnionej napaści na Ukrainę. Rosyjska wojna to przede wszystkim niewyobrażalne cierpienie Ukraińców. Spowodowała jednak także zaburzenia w gospodarce i na rynkach finansowych w Europie i na całym świecie, które stopniowo przekształciły się w pełnowymiarowy szok makroekonomiczny.

W ramach nadzoru musieliśmy szybko i sprawnie reagować, żeby poradzić sobie z gwałtownymi zmianami sytuacji gospodarczej i nowymi wyzwaniami dla sektora bankowego. Wojna i sankcje bezpośrednio dotknęły kilka banków, które były bezpośrednio zaangażowane w Rosji lub miały z nią powiązania. Jednak wszystkie banki były w równym stopniu narażone na niekorzystne oddziaływanie szoku energetycznego i surowcowego, a także utrzymującej się wysokiej inflacji i szybkiej normalizacji polityki pieniężnej.

Z drugiej strony był to dla Nadzoru Bankowego EBC rok rozwoju. Nasi pracownicy wrócili do bardziej regularnej pracy w swoich biurach, w których z przyjemnością mogliśmy ponownie obserwować wzmożoną aktywność. Posiedzenia Rady ds. Nadzoru, którym przewodniczyłem, częściej odbywały się na miejscu i z radością osobiście odwiedziłem kilka właściwych organów krajowych.

Poczyniliśmy także duże postępy w integracji między EBC a właściwymi organami krajowymi uczestniczącymi w jednolitym mechanizmie nadzorczym (SSM). Nadal krzewimy wspólną kulturę SSM i promujemy powiązane ścieżki kariery zawodowej, przez stwarzanie nadzorcom możliwości ściślejszej współpracy w całym cyklu nadzorczym, dążenie do większej koordynacji planowania i budżetowania, dalszy rozwój narzędzi współdziałania w ramach SSM oraz wprowadzanie jednolitych technologii na potrzeby nadzoru i szkoleń.

Jak banki radziły sobie po wybuchu rosyjskiej wojny przeciwko Ukrainie?

Należy odróżnić banki z bezpośrednimi powiązaniami z Rosją od wszystkich innych banków.

Wydarzenia geopolityczne – w szczególności sankcje – bezpośrednio zaszkodziły kilku bankom. Sberbank Europe AG, rosyjska grupa bankowa z siedzibą w Austrii i spółkami zależnymi w Chorwacji i Słowenii, ucierpiała pod względem reputacyjnym i doświadczyła znacznego odpływu depozytów. Ostatecznie uznano, że bank znajduje się na progu upadłości lub jest zagrożony upadłością, i grupa wycofała się z rynku. Innym przykładem jest RCB Bank LTD, cypryjski bank, w którym rosyjski VTB był istotnym akcjonariuszem. W zmienionej sytuacji geopolitycznej i po wprowadzeniu sankcji ten bank podjął decyzję o dobrowolnej likwidacji działalności bankowej, wskutek czego cofnięto mu licencję.

Na straty są narażone również grupy bankowe ze strefy euro bezpośrednio obecne w Rosji, gdyby chciały i zdołały wyjść z tego rynku. Dla niektórych to ryzyko już się urzeczywistniło, lecz z ograniczonym i kontrolowanym skutkiem.

Na razie sektor bankowy jako całość okazał się bardzo odporny na szok makroekonomiczny wywołany wojną, nawet bardziej, niż przewidywaliśmy w analizie podatności na zagrożenia opublikowanej w maju 2022. Łączny współczynnik kapitału podstawowego Tier I na koniec trzeciego kwartału 2022 wyniósł 14,7%, czyli tylko nieco mniej niż na koniec 2019. Jakość aktywów w dalszym ciągu się poprawiała: wolumen ekspozycji zagrożonych w bankach istotnych na koniec września 2022 spadł do 349 mld EUR. Jest to najniższy poziom od 2015, kiedy po raz pierwszy opublikowano dane dotyczące nadzoru nad bankami istotnymi. Rentowność także była rekordowo wysoka. Średni zwrot z kapitału własnego banków w trzecim kwartale 2022 wyniósł 7,6%.

Ze względu na te korzystne wyniki banki zaplanowały na 2023 wypłaty zysków, które zasadniczo odpowiadają dostosowaniu dywidend i wykupów akcji własnych w 2022, w miarę znoszenia ograniczeń związanych z pandemią. Nie wyraziliśmy sprzeciwu wobec planów poszczególnych banków, ale ze wszystkimi z nich prowadziliśmy dwustronny dialog nadzorczy w ramach zwykłej oceny kształtowania się sytuacji kapitałowej.

Pod koniec 2022 perspektywy makroekonomiczne zaczęły się ponownie poprawiać. Nie oznacza to jednak końca szoku makroekonomicznego. Jeśli presja inflacyjna się utrzyma, konieczność szybkiej normalizacji polityki pieniężnej może odbić się na portfelach i liniach biznesowych niektórych banków. Wskutek tego pojawią się nowe wyzwania, które dla jednych podmiotów mogą być korzystne, a dla innych – szkodliwe.

Jeśli chodzi o wyzwania, które z nich Pana zdaniem są dla europejskich banków najważniejsze?

Pierwsza grupa wyzwań dotyczy koniunktury.

Jeżeli kryzys energetyczny nie zostanie powstrzymany, ryzyko kredytowe może narastać w portfelach kredytowych przedsiębiorstw najbardziej zależnych w swojej działalności od energii. Ogólnie można powiedzieć, że spowolnieniu gospodarczemu pod koniec ubiegłego roku towarzyszył ponowny wzrost liczby przedsiębiorstw niewywiązujących się ze swoich zobowiązań. To wymaga wzmożonej czujności w odniesieniu do jakości aktywów.

Szybka normalizacja polityki pieniężnej, obejmująca zwłaszcza rosnące stopy procentowe, była ważnym czynnikiem wzrostu rentowności banków. Ten czynnik może jednak doprowadzić także do pogorszenia się jakości aktywów: w przypadku kredytów, które są szczególnie wrażliwe na stopy procentowe, kredytobiorcom trudno będzie spłacić zadłużenie.

Ta zmiana w zakresie stóp procentowych może także spowodować niekontrolowane dostosowania w niektórych segmentach rynku finansowego i niebankowych instytucjach finansowych oraz zwiększyć ryzyko kredytowe kontrahenta w bankach, których ekspozycje koncentrują się na tych rynkach i podmiotach.

Jeśli chodzi o dalszą perspektywę, normalizacja stóp procentowych i zacieśnianie ilościowe mogą zmusić niektóre banki do zmiany średniookresowych strategii finansowania i położenia większego nacisku na ryzyko płynnościowe i ryzyko finansowania.

Proces przeglądu i oceny nadzorczej (SREP) z 2022 rzucił nowe światło na kilka utrzymujących się słabości. Niedociągnięcia w kontroli ryzyka nadal mają wpływ na punktację banków w kategorii ryzyka kredytowego. Dodatkowo stwierdzono pewne problemy dotyczące skuteczności organów zarządzających, zarządzania ryzykiem oraz struktur odpowiedzialnych za zgodność i audyt wewnętrzny. Nasze obawy dotyczące kontroli ryzyka i zarządzania wewnętrznego w bankach wzmacnia niepewność w otoczeniu zewnętrznym, ponieważ retrospektywne wskaźniki poziomu ryzyka mogą dać niedokładny ogląd sytuacji przy prognozowaniu przyszłych trendów i zagrożeń.

Kolejnymi istotnymi wyzwaniami średniookresowymi dla banków są transformacja cyfrowa oraz ryzyka klimatyczne i środowiskowe. Wymagają one natychmiastowej i ukierunkowanej uwagi.

Wspomniał Pan o normalizacji polityki pieniężnej. Jak europejskie banki są przygotowane na zmieniające się stopy procentowe?

Podwyżka stóp procentowych jest dla banków zazwyczaj dobrą wiadomością. Oznacza, że mogą one uzyskać większy dochód z marży odsetkowej, czyli różnicy między pobieranym oprocentowaniem kredytów a wypłacanymi odsetkami od depozytów. Normalizacja stóp procentowych oraz pobudzający wpływ tej długo oczekiwanej zmiany na przychody odsetkowe netto są głównymi przyczynami dobrych wyników banków w 2022. Po raz pierwszy od kilku lat wynik z tytułu odsetek poprawił się nie tylko z powodu wzrostu wolumenu kredytów, lecz także z powodu rosnących marż odsetkowych netto.

Banki i analitycy oczekują, że perspektywy rentowności w bieżącym roku pozostaną równie pozytywne. Według naszych danych, jeżeli gospodarka w skali makro będzie się rozwijała zgodnie z obecnymi przewidywaniami, dalsze równomierne podwyżki stóp procentowych prawdopodobnie przyczynią się do wzrostu średnich dochodów sektora.

Jeśli jednak nie spełni się scenariusz bazowy i wystąpią bardziej niekorzystne zmiany, sytuacja może być inna. W miarę wzrostu stóp procentowych, zwłaszcza w razie spowolnienia wzrostu gospodarczego, koszty wynikające z pogorszenia się jakości aktywów w niektórych portfelach i liniach biznesowych mogą przewyższać dochody odsetkowe. Kredytobiorcy z segmentów, które są tradycyjnie bardzo wrażliwe na zmiany kosztu kredytu, mogą mieć trudności ze spłatą zadłużenia. Kredyty konsumenckie, kredyty na nieruchomości i finansowanie lewarowane to główne obszary, które wymagają uwagi nadzorców.

Jak wspomniałem, proces dostosowywania stóp procentowych może spowodować zaburzenia na rynkach finansowych. Długi okres niskich stóp procentowych sprzyjał bezprecedensowemu wzrostowi długu. Niektóre podmioty podlegające mniejszej regulacji lub niepodlegające jej w ogóle przyjmowały wysoko lewarowane i często bardzo skoncentrowane pozycje, które mogą się szybko pogorszyć, jeśli niespodziewanie zmienią się perspektywy gospodarcze lub stopy procentowe. Upadek funduszu Archegos w 2021 i zawirowania spowodowane inwestycjami opartymi na zobowiązaniach w Wielkiej Brytanii w 2022 pokazują, jak przy braku interwencji takie epizody mogą się łatwo rozprzestrzenić w sektorze bankowym.

Wobec podwyżek stóp procentowych i zacieśniania ilościowego banki muszą się bardziej skupić na ryzyku płynnościowym i ryzyku finansowania. Jeśli nie dostosują szybko swoich zdolności zarządzania ryzykiem i sterowania strategicznego, ich zbyt uproszczone i wyraźnie przestarzałe strategie zarządzania aktywami i zobowiązaniami – np. transakcje carry trade prowadzone przy użyciu nadzwyczajnych środków wsparcia ze strony polityki pieniężnej – mogą stanąć pod znakiem zapytania w trudniejszym otoczeniu finansowym, a banki mogą się nagle znaleźć w trudnej sytuacji.

W 2022 kontrola ryzyka i zarządzanie wewnętrzne w bankach były jednym z głównych obszarów zainteresowania. Jakich postępów w tym obszarze oczekuje Pan jeszcze od banków?

Muszę uczciwie powiedzieć, że w tym obszarze banki nie robią wystarczających postępów.

Po pierwsze, w 2022 nadal występowały niedociągnięcia w agregacji danych i sprawozdawczości z powodu niedostatecznej skuteczności zarządzania danymi i procedur zarządzania jakością danych, rozdrobnienia środowiska informatycznego oraz ograniczonego zakresu i stopnia zaawansowania projektów naprawczych banków. Wskutek tego organy zarządzające mają utrudniony dostęp do informacji niezbędnych do zarządzania ryzykiem i kształtowania strategii organizacji.

Po drugie, niektóre banki musiały jeszcze usprawnić działanie swoich jednostek kontroli wewnętrznej, zwłaszcza zaradzić brakom kadrowym, niskiej pozycji tych jednostek, a także niedociągnięciom w realizowanych procesach, takich jak programy monitorowania zgodności oraz określanie apetytu na ryzyko w bankach. W 2022 przeprowadziliśmy ukierunkowane przeglądy, w których przeanalizowaliśmy bankowe praktyki zarządzania ryzykiem w obszarach związanych z pandemią i normalizacją stóp procentowych, szczególnie w odniesieniu do kredytów na nieruchomości komercyjne i mieszkaniowe, ryzyka stopy procentowej i spreadu kredytowego w portfelu bankowym oraz ryzyka kredytowego kontrahenta.

Dążąc do wymiernych postępów tam, gdzie są one najbardziej potrzebne, będziemy w pełni wykorzystywać wszystkie narzędzia i uprawnienia nadzorcze, którymi dysponujemy na mocy prawa unijnego i krajowego. Jeśli środki jakościowe nie są wystarczająco skuteczne, żeby banki terminowo reagowały i usuwały stwierdzone niedociągnięcia, możemy zastosować ukierunkowane wymogi kapitałowe w ramach filaru II, środki egzekwowania przepisów lub sankcje w celu uzyskania odpowiednich rezultatów. Gdy postępy banków są zbyt powolne, a ich wyniki – wciąż niezadowalające, EBC może jeszcze bardziej podnieść skuteczność sprawowanego nadzoru przez wzmocnienie środków nadzorczych w wyraźnie określonych ramach czasowych.

Niektórzy twierdzą, że europejski nadzór bankowy jest zbyt interwencyjny i uciążliwy oraz nakłada nadmiernie wysokie wymogi, które szkodzą konkurencyjności banków w UE. Co odpowiedziałby Pan na takie głosy?

Po pierwsze, to po prostu nieprawda, że regulacyjne i nadzorcze wymogi kapitałowe w UE są wyższe niż w innych jurysdykcjach, np. Stanach Zjednoczonych lub Wielkiej Brytanii. Często spotykamy się z partnerami z amerykańskich i brytyjskich organów i porównujemy wymogi nakładane na banki. Muszę stwierdzić, że stosujemy podobne podejście. Co więcej, wymogi kapitałowe dla największych europejskich banków o znaczeniu systemowym – które faktycznie konkurują na rynkach światowych – są nieco lżejsze.

Mimo to zawsze jesteśmy otwarci na krytyczne opinie. W procedurach nadzorczych wprowadzamy teraz zmiany, które powinny być odpowiedzią na niektóre problemy zgłaszane przez branżę.

Wdrażamy zasady dotyczące tolerancji na ryzyko, dzięki którym nadzorcy będą mogli intensyfikować działania w obszarach najbardziej tego wymagających oraz łatwiej przekładać strategiczne priorytety nadzorcze dla całego SSM na plany nadzorcze dla poszczególnych banków. Zasady dotyczące tolerancji na ryzyko nie osłabiają standardów nadzorczych ani intensywności, z jaką nadzorujemy poszczególne banki. Powodują natomiast, że bardziej skupiamy się na nadzorze opartym na analizie ryzyka. To oznacza także, że banki mogą oczekiwać mniej biurokratycznego nadzoru, potencjalnie mniejszej liczby wniosków i zmniejszenia obciążeń sprawozdawczych, ponieważ nie będziemy stosować instrukcji nadzoru w pełnym i kompleksowym zakresie do wszystkich banków. Będziemy za to kierować się priorytetami uwzględniającymi specyfikę poszczególnych banków. Dzięki temu nasze procedury nadzorcze staną się sprawniejsze oraz bardziej elastyczne, proporcjonalne i oparte na ryzyku.

Przez stosowanie nowego wieloletniego procesu SREP nadzór będzie także mniej uciążliwy, ponieważ czynności nadzorcze w bankach w różnych obszarach ryzyka rozłożymy na kilka lat, zamiast starać się uwzględnić wszystko każdego roku. Skupimy się przy tym bardziej na ryzyku i będziemy priorytetowo traktować najważniejsze zagrożenia w danym roku. Oczekujemy także na opinię niezależnego zespołu ekspertów, który ocenia proces SREP, oraz przyjrzymy się naszym metodom pod kątem dalszego zwiększenia ich przejrzystości. Wszystkie te inicjatywy mają na celu jak najlepsze dostosowanie naszych procedur nadzorczych do zagrożeń, z jakimi nadzorowane banki mogą się mierzyć w przyszłości.

1 Nadzór bankowy w 2022

1.1 Banki objęte europejskim nadzorem bankowym w 2022: wyniki i główne ryzyka

1.1.1 Odporność banków objętych europejskim nadzorem bankowym

Instytucje istotne rozpoczęły rok 2022 zdecydowanie na ścieżce ożywienia po pandemii koronawirusa (COVID‑19) i z solidną sytuacją kapitałową. Początkowe skutki wojny Rosji przeciwko Ukrainie zostały opanowane, dzięki czemu dotknęły jedynie bardzo niewielką liczbę banków z bezpośrednimi ekspozycjami na obszary objęte wpływem wojny. Po tym nastąpił jednak szybko kryzys energetyczny i szerszy szok makroekonomiczny charakteryzujący się uporczywą presją inflacyjną i szybko postępującą normalizacją polityki pieniężnej. Mimo pogorszenia się sytuacji w pierwszej połowie 2022 sektor bankowy w strefie euro pozostał odporny, a łączny współczynnik kapitału podstawowego Tier I (CET1) na koniec trzeciego kwartału 2022 wyniósł 14,7% (wykres 1), czyli tylko nieco mniej niż na koniec 2019. Biorąc pod uwagę rekordowe poziomy rentowności w sektorze bankowym w 2022, spadek łącznego współczynnika CET1 wynikał głównie ze wzrostu aktywów.

Sytuacja kapitałowa instytucji mniej istotnych pogorszyła się, choć nadal była mocna: w trzecim kwartale 2022 średni współczynnik CET1 obniżył się w ujęciu rocznym o 54 punkty bazowe, do 17,0%, pod wpływem wzrostu akcji kredytowej i osłabienia się ogólnej rentowności. Kwota ekspozycji na ryzyko wzrosła o 112 mld EUR, czyli o 4,8%, zaś kwalifikujący się kapitał CET1 – zaledwie o 1,5%.

Wykres 1

Współczynniki kapitałowe instytucji istotnych (definicja przejściowa)

(skala lewa: mld EUR, skala prawa: proc.)

W trzecim kwartale 2022 łączny wskaźnik dźwigni finansowej w instytucjach istotnych osiągnął poziom 5,2% (wykres 2), czyli jeden z najniższych od czasu uruchomienia europejskiego nadzoru bankowego, ale nadal znacznie przekraczający wymogi i bufory regulacyjne. Spadek (−90 punktów bazowych) odnotowany w pierwszych trzech kwartałach 2022 wynikał w dużej mierze ze wzrostu ekspozycji, który był odzwierciedleniem wzrostu aktywów w sektorze bankowym, ale także – choć w mniejszym stopniu – z wygaśnięcia na koniec marca 2022 wyłączenia, na podstawie którego ekspozycje wobec banków centralnych nie były ujmowane przy obliczaniu wskaźnika dźwigni. Łączny wskaźnik dźwigni w instytucjach mniej istotnych w trzecim kwartale 2022 wyniósł 8,6%, czyli mniej niż w trzecim kwartale 2021.

Wykres 2

Wskaźnik dźwigni finansowej w instytucjach istotnych

(proc.)

Ramka 1
Analiza podatności na zagrożenia dotycząca odporności banków: wojna w Europie

Ocena efektów drugiej i trzeciej rundy wynikających z wojny Rosji przeciwko Ukrainie dla instytucji istotnych

Po gwałtownej zmianie, jaka zaszła w otoczeniu geopolitycznym w wyniku wojny Rosji przeciwko Ukrainie, EBC przeprowadził w pierwszym półroczu 2022 analizę podatności na zagrożenia dotyczącą odporności banków. Dzięki tej doraźnej ocenie nadzorcy uzyskali szerszą wiedzę na temat ogólnej odporności banków.

W ramach analizy podatności na zagrożenia oceniono odporność i wypłacalność instytucji istotnych w różnych scenariuszach szokowych, które odzwierciedlały wysoki stopień niepewności z początku wojny. Wyniki potwierdziły ogólną odporność banków podlegających europejskiemu nadzorowi bankowemu, nawet przy uwzględnieniu efektów drugiej i trzeciej rundy wynikających z wojny Rosji przeciwko Ukrainie. Łączny (pełny) współczynnik CET1 w scenariuszu dotkliwie szokowym oszacowano na 11,6%, przy czym uszczuplenie kapitału wyniosło 3,6 pkt proc. W scenariuszu szokowym ten współczynnik osiągnął 13,1%, a uszczuplenie kapitału wyniosło około 2,1 pkt proc.

Wykres A

Wykres kaskadowy przedstawiający łączne wyniki w scenariuszach szokowym i dotkliwie szokowym według rodzaju ryzyka

(pełny współczynnik CET1 w pkt proc.)

Na potrzeby tego wewnętrznego testu odpowiednio zestawiono dostępne dane nadzorcze oraz dane z testów warunków skrajnych przeprowadzonych w 2021 przez Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (EUNB) na poziomie całej UE i przez EBC w ramach procesu SREP. Zastosowana metodyka była zasadniczo zgodna z notą metodyczną EUNB dotyczącą ogólnounijnego testu warunków skrajnych z 2021. Do oceny ryzyka kredytowego i rynkowego banków oraz ryzyka dla ich rentowności zastosowano modele EBC oparte na metodzie odgórnej. Za pomocą nowych modułów zbadano ekspozycje banków na sektory podatne na zagrożenia, istniejące zasoby kredytów zagrożonych, skutki spłaty ukierunkowanych dłuższych operacji refinansujących oraz możliwe skutki wynikające z całkowitej straty z tytułu ekspozycji na Białoruś, Rosję i Ukrainę (efekt walk‑away).

Wykres B

Banki z wynikami poniżej wymogów kapitałowych w wybranych testach warunków skrajnych

(proc. łącznej kwoty ekspozycji na ryzyko w danej próbie instytucji istotnych)

Rozważane trzy scenariusze (bazowy, szokowy i dotkliwie szokowy) wynikały z projekcji makroekonomicznych ekspertów EBC dla strefy euro z marca 2022 i zostały szczegółowo opisane w Financial Stability Review z maja 2022.

Wyniki analizy podatności na zagrożenia dostarczyły nadzorcom danych wyjściowych do krytycznej oceny banków objętych ich bezpośrednim nadzorem, zwłaszcza tych uznanych za najbardziej podatne na obecne warunki. Wśród omawianych aspektów znalazły się: dotkliwość scenariuszy wewnętrznych testów warunków skrajnych przeprowadzanych przez banki, metodyka testów warunków skrajnych, koncentracje sektorowe, adekwatność rezerw oraz wyzwania pod względem rentowności w warunkach rosnących stóp procentowych. Tego rodzaju test przeprowadzany metodą odgórną nie może jeszcze w pełni zastąpić oddolnych testów warunków skrajnych przeprowadzanych przez banki. Możliwość centralnej kwantyfikacji wpływu warunków skrajnych okazała się jednak niezbędna dla nadzorców do szybkiej oceny możliwych skutków wojny Rosji przeciwko Ukrainie.

W 2022 jakość aktywów nadal się poprawiała. Przy braku oznak istotnej krystalizacji ryzyka kredytowego oraz w obliczu znacznej nadbudowy rezerw narosłej w czasie pandemii, po lekkim wzroście na początku wojny Rosji przeciwko Ukrainie, średni koszt ryzyka zaczął ponownie wykazywać trend spadkowy w drugim i trzecim kwartale 2022 i ogólnie powrócił do poziomów sprzed pandemii. Ponadto w pierwszym półroczu 2022 wolumen kredytów zagrożonych zmniejszył się praktycznie we wszystkich portfelach, choć w trzecim kwartale nastąpiły pewne niewielkie wzrosty w portfelu konsumenckim oraz portfelu małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP). Podobnie, mimo pewnego zwiększenia się wolumenu kredytów z rozpoznanym znacznym wzrostem ryzyka kredytowego, czyli – w ujęciu rachunkowym – kredytów fazy 2, do końca trzeciego kwartału obserwowano stabilny trend, utrzymujący się jednak powyżej szczytowego poziomu z okresu pandemii. Mimo tych pozytywnych zmian przyszła ścieżka pozostaje niejasna, a pewne sygnały wskazują na wzrost ryzyka, w szczególności w związku z niewielkimi ogniskami wczesnych zaległości kredytowych, jakie w trzecim kwartale 2022 zaczęły się rozwijać w niektórych krajach. Może to wskazywać na narastanie podwyższonego ryzyka kredytowego i potencjalny wzrost wolumenu kredytów zagrożonych w najbliższym okresie. Z tego punktu widzenia stan kredytów fazy 2 będzie podlegać dalszemu monitorowaniu ze strony nadzoru, zwłaszcza w bankach z ekspozycją na sektory podatne na wzrosty cen gazu i energii, ale także w przypadku portfeli, takich jak finansowanie lewarowane, kredyty konsumenckie i kredyty na nieruchomości, które są wrażliwe na szybko postępującą normalizację stóp procentowych. Szok związany z cenami energii, wywołany wojną Rosji przeciwko Ukrainie, dotyczył przeważnie sektorów gospodarki zajmujących się produkcją lub przetwarzaniem surowców, dostawców energii i sektorów energochłonnych. W niektórych sektorach mógł zaostrzyć istniejące już zaburzenia w łańcuchach dostaw wynikające z obostrzeń wprowadzonych w Chinach w związku z COVID‑19 i ogólnego niedoboru mikroprocesorów. Wysokie ceny czynników produkcji odbiły się również na sektorze budownictwa i mogły dodatkowo obciążyć dużych odbiorców gazu, takich jak producenci metali, chemikaliów, żywności i napojów. Dalsze działania nadzorcze będą się koncentrować na ocenie zarządzania przez banki portfelami potencjalnie podatnymi na zagrożenia.

Wykres 3

Sektory podatne na zagrożenia

(a) Kredyty dla sektorów podatnych na zagrożenia

(b) Stan kredytów fazy 2 w sektorach podatnych na zagrożenia

Ostre napięcia geopolityczne obserwowane w 2022 spowodowały uporczywą presję inflacyjną oraz zmienność cen energii i surowców. Wpłynęło to na już i tak wysoki poziom inflacji, w czasie gdy banki centralne zaczynały normalizować politykę pieniężną, i przyczyniło się do korekty na rynkach akcji. Późniejsza szybko postępująca normalizacja stóp procentowych dała silny impuls do wzrostu przychodów netto banków z tytułu odsetek, które zwiększyły się nie tylko z powodu wzrostu akcji kredytowej, lecz także pod wpływem rosnących marż odsetkowych. Wyższe stopy i większa zmienność miały ogólnie korzystny wpływ na przychody z operacji handlowych, szczególnie w globalnych bankach o znaczeniu systemowym (wykres 4 oraz wykres 5).

Wykres 4

Dynamika przychodów odsetkowych netto

(zmiana w proc., w ujęciu czterokwartalnym)

Wykres 5

Przepływy przychodów z operacji handlowych i inwestycji według wybranych modeli biznesowych

(przepływy kwartalne w mld EUR)

Na warunki w zakresie płynności i finansowania dla instytucji istotnych w dalszym ciągu korzystnie oddziaływały środki polityki pieniężnej przyjęte w 2020 i 2021. Na 30 września 2022 wskaźnik pokrycia wypływów netto (LCR) wynosił 162%, czyli był niższy niż na koniec 2021, ale znacznie wyższy od poziomów sprzed pandemii i minimalnych wymogów regulacyjnych (wykres 6).

Wykres 6

Zmiany wskaźnika pokrycia wypływów netto, bufora płynności i wypływu płynności netto

(skala lewa: mld EUR, skala prawa: proc.)

Według stanu na ten sam dzień wskaźnik stabilnego finansowania netto wynosił 127,1%, co było poziomem zasadniczo zgodnym z wartościami notowanymi w 2021, wyraźnie wyższym od poziomów sprzed pandemii i minimalnych wymogów (wykres 7).

Wykres 7

Zmiany wskaźnika stabilnego finansowania netto, dostępnego stabilnego finansowania i wymaganego stabilnego finansowania

(skala lewa: mld EUR, skala prawa: proc.)

Jeśli chodzi o instytucje mniej istotne, odnośne pomiary nadzorcze wyniosły 188,4% dla wskaźnika LCR i 130,2% dla wskaźnika stabilnego finansowania netto, czyli były nieco niższe niż w trzecim kwartale 2021, ale nadal znacznie wyższe od progów regulacyjnych.

W ostatnim kwartale 2022 EBC kontynuował podnoszenie stóp procentowych, zmienił warunki trzeciej serii ukierunkowanych dłuższych operacji refinansujących (TLTRO III) i zaproponował bankom dodatkowe dobrowolne terminy wcześniejszej spłaty począwszy od 23 listopada 2022. Normalizacja polityki pieniężnej utrudni warunki finansowania banków i stworzy presję na spadek ich wskaźników płynności.

W rezultacie w 2022 wskaźniki kapitału i płynności wykazywały odporność, jakość aktywów poprawiła się, a rentowność wzrosła. Nadzór Bankowy EBC uważnie obserwuje efekty dystrybucyjne tych trendów przez dalsze monitorowanie słabych punktów poszczególnych banków. Jednocześnie zachowuje czujność wobec potencjalnej niepewności wynikającej ze zmienności rynków lub nieoczekiwanych zmian w otoczeniu makroekonomicznym, takich jak potencjalne pogorszenie się koniunktury, ostrzejsze podwyżki stóp procentowych czy wzmocniona presja inflacyjna.

W 2022 wyzwania związane z pandemią i wprowadzaniem nowych hybrydowych modeli pracy straciły na znaczeniu. Natomiast z powodu niepewności wynikającej z wojny Rosji przeciwko Ukrainie i rosnących napięć geopolitycznych warunki działania nadzorowanych banków były w dalszym ciągu trudne z punktu widzenia odporności operacyjnej.

Banki prowadzące kluczowe operacje w krajach bezpośrednio dotkniętych rosyjską wojną w Ukrainie wdrożyły plany ciągłości działania, które okazały się solidne w szybko zmieniającym się otoczeniu w pierwszej fazie wojny. Te instytucje istotne były w stanie zapewnić ochronę i w razie konieczności przeniesienie kluczowych pracowników, a jednocześnie kontynuować działalność. W niektórych przypadkach prowadzenie kluczowych operacji przekazano zespołom pracującym w innych miejscach, w tym w podmiotach zlokalizowanych w UE. Doświadczenia z pandemii COVID‑19 odegrały znaczącą rolę w dążeniach instytucji do szybkiej adaptacji.

Podobnie jak w poprzednich latach, w 2022 w bankach również było widać trend w kierunku transformacji cyfrowej, co oznaczało większą zależność od infrastruktury informatycznej i obsługi ze strony podmiotów zewnętrznych, w tym technologii chmury w zakresie świadczenia kluczowych usług. Choć ten trend z pewnością przynosi bankom pewne korzyści, z operacyjnego punktu widzenia niesie też ze sobą dodatkowe ryzyka i wyzwania, takie jak zarządzanie rosnącą liczbą coraz bardziej zaawansowanych cyberataków oraz potencjalna koncentracja na niewielkiej liczbie kluczowych dostawców zewnętrznych. Dlatego ryzyko cybernetyczne i zależność od podmiotów zewnętrznych pozostały jednym z priorytetów Nadzoru Bankowego EBC (więcej o nowych ryzykach związanych z technologią informatyczną i outsourcingiem w punkcie 1.2.3.1), a banki muszą dalej pracować, żeby zapewnić sobie odporność na potencjalne zaburzenia operacyjne wynikające z dowolnych zagrożeń, w tym poważnych, ale prawdopodobnych cyberincydentów, które mogłyby zagrozić systemowi finansowemu w jego szerszym ujęciu^[1].

Jeśli chodzi o strukturę zarządzania wewnętrznego w nadzorowanych bankach, EBC podkreślił potrzebę dalszej poprawy odnośnych zasad. Pandemia COVID‑19 i wojna Rosji przeciwko Ukrainie po raz kolejny pokazały znaczenie solidnych mechanizmów zarządzania wewnętrznego, a także jednostek kontroli wewnętrznej i zdolności agregacji danych.

W szczególności, w związku z wojną Rosji przeciwko Ukrainie, Nadzór Bankowy EBC wskazał obszary wymagające szczególnej uwagi: po pierwsze, zdolność organów zarządzających oraz działów prawnych i działów ds. zgodności do ścisłego kontrolowania wpływu pakietów sankcji; po drugie, odpowiednie procesy zatwierdzania transakcji klientów, w tym odpowiednie zdolności w zakresie agregacji danych o ryzyku w celu identyfikacji kluczowych ekspozycji; wreszcie – niektóre czynności prowadzone przez banki w ramach audytu wewnętrznego mogą wymagać dostosowania, żeby umożliwiać wykrywanie wszelkich istotnych ryzyk wynikających ze zmian w obecnym otoczeniu zewnętrznym.

Ponadto pod wpływem pandemii COVID‑19 i wojny Rosji przeciwko Ukrainie pogłębiły się dotychczasowe słabości niektórych ogólnych mechanizmów zarządzania wewnętrznego i zarządzania ryzykiem. Po pierwsze, nadal występowały niedociągnięcia w agregacji danych i sprawozdawczości z powodu niedostatecznej skuteczności zarządzania danymi (np. niewystarczającej niezależnej walidacji jakości danych) i procedur zarządzania jakością danych, rozdrobnienia środowiska informatycznego oraz ograniczonego zakresu i stopnia zaawansowania projektów naprawczych banków. Te przeszkody mogą utrudniać przebieg procesów decyzyjnych w bankach. Po drugie, niektóre banki musiały jeszcze dalej usprawnić działanie swoich jednostek kontroli wewnętrznej, zwłaszcza zaradzić brakom kadrowym, niskiej pozycji tych jednostek, a także niedociągnięciom w realizowanych procesach (takich jak programy monitorowania zgodności oraz określanie apetytu na ryzyko w bankach).

Jeśli chodzi o kwestie niezwiązane z kryzysami, część banków poczyniła dalsze postępy po tym, jak została objęta ukierunkowanymi środkami przez Nadzór Bankowy EBC. Dotyczyły one konkretnych obszarów, takich jak zbiorowa odpowiedniość organu zarządzającego, liczba niezależnych dyrektorów, struktura komitetów, polityka na rzecz różnorodności oraz poziom zaangażowania dyrektorów niewykonawczych. Niemniej w większości banków utrzymują się pewne słabości, mianowicie: (a) niski poziom zaangażowania rady nadzorczej i jej zdolności krytycznej oceny strategicznych decyzji w obszarach najbardziej dotkniętych bieżącymi kryzysami, (b) niedostateczna fachowa wiedza dyrektorów niewykonawczych z zakresu bankowości i zarządzania ryzykiem w kilku bankach, (c) niedostateczne promowanie różnorodności w niektórych bankach oraz (d) niski odsetek niezależnych członków w składzie organów zarządzających niektórych banków, co dodatkowo ogranicza zdolność rady nadzorczej do konstruktywnej krytycznej oceny pracy dyrektorów wykonawczych. Ściślejsza kontrola nadzorcza tych niedociągnięć jest prowadzona w ramach prac dotyczących skuteczności organów zarządzających i różnorodności w ich składzie (zob. punkt 1.2.2.2).

1.1.2 Ogólne wyniki banków objętych europejskim nadzorem bankowym

Rentowność instytucji istotnych objętych europejskim nadzorem bankowym wykazała dużą odporność na pogorszenie się otoczenia biznesowego w związku z wojną Rosji przeciwko Ukrainie, zaburzeniami w łańcuchach dostaw i gwałtownie rosnącymi cenami energii. Łączna stopa zwrotu z kapitału własnego w ujęciu zannualizowanym wzrosła w trzecim kwartale 2022 do 7,6% (wykres 8), czyli najwyższego poziomu od kilku lat, ale mimo to była niższa niż średni koszt kapitału banków. Ten wzrost wynikał głównie z wysokich wpływów związanych w dużej mierze z rosnącymi stopami procentowymi, ale był także podtrzymywany przez niski koszt ryzyka, ponieważ niekorzystny rozwój sytuacji makroekonomicznej jak dotąd nie wpłynął w istotny sposób na jakość aktywów, a ponadto banki mogły wciąż korzystać z rezerw zaksięgowanych w czasie pandemii i przekierowywać je na potrzeby bieżącego kryzysu.

Wykres 8

Łączny zwrot z kapitału własnego według źródeł przychodów i kosztów

Wzrost rentowności pod wpływem wysokich przychodów podtrzymywanych przez niskie odpisy z tytułu utraty wartości

(proc. kapitału własnego)

Wzrost przychodów operacyjnych wynikał głównie z poprawy wyniku z tytułu odsetek (+9,3% w ujęciu rocznym), do której przyczynił się wzrost marż podtrzymywany przez rosnące stopy procentowe i wzrost nachylenia krzywej rentowności, a także zwiększenie się wolumenu kredytów. Z kolei łączny koszt finansowania, w szczególności koszt depozytów przedsiębiorstw niefinansowych, w 2022 znacznie wzrósł, choć ten trend kształtował się różnie w poszczególnych bankach. W pierwszych trzech kwartałach 2022 przychody netto z tytułu opłat i prowizji były nadal wyższe niż w poprzednich latach, choć nieznacznie malały z powodu niekorzystnego wpływu pogarszającego się otoczenia biznesowego na zarządzanie aktywami i opłaty w bankowości inwestycyjnej. Silny wzrost przychodów przełożył się, mimo rosnących wydatków, na poprawę efektywności kosztowej: według danych za trzeci kwartał 2022 z każdego jednego euro przychodów banki musiały wydać 61 centów, wobec 64 centów w poprzednim roku (wykres 9).

Wykres 9

Wskaźnik kosztów do przychodów oraz pozycje indeksowane

(proc.)

Jeśli chodzi o koszty, o 3% wzrosły koszty administracyjne i odpisy amortyzacyjne, co wynikało przede wszystkim z wyższych kosztów osobowych i wydatków związanych z technologią informatyczną w miarę przenikania rosnącej inflacji do struktury kosztów instytucji istotnych. Wzrost kosztów osobowych był stosunkowo niewielki, ale ponieważ wynagrodzenia umowne są ustalane z wyprzedzeniem, inflacja może jeszcze wpłynąć na tę pozycję z pewnym opóźnieniem. Niemniej instytucje istotne utrzymały swoje szersze cele strategiczne dotyczące ograniczenia wydatków i inwestowania w technologię informatyczną, nawet w obecnych warunkach, gdy obostrzenia pandemiczne były stopniowo znoszone.

W ujęciu ogólnym zyski banków były odporne na spowolnienie wzrostu gospodarczego, a sprzyjały im rosnące stopy procentowe. Punkty nacisku na rentowność obejmowały potencjalny wzrost odpisów z tytułu utraty wartości i konieczność dokonania korekt wyceny, wyższe wydatki operacyjne, wzrost kosztu finansowania, presję na spadek przychodów z tytułu opłat i prowizji oraz niedostatecznie zrównoważone przychody z operacji handlowych. Pierwsze oznaki zwiększonej presji na rentowność można było zaobserwować w instytucjach istotnych specjalizujących się w kredytach konsumenckich.

W związku z tym, dla utrwalenia i dalszej poprawy pozytywnych wyników osiągniętych w 2022, banki powinny dalej aktywnie sterować swoimi modelami biznesowymi i koncentrować swoje strategie na realizacji rozsądnych i skorygowanych o ryzyko celów w zakresie rentowności. Nadzorcy w dalszym ciągu monitorowali utrzymywalność modeli biznesowych banków na tle krótkookresowej niepewności i długoterminowych wyzwań strukturalnych.

Na pierwszy rzut oka rentowność instytucji mniej istotnych wykazywała inny trend: w 2022 stopa zwrotu z kapitału własnego w ujęciu zannualizowanym spadła po trzech kwartałach do 1,3% (−4,3% w ujęciu rocznym). Głównym czynnikiem kształtującym ten ogólny wynik był znaczny spadek innych przychodów operacyjnych netto, który jednak w dużej mierze wynikał z rozwoju sytuacji w Niemczech. W tym kraju banki doświadczyły znacznych strat z tytułu wyceny na skutek rosnących stóp procentowych i ich wpływu na portfele papierów wartościowych w ramach zasad rachunkowości obowiązujących w poszczególnych bankach, co spowodowało straty księgowe w związku ze ścisłą zasadą wyceny według niższej z dwóch wartości: ceny nabycia lub wartości rynkowej (lower of cost or market, LOCOM). W większości krajów instytucje mniej istotne były właściwie w stanie osiągnąć wyższy zwrot w porównaniu z poprzednim rokiem. Wzrost stóp procentowych miał pozytywny wpływ na rentowność zgodnie z ogólnym trendem obserwowanym w instytucjach istotnych – zarówno wynik z tytułu odsetek, jak i wynik z tytułu opłat i prowizji poprawiły się, odpowiednio, o 7,2% i 1,5% w ujęciu rocznym. W operacjach handlowych również odnotowano istotny wzrost przychodów netto (+89% w ujęciu rocznym). Mimo to wskaźnik kosztów do przychodów nadal rósł i osiągnął poziom 85,6%, czyli znacznie wyższy niż w instytucjach istotnych, co było odzwierciedleniem istotnego pogorszenia się przychodów operacyjnych netto. Koszty administracyjne i odpisy amortyzacyjne zwiększyły się w ujęciu ogólnym o 3,6%. Jednocześnie nieco wzrosła suma aktywów (3,2% w ujęciu rocznym), pod wpływem wzrostu kredytów dla przedsiębiorstw i kredytów detalicznych, co doprowadziło do dalszego spadku stopy zwrotu z aktywów do 0,12%, z 0,54% rok wcześniej. W rezultacie perspektywy podstawowych źródeł przychodów tymczasowo się poprawiły, natomiast wyższe wydatki stanowiły zagrożenie dla sektora instytucji mniej istotnych, zwłaszcza w obliczu utrzymujących się rozbieżności regionalnych.

Od czasu światowego kryzysu finansowego liczba banków angażujących się w procesy fuzji i przejęć była niewielka. Zgodnie z rozwojem sytuacji na świecie wartość transakcji fuzji i przejęć, której przybliżoną miarą jest suma aktywów podmiotów objętych tymi procesami, zmniejszyła się o około dwie trzecie między okresem 10 lat poprzedzających kryzys a okresem po 2008, przy czym spadek łącznej liczby transakcji był mniej ostry.

Niedawno, w latach 2020 i 2021, wydawało się, że tempo procesów fuzji i przejęć nieco przyspieszyło, a banki aktywniej angażowały się w procesy ukierunkowanej konsolidacji na szczeblu linii biznesowych, takich jak leasing, faktoring, zarządzanie majątkiem, usługi powiernicze czy obsługa obrotu papierami wartościowymi. Niektóre z tych przejęć na szczeblu linii biznesowych miały również wymiar transgraniczny. W 2022 pogorszenie się otoczenia makroekonomicznego, spowodowane niepewnością geopolityczną i perspektywą spowolnienia wzrostu gospodarczego, jak dotąd hamowało starania banków na rzecz dalszej intensyfikacji procesów fuzji i przejęć.

Podobnie jak w przeszłości, pełnoskalowe fuzje i przejęcia banków mają wciąż przeważnie zasięg krajowy i dotyczą mniejszych podmiotów. Niektóre z bardziej ukierunkowanych transakcji miały jednak wymiar transgraniczny, dzięki czemu przyczyniły się również do integracji finansowej w UE. W dążeniu do integracji transgranicznej banki mogą pójść też inną drogą i zrewidować swoją transgraniczną strukturę organizacyjną.

Wykres 10

Suma aktywów banków objętych transakcjami fuzji i przejęć oraz liczba tych transakcji w strefie euro

1.2 Priorytety nadzorcze na rok 2022

1.2.1 Priorytety nadzorcze na rok 2022: wprowadzenie

W 2022 Nadzór Bankowy EBC koncentrował swoje działania nadzorcze w trzech różnych priorytetowych obszarach, tak aby banki: po pierwsze, wyszły z pandemii w dobrej kondycji (priorytet 1), po drugie, wykorzystały okazję do wyeliminowania słabości strukturalnych dzięki skutecznym strategiom cyfryzacji i wzmocnieniu zarządzania wewnętrznego (priorytet 2) oraz, po trzecie, przeciwdziałały nowym ryzykom, w tym ryzyku klimatycznemu i środowiskowemu, ekspozycji na ryzyko kredytowe kontrahenta oraz ryzyku związanemu z outsourcingiem usług informatycznych i ryzyku cybernetycznemu (priorytet 3). W 2022, w wielu bankach i z zastosowaniem podejścia opartego na ryzyku, przeprowadzono działania nadzorcze, których celem była realizacja tych priorytetów. Nadzór Bankowy EBC wykazał się elastycznością i dostosował zakres, harmonogram i intensywność planowanych działań, tak aby zająć się również pojawiającymi się zagrożeniami wynikającymi z wojny Rosji przeciwko Ukrainie, w tym wysoką inflacją i reakcją na nią ze strony polityki pieniężnej.

1.2.1.1 Zasady zarządzania ryzykiem kredytowym oraz ekspozycja na podatne sektory, w tym sektor nieruchomości

Jeśli chodzi o pozytywne dane, jakość aktywów banków nadal się poprawiała dzięki ciągłemu spadkowi wolumenu kredytów zagrożonych w pierwszej połowie 2022, przy czym do końca trzeciego kwartału odnotowano jedynie niewielkie wzrosty w portfelu MŚP i portfelu konsumenckim. Te pozytywne trendy w zakresie jakości aktywów są bardzo pożądane, zważywszy że konkretne działania przeprowadzone w bankach, które w minionych latach objęto ukierunkowanymi działaniami nadzorczymi wymierzonymi w ryzyko kredytowe, w dalszym ciągu przynoszą korzyści. Pozytywne zmiany w jakości kredytów, takie jak utrzymujący się spadek kredytów zagrożonych, przyczyniły się do nieznacznej poprawy średniej punktacji banków w kategorii ryzyka kredytowego w procesie przeglądu i oceny nadzorczej (SREP) z 2022. Mimo wyraźnych oznak, że banki starają się zaradzić stwierdzonym niedociągnięciom w zasadach dotyczących ryzyka kredytowego i jego kontroli, o czym świadczy mniejsza liczba odnośnych środków nałożonych w ramach procesu SREP z 2022 w obszarze ryzyka kredytowego, tempo postępów jest nadal powolne. Dlatego w procesie SREP z 2022 punktacja w kategorii kontroli ryzyka kredytowego pozostała niska.

Mimo tych pozytywnych trendów zmieniające się otoczenie ryzyka kredytowego, w tym zaostrzone warunki finansowania i rosnące ryzyko recesji w całej Europie, naturalnie hamuje postępy. Odczuły to w różnym stopniu gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa i państwa, zależnie od czynników takich jak poziom zadłużenia lub wrażliwość na otoczenie makrofinansowe. W związku z tym dotychczasowe działania nadzorcze i oczekiwania nadzorcze przekazane od czasu wybuchu pandemii – mające zaradzić niedociągnięciom strukturalnym w zasadach zarządzania ryzykiem kredytowym w bankach – nie straciły na adekwatności i mogą być dalej stosowane przy rozwiązywaniu ewentualnych przyszłych problemów.

Ma to szczególne znaczenie w obszarach udzielania i monitorowania kredytów, oznaczania środków restrukturyzacyjnych, klasyfikowania kredytobiorców w trudnej sytuacji jako zagrożonych oraz zasad tworzenia rezerw w tym zakresie, a także w obszarze podatnych sektorów. Wprawdzie większość instytucji istotnych opracowała konkretne plany działań naprawczych w celu wyeliminowania braków stwierdzonych w ramach inicjatywy polegającej na przesłaniu pism do dyrektorów generalnych banków^[2] w grudniu 2020, ale wiele z tych problemów nie zostało jeszcze rozwiązanych. Oczekiwano, że będą one eliminowane w ramach programu prac w zakresie ryzyka kredytowego w 2023 i kolejnych latach. Ponadto w 2022 przeprowadzono przekrojową analizę wzorców ryzyka kredytowego i trendów w tym zakresie, która w spójny sposób wykazała, że powyższe ustalenia dotyczą także sektora instytucji mniej istotnych.

Sytuacja na rynkach nieruchomości komercyjnych, po gwałtownej korekcie cen na początku pandemii, była w dalszym ciągu niepokojąca. Było to szczególnie widoczne w podsektorach biurowym i detalicznym sektora nieruchomości komercyjnych w całej Europie, który znalazł się w trudnym położeniu z powodu rosnących stóp procentowych i gwałtownego wzrostu kosztów budowy. Mimo długotrwałych oznak przewartościowania nieruchomości mieszkaniowych w strefie euro ich ceny w pierwszym półroczu 2022 wzrosły, przez co jeszcze bardziej zaczęły odbiegać od cen najmu. W połączeniu ze wzrostem kosztów utrzymania i związanym z tym spadkiem płac realnych wzbudziło to obawy przed nagłą falą kredytów zagrożonych, zwłaszcza w bankach ze znaczną ekspozycją na mieszkaniowe kredyty hipoteczne z oprocentowaniem zmiennym.

W celu zbadania gotowości banków do radzenia sobie z pogarszającą się sytuacją na rynku nieruchomości komercyjnych oraz zgodnie z zaleceniem Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego w sprawie podatności na zagrożenia w sektorze nieruchomości komercyjnych w Europejskim Obszarze Gospodarczym Nadzór Bankowy EBC przeprowadził ukierunkowany przegląd sektora nieruchomości komercyjnych, ze szczególnym uwzględnieniem podsektorów biurowego i detalicznego. W początkowej fazie gromadzenia danych, która objęła 32 banki, zebrano dane w trybie doraźnym na potrzeby analizy profilu i istotności ryzyka w tych podsektorach. W następnej głębszej fazie jakościowej wielkość próby zawężono do 15 banków. Najważniejsze problemy stwierdzone w tym badaniu dotyczyły skuteczności zasad zarządzania ryzykiem kredytowym banków. W tym zakresie w większości banków stwierdzono niedociągnięcia w ocenie zdolności kredytobiorców do spłaty dokonywanej przez bank przy udzielaniu kredytu, zwłaszcza w obliczu zwiększonych trudności wynikających z rosnących kosztów finansowania i stagnacji przychodów z najmu. Ponadto jako obszar do poprawy wskazano też zdolność identyfikacji nowych zagrożeń, przede wszystkim dlatego, że zasady obowiązujące w niektórych bankach nie uwzględniały w dostatecznym stopniu ryzyka perspektywicznego, a w niektórych przypadkach również nadmiernie opierały się na procesach ręcznych. Jeśli chodzi o włączenie ryzyka klimatycznego do zarządzania ryzykiem kredytowym, banki nadal nie dysponowały danymi niezbędnymi do wystarczającej oceny ryzyka i w dużym stopniu opierały się na wskaźnikach zastępczych przy szacowaniu brakujących „rzeczywistych” danych. Następnie do wszystkich banków objętych tym badaniem skierowano szczegółowe ustalenia i wnioski o sporządzenie planów działań naprawczych, a wspólne zespoły nadzorcze konsekwentnie angażowały się w te czynności^[3].

W drugim kwartale 2022 zainicjowano podobne badanie w odniesieniu do sektora nieruchomości mieszkaniowych. Polegało ono przede wszystkim na ocenie potencjalnych ryzyk wpisanych w istniejące ekspozycje, na eliminacji braków stwierdzonych w poszczególnych bankach w zakresie zarządzania ryzykiem związanym z udzielaniem nowych kredytów na nieruchomości mieszkaniowe na poziomie krajowym i wreszcie na zidentyfikowaniu niedociągnięć w zarządzaniu ryzykiem kredytowym oraz opracowaniu planów działań naprawczych. Sektor nieruchomości mieszkaniowych uznaje się za istotną klasę aktywów w bilansach banków istotnych. W tym badaniu próba obejmuje 29 banków, na które przypada około 40% ekspozycji instytucji istotnych na rynku nieruchomości mieszkaniowych. Wyniki badania powinny być znane w drugim kwartale 2023 i zostaną uwzględnione w procesie SREP w 2023.

1.2.1.2 Ekspozycje na finansowanie lewarowane

W ciągu ostatnich czterech lat zasoby kredytów lewarowanych udzielanych przez instytucje istotne^[4] objęte europejskim nadzorem bankowym wzrosły, w ujęciu łącznym, o 80%, przy jednoczesnym wzroście udziału transakcji wysoko lewarowanych^[5] inicjowanych przez instytucje istotne. Ten trend utrzymywał się do połowy 2022, kiedy to instytucje istotne kontynuowały zatwierdzanie nowych kredytów konsorcjalnych. Kwoty ekspozycji instytucji istotnych w drugim kwartale 2022 były zbliżone do rekordowych wartości odnotowanych w czwartym kwartale 2021. Od tego czasu rynek pierwotny jest w znacznym stopniu zamknięty. Największe podmioty w Europie i na świecie wykazały wysokie odpisy aktualizujące wartość portfeli kredytów korporacyjnych przeznaczonych do sprzedaży.

Wykres 11

Zmiany w transakcjach lewarowanych

Podział zatwierdzonych wolumenów według poziomu lewarowania

(udział w instytucjach istotnych ogółem w ujęciu nominalnym)

Ekspozycja banków ze strefy euro i jej relacja do kapitału CET1, poziomy łączne dla nadzorowanych banków

(skala lewa: mld EUR, skala prawa: proc. kapitału CET1)

Ponieważ obawy budziło też podejmowanie coraz większego ryzyka w segmencie finansowania lewarowanego w czasie pandemii, w marcu 2022 EBC postanowił skierować do dyrektorów generalnych instytucji istotnych pismo w sprawie transakcji lewarowanych. Celem pisma było doprecyzowanie oczekiwań EBC co do zasad dotyczących apetytu na ryzyko w odniesieniu do transakcji lewarowanych i w efekcie wprowadzenie w życie wytycznych EBC w sprawie transakcji lewarowanych, opublikowanych w 2017.

Odpowiedzi na pismo potwierdziły występowanie znacznych niedociągnięć w bankach zarówno pod względem solidności ogólnych zasad dotyczących apetytu na ryzyko, jak i w zarządzaniu ryzykiem rynkowym. Obecnie wspólne zespoły nadzorcze w ścisłej współpracy z poszczególnymi bankami omawiają sposoby na skuteczne wyeliminowanie stwierdzonych braków i spełnienie oczekiwań.

EBC zaczął już stosować narzuty kapitałowe w odniesieniu do kilku banków, w których ryzyko związane z udzielaniem kredytów lewarowanych uznano za zbyt wysokie – czy to z powodu poziomu ekspozycji obciążonych bardzo wysokim ryzykiem, czy słabości w praktykach zarządzania ryzykiem, czy też obu tych czynników. EBC będzie dalej stosować wszelkie niezbędne narzuty kapitałowe w ramach procesu SREP w 2023. Te narzuty stanowią odzwierciedlenie niedostatecznych postępów poczynionych przez banki w spełnianiu oczekiwań określonych we wspomnianych wcześniej wytycznych i będą mieć zastosowanie wyłącznie tak długo, jak długo będą się utrzymywać stwierdzone niedociągnięcia.

1.2.1.3 Ryzyko kredytowe kontrahenta

Otoczenie cechujące się długotrwale niskimi stopami procentowymi, które dominowało do 2022, pobudzało wielu różnego rodzaju inwestorów do działania według strategii nastawionych na poszukiwanie rentowności. W rezultacie niektóre banki zwiększyły skalę usług świadczonych na rynku kapitałowym na rzecz bardziej ryzykownych i mniej przejrzystych kontrahentów, często niebankowych instytucji finansowych, w tym przez znaczne lewarowanie.

W połączeniu ze wzrostem zmienności na kilku rynkach (np. energii i stóp procentowych) oraz normalizacją warunków monetarnych i finansowych w 2022 istotny wpływ, jaki upadłości kontrahentów (np. funduszy hedgingowych i podmiotów typu family office) miały wcześniej na niektóre banki w 2021, zwrócił uwagę na ryzyka wynikające ze słabego zarządzania wewnętrznego lub nieodpowiednich praktyk w zakresie zarządzania ryzykiem po stronie podmiotów zewnętrznych.

Nadzór Bankowy EBC, mając to na uwadze i zgodnie ze swoimi priorytetami nadzorczymi, zastosował różne środki, żeby przeciwdziałać potencjalnym ryzykom w tym obszarze. Po pierwsze, w sierpniu 2022 EBC opublikował w Supervision Newsletter artykuł „Supervisory expectations for prime brokerage services”. Po drugie, od kwietnia do października 2022, przeprowadził ukierunkowany przegląd przekrojowy dotyczący przede wszystkim zarządzania wewnętrznego i zarządzania ryzykiem kredytowym kontrahenta, na szerszej próbie banków prowadzących transakcje na instrumentach pochodnych i transakcje finansowane z użyciem papierów wartościowych, w tym zarówno niebankowych instytucji finansowych, jak i kontrahentów niefinansowych. Po trzecie, w wybranych instytucjach przeprowadzono kontrole na miejscu.

Ogólnie rzecz biorąc, choć banki poczyniły postępy w zakresie identyfikacji, pomiaru i kontroli ryzyka kredytowego kontrahenta, nadal występuje kilka istotnych niedociągnięć w kluczowych obszarach, takich jak należyta staranność (due diligence), definicja apetytu na ryzyko, testy warunków skrajnych, ograniczanie ryzyka i zarządzanie skutkami niewykonania zobowiązań – w świetle zarówno oczekiwań nadzorczych, jak i dobrych praktyk obserwowanych w branży. Jeśli chodzi o przyszłość, w 2023 wspólne zespoły nadzorcze będą dalej współpracować z bankami, żeby zaradzić niedociągnięciom w obszarach uznanych za bardziej istotne.

1.2.1.4 Wrażliwość na ryzyko stopy procentowej i ryzyko spreadu kredytowego

W 2022 EBC przeprowadził przegląd praktyk w zakresie zarządzania ryzykiem stopy procentowej i ryzykiem spreadu kredytowego na próbie instytucji istotnych szczególnie narażonych na te ryzyka. W większości banków szok wywołany wzrostem stóp procentowych o 200 punktów bazowych (wykres 12) miałby pozytywny wpływ na rentowność, nawet w scenariuszu bazowym zakładającym spowolnienie gospodarcze takim jak scenariusz uwzględniony w projekcjach makroekonomicznych ekspertów EBC. Jeśli chodzi o potencjalne podwyżki rezerw odzwierciedlające trudności kredytobiorców, najnowsze analizy EBC pokazują, że negatywny wpływ na adekwatność kapitałową pozostawałby, w ujęciu średnim, dość ograniczony nawet w przypadku szoków na poziomie do 300 punktów bazowych.

Niezależnie od obowiązujących zasad ostrożnościowych i zasad rachunkowości banki powinny pamiętać o typowo negatywnym wpływie rosnących stóp na wartość ekonomiczną kapitału własnego. Powinny przyjąć solidne i ostrożne praktyki w zakresie modelowania zarządzania aktywami i pasywami, żeby wychwytywać zmiany w preferencjach i zachowaniach konsumentów, gdy zmienia się nastawienie do stóp procentowych. Powinny także uważnie monitorować ryzyka wynikające z zabezpieczających instrumentów pochodnych.

Ryzyko spreadu kredytowego wymaga odpowiedniego pomiaru i zarządzania, w tym w przypadku rządowych papierów dłużnych i innych instrumentów wycenianych według zamortyzowanego kosztu. W szczególności kalibracja wewnętrznych testów warunków skrajnych powinna odzwierciedlać dotkliwość historycznych okresów napięć.

Powyższe rozważania dotyczą również instytucji mniej istotnych, dla których ekspozycja na ryzyko stopy procentowej i ryzyko spreadu kredytowego może być bardzo istotna. Konkretne skutki nagłej zmiany stóp procentowych zależały nie tylko od otwartej pozycji ryzyka, lecz także od obowiązujących krajowych zasad rachunkowości. W niektórych bankach nastąpiły znaczne korekty wyceny portfeli papierów wartościowych, które należało uwzględnić w rachunku zysków i strat, przez co obniżył się kapitał regulacyjny. W średnim okresie wpływ na rentowność i kapitał będzie zależeć od decyzji, czy sprzedać papiery wartościowe, czy utrzymywać je do upływu terminu zapadalności, a także oczywiście od przyszłych zmian w wysokości stóp procentowych.

Wykres 12

Wpływ podwyżki stóp procentowych o 200 punktów bazowych na instytucje istotne

Teoretyczny wpływ rentowności i wartości ekonomicznej kapitału własnego na współczynnik CET1

(pkt baz.)

1.2.2 Utrzymywalność modeli biznesowych i zarządzanie wewnętrzne

1.2.2.1 Strategie transformacji cyfrowej banków

Jednym z priorytetów nadzorczych na lata 2022–2024 było sprostanie wyzwaniom, jakie dla banków niesie transformacja cyfrowa.

Organy zarządzające banków ponoszą główną odpowiedzialność za wyznaczanie strategicznych celów transformacji cyfrowej i stosowanie innowacyjnych technologii. Nadzór Bankowy EBC skupił się na ocenie zdolności banków do opracowania i wdrożenia odpowiednich strategii cyfrowych umożliwiających wzmocnienie utrzymywalności ich modeli biznesowych i rozważne zaradzenie odnośnym ryzykom. Priorytetem było również poszerzanie wiedzy nadzorczej o zmianach zachodzących na rynkach i nadążenie za wpływem szybko zmieniającego się otoczenia technologicznego.

W związku z powyższym Nadzór Bankowy EBC poczynił ważne kroki, żeby zająć się tymi kwestiami w 2022. Po przeprowadzeniu dialogu na wysokim szczeblu z niektórymi z najważniejszych partnerów rynkowych (w ramach inicjatywy badania rynku), którego celem było zrozumienie trendów rynkowych, wszystkie instytucje istotne zostały poproszone o wzięcie udziału w badaniu ankietowym na temat transformacji cyfrowej i stosowania rozwiązań fintech. To badanie pozwoliło zebrać informacje, których wcześniej nie można było uzyskać w spójny sposób od wszystkich instytucji istotnych, a część właściwych organów krajowych objęła tym badaniem również niektóre z nadzorowanych przez siebie instytucji mniej istotnych.

Ogólnosystemowy przegląd głównych wniosków z badania jest dostępny w Supervision Newsletter z lutego 2023, wraz z linkiem do zbiorczych wyników. Ogólnie rzecz biorąc, wyniki badania potwierdziły, że banki w coraz większym stopniu dokonują cyfryzacji i stosują innowacyjne technologie, przez co zmieniają sposób dostarczania usług i produktów finansowych. Zdaniem banków jest to niezbędne do utrzymania udziału w rynku i podniesienia rentowności. Żeby osiągnąć cele strategii transformacji cyfrowej, banki zazwyczaj opierają się na outsourcingu i współpracy z partnerami zewnętrznymi w warunkach charakteryzujących się rywalizacją o przyciąganie, zatrzymywanie i rozwijanie fachowej wiedzy z zakresu technologii informatycznej i cyfrowej. Gdy jednak banki otwierają swoją infrastrukturę informatyczną na środowisko zewnętrzne, stają w obliczu podwyższonego ryzyka związanego z zależnością od podmiotów zewnętrznych i cyberbezpieczeństwem. To ryzyko wymaga dalszego monitorowania i musi być uwzględnione w zasadach zarządzania wewnętrznego i zasadach dotyczących apetytu na ryzyko obowiązujących w bankach.

W tym kontekście odpowiedzi są zróżnicowane, ponieważ wydaje się, że nie ma wspólnego zrozumienia, co tak naprawdę oznacza transformacja cyfrowa – pozostaje ona bardzo ogólnym pojęciem odnoszącym się do modeli biznesowych, procesów i zmiany kulturowej, która jest możliwa dzięki technologiom. Dlatego w nadchodzących latach planowane są dalsze czynności wyjaśniające i kontrole w tej dziedzinie.

Ogólny wynik badania będzie miał zasadnicze znaczenie dla: (a) opracowania wytycznych dla nadzorców na potrzeby oceny ryzyka i najlepszych praktyk w bankach, (b) zidentyfikowania ryzyka w konkretnych nadzorowanych podmiotach lub przypadkach stosowania technologii wymagających dalszej ukierunkowanej kontroli oraz (c) potencjalnego ustalenia dalszych oczekiwań nadzorczych. Będzie też istotny dla kształtowania metodyki SREP w odniesieniu do modeli biznesowych i zasad zarządzania wewnętrznego, na podstawie których stosowane są nowe technologie.

Ponadto Nadzór Bankowy EBC dalej aktywnie uczestniczył w kształtowaniu podejścia do cyfryzacji na potrzeby przyszłych europejskich i międzynarodowych ram regulacyjnych. W tym celu kontynuował współpracę z europejskimi urzędami nadzoru i międzynarodowymi organami normalizacyjnymi w zakresie regulacji różnych aspektów związanych z cyfryzacją i innowacjami w sektorze finansowym. Nadzór Bankowy EBC nadal uczestniczył także w dyskusjach na temat zakresu regulacji i wniosków ustawodawczych przedstawionych w ramach strategii dla UE w zakresie finansów cyfrowych, takich jak rozporządzenie w sprawie rynków kryptoaktywów^[6], akt w sprawie operacyjnej odporności cyfrowej^[7] oraz akt w sprawie sztucznej inteligencji^[8].

1.2.2.2 Problemy w zakresie zdolności organów zarządzających do sterowania strategicznego

Wspieranie odpowiednich procesów decyzyjnych i ograniczanie podejmowania nadmiernego ryzyka w czasach zarówno normalnych, jak i kryzysowych wymagają solidnych mechanizmów zarządzania wewnętrznego i kontroli wewnętrznej oraz wiarygodnych danych. Mimo że banki w ostatnich kilku latach poczyniły postępy w tym zakresie, nadzorcy nadal widzą dużo niedociągnięć strukturalnych w jednostkach kontroli wewnętrznej, funkcjonowaniu organów zarządzających oraz zdolności agregacji i przekazywania danych o ryzyku.

Z tego powodu Nadzór Bankowy EBC był zaangażowany w działania mające zapewnić postęp w tym obszarze, w szczególności w celu wzmocnienia zarządzania wewnętrznego i zdolności sterowania strategicznego. W latach 2022–2024 te działania będą obejmować ukierunkowane przeglądy banków, w których występują problemy dotyczące składu i funkcjonowania organów zarządzających, kontrole na miejscu, ukierunkowane (ponowne) oceny kompetencji i reputacji oparte na ryzyku, opracowanie podejścia odzwierciedlającego różnorodność w ocenach kompetencji i reputacji oraz aktualizację oświadczenia nadzorczego z 2016^[9], a także zbieranie danych.

W 2022 Nadzór Bankowy EBC zakończył zbieranie danych o składzie i funkcjonowaniu organów zarządzających banków. To badanie wykazało, że poziom formalnej niezależności w organach zarządzających banków wzrasta, ale w niektórych przypadkach mógłby być jeszcze wyższy. Wykazało także, że różnorodność pod względem zarówno płci, jak i wiedzy fachowej (zwłaszcza w dziedzinach takich jak technologia informatyczna), którą od dawna uznaje się za kluczową dla skutecznego zarządzania wewnętrznego, można by jeszcze poprawić. Kolejnym obszarem wymagającym dalszej pracy była potrzeba wprowadzenia lepszej polityki planowania sukcesji w organach zarządzających. Nadzór Bankowy EBC podjął działania następcze w związku z tymi ustaleniami w ramach procesu SREP w 2022, mianowicie zwrócił się do banków, które wciąż nie miały żadnej polityki na rzecz różnorodności ani odnośnych celów, o wprowadzenie takich zasad. W tym zakresie w oczekiwaniach nadzorczych przekazanych bankom jasno stwierdzono, że ukierunkowana polityka powinna uwzględniać wskaźniki dotyczące niedostatecznie reprezentowanej płci na szczeblu organów zarządzających banków oraz obejmować kilka wymiarów, takich jak wiek, płeć, pochodzenie geograficzne, a także wykształcenie i doświadczenie zawodowe. Wspólne zespoły nadzorcze monitorują wdrażanie takich zasad przez banki w ramach bieżącej działalności nadzorczej.

Mechanizmy zarządzania wewnętrznego są ważne dla wszystkich banków niezależnie od ich wielkości. Z tego powodu Nadzór Bankowy EBC przeprowadził również w latach 2021–2022 tematyczny przegląd mechanizmów zarządzania wewnętrznego w instytucjach mniej istotnych^[10], z wykorzystaniem danych z próby ponad 200 instytucji mniej istotnych z 21 państw uczestniczących. Wyniki ujawniły kilka słabych punktów w instytucjach mniej istotnych i podkreśliły znaczenie ciągłego doskonalenia, które ułatwia stały dialog między organami nadzoru na wszystkich szczeblach. Nadzór Bankowy EBC i krajowe organy nadzoru będą nadal działać na rzecz większego wyrównania europejskich oczekiwań i standardów nadzorczych w zakresie zarządzania wewnętrznego i jednocześnie eliminować po drodze wszelkie wykryte słabe punkty.

1.2.3 Nowe ryzyka

1.2.3.1 Ryzyko informatyczne i cybernetyczne

Mimo wojny Rosji przeciwko Ukrainie liczba zgłoszonych EBC cyberincydentów pozostawała w pierwszych trzech kwartałach 2022 stosunkowo stabilna w porównaniu z tym samym okresem w 2021.

Nadzór Bankowy EBC przeprowadził w 2022 szereg czynności nadzorczych na odległość i na miejscu dotyczących ryzyka informatycznego i cybernetycznego, z których wynikają następujące wnioski: po pierwsze, wdrażanie podstawowych środków cyberbezpieczeństwa w bankach wymagało jeszcze poprawy, zważywszy że spośród poważnych ustaleń około połowa pochodziła z kontroli na miejscu w zakresie ryzyka informatycznego przeprowadzonych w 2022 i dotyczyła głównie ryzyka dla bezpieczeństwa informatycznego i cyberbezpieczeństwa. Po drugie, po kilku latach stałego wzrostu, zależność od systemów, których cykl życia dobiega końca, ustabilizowała się, choć na bardzo wysokim poziomie. Po trzecie, najmniej dopracowanym obszarem kontroli ryzyka pozostawało zarządzanie jakością danych, a niektóre kluczowe procedury kontroli nie zostały jeszcze w pełni wdrożone w kilku bankach. Po czwarte, znacznie wzrosła liczba kluczowych projektów mających wpływ na środowisko informatyczne, co wskazuje, że wprowadzenie odpowiednich procedur zarządzania na potrzeby prac i projektów informatycznych ma wyraźne znaczenie.

Ponadto w 2022 Nadzór Bankowy EBC mógł po raz pierwszy zebrać od instytucji istotnych wszystkie rejestry danych dotyczących outsourcingu. Wstępna analiza tych informacji potwierdziła dużą wagę tego tematu: banki poinformowały o około 60 tys. trwających umów outsourcingowych, z których połowa dotyczyła kluczowych elementów ich działalności. Choć około 40% wszystkich takich umów dotyczy usług ICT, banki korzystają z rozwiązań outsourcingowych w odniesieniu do wszelkiego rodzaju kluczowych elementów swojej działalności, takich jak m.in. kontrola wewnętrzna, obsługa klienta i usługi administracyjne, usługi płatnicze lub zarządzanie gotówką.

Zebrane informacje na temat zależności od podmiotów zewnętrznych pomogły również w zidentyfikowaniu pewnych nowych zagrożeń i wyzwań wymagających właściwego podejścia, w tym trudności z zastąpieniem niektórych kluczowych usługodawców, znacznej zależności operacyjnej banków od spółek i usług z państw spoza UE oraz znacznej liczby umów, które nadal nie były w pełni zgodne ani z wytycznymi EUNB, ani z oczekiwaniami nadzorczymi EBC w tym zakresie.

W 2022 Nadzór Bankowy EBC uczestniczył także w pracach międzynarodowych grup roboczych zajmujących się ryzykiem informatycznym i cybernetycznym, w tym grup kierowanych przez EUNB, Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego i Radę Stabilności Finansowej, oraz w pracach nad nowymi wnioskami regulacyjnymi, takimi jak akt w sprawie operacyjnej odporności cyfrowej^[11].

W ujęciu ogólnym te zmiany podkreślają potrzebę dalszego wzmacniania przez banki swoich ram odporności operacyjnej w celu zapewnienia odpowiedniej ciągłości działania, w tym ich kluczowych usług, w coraz bardziej złożonym otoczeniu oraz dostosowania się do nowych i przyszłych wymogów regulacyjnych.

1.2.3.2 Ryzyko klimatyczne i środowiskowe

W listopadzie 2020 EBC opublikował przewodnik dotyczący ryzyka klimatycznego i środowiskowego, po czym zapoczątkował serię testów nadzorczych, których celem była ocena zdolności banków do zarządzania ryzykiem klimatycznym i środowiskowym oraz dostosowanie ich praktyk do oczekiwań nadzorczych. W następstwie przeglądu samooceny banków i ich planów wykonawczych, który nastąpił w 2021, EBC przeprowadził w 2022 przegląd tematyczny. W ramach tego przeglądu ocenił solidność i wszechstronność kluczowych strategii i procedur instytucji, jak również ich zdolność skutecznego sterowania strategiami dotyczącymi ryzyka klimatycznego i środowiskowego oraz jego profilami. Przegląd przeprowadzono równolegle z pierwszym nadzorczym testem warunków skrajnych dotyczącym ryzyka klimatycznego (zob. ramka 3), a jego uzupełnieniem był ukierunkowany przegląd dotyczący nieruchomości komercyjnych i specjalne kontrole na miejscu. Przegląd tematyczny został przeprowadzony przez EBC i 21 właściwych organów krajowych. Objął swoim zasięgiem 107 instytucji istotnych i 79 instytucji mniej istotnych.

Wykazał^[12] przede wszystkim, że większość instytucji zbudowała już instytucjonalną architekturę do obsługi ryzyka klimatycznego i środowiskowego oraz – w ciągu ostatniego roku – wyraźny potencjał w tym obszarze (wykres 13). Ponadto coraz bardziej dostrzegano istotność tych ryzyk, a w różnych instytucjach miał zastosowanie szeroki zestaw dobrych praktyk. EBC opublikował zbiór dobrych praktyk w specjalnym kompendium^[13], żeby spełnić prośbę sektora bankowego o głębszy wgląd w dobre praktyki oraz pokazać, że szybki postęp jest możliwy. Niemniej praktycznie wszystkie instytucje musiały podjąć daleko idące i długotrwałe starania, żeby dostosować swoje praktyki do oczekiwań nadzorczych. Ogólnie rzecz biorąc, przyjęte podejścia wciąż nie były dopracowane od strony metodycznej, a także brakowało w nich wykorzystania danych granularnych dotyczących ryzyka klimatycznego i środowiskowego oraz aktywnego zarządzania portfelem i profilem ryzyka. W szczególności w 96% instytucji ujawniono martwe pola w identyfikacji ryzyka klimatycznego i środowiskowego, a w przypadku ponad połowy instytucji wyrażono poważne obawy co do ich zdolności skutecznego wdrożenia strategii i procedur w tym obszarze.

Ponadto w marcu 2022 EBC opublikował zaktualizowaną ocenę postępów banków w ujawnianiu ryzyka klimatycznego i środowiskowego, zgodnie z przewodnikiem EBC z listopada 2020. Choć od czasu pierwszej oceny dokonanej przez EBC pod koniec 2020 nastąpiła poprawa, żaden bank nie spełnił w całości oczekiwań nadzorczych. W porównaniu z 2020 więcej banków było już w stanie ujawniać konkretne informacje o ryzyku klimatycznym i środowiskowym. Ogólny poziom przejrzystości był jednak w dalszym ciągu niewystarczający. Około 75% banków nie ujawniło, czy ryzyko klimatyczne i środowiskowe miało istotny wpływ na ich profil ryzyka, choć około połowa banków, które tego nie uczyniły, poinformowała EBC, że uważa się za narażoną na takie ryzyko. Poza tym prawie 60% banków objętych próbą nie opisało, jak ryzyko przejścia lub ryzyko fizyczne mogłoby wpłynąć na ich strategię. EBC skierował do banków indywidualne pisma z informacją zwrotną, w których wyjaśnił ich główne niedociągnięcia i wyraził oczekiwanie, że banki podejmą zdecydowane działania. Miało to również pomóc bankom w przygotowaniu się do nowych wymogów regulacyjnych, takich jak wiążące standardy w zakresie ujawniania informacji o ryzykach związanych z ochroną środowiska, polityką społeczną i zarządzaniem wewnętrznym w ramach filaru III. Ponownie pod koniec 2022 EBC rozpoczął przegląd informacji na temat ryzyka klimatycznego i ryzyka środowiskowego ujawnionych przez banki, którego wyniki mają zostać opublikowane w 2023.

W następstwie poszczególnych testów nadzorczych EBC skierował do wszystkich instytucji istotnych indywidualne pisma z informacją zwrotną, w których wyznaczył każdej z nich terminy, tak aby stopniowo spełniły one wszystkie oczekiwania nadzorcze do końca 2024^[14]. Terminy będą ściśle monitorowane i w razie konieczności będą podejmowane działania w celu ich egzekwowania. EBC uwzględnił już ustalenia dotyczące ryzyka klimatycznego i ryzyka środowiskowego dla poszczególnych banków w procesie SREP, w ramach którego nałożył wiążące wymogi jakościowe na ponad 30 banków, co w przypadku niewielkiej liczby banków wpłynęło na ich punktację w procesie SREP, a co za tym idzie – pośrednio na wymogi kapitałowe w ramach filaru II.

Wykres 13

Wyniki ocen nadzorczych z 2021 i 2022

Poziom zaawansowania praktyk w różnych obszarach oczekiwań nadzorczych (w poszczególnych bankach)

(proc. obszarów oczekiwań nadzorczych)

1.3 Bezpośredni nadzór nad instytucjami istotnymi

1.3.1 Nadzór na odległość

Nadzór Bankowy EBC stara się nadzorować instytucje istotne w sposób jednocześnie wymagający i spójny, odpowiednio do ponoszonego przez nie ryzyka i z zachowaniem zasady proporcjonalności. W tym celu co roku opracowuje wykaz podstawowych działań na potrzeby bieżącego nadzoru. Opiera się przy tym na obowiązujących wymogach regulacyjnych, instrukcji nadzoru (SSM Supervisory Manual) oraz priorytetach nadzorczych. Te działania są uwzględniane w programie oceny nadzorczej sporządzanym dla każdej instytucji istotnej. Oprócz tych działań dotyczących ryzyk ogólnosystemowych w programie oceny nadzorczej mogą znaleźć się także inne czynności nadzorcze dostosowane do specyfiki banku, co pozwala wspólnym zespołom nadzorczym na analizę i eliminację ryzyk idiosynkratycznych. Program oceny nadzorczej realizowany na odległość obejmuje: (a) działania związane z ryzykiem (np. SREP), (b) inne działania dotyczące wymogów organizacyjnych, administracyjnych lub prawnych (np. coroczna ocena istotności) oraz (c) dodatkowe działania zaplanowane przez wspólne zespoły nadzorcze w celu dalszego dostosowania programu oceny nadzorczej do specyfiki nadzorowanej grupy lub nadzorowanego podmiotu (np. analiza modelu biznesowego banku lub jego struktury zarządzania wewnętrznego).

1.3.1.1 Proporcjonalność

Program oceny nadzorczej opracowuje się zgodnie z zasadą proporcjonalności, według której intensywność nadzoru powinna zależeć od wielkości, znaczenia systemowego, ryzyka i złożoności danej instytucji.

Podobnie jak w poprzednich latach, ta zasada znajduje odzwierciedlenie w liczbie planowanych działań nadzorczych ujętych w programie oceny nadzorczej przypadającej średnio na jedną instytucję istotną. Innymi słowy wspólne zespoły nadzorcze nadzorujące większe i bardziej ryzykowne instytucje istotne planują średnio, w ramach programu oceny nadzorczej, większą liczbę działań (wykres 14).

Wykres 14

Średnia liczba planowanych zadań w przeliczeniu na jedną instytucję istotną w 2022

Liczba działań przeprowadzonych w 2022 była minimalnie mniejsza, niż pierwotnie zaplanowano na początku roku (wykres 15). Wynika to głównie z faktu, że w ciągu roku – podobnie jak w poprzednich latach – odwołano niewielką liczbę zadań administracyjnych.

Wykres 15

Średnia liczba zadań w przeliczeniu na jedną instytucję istotną w 2022

1.3.1.2 Podejście oparte na ryzyku

Program oceny nadzorczej jest realizowany według podejścia opartego na ryzyku, czyli skupia się na tych ryzykach systemowych i indywidualnych, które są najważniejsze dla poszczególnych instytucji istotnych. Na przykład w przypadku banków z wysokim stanem kredytów zagrożonych wspólne zespoły nadzorcze prowadziły więcej działań związanych z ryzykiem kredytowym niż w przypadku przeciętnego banku. Podobnie odsetek działań prowadzonych przez wspólne zespoły nadzorcze w związku z ryzykiem rynkowym jest wyższy w przypadku banków z dużymi ekspozycjami na operacje rynkowe i handlowe niż w przypadku przeciętnego banku (wykres 16).

Wykres 16

Programy oceny nadzorczej w 2021 i 2022: udział działań związanych z ryzykiem kredytowym i rynkowym w łącznej liczbie działań

Ryzyko kredytowe

(proc.)

Ryzyko rynkowe

(proc.)

1.3.1.3 Najważniejsze działania w ramach nadzoru na odległość w 2022

Proces SREP to główne narzędzie nadzorcze służące podsumowaniu wszystkich informacji zebranych w danym roku na temat określonej instytucji na potrzeby przeprowadzenia corocznej oceny ryzyka dla tej instytucji (zob. też punkt 1.3.1.5 dotyczący analizy przekrojowej SREP z 2022).

Spośród działań przeprowadzonych w 2022 na odległość przez wspólne zespoły nadzorcze w ramach procesu SREP z 2022 i ogólnej oceny SREP warto wymienić test warunków skrajnych w zakresie ryzyka klimatycznego z 2022 (zob. ramka 3) oraz ukierunkowany przegląd nieruchomości komercyjnych.

Ten przegląd wymagał znacznych zasobów. Koncentrował się na zarządzaniu ryzykiem kredytowym w odniesieniu do nowych ryzyk w portfelach krajowych nieruchomości komercyjnych banków i opierał – przy ocenie kluczowych elementów zarządzania ryzykiem kredytowym – na analizie porównawczej podobnych instytucji.

EBC, w ramach swojego corocznego testu warunków skrajnych, przeprowadził również wśród nadzorowanych instytucji istotnych test w zakresie ryzyka klimatycznego. Główne wyniki tego testu opublikowano w lipcu 2022.

1.3.1.4 Ustalenia nadzoru

Jednym z głównych rezultatów regularnych działań nadzorczych są ustalenia nadzoru, czyli stwierdzone niedociągnięcia, które banki muszą naprawić. Działania podejmowane przez banki w reakcji na te ustalenia są monitorowane przez wspólne zespoły nadzorcze. W 2022 łączna liczba zgłoszonych ustaleń była mniejsza niż w 2021 i powróciła mniej więcej do poziomu sprzed pandemii. Było to spowodowane głównie mniejszą liczbą ustaleń związanych z kontrolą modeli wewnętrznych w porównaniu z poprzednim rokiem. Większość ustaleń wynikała z kontroli modeli wewnętrznych, kontroli na miejscu i czynności związanych z zezwoleniami. Najwięcej dotyczyło ryzyka kredytowego (wykres 17).

Wykres 17

Ustalenia nadzoru

1.3.1.5 Analiza przekrojowa SREP

W 2021 proces SREP z powrotem przekształcił się w pełną ocenę SREP, którą ponownie przeprowadzono w cyklu SREP w 2022. Podobnie jak w poprzednich cyklach SREP, uzyskana punktacja pozostała ogólnie taka sama i mimo ożywienia, jakie nastąpiło po pandemii COVID‑19, nadzorcy zachowali ostrożność w obliczu szoków zewnętrznych wynikających z długotrwałych skutków pandemii i wojny Rosji przeciwko Ukrainie.

Zgodnie z poprzednimi cyklami SREP i priorytetami nadzorczymi na 2022 większość środków jakościowych dotyczyła niedociągnięć w zarządzaniu ryzykiem kredytowym i zarządzaniu wewnętrznym, ale po raz pierwszy znaczna liczba zastosowanych środków odnosiła się także do ryzyka klimatycznego.

W ramach oceny SREP jednym z kluczowych obszarów zainteresowania było ryzyko kredytowe. Mimo poprawy poziomów ryzyka i pozytywnych zmian w jakości kredytów (np. zmniejszenia się ekspozycji na kredyty zagrożone) średnia punktacja poprawiła się jedynie nieznacznie. Wynikało to z utrzymującej się niepewności co do rozwoju sytuacji makroekonomicznej i warunków na rynku finansowym oraz występujących jeszcze słabości strukturalnych w kontroli ryzyka kredytowego. W wyniku trwającej wojny Rosji przeciwko Ukrainie oraz związanego z nią oddziaływania na ceny energii i surowców, a także szybkiego odchodzenia od niskich stóp procentowych coraz wyraźniej było widać oznaki utajonego ryzyka. Wskaźniki restrukturyzacji zadłużenia i kredytów fazy 2 wzrosły powyżej poziomów sprzed pandemii, co oznacza, że występują ogniska ryzyka w obszarach finansowania lewarowanego i ekspozycji w związku z podatnością na zagrożenia w określonych sektorach, a także ryzyko kontrahenta wynikające z niekorzystnych skutków wojny na Ukrainie.

Jedna trzecia środków zastosowanych w celu ograniczenia ryzyka kredytowego dotyczyła planów strategicznych i operacyjnych lub pokrycia ekspozycji zagrożonych. Ponadto, zgodnie z priorytetami nadzorczymi dotyczącymi ryzyka kredytowego, 10% wszystkich zastosowanych środków odnosiło się do niedociągnięć istotnych z punktu widzenia obszarów zainteresowania wskazanych w piśmie do dyrektorów generalnych z 4 grudnia 2020 oraz wytycznych EUNB dotyczących udzielania i monitorowania kredytów.

Obszarem wymagającym uwagi nadal jest zarządzanie wewnętrzne. Zdolność banków do agregacji danych o ryzyku obciążają: niedostateczna skuteczność organów zarządzających, apetyt na ryzyko, brak uwagi w stosunku do jednostek odpowiedzialnych za zgodność i audyt wewnętrzny oraz utrzymujące się rozdrobnione i niezharmonizowane środowisko informatyczne.

Jedna trzecia środków jakościowych dotyczących zarządzania wewnętrznego koncentrowała się na potrzebie poprawy skuteczności organów zarządzających. Te środki zastosowano w związku z zastrzeżeniami odnoszącymi się przede wszystkim do nieoptymalnego składu organów zarządzających i podziału ich obowiązków oraz nieodpowiedniego planowania sukcesji dla członków tych organów. W 2022 odnotowano postępy w instytucjach, w których nie obowiązywała wcześniej polityka na rzecz różnorodności ani wewnętrzne cele ilościowe w zakresie różnorodności płci na szczeblu organów zarządzających. W większości nadzorowanych banków ujawniono jednak słabe punkty pod względem różnorodności w obszarach innych niż płeć, takich jak wiek i pochodzenie geograficzne.

Jeśli chodzi o ryzyko klimatyczne, na ponad 30 instytucji istotnych nałożono w ramach oceny SREP 40 środków jakościowych. Większość z nich była skoncentrowana wokół tematów związanych z planowaniem strategicznym i operacyjnym, co wskazywało, że ten obszar był postrzegany przez nadzorców jako jeden z kluczowych czynników umożliwiających lepsze zarządzanie ryzykiem klimatycznym i ryzykiem środowiskowym. W ustaleniach poruszono wiele różnych tematów, po to żeby ryzyko klimatyczne i ryzyko środowiskowe zostały uwzględnione przy wyznaczaniu strategii oraz w zasadach zarządzania ryzykiem w solidny i uzasadniony sposób. Ustalenia dotyczyły poprawy ocen istotności poszczególnych rodzajów ryzyka, dostrojenia wewnętrznych testów warunków skrajnych i analiz scenariuszy, ustanowienia i monitorowania odpowiednich kluczowych wskaźników ryzyka, doprecyzowania zakresu i częstotliwości sprawozdawczości zarządczej, jak również dalszego włączenia ryzyka klimatycznego do zasad dotyczących apetytu na ryzyko.

Mimo trudnych warunków gospodarczych adekwatność kapitałowa pozostała zasadniczo stabilna, a średnie wymogi w ramach filaru II oraz zalecenia w ramach filaru II – zbieżne z tymi z poprzednich lat. W związku z nieadekwatnym pokryciem ekspozycji zagrożonych wprowadzono specjalne narzuty do wymogów w ramach filaru II po raz kolejny. W ramach procesu SREP w 2022 Nadzór Bankowy EBC po raz pierwszy ocenił ryzyko nadmiernej dźwigni finansowej, żeby zidentyfikować banki, dla których środki jakościowe lub wymogi w ramach filaru II mogą być niezbędne właśnie z punktu widzenia wskaźnika dźwigni. Na podstawie wyników oceny cztery instytucje objęto środkami jakościowymi. Ryzyko nadmiernej dźwigni finansowej wiązało się z ekspozycjami na warunkową dźwignię lub oznakami koloryzowania danych.

Średnie zalecenia w ramach filaru II pozostały w dużej mierze bez zmian, zważywszy że w 2022 nie przeprowadzono kapitałowego testu warunków skrajnych w skali całego systemu.

Więcej informacji można znaleźć w zbiorczych wynikach procesu SREP z 2022.

1.3.1.6 EBC powołuje zewnętrznych ekspertów na potrzeby przeglądu procesu SREP

Proces SREP zawsze był jednym z podstawowych elementów działań nadzorczych EBC i jest głównym narzędziem służącym zapewnianiu konsekwentnie wysokiej jakości nadzoru w zróżnicowanym sektorze bankowym.

Przeszedł znaczne zmiany, wynikające z nowych lub uaktualnionych regulacji oraz praktycznych dostosowań do zmieniających się warunków. Po ośmiu latach od uruchomienia europejskiego nadzoru bankowego EBC postanowił przyjrzeć się, w jakim stopniu obecny proces SREP odpowiada istniejącym potrzebom i priorytetom oraz czy można go usprawnić. We wrześniu 2022 EBC powierzył grupie międzynarodowych ekspertów wysokiego szczebla opracowanie zaleceń mających na celu poprawę skuteczności i efektywności europejskiego nadzoru bankowego na podstawie przeglądu procesu SREP.

Na początkowym etapie prac eksperci uczestniczyli w serii spotkań wprowadzających, żeby zapoznać się z kluczowymi koncepcjami i procedurami leżącymi u podstaw procesu SREP, dzięki czemu mogli zebrać informacje postrzegane jako niezbędne do dokonania przeglądu oraz nawiązać kontakt z odpowiednimi jednostkami Nadzoru Bankowego EBC. Na tych spotkaniach wyjaśniano także, w jaki sposób proces SREP łączy pozostałe działania nadzorcze z obowiązującymi przepisami prawa.

Na kolejnym etapie projektu grupa ekspertów przeprowadziła rozmowy z głównymi zainteresowanymi osobami z właściwych organów krajowych, EUNB i innych międzynarodowych organów nadzoru oraz z przedstawicielami branży. Celem tych rozmów było poznanie najlepszych praktyk i omówienie przyszłościowego podejścia do kształtu nadzoru bankowego, a także wsparcie grupy w podjęciu decyzji w sprawie opracowania ewentualnych zaleceń.

Na końcowym etapie projektu, trwającym od stycznia do marca 2023, eksperci zamierzają skupić się na sformułowaniu zaleceń dotyczących uproszczenia procesu SREP i poprawy jego ogólnej efektywności.

1.3.2 Nadzór na miejscu

W 2022 większość kontroli na miejscu i kontroli modeli wewnętrznych przeprowadzono z zastosowaniem podejścia hybrydowego, skutecznie łączącego tradycyjną obecność na miejscu w siedzibie nadzorowanego podmiotu^[17] ze zdalnym trybem pracy, przy czym obecność na miejscu stała się częstsza, gdy już pozwoliła na to sytuacja związana z pandemią COVID‑19.

W 2022 uruchomiono w instytucjach istotnych 158 kontroli na miejscu i 100 kontroli modeli wewnętrznych, zgodnie ze wzrostowym trendem utrzymującym się od początku pandemii, przy czym liczba kontroli na miejscu była nieco wyższa niż przed pandemią (wykres 18).

Jeśli chodzi o kontrole na miejscu, do niektórych obszarów ryzyka ponownie zastosowano – podobnie jak w poprzednich latach – podejście polegające na prowadzeniu kontroli w formie kampanii^[18], będące uzupełnieniem kontroli przeprowadzanych w poszczególnych bankach na wniosek wspólnych zespołów nadzorczych. Zgodnie z priorytetami nadzorczymi na 2022 większość kluczowych kampanii była kontynuacją tych rozpoczętych w poprzednim roku, w tym kampanie dotyczące: (a) nieruchomości komercyjnych^[19], (b) dużych MŚP i przedsiębiorstw, (c) portfeli rozdrobnionych w związku z MSSF 9, (d) finansowania lewarowanego, (e) wewnętrznego procesu oceny adekwatności kapitałowej, (f) modeli biznesowych i rentowności oraz (g) agregacji i przekazywania danych o ryzyku, przy czym ta ostatnia była nową kampanią mającą ocenić, czy zdolność agregacji danych o ryzyku i praktyki w zakresie zgłaszania ryzyka wspomagają zarządzanie ryzykiem w ujęciu ogólnym i umożliwiają organom zarządzającym banków podejmowanie świadomych decyzji. Jeśli chodzi o nowe ryzyka, przeprowadzono kontrole na miejscu dotyczące ryzyka klimatycznego i środowiskowego, ryzyka kredytowego kontrahenta oraz outsourcingu usług informatycznych i cyberodporności. Uruchomiono również serię ukierunkowanych kontroli na miejscu dotyczących strategii transformacji cyfrowej banków, żeby zaradzić słabościom strukturalnym przez poprawę efektywności strategii cyfryzacji i zarządzania wewnętrznego.

Podobnie jak w 2021, głównymi tematami kontroli modeli wewnętrznych w 2022 były: wdrażanie nowych standardów i wytycznych EUNB, tymczasowa akceptacja modeli w związku z brexitem oraz działania następcze dotyczące ukierunkowanego przeglądu modeli wewnętrznych.

Wykres 18

Kontrole na miejscu i kontrole modeli wewnętrznych rozpoczęte w 2020, 2021 i 2022

(liczba kontroli)

1.3.2.1 Główne ustalenia z kontroli na miejscu

Poniżej przeanalizowano pokrótce najpoważniejsze ustalenia z kontroli na miejscu^[20].

Ryzyko kredytowe

W odróżnieniu od poprzedniego roku kontrole na miejscu w zakresie ryzyka kredytowego przeprowadzone w 2022 koncentrowały się w większym stopniu na podejściu ilościowym, w szczególności opierały się na przeglądach dokumentacji kredytowej i ocenie zasad tworzenia rezerw na podstawie MSSF 9 (pomocniczo wykorzystano tu również nowo wdrożone metodyki krytycznej oceny dotyczące portfeli detalicznych i rozdrobnionych). Skutkiem tych przeglądów były dodatkowe reklasyfikacje ekspozycji jako zagrożonych na kwotę 4,2 mld EUR oraz dodatkowe rezerwy w wysokości 2,3 mld EUR.

Ustalenia wynikające z kontroli na miejscu w zakresie ryzyka kredytowego przeprowadzonych w 2022 zwróciły uwagę na następujące ważne słabości, uporządkowane malejąco według częstotliwości występowania i stopnia dotkliwości:

• Rachunkowa klasyfikacja ryzyka i kwalifikowanie do faz: niedociągnięcia w ocenie trudności finansowych kredytobiorców, z powodu których zespoły kontrolne dokonały reklasyfikacji ekspozycji jako ekspozycji, co do których występuje prawdopodobieństwo zagrożenia spłaty, lub jako ekspozycji restrukturyzowanych oraz zidentyfikowały dodatkowe ekspozycje na podstawie MSSF 9 jako ekspozycje fazy 2.
• Indywidualna i grupowa kalkulacja odpisów: niedociągnięcia w parametrach modeli grupowej kalkulacji odpisów dotyczących prawdopodobieństwa niewykonania zobowiązania i straty z tytułu niewykonania zobowiązania (LGD), słabości związane ze znacznym wzrostem ryzyka kredytowego, niedostateczne uwzględnianie informacji prospektywnych, optymistyczna analiza przepływów pieniężnych lub jej brak przy szacowaniu odpisów metodą indywidualną oraz zawyżanie lub niewłaściwe uwzględnianie wartości zabezpieczeń, aktywów przejętych i gwarancji.
• Proces udzielania i monitorowania kredytów: niedociągnięcia w procesie podejmowania decyzji kredytowych, niewłaściwy pomiar zdolności obsługi zadłużenia, niedostateczne uwzględnianie ryzyka refinansowania w przypadku kredytów ze spłatą jednorazową oraz niekompletne kryteria zatwierdzania kredytów.
• Jakość danych: niska jakość danych kredytowych zawartych w plikach przekazanych przez kontrolowane instytucje oraz wewnętrzne systemy informatyczne, które nie umożliwiają odpowiedniego wykrywania, monitorowania i klasyfikowania ryzyka kredytowego.

Zarządzanie wewnętrzne

Podobnie jak w poprzednim roku, kontrole na miejscu przeprowadzone w 2022 dotyczyły różnych kwestii z zakresu zarządzania wewnętrznego, ze szczególnym uwzględnieniem priorytetów nadzorczych. Najpoważniejsze ustalenia^[21] ujawniły występowanie niedociągnięć w następujących obszarach zarządzania wewnętrznego:

• Jednostki odpowiadające za kontrolę wewnętrzną (w tym zgodność, zarządzanie ryzykiem i audyt wewnętrzny): poważne niedociągnięcia dotyczące statusu, zasobów i zakresu działalności wszystkich jednostek kontroli wewnętrznej.
• Agregacja danych o ryzyku i zgłaszanie ryzyka: niewystarczające mechanizmy zarządzania wewnętrznego, słabości w zarządzaniu jakością danych budzące obawy co do zdolności generowania dokładnych i wiarygodnych danych o ryzyku oraz niedokładność i nieadekwatność sprawozdawczości w zakresie zarządzania ryzykiem.
• Outsourcing: nieodpowiednie oceny ryzyka na potrzeby procesu decyzyjnego dotyczącego outsourcingu oraz wadliwe świadczenie i monitorowanie usług zlecanych na zewnątrz, zwłaszcza informatycznych.
• Struktura i organizacja wewnętrzna: słaba kultura ryzyka w całej instytucji, braki w zasadach kontroli wewnętrznej oraz niewystarczające zasoby kadrowe i techniczne.

Ryzyko informatyczne

Zgodnie z priorytetami nadzorczymi na lata 2022–2024 w 2022 wzrosła liczba kontroli na miejscu w zakresie ryzyka informatycznego, których przedmiotem było zarządzanie ryzykiem informatycznym i ryzykiem dla cyberbezpieczeństwa, a ustalenia w tej dziedzinie stanowiły około połowy najpoważniejszych ustaleń dokonanych w ramach kontroli na miejscu w zakresie ryzyka informatycznego w 2022.

Spośród pozostałych ustaleń najwięcej odnosiło się do niedociągnięć w zarządzaniu projektami informatycznymi (12% wszystkich poważnych ustaleń dotyczących ryzyka informatycznego z 2022). Z jednej strony potwierdziło to obserwację, że główną pierwotną przyczyną przestojów kluczowych usług były zmiany oprogramowania, zgodnie z informacjami przekazanymi przez banki w kwestionariuszu dotyczącym ryzyka informatycznego^[22]. Z drugiej strony liczba ustaleń w tym obszarze była niepokojąca, biorąc pod uwagę że po zmianach oprogramowania, których dokonano w celu wsparcia transformacji cyfrowej (kolejny obszar zainteresowania w priorytetach nadzorczych), oczekiwano większej sprawności.

Więcej informacji o ryzyku informatycznym i cybernetycznym znajduje się w punkcie 1.2.3.1.

Kapitał regulacyjny i wewnętrzny proces oceny adekwatności kapitałowej

Kampania dotycząca wewnętrznego procesu oceny adekwatności kapitałowej (ICAAP), zapoczątkowana w 2020, była dalej prowadzona w 2021 i 2022 w celu wyeliminowania słabości strukturalnych w kwantyfikacji ryzyka i projekcjach kapitałowych, żeby wzmocnić planowanie kapitałowe.

Główne ustalenia w zakresie kapitału regulacyjnego (filaru I) dotyczyły: (a) niedostatecznie sformalizowanego procesu obliczania regulacyjnych wymogów kapitałowych, (b) niewystarczających zasad kontroli procesu obliczania wymogów kapitałowych i funduszy własnych oraz (c) niewłaściwego kwalifikowania ekspozycji do poszczególnych klas lub nieodpowiedniego przypisywania wag ryzyka do ekspozycji.

Najpoważniejsze problemy wykryte w toku kontroli procesów ICAAP dotyczyły: (a) słabej wewnętrznej metodyki kwantyfikacji (np. ryzyka kredytowego, ryzyka rynkowego lub ryzyka stopy procentowej), (b) braku rzetelności wieloletniego procesu planowania kapitałowego, (c) nieodpowiedniej metodyki identyfikowania istotnego ryzyka w ramach procesu identyfikacji ryzyka oraz (d) braku powiązań lub niespójnych powiązań między procesem ICAAP a strategią biznesową, strategią dotyczącą ryzyka i zasadami dotyczącymi apetytu na ryzyko.

Model biznesowy i rentowność

Na podstawie kampanii dotyczącej kontroli na miejscu w zakresie modeli biznesowych, zainicjowanej w 2021, w 2022 ponownie przeprowadzono kontrole w tym obszarze ze szczególnym uwzględnieniem kluczowych aspektów kampanii (np. przeglądu strategii, analizy rentowności, wyceny kredytów i projekcji finansowych).

Najpoważniejsze ustalenia odnosiły się do nadmiernie optymistycznych i słabo usystematyzowanych projekcji finansowych opracowywanych przez niektóre instytucje finansowe. Ponadto stwierdzono następujące niedociągnięcia:

• Słaby proces kształtowania strategii, cechujący się niewystarczającym monitorowaniem i w konsekwencji nieosiągnięciem celów strategicznych.
• Nieadekwatna analiza rentowności wraz z niedostatecznym sterowaniem z powodu nieodpowiednich procesów oceny strategicznych kluczowych wskaźników efektywności oraz ich niewdrożenia w praktyce.
• Nieefektywne zasady wyceny, zagrażające rzeczywistej rentowności i celom strategicznym.

Ryzyko rynkowe

Kontrole na miejscu w zakresie ryzyka rynkowego przeprowadzone w 2022 koncentrowały się na ryzyku związanym z wyceną w bankach objętych brexitem, które poddano ocenie w ramach kampanii dotyczącej ryzyka stopy procentowej w portfelu bankowym, oraz na ryzyku kredytowym kontrahenta.

Główne słabości stwierdzone w 2022 dotyczyły pomiaru wartości godziwej i dodatkowych korekt wartości (niedostateczna wiarygodność źródeł danych rynkowych i niewystarczający zakres niezależnej weryfikacji cen, nieodpowiednia metodyka dotycząca hierarchii wartości godziwej i dodatkowych korekt wartości, obawy co do mechanizmów umarzania zysku pierwszego dnia). Niedociągnięcia stwierdzono również w zasadach zarządzania ryzykiem modelu (w szczególności w odniesieniu do procesu walidacji modelu i korekty parametrów ryzyka) oraz zarządzaniu ryzykiem kontrahenta (głównie w odniesieniu do zasad dotyczących testów warunków skrajnych w zakresie zarządzania ryzykiem kontrahenta, identyfikacji, pomiaru i ustalania limitów oraz zarządzania zabezpieczeniami).

Ryzyko płynnościowe

Zakres kontroli na miejscu dotyczących ryzyka płynnościowego pozostał bez zmian. Większość poważniejszych ustaleń odnosiła się do słabości w pomiarze i monitorowaniu ryzyka (niedociągnięcia pod względem rzetelności parametrów i wyboru założeń), sprawozdawczości regulacyjnej (błędna klasyfikacja składników wskaźnika LCR) oraz zasadach dotyczących testów warunków skrajnych (niedociągnięcia w konstrukcji scenariuszy).

Ryzyko stopy procentowej w portfelu bankowym

Większość kluczowych ustaleń dotyczyła słabości w zasadach dotyczących scenariuszy testów warunków skrajnych (niedociągnięcia w konstrukcji scenariuszy i stosowaniu nadzorczego testu wartości odstającej) oraz pomiarze i monitorowaniu ryzyka stopy procentowej w portfelu bankowym. W szczególności chodziło o nieadekwatność modeli kwantyfikacji stosowanych do behawioralnych założeń modelowania oraz niedociągnięcia w walidacji modeli i weryfikacji historycznej.

1.3.2.2 Główne ustalenia z kontroli modeli wewnętrznych

W 2022 koncepcja kontroli modeli wewnętrznych była skoncentrowana na następujących aspektach:

Program EUNB dotyczący naprawy metody ratingów wewnętrznych: znaczna liczba zgłoszeń związanych z modelami wewnętrznymi pochodziła od banków, które zamierzały wdrożyć w swoich modelach zmiany wynikające z nowych wymogów określonych przez EUNB w ramach regulacyjnego przeglądu metody ratingów wewnętrznych (IRB), czyli tzw. programu naprawy IRB. Termin spełnienia większości tych wymogów upływał z końcem 2021. W związku z tym bardzo duża liczba zgłoszeń od tych banków została poddana ocenie w 2022.

Najpoważniejsze ustalenia dotyczyły procesów związanych z jakością danych. Jeśli chodzi o zasady modelowania w zakresie szacowania prawdopodobieństwa niewykonania zobowiązania, najpoważniejsze ustalenia dotyczyły obliczania średniej długoterminowej oraz marginesów zachowawczości, natomiast w odniesieniu do szacowania LGD dokonano wielu poważnych ustaleń w zakresie obliczania zrealizowanej LGD oraz szacowania LGD dla okresu dekoniunktury.

Działania następcze w związku z przeglądem TRIM: 200 kontroli na miejscu przeprowadzonych w ramach ukierunkowanego przeglądu modeli wewnętrznych (TRIM) ujawniło, że banki muszą dołożyć większych starań, aby usprawnić wdrażanie i stosowanie modeli wewnętrznych. Uważa się, że ciągła kontrola nadzorcza jest ważna dla zapewnienia skutecznej eliminacji przez banki stwierdzonych niedociągnięć. Ogólnie rzecz biorąc, w odniesieniu do modelu ratingów wewnętrznych, działania następcze w związku z przeglądem TRIM połączono z kontrolami modeli wewnętrznych uruchomionymi na potrzeby wspomnianego wcześniej programu naprawy IRB EUNB.

Nowe instytucje bezpośrednio podlegające Nadzorowi Bankowemu EBC: na skutek wystąpienia Wielkiej Brytanii z UE i przeniesienia instytucji w obrębie unii bankowej niektóre instytucje potrzebowały zgody EBC na dalsze stosowanie swoich modeli wewnętrznych, które zostały wcześniej zatwierdzone poza zasięgiem europejskiego nadzoru bankowego. W 2022 znaczna liczba kontroli modeli wewnętrznych miała na celu dokonanie przeglądu takich modeli, w szczególności podejścia stosowanego w modelach wewnętrznych do ryzyka rynkowego i ryzyka kredytowego kontrahenta.

W wyniku kontroli modeli wewnętrznych w zakresie ryzyka rynkowego większość ustaleń dokonanych w bankach objętych brexitem obejmowała niedociągnięcia dotyczące zarządzania wewnętrznego i outsourcingu z powodu dużej zależności tych banków – w obszarach zarządzania ryzykiem, opracowywania modeli i monitorowania – od jednostek w obrębie grupy lub innych podmiotów z grupy znajdujących się poza zasięgiem europejskiego nadzoru bankowego. Ponadto stwierdzono, że te banki pozostają w tyle za innymi instytucjami pod względem zgodności ze standardami regulacyjnymi i wykładnią takich wymogów regulacyjnych ze strony EBC, np. w obszarach takich jak wdrożenie zasad dotyczących ryzyk nieujętych w modelu^[23] oraz historyczna weryfikacja portfeli ryzyka rynkowego, dla których nie upłynął jeszcze termin zapadalności. W przypadku niektórych kategorii ryzyka rynkowego modele tego ryzyka nie obejmowały znacznej części pozycji, co jest jednak wstępnym warunkiem stosowania modeli wewnętrznych.

Ustalenia dokonane w związku z brexitem w wyniku kontroli modeli wewnętrznych w zakresie ryzyka kredytowego kontrahenta również dotyczyły zarządzania wewnętrznego i outsourcingu. Ustalono, że instytucje objęte brexitem były w dużym stopniu zależne od grupy pod względem zarządzania ryzykiem, opracowywania modeli i monitorowania, podobnie jak w przypadku ryzyka rynkowego. Ustalenia dotyczyły także aspektów modeli wewnętrznych nietypowych dla instytucji objętych brexitem, np. walidacji (zwłaszcza w odniesieniu do zakresu weryfikacji historycznej), jakości danych, kalibracji warunków skrajnych oraz modelowania przepływów pieniężnych związanych z operacjami handlowymi w okresie ryzyka w związku z uzupełnieniem zabezpieczenia^[24].

Ponadto EBC otrzymał i ocenił wnioski dotyczące powrotu do mniej skomplikowanych metod, zwłaszcza w obliczu inicjatyw podjętych przez banki w celu uproszczenia ich modeli zgodnie z oczekiwaniami nadzorczymi EBC. Szczególną uwagę zwrócono na zapobieganie stosowaniu w tym zakresie wybiórczego podejścia.

1.4 Pośredni nadzór nad instytucjami mniej istotnymi

1.4.1 Struktura sektora instytucji mniej istotnych

Sektor instytucji mniej istotnych pozostaje ogólnie dość rozdrobniony. Niemniej 83% wszystkich europejskich instytucji mniej istotnych znajduje się w Niemczech, Austrii i Włoszech. Dlatego te kraje były również siłą napędową konsolidacji w tym sektorze.

Trend konsolidacyjny w sektorze banków mniej istotnych dalej utrzymywał się w 2022: łączna liczba instytucji mniej istotnych jeszcze się obniżyła, z 2089 na koniec 2021 do 2032 w trzecim kwartale 2022 (tabela 1), a jej spadek w większości dotyczył Niemiec. W ciągu pierwszych dziesięciu miesięcy 2022 transakcjami fuzji lub przejęć zostało objętych łącznie 39 podmiotów, z których 33 były niemieckimi instytucjami mniej istotnymi, a pięć – austriackimi. W porównaniu z poprzednim rokiem liczba instytucji, którym cofnięto licencję, znacznie się zmniejszyła, z dziesięciu instytucji mniej istotnych spośród wszystkich krajów objętych SSM w 2021 do zaledwie jednej w 2022. Poza tym wystąpił tylko jeden przypadek wygaśnięcia licencji. Zostało to jedynie częściowo skompensowane przez udzielenie czterech nowych licencji w czterech różnych jurysdykcjach oraz rozpoczęcie działalności przez trzy inne podmioty (oddziały lub finansowe spółki holdingowe), które zostały tym samym objęte europejskim nadzorem bankowym.

Tabela 1

Liczba instytucji mniej istotnych w podziale na kraje

Mimo malejącej liczby instytucji mniej istotnych ten sektor nadal ma znaczący udział w europejskim sektorze bankowym w jego szerszym ujęciu: posiada około 15% łącznych aktywów bankowych z wyłączeniem infrastruktur rynku finansowego lub 18% z ich uwzględnieniem. Udział aktywów instytucji mniej istotnych w sumie aktywów bankowych w poszczególnych krajach obrazuje wagę tego sektora w niektórych państwach członkowskich. Dobrze ilustruje także różnice w strukturze poszczególnych krajowych systemów bankowych w 21 państwach podlegających europejskiemu nadzorowi bankowemu. W Luksemburgu, Niemczech i Austrii na instytucje mniej istotne przypadała ponad jedna trzecia sumy aktywów w posiadaniu krajowego sektora bankowego. Z kolei w państwach, w których sektor bankowy jest bardziej skoncentrowany, instytucje mniej istotne stanowią stosunkowo mały sektor. Na przykład we Francji, Grecji i Belgii posiadały one odpowiednio jedynie 2,6%, 3,5% i 5,5% aktywów bankowych ogółem.

Wykres 19

Udziały rynkowe instytucji istotnych i mniej istotnych

(jako proc. aktywów bankowych ogółem)

Sektor instytucji mniej istotnych składa się z różnych dynamicznych segmentów rynku, od kredytów konsumenckich i kredytów na nieruchomości po bankowość prywatną i zarządzanie aktywami. Działalność instytucji mniej istotnych – w porównaniu z bankami istotnymi – charakteryzowała się większą koncentracją geograficzną, a dominującym modelem biznesowym było udzielanie kredytów detalicznych. Z tego powodu sektor instytucji mniej istotnych był raczej zdominowany przez dużą liczbę regionalnych banków oszczędnościowych lub spółdzielczych, a większość banków w Niemczech i Austrii była również objęta instytucjonalnymi systemami ochrony: ponad dwie trzecie wszystkich instytucji mniej istotnych w Austrii i około 90% w Niemczech.

Wykres 20

Klasyfikacja modeli biznesowych instytucji mniej istotnych

(proc. w stosunku do liczby krajowych instytucji mniej istotnych)

1.4.2 Wybrane działania nadzorcze

Mimo utrzymującego się w ostatnich latach trendu spadkowego w poziomach kredytów zagrożonych ryzyko kredytowe pozostaje jednym z kluczowych źródeł obaw w odniesieniu do instytucji mniej istotnych w warunkach obecnej niepewności makroekonomicznej i geopolitycznej. Łączny wskaźnik kredytów zagrożonych (z wyłączeniem finansowania ze środków banku centralnego) obniżył się z 2,3% we wrześniu 2021 do 2,1% we wrześniu 2022. Podobnie liczba instytucji mniej istotnych z wysokim stanem kredytów zagrożonych^[25] dalej się zmniejszała, z 208 do 183 w ujęciu rocznym.

Po przeprowadzeniu w ostatnich latach licznych działań nadzorczych dotyczących ryzyka kredytowego w 2022 opracowano i wdrożono wspólne zasady regularnego, usystematyzowanego monitorowania trendów w zakresie ryzyka kredytowego w instytucjach mniej istotnych. Dzięki temu właściwe organy krajowe dysponują bardziej szczegółowymi benchmarkami i mogą regularnie porównywać podstawowe wskaźniki w obszarach takich jak identyfikowanie przez banki ekspozycji restrukturyzowanych i ekspozycji, co do których występuje prawdopodobieństwo zagrożenia spłaty, a także praktyki stosowane w obrębie sektora instytucji mniej istotnych w zakresie tworzenia rezerw.

Jednym z priorytetów europejskich organów nadzoru w dalszym ciągu było zarządzanie wewnętrzne. W latach 2021–2022 Nadzór Bankowy EBC we współpracy z krajowymi organami nadzoru przeprowadził tematyczny przegląd zasad zarządzania wewnętrznego w instytucjach mniej istotnych, na podstawie danych z próby niemal 300 instytucji mniej istotnych z 21 państw uczestniczących. Przegląd dotyczył wielu różnych aspektów związanych z zarządzaniem wewnętrznym, w tym funkcjonowania organów zarządzających instytucji mniej istotnych, a jego uzupełnieniem było badanie ankietowe na temat odnośnych krajowych praktyk nadzorczych. Nadzór Bankowy EBC i krajowe organy nadzoru będą nadal działać na rzecz większego wyrównania oczekiwań i standardów nadzorczych w zakresie zarządzania wewnętrznego i jednocześnie eliminować na bieżąco wszelkie wykryte słabe punkty.

Jednocześnie w odniesieniu do dużej części sektora instytucji mniej istotnych przedmiotem obaw wciąż także była rentowność (zob. punkt 1.1.2). Dlatego europejskie organy nadzoru przeprowadziły wiele działań w tym zakresie, m.in. działania związane z cyfryzacją w obszarach takich jak korzystanie z platform depozytowych przez instytucje mniej istotne czy ścisłe monitorowanie instytucji mniej istotnych stosujących modele biznesowe typu fintech. Oprócz tego nadzorcy przeprowadzili również specjalne analizy sektorowe dotyczące m.in. unii kredytowych i kas oszczędnościowo-budowlanych czy monitorowania banków oszczędnościowych i sieci instytucjonalnych systemów ochrony, a także brexitu, ze szczególnym uwzględnieniem modeli biznesowych i rentowności.

Ponadto w 2022 uruchomiono pilotażowy test, który miał pomóc w osiągnięciu ogólnego celu dotyczącego poprawy spójności wyników nadzoru nad instytucjami mniej istotnymi objętymi europejskim nadzorem bankowym. Celem testu był pomiar skuteczności nadzoru i kontroli zwierzchniej nad instytucjami mniej istotnymi objętymi europejskim nadzorem bankowym na podstawie informacji zarówno ilościowych, jak i jakościowych. Wśród obszarów zainteresowania znajdowały się zasoby nadzorcze, działania nadzorcze (np. kontrole na miejscu), intensywność dialogu nadzorczego z instytucjami mniej istotnymi oraz zgodność z wytycznymi EUNB.

Dalsze inicjatywy dotyczące kontroli zwierzchniej nad instytucjami mniej istotnymi obejmowały prace tematyczne poświęcone ryzyku klimatycznemu, zarządzanie kryzysowe i przegląd praktyk właściwych organów krajowych w zakresie testów warunków skrajnych. Szczegółowe informacje na temat tych i innych inicjatyw znajdują się w raporcie z nadzoru nad instytucjami mniej istotnymi za 2022.

1.4.3 Podsumowanie krajowych praktyk dotyczących testów warunków skrajnych w instytucjach mniej istotnych

Nadzór Bankowy EBC kontynuował działania na rzecz ogólnego ujednolicenia nadzorczych testów warunków skrajnych w instytucjach mniej istotnych. W tym celu dokonał podsumowania praktyk stosowanych w tym zakresie w poszczególnych krajach. Analiza porównawcza koncepcji realizowanych obecnie na szczeblu krajowym dała podstawę, stosownie do przypadku, do dalszych działań na rzecz ich uspójnienia, np. przez ułatwienie stosowania wspólnych scenariuszy. Wymiana dobrych praktyk między właściwymi organami krajowymi również przyczyni się do harmonizacji praktyk dotyczących testów warunków skrajnych w instytucjach mniej istotnych w zakresie uzasadnionym specyfiką tych instytucji w poszczególnych krajach, z pełnym poszanowaniem zasady proporcjonalności.

1.5 Zadania makroostrożnościowe EBC

W 2022 EBC nadal aktywnie współpracował z organami krajowymi, w ramach zadań makroostrożnościowych powierzonych mu na podstawie art. 5 rozporządzenia w sprawie SSM^[26]. W tym zakresie, podobnie jak w minionych latach, EBC otrzymywał od odpowiednich organów krajowych powiadomienia związane z polityką makroostrożnościową i poddawał je ocenie. Dotyczyły one decyzji w sprawie ustalenia antycyklicznych buforów kapitałowych, decyzji w sprawie identyfikacji i traktowania kapitałowego globalnych instytucji o znaczeniu systemowym lub innych instytucji o znaczeniu systemowym, a także decyzji w sprawie innych środków makroostrożnościowych, np. ustalenia buforów na ryzyko systemowe i środków na podstawie art. 458 rozporządzenia w sprawie wymogów kapitałowych.

Podczas pandemii COVID‑19 część organów krajowych podjęła decyzję o uwolnieniu buforów kapitałowych, żeby wesprzeć akcję kredytową w tym okresie. W 2021 niektóre organy krajowe zaczęły jednak przywracać wymogi w zakresie pozytywnego bufora antycyklicznego, żeby przeciwdziałać rosnącemu ryzyku cyklicznemu. Ten proces utrzymał się w 2022: w warunkach rosnącej podatności na zagrożenia makrofinansowe część organów krajowych zwiększyła cykliczne i strukturalne bufory kapitałowe. Organy krajowe zidentyfikowały ponadto 129 innych instytucji o znaczeniu systemowym i ustaliły dla tych banków wskaźniki bufora kapitałowego. Te wskaźniki były zgodne z metodyką opartą na dolnych limitach buforów dla takich instytucji, którą EBC stosuje od 2016. 21 grudnia 2022 EBC ogłosił, że począwszy od 1 stycznia 2024 do oceny buforów innych instytucji o znaczeniu systemowym będzie stosować zmienioną metodykę^[27]. Nowa metodyka oparta na dolnych limitach ma zwiększyć zdolność innych instytucji o znaczeniu systemowym do pokrywania strat, dalej ograniczyć ryzyko wynikające z różnic w buforach takich instytucji oraz zapewnić większą spójność w traktowaniu innych instytucji o znaczeniu systemowym w krajach, które podlegają europejskiemu nadzorowi bankowemu.

W marcu 2022 EBC opublikował odpowiedź na wniosek Komisji Europejskiej o wydanie opinii w sprawie przeglądu unijnych ram makroostrożnościowych^[28]. Ten wniosek został też skierowany do EUNB i Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego (ERRS), które równolegle opublikowały swoje odpowiedzi^[29].

W maju 2022 Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego wprowadził zmianę w metodyce dotyczącej globalnych banków o znaczeniu systemowym, żeby uwzględnić postępy w rozwoju europejskiej unii bankowej. Na podstawie zmienionej metodyki nadzorcy mogą według własnego uznania zmniejszyć wagę przypisaną do aktywów i pasywów wewnątrz unii bankowej przy ocenie znaczenia systemowego banków^[30]. W związku z tym 27 czerwca 2022 EBC wydał oświadczenie w sprawie podejścia do europejskiej unii bankowej w jego metodyce oceny globalnych banków o znaczeniu systemowym^[31]. Zgodnie z metodyką dotyczącą globalnych banków o znaczeniu systemowym EBC i organy krajowe zidentyfikowały w 2022 osiem globalnych instytucji o znaczeniu systemowym objętych europejskim nadzorem bankowym, które w 2024 będą musiały utrzymywać dodatkowe bufory kapitałowe w wysokości od 1,0% do 1,5%^[32].

2 listopada 2022 Rada Prezesów wydała oświadczenie, w którym stwierdziła, że niektóre organy krajowe i EBC rozważają, czy zwiększenie makroostrożnościowych buforów kapitałowych w niektórych krajach jest uzasadnione, żeby chronić odporność i sprawić, że banki będą w stanie przezwyciężyć ryzyko systemowe w razie jego zmaterializowania się w późniejszym czasie^[33]. W oświadczeniu również przyjęto do wiadomości ostrzeżenie w sprawie podatności systemu finansowego na zagrożenia, wydane 22 września 2022 przez ERRS, którego jednym z adresatów był EBC^[34], i wyrażono poparcie dla treści tego ostrzeżenia.

Nadzór Bankowy EBC aktywnie uczestniczył także w pracach ERRS w kilku obszarach. Dotyczyły one nieruchomości komercyjnych i mieszkaniowych^[35], ryzyka cybernetycznego i ryzyka związanego z klimatem, kryptoaktywów oraz zdecentralizowanych finansów. Wspólne prace obejmowały również scenariusz szokowy ogólnounijnego testu warunków skrajnych EUNB na 2023 oraz zbiorczy raport z realizacji zaleceń ERRS w sprawie ograniczenia podziału dochodów w czasie pandemii COVID‑19^[36].

1.6 Ryzyka i priorytety nadzorcze na lata 2023–2025

Nadzór Bankowy EBC na bieżąco ocenia i monitoruje zagrożenia i słabości w instytucjach objętych jego bezpośrednim nadzorem. W oparciu o wynik tej oceny, która uwzględnia także wnioski z procesu SREP, wyznaczana jest i aktualizowana średniookresowa strategia i związane z nią priorytety nadzorcze. Te priorytety służą zwiększeniu efektywności i spójności procesu planowania działań wspólnych zespołów nadzorczych, a co za tym idzie – skuteczności alokacji zasobów. Pomagają także właściwym organom krajowym w ustalaniu ich priorytetów w zakresie nadzoru nad instytucjami mniej istotnymi w proporcjonalny sposób (zob. punkt 1.4).

Szok geopolityczny wywołany napaścią Rosji na Ukrainę w lutym 2022 oraz jego bezpośrednie konsekwencje makrofinansowe w postaci wyższych cen energii i surowców, a tym samym rosnącej inflacji, zwiększyły niepewność co do rozwoju sytuacji w gospodarce i na rynkach finansowych, co z kolei przełożyło się na wzrost zagrożeń dla sektora bankowego. W tych trudnych warunkach Nadzór Bankowy EBC, w ścisłej współpracy z właściwymi organami krajowymi, zaktualizował swoje priorytety strategiczne na lata 2023–2025. Nadzorowane instytucje będą musiały: po pierwsze, wzmocnić swoją odporność na bezpośrednie konsekwencje szoków makrofinansowych i geopolitycznych (priorytet 1), po drugie, sprostać wyzwaniom cyfryzacji i zwiększyć zdolność organów zarządzających do sterowania strategicznego (priorytet 2) oraz, po trzecie, zintensyfikować starania na rzecz przeciwdziałania zmianie klimatu (priorytet 3) (rysunek 1).

Rysunek 1

Priorytety nadzorcze na lata 2023–2025 odnoszące się do źródeł podatności na zagrożenia zidentyfikowanych w bankach

1.6.1 Priorytet 1: wzmocnienie odporności na bezpośrednie szoki makrofinansowe i geopolityczne

Ogólne wyniki nadzorowanych instytucji w pierwszej połowie 2022 były dobre, dzięki ożywieniu gospodarczemu po stopniowym łagodzeniu obostrzeń związanych z pandemią koronawirusa (COVID‑19) i etapowej normalizacji stóp procentowych. W całym tym okresie banki notowały solidne współczynniki kapitałowe i duże bufory płynnościowe, świadczące o wysokiej ogólnej odporności sektora. Choć dla większości nadzorowanych instytucji bezpośrednie skutki wojny Rosji przeciwko Ukrainie są na razie ograniczone, szok makroekonomiczny, który nasilił istniejącą już presję inflacyjną i utrzymujące się zatory w łańcuchach dostaw, rozprzestrzenił się na dalsze obszary, zwłaszcza w Europie. W rezultacie w europejskim sektorze finansowym wzrosły ryzyka finansowe i niefinansowe. W związku z tym podstawowym celem Nadzoru Bankowego EBC na najbliższy okres jest dopilnowanie, żeby banki objęte jego bezpośrednim nadzorem wzmocniły swoją odporność na bezpośrednie szoki makrofinansowe i geopolityczne. Pomocny w tym będzie ogólnounijny test warunków skrajnych, koordynowany przez EUNB, który zostanie przeprowadzony w 2023 i uwzględniony w wynikach kolejnego cyklu SREP, przez co przyczyni się do realizacji priorytetów nadzorczych na 2023.

Połączenie niższego wzrostu gospodarczego, uporczywie wysokiej inflacji i rosnących stóp procentowych prawdopodobnie wpłynie na zdolność przedsiębiorstw i gospodarstw domowych do obsługi zadłużenia, zwłaszcza tych, w których jego poziom jest wyższy. Rosnące stopy procentowe nasilają również presję na sektor nieruchomości, w którym narasta podatność na zagrożenia, o czym świadczą utrzymujące się oznaki zawyżania cen nieruchomości mieszkaniowych, rosnące koszty budowy i przechodzenie na pracę zdalną, co w największym stopniu odbija się na sektorze nieruchomości komercyjnych. W takich okolicznościach banki powinny być w stanie szybko identyfikować i ograniczać narastanie ryzyka w swoich ekspozycjach kredytowych na sektory bardziej wrażliwe na obecne warunki makroekonomiczne. Choć banki w ostatnich latach poczyniły pewne postępy, proces SREP z 2022 potwierdził, że w obszarze kontroli ryzyka wciąż występują niedociągnięcia, zwłaszcza w odniesieniu do udzielania i monitorowania kredytów, klasyfikacji kredytobiorców w trudnej sytuacji oraz zasad tworzenia rezerw. Nadzór Bankowy EBC będzie zatem wzmacniać i zwiększać starania w tym zakresie. Choć większość działań zaplanowanych na nadchodzące lata stanowi kontynuację zeszłorocznego programu prac priorytetowych, nacisk zostanie położony również na sektory najbardziej dotknięte konsekwencjami napaści Rosji na Ukrainę (np. sektory energochłonne) oraz sytuacją makroekonomiczną.

Nadzwyczajne środki polityki pieniężnej wprowadzone w czasie pandemii zapewniły bankom dużą płynność po niższych kosztach. W tym okresie, w ujęciu względnym, zwiększyła się zależność banków od finansowania ze środków banku centralnego kosztem finansowania rynkowego. Gwałtowny wzrost inflacji obserwowany od początku wojny Rosji przeciwko Ukrainie i wynikające z niego zacieśnienie polityki pieniężnej w gospodarkach rozwiniętych oznaczały koniec epoki długotrwale niskich stóp procentowych. Bezpośrednią konsekwencją dla banków było zwiększenie się kosztów finansowania ze środków banku centralnego i spreadów na rynkach hurtowych. W przyszłości banki mogą więc stanąć w obliczu trudności z finansowaniem, jeśli zwrócą się w kierunku bardziej hurtowych źródeł finansowania dokładnie w momencie, gdy stają się one bardziej kosztowne, a apetyt inwestorów na ryzyko maleje. To może odbić się na rentowności banków i ich zdolności utrzymania obecnych wskaźników płynności i finansowania. Ryzyka związane z dużym udziałem operacji TLTRO III w finansowaniu banków i ich strategiami wyjścia z tej sytuacji wymagają ciągłej kontroli nadzorczej, na co zwróciły uwagę niektóre wspólne zespoły nadzorcze w ramach tegorocznego procesu SREP. W związku z tym Nadzór Bankowy EBC będzie utrzymywać ściślejszy kontakt z określoną liczbą banków, w których struktura finansowania jest bardziej podatna na zagrożenia lub stosowane są słabsze praktyki w zakresie zarządzania ryzykiem płynnościowym i ryzykiem finansowania. Nadzorowane instytucje będą musiały opracować, wykonać i ewentualnie odpowiednio zmodyfikować solidny i wiarygodny plan w zakresie płynności i finansowania, obejmujący strategie wyjścia oraz ograniczenie ryzyka refinansowania i koncentracji w strukturze finansowania.

1.6.2 Priorytet 2: sprostanie wyzwaniom cyfryzacji i zwiększenie zdolności organów zarządzających do sterowania strategicznego

Banki muszą także zmierzyć się z wyzwaniami strukturalnymi i zagrożeniami związanymi z prowadzeniem działalności w coraz bardziej cyfrowym otoczeniu, żeby zapewnić odporność i utrzymywalność swoich modeli biznesowych.

Cyfryzacja jest nie tylko jednym z kluczowych czynników wzrostu skuteczności, lecz także niezbędnym warunkiem utrzymania konkurencyjności przez banki. W związku z tym banki muszą modyfikować swoje strategie transformacji cyfrowej zarówno w celu uwzględniania stale zmieniających się preferencji konsumentów, jak i po to, żeby stawić czoła nasilonej konkurencji ze strony liderów cyfryzacji w sektorze bankowym i firm pozabankowych, które dostarczają nowatorskie rozwiązania cyfrowe i świadczą usługi z zakresu bankowości. W nadchodzących latach Nadzór Bankowy EBC zamierza zaktualizować i opublikować swoje oczekiwania nadzorcze dotyczące strategii transformacji cyfrowej. W tym celu dokona oceny obecnych strategii banków w drodze zarówno ukierunkowanych kontroli na miejscu, jak i ukierunkowanych przeglądów. Dodatkowo nadzorcy będą monitorować sytuację we wszelkich instytucjach odstających od średniej w celu uzupełnienia ogólnej strategii i skłonienia banków do wyeliminowania stwierdzonych niedociągnięć strukturalnych.

Cyfryzacja może również stanowić poważne zagrożenie dla banków pod względem ich odporności operacyjnej. W szczególności banki muszą zaradzić ryzyku wynikającemu z dużej zależności od podmiotów zewnętrznych w zakresie kluczowych usług informatycznych oraz niedociągnięciom w zasadach regulujących outsourcing tych usług, czego skutkiem mogą być zwiększające się straty w związku z niedostępnością lub kiepską jakością usług zlecanych na zewnątrz. Muszą też aktywnie przeciwdziałać zagrożeniom cybernetycznym związanym z bezpieczeństwem informatycznym, których prawdopodobieństwo wzrosło wraz z zaostrzeniem się napięć geopolitycznych i wojną Rosji przeciwko Ukrainie. W tej sytuacji Nadzór Bankowy EBC będzie kontynuować przegląd zasad dotyczących outsourcingu i środków na rzecz cyberbezpieczeństwa w bankach, a w razie stwierdzenia niedociągnięć przeprowadzi ukierunkowane przeglądy i kontrole na miejscu.

Dla zapewnienia utrzymywalności modeli biznesowych banków niezbędne są solidne zasady zarządzania wewnętrznego i efektywne sterowanie strategiczne. Banki poczyniły postępy w zakresie poprawy odpowiedniości całych organów zarządzających i korekty polityki na rzecz różnorodności, ale niektóre obszary wymagają jeszcze uwagi, np. zgodność z celami dotyczącymi reprezentacji płci czy różnorodność umiejętności. Widać również niedociągnięcia w procesie planowania sukcesji oraz w zakresie zdolności organów zarządzających do sprawowania kontroli zwierzchniej i krytycznej oceny pracy kierownictwa, a także pod względem formalnej niezależności organów zarządzających w niektórych z tych banków. Nadzór Bankowy EBC będzie nadal dążyć do wypracowania postępów w tych obszarach za pomocą ukierunkowanych przeglądów, kontroli na miejscu oraz ukierunkowanych ocen kompetencji i reputacji opartych na analizie ryzyka. Nadzorcy będą też aktualizować i publikować oczekiwania nadzorcze dotyczące zarządzania wewnętrznego i zarządzania ryzykiem.

Dostęp do aktualnych i dokładnych danych i raportów jest warunkiem wstępnym nie tylko efektywnego sterowania strategicznego, lecz także zarządzania ryzykiem i rzetelnego procesu decyzyjnego. W ramach corocznych procesów SREP wielokrotnie stwierdzano jednak istotne niedociągnięcia w obszarze agregacji i przekazywania danych o ryzyku. Banki wykazują powolne i niedostateczne postępy w uzupełnianiu braków w odniesieniu do oczekiwań nadzorczych i zgodności z odpowiednimi zasadami Bazylejskiego Komitetu Nadzoru Bankowego. W związku z tym Nadzór Bankowy EBC zwiększy starania w celu dopilnowania, żeby nadzorowane instytucje poczyniły znaczne postępy w usuwaniu stwierdzonych niedociągnięć strukturalnych, w tym w drodze ukierunkowanej współpracy z bankami i kontroli na miejscu.

1.6.3 Priorytet 3: intensyfikacja przeciwdziałania zmianie klimatu

Zmiany klimatu nie można już uważać za ryzyko długoterminowe lub nowe, ponieważ jej skutki są już widoczne i w nadchodzących latach mają istotnie się nasilić. Pilną potrzebą dla banków staje się zatem sprostanie wyzwaniom i wykorzystanie szans, jakie stwarza transformacja klimatyczna.

Nasilenie się ekstremalnych zjawisk pogodowych w Europie zwiększa prawdopodobieństwo i dotkliwość strat wynikających z ryzyka fizycznego. Jednocześnie zaburzenia na rynku energii spowodowane wojną Rosji przeciwko Ukrainie jeszcze bardziej uwidoczniły w Europie konieczność szybkiego przejścia na odnawialne źródła energii. Banki muszą więc odpowiednio uwzględniać ryzyka klimatyczne i środowiskowe w swoich strategiach biznesowych oraz zasadach zarządzania wewnętrznego i zarządzania ryzykiem, żeby ograniczać i ujawniać te ryzyka. W tym celu muszą dostosować swoje praktyki do obecnych wymogów regulacyjnych i oczekiwań nadzorczych. W związku z tym Nadzór Bankowy EBC będzie monitorować niedociągnięcia stwierdzone w 2022 w klimatycznym teście warunków skrajnych^[37] i przeglądzie tematycznym^[38], śledzić postępy banków i w razie konieczności egzekwować wymogi, żeby do końca 2024 zapewnić pełną zgodność z oczekiwaniami nadzorczymi.

2 Postępowania w zakresie zezwoleń, egzekwowania przepisów i nakładania sankcji

2.1 Zezwolenia

2.1.1 Oceny istotności, wszechstronne oceny i identyfikacja instytucji mniej istotnych o wysokim wpływie

2.1.1.1 Oceny istotności

W listopadzie 2022, zgodnie z rozporządzeniem ramowym w sprawie SSM^[39], ukończono doroczną ocenę banków i grup bankowych według kryteriów istotności^[40]. Jej uzupełnieniem były doraźne oceny istotności (w wyniku których wydano 60 decyzji w sprawie istotności) przeprowadzone w związku z przekształceniami strukturalnymi w grupach bankowych.

W rezultacie na 30 listopada 2022 status istotnych miało 113 instytucji^[41], podczas gdy po poprzedniej dorocznej ocenie istotności takich instytucji było 115.

W wyniku dorocznej oceny w 2022 AS LHV Group zaklasyfikowano jako instytucję istotną, ponieważ na dzień 31 grudnia 2021 grupa ta spełniała kryterium znaczenia dla gospodarki. EBC objął bezpośredni nadzór nad AS LHV Group 1 stycznia 2023.

Ponadto, w następstwie uzyskania przez cztery firmy inwestycyjne klasy 1 licencji jako istotne instytucje kredytowe, do listy nadzorowanych podmiotów dodano dwie nowe odrębne instytucje istotne: Citigroup Global Markets Europe AG od 15 października 2022 oraz BofA Securities Europe SA od 8 grudnia 2022. Dwie pozostałe istotne instytucje kredytowe dodano do istniejących grup istotnych: Morgan Stanley Europe SE dodano do Morgan Stanley Europe Holding SE, ze skutkiem od 2 września 2022, a Portzamparc – do BPCE S.A., ze skutkiem od 3 listopada 2022.

Jednocześnie z listy podmiotów istotnych usunięto cztery instytucje:

• J.P. Morgan Bank Luxembourg S.A. usunięto w następstwie jego połączenia w drodze przejęcia z J.P. Morgan AG ze skutkiem od 22 stycznia 2022.
• Banque Degroof Petercam SA ; Bank Degroof Petercam NV i jego spółki zależne uznano za instytucje mniej istotne. Bezpośredni nadzór EBC nad tymi podmiotami ustał 25 lutego 2022.
• Licencja Sberbank Europe AG in Abwicklung wygasła z dniem 15 grudnia 2022.
• Licencja RCB Bank LTD została cofnięta przez EBC ze skutkiem od 23 grudnia 2022.

Dodatkowo w strukturze grup zaszły następujące zmiany, które miały wpływ na liczbę istotnych nadzorowanych podmiotów:

• Swedbank Baltics AS zaklasyfikowano jako bank istotny, na podstawie jego wielkości, wskutek przejęcia Swedbank AS, „Swedbank” AS i „Swedbank”, AB, które stały się spółkami zależnymi Swedbank Baltics AS. Od 4 stycznia 2022 ten bank podlega bezpośredniemu nadzorowi EBC.
• Banca Carige S.p.A. – Cassa di Risparmio di Genova e Imperia i jego spółki zależne zostały przejęte przez BPER Banca S.p.A. i przyłączone do nadzorowanej grupy istotnej, której jednostką dominującą jest BPER Banca S.p.A., ze skutkiem od 3 czerwca 2022.

Ponadto w strukturze grup zaszły następujące zmiany, które nie miały wpływu na liczbę istotnych nadzorowanych podmiotów:

• CrelanCo SC ; CrelanCo CV zaklasyfikowano jako instytucję istotną, na podstawie jego wielkości, wskutek przejęcia ponad 50% kapitału i praw głosu w AXA Bank Belgium SA, który stał się spółką zależną CrelanCo SC ; CrelanCo CV. 1 lutego 2022 EBC objął bezpośredni nadzór nad CrelanCo SC ; CrelanCo CV.
• Quintet Private Bank (Europe) S.A. stał się podmiotem dominującym istotnej nadzorowanej grupy po przeniesieniu statutowej i rejestrowej siedziby oraz głównej administracji Precision Capital S.A. z Luksemburga do Kataru oraz połączeniu w drodze przejęcia Banque Puilaetco Dewaay Luxembourg S.A. z Quintet Private Bank (Europe) S.A., ze skutkiem od 25 lutego 2022.

Lista nadzorowanych podmiotów jest często aktualizowana. Jej najnowsza wersja znajduje się na stronie internetowej EBC poświęconej nadzorowi bankowemu.

Tabela 2

Grupy bankowe i samodzielne banki o statusie istotnych podlegające europejskiemu nadzorowi bankowemu po dorocznej ocenie przeprowadzonej w 2022

2.1.1.2 Wszechstronne oceny i przeglądy jakości aktywów

W pierwszej połowie 2022 EBC ukończył trzy wszechstronne oceny rozpoczęte w 2021. Wszystkie trzy banki objęte oceną spełniały jedno z kryteriów bezpośredniego nadzoru EBC: Addiko Bank AG z Austrii (istotna działalność transgraniczna), Agri Europe Cyprus Limited ze Słowenii (jedna z trzech największych instytucji kredytowych w państwie członkowskim) i Barclays Bank Ireland PLC z Irlandii (wielkość).

W 2022 rozdzielono przegląd jakości aktywów i nadzorczy test warunków skrajnych, co oznacza, że obecnie traktuje się je jako dwie odrębne i niezależne czynności nadzorcze.

W 2022 EBC rozpoczął przeglądy jakości aktywów w odniesieniu do czterech banków: łotewskiego AS „Citadele banka” (jedna z trzech największych instytucji kredytowych w państwie członkowskim) i belgijskiego Crelan SA (wielkość) w maju 2022 oraz Goldman Sachs Bank Europe SE (wielkość) i Morgan Stanley Europe SE (wielkość) we wrześniu 2022. Te przeglądy mają zostać przeprowadzone do końca marca 2023.

2.1.1.3 Instytucje mniej istotne o wysokim wpływie

Ponieważ instytucji mniej istotnych jest bardzo dużo i różnią się one pod względem wielkości, złożoności i profilu ryzyka, europejski nadzór bankowy klasyfikuje je na podstawie ich wpływu na system finansowy i profilu ryzyka. Od 2022 kryteria dotyczące wpływu i kryteria związane z ryzykiem analizuje się osobno. Instytucje mniej istotne o wysokim wpływie wyodrębnia się raz w roku w każdym państwie uczestniczącym w europejskim nadzorze bankowym.

Instytucję mniej istotną uznaje się za podmiot o wysokim wpływie, jeżeli spełnia ona jedno z poniższych kryteriów.

• Wielkość
  Aktywa ogółem przekraczają 15 mld EUR.
• Znaczenie dla gospodarki
  Aktywa ogółem przewyższają 15% PKB danego państwa
  lub jest to „inna instytucja o znaczeniu systemowym” w rozumieniu dyrektywy w sprawie wymogów kapitałowych (CRD)^[42].
• Instytucja potencjalnie istotna
  Instytucję mniej istotną uznaje się za „dużą instytucję” w rozumieniu zmienionego rozporządzenia w sprawie wymogów kapitałowych (CRR II)^[43] (instytucja spełnia jedno z kryteriów istotności, ale nie została zaklasyfikowana jako istotna).
• Działalność transgraniczna
  Instytucja mniej istotna ma przynajmniej jedną instytucję kredytową w co najmniej jednym innym uczestniczącym państwie.
• Model biznesowy
  Instytucja mniej istotna jest infrastrukturą rynku finansowego z licencją bankową, centralnym bankiem oszczędnościowym lub spółdzielczym lub centralną instytucją instytucjonalnego systemu ochrony.
• Zasada minimum na jurysdykcję
  Jeżeli na podstawie powyższych kryteriów w danej jurysdykcji mniej niż trzy instytucje zostaną zaklasyfikowane jako instytucje mniej istotne o wysokim wpływie, stosuje się zasadę minimum na jurysdykcję. Zgodnie z tą zasadą dopóki nie zostaną wyróżnione trzy instytucje mniej istotne o wysokim wpływie, wybiera się kolejne instytucje na podstawie kryterium wielkości.

Jeśli instytucja mniej istotna przestaje spełniać powyższe kryteria – z wyjątkiem przypadków, gdy status wysokiego wpływu wynika z działalności transgranicznej, modelu biznesowego lub zasady minimum na jurysdykcję – zachowuje ten status przez kolejne dwa lata, zgodnie z tzw. zasadą stabilności.

Instytucja mniej istotna uznana za małą i niezłożoną w rozumieniu rozporządzenia CRR II nie może zostać zaklasyfikowana jako instytucja mniej istotna o wysokim wpływie, chyba że jest największą instytucją mniej istotną w jurysdykcji, w której wszystkie instytucje mniej istotne są małe i niezłożone.

2.1.1.4 Skutki wyróżniania instytucji mniej istotnych o wysokim wpływie

Jeśli instytucja mniej istotna została uznana za instytucję o wysokim wpływie, właściwe organy krajowe biorą to pod uwagę przy określaniu częstotliwości i szczegółowości działań nadzorczych, takich jak proces przeglądu i oceny nadzorczej oraz kontrole na miejscu. Ponadto, zgodnie z art. 97 i 98 rozporządzenia ramowego w sprawie SSM, właściwe organy krajowe mają obowiązek powiadamiać EBC o istotnych procedurach i decyzjach nadzorczych, które zamierzają wdrożyć wobec takich instytucji.

W poniższej tabeli przedstawiono listę podmiotów mniej istotnych o wysokim wpływie według stanu na 2023, zatwierdzoną przez Radę ds. Nadzoru EBC. Dla przejrzystości klasyfikacji podano też kryterium, na podstawie którego danej instytucji przyznano status instytucji mniej istotnej o wysokim wpływie.

Tabela 3

Lista nadzorowanych instytucji mniej istotnych o wysokim wpływie – 2023

Belgia
Bułgaria
Niemcy
Estonia
Irlandia
Grecja
Hiszpania
Francja
Chorwacja
Włochy
Cypr
Łotwa
Litwa
Luksemburg
Malta
Holandia
Austria
Portugalia
Słowenia
Słowacja
Finlandia

2.1.2 Postępowania dotyczące zezwoleń

W 2022 Nadzór Bankowy EBC został powiadomiony o 759 postępowaniach w sprawie zezwoleń (tabela 4), z których 30 dotyczyło wniosków o licencję, 22 – cofnięcia licencji, 64 – wygaśnięcia zezwolenia, 87 – nabycia lub zwiększenia znacznego pakietu akcji, 549 – paszportowania, a 7 – zatwierdzenia finansowych spółek holdingowych. Odkąd w czerwcu 2021 weszły w życie nowe ramy regulacyjne dotyczące nadzoru nad firmami inwestycyjnymi, właściwe organy krajowe i EBC zajmują się także udzielaniem zezwoleń na prowadzenie działalności instytucji kredytowej firmom inwestycyjnym.

Tabela 4

Liczba zgłoszonych do EBC postępowań dotyczących zezwoleń (instytucje istotne i mniej istotne)

W 2022 sfinalizowano 244 decyzje w sprawie postępowań dotyczących zezwoleń^[44]. W przypadku 108 z nich projekt decyzji został złożony przez Radę ds. Nadzoru, a następnie zatwierdzony przez Radę Prezesów. Pozostałych 136 decyzji zatwierdzili członkowie wyższego kierownictwa w trybie delegacji uprawnień^[45]. Wśród odnośnych postępowań jest 98 operacji (np. postępowania dotyczące paszportowania i wygaśnięcia zezwolenia), które EBC zatwierdził w sposób dorozumiany^[46] przez niezgłoszenie sprzeciwu w wyznaczonym terminie.

Wspomniane 244 decyzje w sprawie postępowań dotyczących zezwoleń stanowią łącznie 9% wszystkich indywidualnych decyzji nadzorczych EBC wydanych w 2022.

W jednym postępowaniu w sprawie zezwolenia wydano negatywną decyzję. Ponadto 14 wniosków o licencję i 7 powiadomień o nabyciu lub zwiększeniu znacznego pakietu akcji wycofano przed sfinalizowaniem decyzji ze względu na negatywną ocenę. W jednym przypadku zastosowano środek nadzorczy zgodnie z art. 21a ust. 6 zmienionej dyrektywy w sprawie wymogów kapitałowych (CRD V)^[47] w odniesieniu do finansowej spółki holdingowej.

W porównaniu z 2021 liczba postępowań w sprawie zezwoleń, o których powiadomiono Nadzór Bankowy EBC, w 2022 pozostała zasadniczo bez zmian.

2.1.2.1 Wspólne procedury

W 2022 liczba zgłoszonych do EBC wspólnych procedur dotyczących udzielenia licencji, znacznych pakietów akcji i cofnięcia zezwolenia była zasadniczo podobna jak w poprzednim roku.

Nadzór Bankowy EBC ocenił bardzo dużo transakcji związanych ze znacznymi pakietami akcji. W niektórych przypadkach wnioskodawcy zdecydowali się wycofać powiadomienie lub skorzystać z prawa do bycia wysłuchanym, ze względu na zastrzeżenia zgłoszone przez nadzorców podczas wstępnej oceny lub wydanie przez EBC negatywnej decyzji. Zdarzało się też, że wnioskodawcy postanawiali wycofać wniosek z uwagi na długie utrzymywanie się niepewnej sytuacji makroekonomicznej lub na okoliczności danej sprawy. W kilku postępowaniach w sprawie znacznych pakietów akcji wynikających z wewnętrznych zmian reorganizacyjnych zastosowano uproszczoną procedurę oceny. Mimo zachodzących zmian organizacyjnych i dynamiki procesów konsolidacyjnych skala konsolidacji transgranicznej, tak samo jak w poprzednich latach, była niewielka.

W 2022 większość postępowań w sprawie licencji dotyczyła ustanowienia nowych instytucji mniej istotnych. Postępowań w zakresie licencji dotyczących instytucji istotnych było niewiele. Wynikały one przede wszystkim z potrzeby rozszerzenia licencji w związku z planami podjęcia przez bank dodatkowych, regulowanych działań. Ponadto niektórych zezwoleń udzielono na podstawie nowych unijnych ram regulacyjnych dotyczących firm inwestycyjnych, wdrożonych przez stosowanie rozporządzenia i dyrektywy w sprawie firm inwestycyjnych od 26 czerwca 2021.

Podobnie jak w poprzednich latach ważnym powodem występowania o nowe licencje bankowe było coraz powszechniejsze wykorzystywanie innowacyjnych technologii cyfrowych do świadczenia usług na rzecz klientów w UE (np. modele biznesowe fintech). Większość wniosków dotyczących modeli biznesowych w obszarze działalności i usług związanych z kryptoaktywami pochodziła od instytucji kredytowych z Niemiec, ponieważ na podstawie prawa niemieckiego nałożono specjalny wymóg licencyjny. Niektóre z tych niemieckich wniosków o licencję wycofano podczas wstępnej oceny. Ponadto wniosek o licencję dotyczący modelu biznesowego związanego z kryptoaktywami złożyła jedna instytucja z Luksemburga.

Przepisy regulujące kryptoaktywa znacznie się różnią w poszczególnych krajach. W związku z tym EBC dąży do harmonizacji oceny wniosków o licencję odnoszących się do kryptoaktywów.

W 2022 EBC w dalszym ciągu otrzymywał dużą liczbę wniosków o licencję dla banków z modelem biznesowym fintech. Ocena tych wniosków wykazała, że firmy fintech korzystają w dużym stopniu z outsourcingu kluczowych usług, z powodu swoich ograniczeń kadrowych. Zlecanie takich usług podmiotom zewnętrznym prowadzi do większego ryzyka operacyjnego, zwłaszcza w obszarze usług informatycznych i przechowywania danych w chmurze, ale także w odniesieniu do procedur uwierzytelniania i zasady „poznaj swojego klienta”. Firmy fintech często korzystały z zasad paszportowania, które pozwalają unijnym instytucjom kredytowym świadczyć usługi lub uruchamiać oddziały w dowolnym innym kraju UE na podstawie pierwotnie przyznanej licencji.

Kilka postępowań dotyczących cofnięcia zezwoleń dotyczyło instytucji, które zostały bezpośrednio lub pośrednio objęte sankcjami nałożonymi przez UE i Stany Zjednoczone w reakcji na wojnę Rosji przeciwko Ukrainie. W zainteresowanych instytucjach stosowano modele biznesowe, których nie dało się już utrzymać lub które nie spełniały wymogów ostrożnościowych. Licencje cofnięto także w przypadku instytucji, które nie wykazywały finansowej solidności lub miały modele biznesowe niedające się utrzymać, bądź w przypadku innych poważnych niedociągnięć związanych z wymogami ostrożnościowymi lub przeciwdziałaniem praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Jedna instytucja mniej istotna opuściła rynek w drodze postępowania upadłościowego. Licencje zostały cofnięte także wskutek dobrowolnego zakończenia działalności bądź połączeń i innego rodzaju restrukturyzacji.

2.1.2.2 Postępowania paszportowe i finansowe spółki holdingowe (o działalności mieszanej)

EBC i właściwe organy krajowe w 2022 prowadziły 549 postępowań paszportowych.

Na mocy art. 21a dyrektywy CRD V wprowadzono system zatwierdzeń i zwolnień dla dominujących finansowych spółek holdingowych (o działalności mieszanej). W 2021 EBC wydawał głównie decyzje dotyczące istniejących finansowych spółek holdingowych (o działalności mieszanej)^[49]. W 2022 zatwierdził 11 finansowych spółek holdingowych; jedna z nich powstała niedawno w ramach nadzorowanej grupy. Inne zatwierdzenia były związane z opóźnieniami w transpozycji art. 21a do prawa krajowego (tj. po 29 grudnia 2020), które z kolei spowodowały opóźnienia w przekazaniu powiadomień. EBC wydał także pierwszą „wspólną decyzję” jako właściwy organ w państwie członkowskim siedziby finansowej spółki holdingowej (o działalności mieszanej) wraz z innym właściwym organem jako organem sprawującym nadzór skonsolidowany na podstawie art. 21a ust. 8 dyrektywy CRD V. Ponadto w nadzorowanych grupach nastąpiły reorganizacje, które skutkowały usunięciem finansowych spółek holdingowych (o działalności mieszanej) ze struktury danej grupy.

2.1.2.3 Nowe zasady ramowe EBC dotyczące firm inwestycyjnych

EBC i właściwe organy krajowe kontynuowały także prace dotyczące zezwoleń dla firm inwestycyjnych. W czerwcu 2021 weszły w życie nowe ramy regulujące nadzór nad firmami inwestycyjnymi. Te zasady określają, w jakich przypadkach firmy inwestycyjne muszą występować o zezwolenie na prowadzenie działalności instytucji kredytowej. Zależy to od kryteriów zarówno jakościowych (wykonywana działalność), jak i ilościowych (wartość aktywów), w ujęciu jednostkowym lub na poziomie grupy. W 2021 i 2022 do firm inwestycyjnych, które spełniają kryteria dotyczące zezwolenia na prowadzenie działalności instytucji kredytowej, miała zastosowanie zasada praw nabytych. Oczekuje się, że wymogiem posiadania licencji bankowej będzie objętych około 20 instytucji. Do tej pory właściwe organy krajowe poinformowały EBC o 11 otrzymanych wnioskach, a w 2022 licencje otrzymało pięć firm, przede wszystkim w Niemczech, Francji i Holandii.

Żeby zapewnić spójną ocenę we wszystkich firmach inwestycyjnych i wszystkich krajach uczestniczących w europejskim nadzorze bankowym, EBC opracował szczegółową metodykę mającą na celu znalezienie równowagi między (a) koniecznością traktowania tych firm na równi z innymi instytucjami ubiegającymi się o licencję bankową a (b) faktem, że przed uzyskaniem statusu instytucji kredytowych podlegały one już wymogom ostrożnościowym nałożonym przez organy krajowe.

2.1.2.4 Portal IMAS

Portal IMAS to platforma internetowa służąca do komunikacji i wymiany informacji między nadzorcami a nadzorowanymi podmiotami i stronami trzecimi. Powstał w ramach strategii na rzecz cyfryzacji procesów nadzoru i obejmuje cały cykl nadzorczy^[50].

W 2022 do portalu IMAS włączono pozostałe postępowania w sprawie zezwoleń, mianowicie wniosek o licencję, dobrowolną rezygnację z zezwolenia oraz zatwierdzenie finansowych spółek holdingowych i zwolnienie z wymogu takiego zatwierdzenia. Za pomocą portalu IMAS nadal prowadzono dużą część postępowań w sprawie oceny kompetencji i reputacji.

2.2 Postępowania w sprawie oceny kompetencji i reputacji

W 2022 Nadzór Bankowy EBC powiadomiono łącznie o 2445 indywidualnych postępowaniach w sprawie oceny kompetencji i reputacji (indywidualnych ocenach członków zarządów i rad nadzorczych, osób pełniących najważniejsze funkcje i dyrektorów oddziałów z państw trzecich, a także zatwierdzeniach dodatkowych niewykonawczych stanowisk dyrektorskich) (tabela 5).

Tabela 5

Zgłoszone do EBC postępowania w sprawie oceny kompetencji i reputacji

Około 67% wniosków o ocenę kompetencji i reputacji zgłoszonych w 2022 dotyczyło członków rad nadzorczych, a 27% – członków zarządów. Pozostałe postępowania odnosiły się do osób pełniących najważniejsze funkcje (4%), dyrektorów oddziałów z państw trzecich (1%) oraz dodatkowych niewykonawczych stanowisk dyrektorskich (1%).

Czas trwania postępowań w sprawie oceny kompetencji i reputacji skrócił się (zgodnie z korzystnym trendem utrzymującym się od 2019) i wynosił średnio 102 dni, czyli mniej niż maksymalny okres wyznaczony w pkt 179 wspólnych wytycznych ESMA i EUNB w sprawie oceny odpowiedniości członków organu zarządzającego i osób pełniących najważniejsze funkcje, wynoszący 4 miesiące.

2.2.1 Oceny kompetencji i reputacji

W przypadku 32% postępowań przeprowadzonych w 2022 EBC miał zastrzeżenia związane z co najmniej jednym kryterium kompetencji i reputacji. Podobnie jak w poprzednich latach, problemy najczęściej dotyczyły dyspozycyjności, doświadczenia i konfliktów interesów członków organów zarządzających. W reakcji na te zastrzeżenia EBC nałożył na instytucje istotne postanowienia dodatkowe, w tym 58 warunków, 225 zobowiązań i 95 zaleceń. W 2022 zmodyfikowano zasady EBC dotyczące postanowień dodatkowych (zob. ramka 5).

W przypadku poważnych wątpliwości co do odpowiedniości kandydata na stanowisko członka organu zarządzającego lub na jedną z najważniejszych funkcji wniosek o ocenę kompetencji i reputacji jest często wycofywany. W takich przypadkach dialog nadzorczy z bankami może sprawić, że nie dojdzie do wydania przez EBC negatywnych decyzji w sprawie kompetencji i reputacji. W 2022 wycofano w ten sposób 16 wniosków.

EBC przeprowadził także 15 ponownych ocen członków organów zarządzających banków. Siedem z nich dotyczyło problemów reputacyjnych, a cztery dotyczyły niedociągnięć w obszarze przeciwdziałania praniu pieniędzy. W wyniku tych ponownych ocen czterech członków organów zarządzających złożyło rezygnację^[51]. Podczas oceny odpowiedniości członków organów zarządzających na podstawie 23 wniosków wzięto także pod uwagę informacje istotne z punktu widzenia przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.

W celu promowania różnorodności w nadzorowanych bankach EBC w postępowaniach dotyczących oceny kompetencji i reputacji przeprowadza ocenę odpowiedniości organów jako całości i bierze w niej pod uwagę takie kryteria jak reprezentacja obu płci, doświadczenie i osiągnięcia. W tym kontekście w decyzjach w sprawie kompetencji i reputacji uwzględnia się istotne ustalenia dotyczące różnorodności, a w przypadku gdy pozwala na to prawo krajowe, nakładane są postanowienia dodatkowe.

Żeby zwiększyć skuteczność ocen kompetencji i reputacji, EBC kontynuuje prace nad stosowanymi narzędziami informatycznymi. Do końca 2022 wszystkie kraje uczestniczące w europejskim nadzorze bankowym zaczęły stosować portal IMAS, w którym instytucje istotne mogą składać wnioski o ocenę kompetencji i reputacji oraz monitorować status wniosków do czasu wydania ostatecznej decyzji. W 2022 poziom korzystania przez banki z portalu IMAS na potrzeby składania takich wniosków wzrósł z 84% do 89%, co korzystnie wpłynęło na czas trwania postępowań. EBC będzie nadal zachęcać wszystkie banki istotne do korzystania z tego portalu w pełnym zakresie.

Ponadto poczyniono znaczne postępy w opracowaniu narzędzia Heimdall, które usprawnia ocenę kompetencji i reputacji przez automatyczną analizę kwestionariuszy przekazanych przez banki i – na podstawie tej analizy – wskazywanie istniejących problemów. W tym narzędziu wykorzystuje się optyczne rozpoznawanie znaków, tłumaczenie maszynowe i analizę danych, a przez to ogranicza się pracę ręczną i błędy ludzkie.

2.3 Zgłaszanie naruszeń, egzekwowanie przepisów i nakładanie sankcji

2.3.1 Egzekwowanie przepisów i nakładanie sankcji

Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie SSM i rozporządzeniem ramowym w sprawie SSM podział uprawnień między EBC a właściwymi organami krajowymi w zakresie egzekwowania przepisów i nakładania sankcji zależy od charakteru domniemanego naruszenia, osoby odpowiedzialnej i środków, które należy zastosować (zob. raport roczny EBC z działalności nadzorczej 2014). Zgodnie z obowiązującymi przepisami kary nałożone przez EBC w ramach wypełnianych przez niego zadań nadzorczych są ogłaszane na stronie EBC poświęconej nadzorowi bankowemu. Na tej stronie są także publikowane informacje o karach nałożonych przez właściwe organy krajowe na wniosek EBC.

W 2022 EBC prowadził 10 postępowań w sprawie sankcji, z których 8 zakończyło się wydaniem decyzji EBC (tabela 6).

Tabela 6

Działania EBC w zakresie egzekwowania przepisów i nakładania sankcji w 2022

Łącznie 8 z 10 postępowań prowadzonych w 2022 odnosiło się do podejrzeń o naruszenie stosowanego bezpośrednio prawa UE (w tym rozporządzeń i decyzji EBC) przez instytucje istotne. Sześć z tych postępowań zakończono w 2022 decyzjami EBC o nałożeniu kar w łącznej kwocie 12 240 000 EUR. Trzema z tych decyzji potwierdzono decyzje o nałożeniu sankcji, wydane w 2018, ale później częściowo uchylone w 2020 przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Na koniec 2022 toczyły się jeszcze 2 postępowania.

Dwa pozostałe postępowania, które prowadzono w 2022, dotyczyły domniemanego naruszenia przepisów krajowych wdrażających dyrektywy CRD i odnośnego nabycia znacznych pakietów akcji dwóch instytucji mniej istotnych. Te postępowania zakończyły się wnioskami EBC do właściwych organów krajowych o wszczęcie postępowania.

Na wykresie 21 przedstawiono zestawienie postępowań w zakresie egzekwowania przepisów i nakładania sankcji prowadzonych przez EBC w 2022 według natury domniemanego naruszenia.

Wykres 21

Postępowania w zakresie egzekwowania przepisów i nakładania sankcji według natury domniemanego naruszenia w 2022

Po otrzymaniu wniosków EBC o wszczęcie postępowania i zbadaniu przedmiotowych spraw zgodnie z prawem krajowym jeden właściwy organ krajowy w 2022 nałożył trzy kary pieniężne na łączną kwotę 6000 EUR.

Ponadto, kiedy EBC ma podstawy do podejrzeń, że popełniono przestępstwo, zwraca się do właściwego organu krajowego o zgłoszenie sprawy odpowiednim organom w celu przeprowadzenia dochodzenia i ewentualnego wszczęcia postępowania karnego zgodnie z prawem krajowym. W 2022 skierował jeden taki wniosek.

Szczegółowe informacje, w tym obszerne statystyki dotyczące działań podjętych w 2022 w ramach europejskiego nadzoru bankowego przez EBC i właściwe organy krajowe w zakresie nakładania sankcji w związku z naruszeniami wymogów ostrożnościowych, zostaną przedstawione w specjalnym raporcie. Raport roczny o działaniach w zakresie nakładania sankcji w SSM w 2022 zostanie opublikowany na stronie internetowej EBC poświęconej nadzorowi bankowemu w drugim kwartale 2023.

2.3.2 Zgłaszanie naruszeń

Zgodnie z art. 23 rozporządzenia w sprawie SSM Europejski Bank Centralny ma obowiązek stworzyć skuteczne mechanizmy, żeby umożliwić wszystkim obywatelom informowanie o przypadkach naruszenia określonych przepisów prawa UE (ang. whistleblowing). Dlatego uruchomił mechanizm zgłaszania naruszeń obejmujący specjalny portal internetowy, na który można wejść ze strony internetowej EBC poświęconej nadzorowi bankowemu.

Zgłoszenia dokonywane za pomocą tego portalu i innymi kanałami (np. mejlem lub listownie) mają zagwarantowaną pełną anonimowość. Podczas wykonywania swoich zadań nadzorczych EBC bierze pod uwagę wszystkie dostępne informacje.

W 2022 EBC otrzymał 204 zgłoszenia od demaskatorów, o 34% więcej niż w poprzednim roku. Spośród nich 86 dotyczyło domniemanego naruszenia przepisów UE, z czego 78 wchodziło w zakres kompetencji nadzorczych EBC, a 8 – właściwych organów krajowych. Pozostałe zgłoszenia odnosiły się przede wszystkim do domniemanych naruszeń niezwiązanych z wymogami ostrożnościowymi (np. ochrony konsumentów), więc nie wchodziły w zakres mechanizmu zgłaszania naruszeń.

Najwięcej domniemanych naruszeń zgłoszonych w ramach uprawnień nadzorczych EBC dotyczyło zarządzania wewnętrznego (90%) oraz niewłaściwego obliczenia funduszy własnych i wymogów kapitałowych (5%). Pełne zestawienie przedstawiono na wykresie 22. Sprawy związane z zarządzaniem wewnętrznym odnosiły się głównie do zarządzania ryzykiem i kontroli wewnętrznej, funkcji organu zarządzającego, wymogów w zakresie kompetencji i reputacji oraz struktury organizacyjnej^[52].

Wykres 22

Domniemane naruszenia zgłoszone poprzez mechanizm dla demaskatorów

(proc.)

O informacjach otrzymanych poprzez mechanizm dla demaskatorów powiadamiano odpowiednie wspólne zespoły nadzorcze. EBC należycie rozpatrywał te informacje i podejmował na ich podstawie odpowiednie działania następcze w ramach swoich zadań nadzorczych.

Główne działania przeprowadzone w 2022 w następstwie zgłoszeń otrzymanych w tym roku lub wcześniej w odniesieniu do naruszenia określonych przepisów UE objęły:

• wystąpienie do nadzorowanego podmiotu o dostarczenie dokumentów lub wyjaśnień (52%)
• wewnętrzną ocenę na podstawie istniejącej dokumentacji (36%)
• wystąpienie o przeprowadzenie audytu wewnętrznego lub kontroli na miejscu (7%)
• rozmowę ze stronami, których dotyczyły zarzuty (5%).

3 Wkład w zarządzanie kryzysowe

3.1 Wpływ rosyjskiej wojny przeciwko Ukrainie na nadzorowane banki – przypadki kryzysowe w 2022

Geopolityczna sytuacja w Rosji i Ukrainie oddziaływała zarówno na instytucje istotne, jak i na instytucje mniej istotne. Niektóre banki zostały objęte środkami w ramach zarządzania kryzysowego i te środki okazały się skuteczne.

3.1.1 Sprawa Sberbank Europe AG

Zgodnie z unijnymi ramami zarządzania kryzysowego EBC może po konsultacji z Jednolitą Radą ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji (SRB) stwierdzić, że nadzorowany podmiot znajduje się na progu upadłości lub jest zagrożony upadłością (ang. failing or likely to fail, FOLTF). 28 lutego 2022 EBC stwierdził, że austriacka instytucja istotna Sberbank Europe AG i jej dwie spółki zależne w ramach unii bankowej – Sberbank d.d. w Chorwacji i Sberbank banka d.d. w Słowenii – były na progu upadłości lub zagrożone upadłością w rozumieniu art. 18 ust. 1 lit. a) oraz art. 18 ust. 4 lit. c) rozporządzenia w sprawie jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji^[53] wskutek nieodwracalnego pogorszenia się ich sytuacji płynnościowej^[54].

3.1.1.1 Wydarzenia prowadzące do przyjęcia oceny, że bank znajduje się na progu upadłości lub jest zagrożony upadłością

W bankach tych doszło do znacznego odpływu depozytów z powodu oddziaływania napięć geopolitycznych na ich reputację. Momentem kulminacyjnym była inwazja Rosji na Ukrainę 24 lutego 2022. To doprowadziło do gwałtownego i istotnego pogorszenia się ich sytuacji płynnościowej. Żadne środki nie dawały realistycznych szans na przywrócenie płynności na poziomie grupy oraz w każdej ze spółek zależnych Sberbank Europe AG w ramach unii bankowej. 28 lutego 2022 EBC stwierdził, że te podmioty prawdopodobnie nie będą zdolne spłacić swojego zadłużenia lub innych zobowiązań w terminie wymagalności.

3.1.1.2 Współpraca i wymiana informacji z Jednolitą Radą ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji i innymi organami

W następstwie eskalacji napięć geopolitycznych EBC zintensyfikował kontakty z SRB i podjął wstępne działania przygotowawcze. Zespoły EBC i SRB bezpośrednio odpowiedzialne za Sberbank Europe AG ściśle współpracowały, a na posiedzeniach dotyczących zarządzania kryzysowego organizowanych przez EBC szczegółowo omawiano z przedstawicielami SRB sytuację płynnościową tego banku. SRB była także zapraszana do udziału w charakterze obserwatora w odnośnych posiedzeniach Rady ds. Nadzoru EBC. Przedstawiciel EBC uczestniczył jako obserwator we wszystkich sesjach wykonawczych SRB dotyczących tej sprawy, w tym w posiedzeniu, na którym SRB przyjęła decyzję dotyczącą restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. EBC i SRB uznały istotne znaczenie ścisłej i skutecznej współpracy w tej sytuacji kryzysowej.

Ponieważ Sberbank Europe AG prowadził działalność w różnych jurysdykcjach, EBC współpracował również z kilkoma właściwymi organami krajowymi z UE i spoza UE. Współpraca ta była możliwa dzięki wspólnym zasadom zarządzania kryzysowego, określonym w dyrektywie w sprawie naprawy oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków. Natomiast fragmentacja krajowych przepisów przyczyniała się dodatkowo do złożoności tego postępowania.

3.1.1.3 Działania w następstwie oceny, że bank znajduje się na progu upadłości lub jest zagrożony upadłością

1 marca 2022, po dwudniowym moratorium, SRB przyjęła decyzje o restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji spółek zależnych z Chorwacji i Słowenii oraz postanowiła, że nie ma konieczności podejmowania działań restrukturyzacyjno-likwidacyjnych w odniesieniu do austriackiej spółki dominującej^[55]. W tym samym dniu EBC zwrócił się do austriackiego organu nadzoru nad rynkami finansowymi o powołanie rządowego komisarza i zakazanie Sberbank Europe AG dalszego prowadzenia działalności. Wszystkie akcje chorwackiej spółki zależnej Sberbank d.d. przeniesiono do Hrvatska Poštanska Banka d.d. (chorwacki bank pocztowy), a wszystkie akcje słoweńskiej spółki zależnej Sberbank banka d.d. przeniesiono do Nova ljubljanska banka d.d. (NLB d.d.). Byłe spółki zależne Sberbank Europe AG ponownie uruchomiły zwykłą działalność 2 marca 2022, bez żadnych zakłóceń dla deponentów i klientów. Austriacka spółka dominująca uniknęła postępowania upadłościowego i zobowiązała się do przeprowadzenia dobrowolnej likwidacji na podstawie prawa krajowego. 21 kwietnia 2022 walne zgromadzenie akcjonariuszy Sberbank Europe AG zatwierdziło plan likwidacji, zaprzestanie działalności i likwidację banku, a także powołało czterech członków zarządu na likwidatorów i upoważniło ich do rezygnacji z licencji bankowej po zakończeniu postępowania likwidacyjnego. Do jesieni 2022 Sberbank Europe AG zrealizował w większości plan likwidacji, sprzedał znaczną większość swoich aktywów i spłacił prawie wszystkich deponentów. W grudniu 2022 zrezygnował z licencji bankowej.

3.1.2 Sprawa RCB Bank LTD

RCB Bank LTD to cypryjski bank, w którym rosyjski bank VTB był do niedawna istotnym akcjonariuszem.

W marcu 2022, po nałożeniu sankcji w następstwie inwazji Rosji na Ukrainę, EBC podjął kilka decyzji dotyczących działalności RCB Bank. W szczególności EBC (a) zatwierdził sprzedaż części portfela kredytów RCB Bank na rzecz Hellenic Bank Public Company Ltd, (b) ograniczył działalność RCB Bank przez uniemożliwienie mu przyjmowania nowych depozytów, udzielania nowych kredytów i dokonywania nowych inwestycji oraz (c) powołał tymczasowego administratora do współpracy z zarządem i ścisłego monitorowania kondycji płynnościowej i kapitałowej banku.

Zmiana sytuacji geopolitycznej spowodowała, że RCB Bank zrewidował swoją ogólną strategię biznesową i podjął decyzję o dobrowolnej likwidacji działalności bankowej, obejmującej pełną spłatę wszystkich deponentów i zrzeczenie się licencji bankowej po zakończeniu tego postępowania^[56]. Do jesieni 2022 RCB Bank spłacił, przeniósł lub przekształcił wszystkie przyjęte depozyty i wystąpił o cofnięcie licencji bankowej, co EBC zatwierdził decyzją z 22 grudnia 2022^[57].

3.2 Stosunki z Jednolitą Radą ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji

W 2022 Nadzór Bankowy EBC kontynuował ścisłą współpracę z SRB na wszystkich szczeblach. Rada ds. Nadzoru EBC zapraszała przewodniczącą SRB w charakterze obserwatora na swoje posiedzenia, kiedy omawiano sprawy istotne z punktu widzenia obowiązków SRB. Podobnie przedstawiciel EBC uczestniczył jako obserwator we wszystkich sesjach wykonawczych i plenarnych SRB. Ponadto oboje przewodniczący oraz kierownictwo wyższego i średniego szczebla EBC i SRB regularnie kontaktowali się w sprawach wspólnego zainteresowania, takich jak aktualizacja protokołu ustaleń między EBC a SRB, plany restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz strategiczne działania związane z zarządzaniem kryzysowym. Wreszcie, zgodnie z obowiązującym protokołem ustaleń, obie organizacje udostępniały sobie nawzajem obszerny zbiór posiadanych istotnych danych i informacji. To przyczyniło się do znacznego zmniejszenia podwójnego obciążenia sprawozdawczego banków.

W 2022 SRB i Nadzór Bankowy EBC rozpoczęły drugi przegląd dwustronnego protokołu ustaleń. Celem przeglądu jest wykorzystanie doświadczeń zdobytych w ostatnich latach oraz rozważenie uwzględnienia nowych przepisów i obszarów współpracy. Przegląd przyczyni się do dalszego rozwoju współpracy i wymiany informacji między Nadzorem Bankowym EBC a SRB. Ponadto, podobnie jak w przeszłości, EBC uczestniczył w przeprowadzonej przez SRB symulacji kryzysu oraz w trójstronnym spotkaniu na wysokim szczeblu z udziałem organów ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, organów nadzoru, banków centralnych i ministerstw finansów z USA, Wielkiej Brytanii i unii bankowej. Celem tych cyklicznych, regularnych spotkań i zadań są podnoszenie wiedzy o systemach restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji wdrożonych w różnych jurysdykcjach oraz poprawa koordynacji w zakresie planowania i realizacji restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji w wymiarze transgranicznym.

Ponadto ważną częścią współpracy między tymi dwiema organizacjami w dalszym ciągu były regularne kontakty między wspólnymi zespołami nadzorczymi EBC a wewnętrznymi zespołami SRB ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Szczególnie ścisłe współdziałanie dotyczyło banków objętych schematem zarządzania kryzysowego EBC, czyli banków, których sytuacja finansowa się pogarsza, w celu zapewnienia pełnej koordynacji nadzorców i organów restrukturyzacyjno‑likwidacyjnych w sytuacjach kryzysowych (zob. punkt 3.1).

Zgodnie z ramami regulacyjnymi konsultowano z SRB plany naprawcze przedłożone Nadzorowi Bankowemu EBC przez instytucje istotne. Uwagi SRB uwzględniono przy ocenie tych planów i przygotowywaniu opinii dla nadzorowanych podmiotów. Te uwagi dotyczyły m.in. kalibracji progów wskaźników naprawczych dla minimalnego wymogu w zakresie funduszy własnych i zobowiązań kwalifikowalnych (MREL), a także wpływu wariantów działań naprawczych na możliwość przeprowadzenia restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji.

Ponadto, zgodnie z rozporządzeniem w sprawie jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, SRB zasięgała opinii Nadzoru Bankowego EBC w sprawie projektów planów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Podobnie jak w przeszłości, te konsultacje objęły m.in. określenie wymogu MREL, w tym stosowanie zwolnienia z wewnętrznego wymogu MREL, oraz ocenę możliwości przeprowadzenia restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Z EBC konsultowano także wnioski złożone przez krajowe organy ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji na podstawie art. 12d ust. 5 rozporządzenia w sprawie jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Tak jak w poprzednich latach, SRB skonsultowała z Nadzorem Bankowym EBC także kwestię obliczania proponowanych składek ex ante do uiszczenia przez instytucje istotne na rzecz jednolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Opinia EBC koncentrowała się na uwagach z punktu widzenia nadzoru i zdolności kontynuacji działania.

3.3 Zarządzanie kryzysowe w odniesieniu do instytucji mniej istotnych

W przypadku instytucji mniej istotnych zarządzanie sytuacją kryzysową wymaga bliskiej współpracy między właściwym organem krajowym a EBC. Chociaż to organ krajowy odpowiada bezpośrednio za działania nadzorcze w odniesieniu do instytucji mniej istotnych, potrzeba nasilenia współpracy i wymiany informacji pojawia się, kiedy dana instytucja zbliża się do punktu utraty rentowności. Wówczas EBC, jako organ odpowiedzialny za wspólne procedury, i właściwy organ krajowy kontaktują się ze sobą w kwestii ewentualnego cofnięcia licencji.

W 2022 EBC i właściwe organy krajowe ściśle współpracowały i wymieniały informacje w sprawie instytucji mniej istotnych, których sytuację finansową uznano za pogarszającą się lub kryzysową. Właściwe organy krajowe powiadomiły EBC o 8 nowych przypadkach pogorszenia się sytuacji finansowej instytucji mniej istotnych. EBC i właściwe organy krajowe kontynuowały także ścisłą współpracę i wymianę informacji w odniesieniu do 20 przypadków pogorszenia się sytuacji finansowej. Dziewięć przypadków wymagało utworzenia specjalnych grup kontaktowych ds. zarządzania w sytuacjach kryzysowych. Podobnie jak w poprzednich latach, te grupy – składające się z przedstawicieli EBC i właściwych organów krajowych – czuwały nad tym, żeby sytuacje kryzysowe były dokładnie monitorowane, a działania i decyzje nadzorcze – podejmowane szybko i w sposób skoordynowany. W 2022, w ramach planu prac w zakresie instytucji mniej istotnych na lata 2022–2023, powołano wspólną grupę roboczą EBC i właściwych organów krajowych, żeby przeanalizować i usprawnić współpracę dotyczącą kryzysowych sytuacji w takich podmiotach.

W 2022 właściwe organy krajowe powiadomiły również EBC o 3 przypadkach związanych z cofnięciem zezwolenia dla instytucji mniej istotnych. We wszystkich trzech przypadkach EBC przyjął decyzję w sprawie cofnięcia licencji.

Głównymi przyczynami pogorszenia się sytuacji finansowej instytucji mniej istotnych w 2022 były nieskuteczne modele biznesowe, utrzymująca się niska rentowność prowadząca do problemów z wypłacalnością oraz braki w systemach zarządzania wewnętrznego (w tym niewystarczające mechanizmy zapobiegania praniu pieniędzy).

4 Współpraca międzyinstytucjonalna

4.1 Współpraca europejska i międzynarodowa

W 2022 istotnym osiągnięciem było przyjęcie uproszczonych zasad zatwierdzania przekazywania informacji nadzorczych organom spoza jednolitego mechanizmu nadzorczego. Dzięki odpowiedniemu aktowi prawnemu^[58] zasady zatwierdzania przekazywania informacji stały się – w ramach obowiązującego prawa – prostsze i bardziej przejrzyste.

4.1.1 Współpraca z innymi organami nadzoru z UE oraz organami z krajów spoza UE

4.1.1.1 EBC i kolegia organów nadzoru

Dobra współpraca między organami nadzoru na szczeblu unijnym i światowym ma zasadnicze znaczenie dla skutecznego nadzoru nad transgranicznymi grupami bankowymi. EBC pełni funkcję organu sprawującego nadzór skonsolidowany wobec istotnych grup bankowych, które mają siedzibę w państwie uczestniczącym w europejskim nadzorze bankowym. W przypadku istotnych grup bankowych, które prowadzą działalność transgraniczną w ramach unii bankowej, EBC jest wspólnym organem odpowiedzialnym za nadzór nad jednostką dominującą oraz transgranicznymi spółkami zależnymi i oddziałami.

W przypadku istotnych grup bankowych, które prowadzą działalność poza unią bankową, EBC uczestniczy w kolegiach organów nadzoru. Są to stałe, ale elastyczne struktury współpracy, koordynacji i wymiany informacji między organami zajmującymi się nadzorem nad transgranicznymi grupami bankowymi. Dzięki kolegiom organów nadzoru EBC może opracowywać skoordynowane metody i decyzje nadzorcze oraz tworzyć wspólne programy prac z innymi organami zaangażowanymi w nadzór nad daną transgraniczną grupą bankową. EBC organizuje kolegium w przypadkach, gdy jako organ nadzoru z państwa pochodzenia odpowiada za nadzór skonsolidowany nad daną grupą bankową. Jeśli EBC jest organem nadzoru z państwa przyjmującego i nadzoruje konkretne podmioty należące do grupy bankowej, uczestniczy w kolegiach organów nadzoru na wniosek nadzorcy z kraju pochodzenia.

W 2022 kolegia organów nadzoru zajmowały się 43 bankami będącymi pod bezpośrednim nadzorem EBC. EBC pełnił rolę organu nadzoru z państwa pochodzenia w 25 przypadkach, przy czym w 18 z tych przypadków kolegia składały się wyłącznie z nadzorców z UE. EBC był także organem z państwa przyjmującego w 7 kolegiach z UE i 11 kolegiach utworzonych przez organy z państw trzecich. Ponadto korzystano z 29 pisemnych umów o współpracy i koordynacji, które stanowiły ramy współdziałania uzgodnione między organami nadzoru a innymi członkami kolegiów w celu koordynowania przekazywania i wymiany informacji poufnych. EBC oczekuje, że w 2023 powstanie około ośmiu nowych kolegiów organów nadzoru, zgodnie z obowiązującymi przepisami.

W wykonywaniu obowiązków związanych ze współpracą zgodnie z europejskimi rozporządzeniami i dyrektywami wspólne zespoły nadzorcze na bieżąco wspiera (np. przez opracowywanie schematów struktury grup, wymianę informacji o najważniejszych wskaźnikach finansowych z właściwymi organami oraz program oceny nadzorczej dotyczący kolegiów) międzydziałowy zespół złożony z przedstawicieli trzech dyrekcji, które odpowiadają za bezpośredni nadzór na odległość nad poszczególnymi bankami. Ten zespół działa także na rzecz harmonizacji i promuje najlepsze praktyki nadzorcze w zakresie współpracy międzynarodowej.

4.1.1.2 Zacieśnianie współpracy z organami z UE nienależącymi do SSM

EBC chce rozwijać współpracę nadzorczą na poziomie europejskim przez krzewienie wspólnej kultury nadzoru oraz dążenie do ujednolicenia praktyk i metod nadzorczych. W tym celu EBC i właściwe organy krajowe z sześciu państw członkowskich UE, które nie uczestniczą w europejskim nadzorze bankowym (Czechy, Dania, Polska, Rumunia, Szwecja i Węgry), zawarły w 2022 wielostronny protokół ustaleń na podstawie art. 3 ust. 6 rozporządzenia w sprawie SSM. Porozumienie przewiduje zacieśnioną współpracę między EBC i tymi organami w kontekście ich zadań nadzorczych w odniesieniu do nadzorowanych instytucji i ich transgranicznych jednostek. Ma usprawnić wymianę informacji, np. na temat cyberataków, a także zacieśnić współpracę w celu zmniejszenia ryzyka fragmentacji europejskich rynków bankowych w okresach napięć^[59]. Protokoły ustaleń EBC dotyczące nadzoru są publikowane na stronie internetowej EBC poświęconej nadzorowi bankowemu.

4.1.1.3 Współpraca z innymi sektorowymi organami nadzoru z UE oraz organami nadzoru ostrożnościowego z państw trzecich

Konglomeraty finansowe to grupy lub podgrupy finansowe, które oferują usługi i produkty w różnych sektorach rynków finansowych, np. sektorach bankowości, ubezpieczeń lub inwestycji. Niektóre konglomeraty należą do największych grup finansowych na rynkach finansowych i świadczą usługi na całym świecie.

Zgodnie z dyrektywą w sprawie konglomeratów finansowych organ koordynujący i inne właściwe organy zajmujące się dodatkowym nadzorem nad konglomeratami finansowymi muszą wprowadzić ustalenia koordynacyjne ułatwiające współpracę. W przypadku grup z podmiotami dominującymi, nad którymi EBC sprawuje nadzór skonsolidowany, EBC odpowiada za opracowanie takich ustaleń koordynacyjnych. W 2022 Rada ds. Nadzoru i Rada Prezesów zatwierdziły ustalenia koordynacyjne dla dodatkowego nadzoru nad konglomeratami finansowymi w przypadku 16 instytucji istotnych, które były jednostkami dominującymi.

W 2022 EBC w dalszym ciągu rozwijał też współpracę z krajowymi organami nadzoru rynkowego z UE. W tym kontekście EBC zaktualizował dwustronny protokół ustaleń z Commissione Nazionale per le Società e la Borsa (włoska komisja ds. spółek i giełdy).

Ponadto zawarto dwa protokoły ustaleń z organami nadzoru ostrożnościowego z państw trzecich: kanadyjskim Office of the Superintendent of Financial Institutions oraz japońską Financial Services Agency.

4.1.2 Programy oceny sektora finansowego przez MFW

Programy oceny sektora finansowego (FSAP) prowadzone przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW) to kompleksowe i dogłębne oceny sektora finansowego danego kraju.

W 2018 program FSAP dla strefy euro dotyczył architektury nadzoru bankowego oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji w strefie euro. Nadzór Bankowy EBC wdrożył wiele zaleceń MFW do swoich praktyk nadzorczych. Równolegle współprawodawcy UE prowadzili i obecnie kontynuują analizę zaleceń wymagających wprowadzenia zmian do prawa unijnego. W 2024 ma się rozpocząć kolejny program oceny sektora finansowego MFW dla strefy euro.

W 2022 MFW zakończył krajowe programy dotyczące Niemiec, Irlandii i Finlandii, a rozpoczął program dla Belgii. Te programy obejmują ocenę kwestii niezwiązanych z bankowością, takich jak krajowe przepisy ubezpieczeniowe i makroostrożnościowe, oraz całościową ocenę zagadnień bankowych, ze szczególnym uwzględnieniem tych, które wchodzą w zakres kompetencji krajowych organów nadzorujących instytucje mniej istotne, oraz związanych z przeciwdziałaniem praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.

Udział EBC w krajowych konsultacjach MFW prowadzonych na podstawie artykułu IV w odniesieniu do krajów uczestniczących w europejskim nadzorze bankowym dotyczy kwestii mikro- i makroostrożnościowych, odpowiednio do zadań EBC w tych obszarach.

4.2 Wkład w prace nad europejskimi i międzynarodowymi ramami regulacyjnymi

4.2.1 Wkład w prace Rady Stabilności Finansowej

W 2022 Rada Stabilności Finansowej (FSB) skupiała się na koordynowaniu działań ze strony polityki finansowej w następstwie pandemii COVID‑19 i inwazji Rosji na Ukrainę, zwiększeniu odporności pozabankowego pośrednictwa finansowego, reagowaniu na wyzwania związane z innowacjami technologicznymi i przeciwdziałaniu ryzyku finansowemu związanemu ze zmianą klimatu. W świetle zmieniającego się otoczenia makroekonomicznego i finansowego FSB intensywniej monitorowała źródła podatności na zagrożenia i prowadziła prace służące zwiększeniu odporności systemu finansowego.

Nadzór Bankowy EBC, który jest członkiem FSB, był aktywnie zaangażowany w różne obszary tematyczne, takie jak (a) coroczna identyfikacja globalnych banków o znaczeniu systemowym, z uwzględnieniem przeprowadzonego przez Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego przeglądu dotyczącego sposobu traktowania transgranicznych ekspozycji w ramach europejskiej unii bankowej, (b) prace dotyczące nadzorczych i regulacyjnych rozwiązań w zakresie ryzyk klimatycznych, ujawniania informacji dotyczących klimatu i analizy scenariuszy klimatycznych w różnych jurysdykcjach, (c) pakiet środków polityki dotyczący działalności w zakresie kryptoaktywów opublikowany do konsultacji oraz (d) dokument konsultacyjny na temat dążenia do większej konwergencji w zakresie zgłaszania naruszeń bezpieczeństwa cybernetycznego.

Przez cały rok Nadzór Bankowy EBC uczestniczył w posiedzeniach plenum FSB oraz jej stałego komitetu ds. implementacji standardów i stałego komitetu ds. współpracy nadzorczej i regulacyjnej. Brał również udział w pracach grupy sterującej ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz regionalnej grupy konsultacyjnej FSB dla Europy.

Nadzór Bankowy EBC będzie nadal wnosić wkład do programu prac FSB, zwłaszcza w powyższych obszarach. Do innych obszarów przyszłej współpracy z FSB należą: ryzyko związane z podmiotami zewnętrznymi i kwestie outsourcingu, globalny test warunków skrajnych dla banków, który ma być przeprowadzony we współpracy z Bazylejskim Komitetem Nadzoru Bankowego, oraz nowa ocena skutków reform grupy G‑20 w zakresie zasad sekurytyzacji.

4.2.2 Wkład w proces bazylejski

W 2022 EBC w dalszym ciągu wnosił istotny wkład w prace Bazylejskiego Komitetu Nadzoru Bankowego (BCBS). Aktywnie uczestniczył w kilku obszarach tematycznych, dzieląc się wiedzą ekspercką w grupach BCBS i współpracując z członkami BCBS w UE i na całym świecie.

Do najważniejszych etapów tych prac należały: (a) ukończenie ukierunkowanego przeglądu sposobu traktowania ekspozycji transgranicznych w unii bankowej w metodyce oceny globalnych banków o znaczeniu systemowym, co świadczy o wyraźnych postępach poczynionych w tworzeniu unii bankowej^[63], (b) publikacja zasad skutecznego zarządzania i nadzoru w zakresie ryzyka finansowego związanego z klimatem, które mają na celu promocję opartego na zasadach podejścia do poprawy zarządzania ryzykiem w bankach i praktyki nadzorców w odniesieniu do takich ryzyk, (c) publikacja światowego standardu ostrożnościowego w zakresie ekspozycji banków na kryptoaktywa oraz (d) publikacja drugiego sprawozdania oceniającego wpływ i skuteczność wdrożonych reform z pakietu Bazylea w odniesieniu do możliwości wykorzystania i cykliczności buforów.

EBC uczestniczył także w pracach grupy zadaniowej BCBS ds. przeglądu podstawowych zasad bazylejskich, której zadaniem jest ocena, czy i w jakim zakresie konieczne są zmiany w warunkach wstępnych efektywnego nadzoru bankowego, podstawowych zasadach i metodyce oceny.

Ponadto EBC uczestniczył w kilku doraźnych spotkaniach BCBS poświęconych ryzykom i źródłom podatności na zagrożenia w światowym systemie bankowym oraz skutkom rosyjskiej wojny przeciwko Ukrainie.

Wreszcie EBC w dalszym ciągu współprzewodniczy grupie zadaniowej BCBS ds. ryzyk finansowych związanych z klimatem oraz grupie BCBS ds. polityki i standardów, która zajmuje się opracowywaniem i wdrażaniem wspólnych standardów ostrożnościowych. W październiku 2022 EBC zorganizował we Frankfurcie nad Menem pierwsze od wybuchu pandemii stacjonarne posiedzenie grupy ds. polityki i standardów.

4.2.3 Wkład w prace Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego

W 2022 Nadzór Bankowy EBC kontynuował ścisłą współpracę z Europejskim Urzędem Nadzoru Bankowego (EUNB) w upowszechnianiu spójnego podejścia do nadzoru w całym europejskim sektorze bankowym, we wspieraniu bezpieczeństwa i dobrej kondycji instytucji kredytowych, a także w zwiększaniu stabilności systemu finansowego. Ścisła współpraca z EUNB dotycząca ogólnounijnych testów warunków skrajnych miała miejsce również w 2022: EBC uczestniczył w opracowaniu pakietu testu na 2023. EBC brał także udział w pracach regulacyjnych EUNB, wnosząc wkład i wsparcie w wielu projektach, w tym przy opracowaniu wytycznych EUNB w sprawie ryzyka stopy procentowej dotyczącego pozycji portfela bankowego oraz ryzyka spreadu kredytowego wynikającego z działalności zaliczonej do portfela niehandlowego. EBC aktywnie uczestniczył również w pracach EUNB odnoszących się do inwazji Rosji na Ukrainę: monitorował ryzyka, zmienność na rynku energii oraz wpływ sankcji i wojny na gospodarkę. W dalszym ciągu wnosił też wkład w prace EUNB nad wnioskami dotyczącymi projektów suptech, rynków kryptoaktywów oraz aktu w sprawie operacyjnej odporności cyfrowej.

Dodatkowo EBC uczestniczył w ogólnounijnej analizie przejrzystości przeprowadzonej przez EUNB w 2022: zadbał o terminowe przekazanie dokładnych danych nadzorczych dotyczących 98 instytucji istotnych, nad którymi sprawuje nadzór bezpośredni. Dzięki tej analizie uzyskano szczegółowe informacje o bankach uczestniczących w europejskim nadzorze bankowym.

EBC nadal pełnił rolę obserwatora w stałym komitecie EUNB ds. przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu i brał udział w kilku obszarach tematycznych, wnosząc nadzorczy punkt widzenia przy tworzeniu instrumentów regulacyjnych, np. wytycznych w sprawie współpracy i wymiany informacji pomiędzy organami nadzoru ostrożnościowego, organami nadzoru AML/CFT oraz jednostkami analityki finansowej i zmienionych wytycznych w sprawie SREP, które zawierają wskazówki dla organów nadzoru ostrożnościowego dotyczące sposobu uwzględniania w procesie SREP ryzyk związanych z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu. Po sfinalizowaniu tych wytycznych EBC wdrożył wynikające z nich zmiany oraz stworzył – jeśli to było konieczne – nowe procedury wewnętrzne w celu przestrzegania wprowadzonych przepisów (zob. ramka 8).

EBC współdziałał z EUNB i innymi zainteresowanymi podmiotami nad opracowaniem wniosku dotyczącego utworzenia wspólnego komitetu doradczo‑koordynacyjnego – zgodnie z badaniem EUNB – który ma pomóc w przygotowaniu zintegrowanego systemu sprawozdawczości w celu ograniczenia obciążeń sprawozdawczych banków. Zorganizowano dwie sesje warsztatów dla organów krajowych: 18 listopada i 1 grudnia 2022. W drugiej z nich udział wzięły podmioty z branży. Wszyscy uczestnicy warsztatów zdecydowanie poparli tę inicjatywę oraz oczekują, że w 2023 powstanie wspólny komitet ds. sprawozdawczości banków, mający swój mandat i plan prac.

Jeśli chodzi o procedurę EUNB „przestrzegaj lub wyjaśnij”, w 2022 Nadzór Bankowy EBC poinformował EUNB o stanie przestrzegania 15 zbiorów wytycznych, co udokumentowano na stronie internetowej EBC poświęconej nadzorowi bankowemu. Nadzór Bankowy EBC dąży do przestrzegania wszystkich stosownych wytycznych wydanych przez EUNB lub Wspólny Komitet Europejskich Urzędów Nadzoru (ESA).

5 Struktura organizacyjna Nadzoru Bankowego EBC

5.1 Rozliczanie się z odpowiedzialności

Raport roczny stanowi dla Nadzoru Bankowego EBC jedną z głównych form rozliczania się przed Parlamentem Europejskim i Radą Unii Europejskiej, czego wymaga rozporządzenie w sprawie SSM. Zgodnie z tym rozporządzeniem uprawnienia nadzorcze EBC są obwarowane stosownymi wymogami w zakresie przejrzystości i rozliczalności. EBC przywiązuje wielką wagę do utrzymywania i pełnego przestrzegania zasad odpowiedzialności demokratycznej, określonych szczegółowo w porozumieniu międzyinstytucjonalnym między Parlamentem Europejskim a EBC oraz protokole ustaleń między Radą UE a EBC.

W 2022, po raz pierwszy od wybuchu pandemii, kontakty między Komisją Gospodarczą i Monetarną (ECON) Parlamentu Europejskiego a przewodniczącym Rady ds. Nadzoru odbywały się osobiście w Brukseli. Przewodniczący wystąpił przed komisją ECON podczas wysłuchania publicznego 31 marca 2022, żeby przedstawić raport roczny EBC z działalności nadzorczej za rok 2021, oraz podczas dwóch zwyczajnych wysłuchań publicznych, które odbyły się 30 czerwca i 1 grudnia 2022. Dyskusje dotyczyły głównie zagrożeń dla sektora finansowego wynikających z wojny Rosji przeciwko Ukrainie, otoczenia makroekonomicznego, wysokiej inflacji, normalizacji polityki pieniężnej oraz kryzysu energetycznego. Wśród omawianych kwestii znalazły się również: wzmocnienie unii bankowej, w tym wdrożenie reform Bazylea III, program Nadzoru Bankowego EBC na rzecz włączenia problematyki zmiany klimatu do nadzoru oraz nadzór nad usługami w zakresie kryptoaktywów.

W 2022 przewodniczący Rady ds. Nadzoru odpowiedział na sześć pytań wymagających odpowiedzi na piśmie od posłów do Parlamentu Europejskiego, dotyczących nadzoru bankowego. Wszystkie odpowiedzi opublikowano. Dotyczyły one rozmaitych tematów, takich jak wpływ wojny Rosji przeciwko Ukrainie na sektor bankowy, ryzyko związane z klimatem i ryzyko środowiskowe oraz oprocentowanie kredytów hipotecznych.

Ponadto zgodnie z porozumieniem międzyinstytucjonalnym EBC udostępniał Parlamentowi Europejskiemu protokoły posiedzeń Rady ds. Nadzoru i streszczenia jej seminariów.

Dodatkowo, żeby dalej wzmocnić dialog między Parlamentem Europejskim a EBC w związku z jego silnym zaangażowaniem na rzecz rozliczalności, Nadzór Bankowy EBC odpowiedział na uwagi i sugestie przedstawione przez Parlament Europejski w rezolucji w sprawie unii bankowej – sprawozdanie za rok 2021. EBC w swojej odpowiedzi^[71] wypowiedział się na temat ogólnego stanu europejskiego systemu bankowego, wpływu cyfrowego euro, równowagi płci w instytucjach finansowych, ryzyka związanego z klimatem i ryzyka środowiskowego, oprocentowania kredytów hipotecznych oraz kredytów dla małych i średnich przedsiębiorstw, przeciwdziałania praniu pieniędzy, przejrzystości oraz dokończenia budowy unii bankowej.

Jeśli chodzi o kontakty z Radą UE w 2022, przewodniczący Rady ds. Nadzoru dwukrotnie uczestniczył osobiście w wymianie poglądów z Eurogrupą: 4 kwietnia i 7 listopada. Przed rozmowami z Eurogrupą EBC opublikował podsumowanie swoich odpowiednich działań nadzorczych^[72]. Do głównych tematów dyskusji należały: ogólny stan europejskiego systemu bankowego w nadzwyczajnych warunkach makroekonomicznych i geopolitycznych w 2022 oraz priorytety nadzorcze.

W 2022 EBC współpracował również z Europejskim Trybunałem Obrachunkowym (ETO) w związku z kontrolami dotyczącymi nadzoru bankowego, w szczególności z przeprowadzaną przez ETO kontrolą skuteczności operacyjnej EBC w nadzorze nad zarządzaniem przez banki kredytami zagrożonymi, która ma się zakończyć w 2023.

Ponadto w protokole ustaleń podpisanym w 2019 przez EBC i ETO określono praktyczne zasady wymiany informacji między obiema instytucjami w ramach działań następczych po kontrolach przeprowadzanych przez ETO w Nadzorze Bankowym EBC. EBC monitoruje stan realizacji skierowanych do niego zaleceń ETO, który w swoim zakresie również sprawdza stan wykonania wcześniej wydanych zaleceń. W związku z tym w 2022 ETO kontynuował przegląd działań podjętych przez EBC w odpowiedzi na ustalenia i zalecenia ETO zawarte w pierwszym sprawozdaniu w sprawie funkcjonowania jednolitego mechanizmu nadzorczego (SSM) i drugim sprawozdaniu w sprawie zarządzania kryzysowego^[73]. Wyniki działań następczych związanych ze sprawozdaniem ETO w sprawie zarządzania kryzysowego zostały ujęte w sprawozdaniu ETO dotyczącym wyników wykonania budżetu UE, które opublikowano w listopadzie 2022^[74].

5.2 Przejrzystość i komunikacja

Nadzór Bankowy EBC często korzysta z kanałów i platform cyfrowych, żeby skutecznie i na czas podawać przejrzyste informacje. Dla poprawy komunikacji z ogółem społeczeństwa EBC w dalszym ciągu wykorzystywał wizualne formy przekazu oraz teksty napisane jasnym i przystępnym językiem. Żeby przybliżać kwestie związane z nadzorem i bankowością odbiorcom o różnym wykształceniu i doświadczeniu zawodowym, używał rozmaitych form komunikacji, takich jak posty karuzelowe w mediach społecznościowych, materiały wideo, podcasty i wpisy na blogu.

Te narzędzia komunikacji pomagały także w nagłaśnianiu najważniejszych wiadomości przekazywanych tradycyjnymi metodami takimi jak przemówienia i wywiady. W 2022 przewodniczący i wiceprzewodniczący Rady ds. Nadzoru wygłosili 26 przemówień, a przedstawiciele EBC w tym organie – 13 przemówień. Wszyscy udzielili w sumie 29 wywiadów w mediach oraz opublikowali dziewięć wpisów na blogu i artykułów. Przewodniczący Rady ds. Nadzoru wystąpił też na konferencji prasowej poświęconej wynikom procesu przeglądu i oceny nadzorczej (SREP) przeprowadzonego w 2021. Nadzór Bankowy EBC opublikował trzy podcasty oraz 23 komunikaty prasowe i inne opracowania, w tym pisma do posłów do PE, wytyczne dla banków i statystyki nadzorcze. Aktualne informacje o bieżących projektach i ustaleniach nadzorczych przedstawiano na łamach Supervision Newsletter – cyfrowego kwartalnika subskrybowanego przez ponad 9 tys. osób.

W 2022 Nadzór Bankowy EBC opublikował łączne wyniki pierwszego testu warunków skrajnych w zakresie ryzyka klimatycznego oraz rozpoczął konsultacje publiczne na temat projektu przewodnika dotyczącego procedur w zakresie znacznych pakietów akcji. Ponadto sprawnie reagował w sytuacjach kryzysowych, o czym świadczyła m.in. przejrzysta komunikacja na temat decyzji o uznaniu Sberbank Europe AG za instytucję znajdującą się na progu upadłości lub zagrożoną upadłością. Podobnie jak w poprzednich latach, Nadzór Bankowy EBC informował także o nałożonych sankcjach. Poza tym EBC oraz Jednolita Rada ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji zorganizowały pierwszą wspólną konferencję, która obejmowała wystąpienia i dyskusje w gronie ekspertów na temat 10‑lecia unii bankowej, odporności operacyjnej, zarządzania kryzysowego i przyszłości bankowości.

W celu wzmocnienia dialogu między Nadzorem Bankowym EBC a specjalistami rynkowymi z całej branży, którzy zajmują się kwestiami związanymi z sektorem bankowym, EBC zorganizował dwa posiedzenia grupy nadzoru bankowego ds. kontaktów z rynkiem (Banking Supervision Market Contact Group, BSMCG). Jednym z omawianych tematów były perspektywy ryzyka dla europejskiego sektora bankowego.

W 2022 EBC odpowiedział na 1007 pytań od obywateli dotyczących nadzoru bankowego, w tym ogólnych informacji o nadzorze, skarg na banki lub zarzutów o naruszenie przepisów prawa unijnego, zezwoleń, testu warunków skrajnych w zakresie ryzyka klimatycznego oraz reakcji na wojnę Rosji przeciwko Ukrainie. W centrum dla zwiedzających EBC zorganizował sześć stacjonarnych i pięć wirtualnych wykładów na temat nadzoru bankowego, których liczba uczestników wyniosła odpowiednio 182 osoby i 187 osób, oraz przyjął 963 gości (617 na miejscu i 346 wirtualnie), których zapoznano z najważniejszymi zadaniami EBC i podstawami europejskiego nadzoru bankowego.

5.3 Pracownicy Nadzoru Bankowego EBC

5.3.1 Nabór

Nadzór Bankowy EBC na ogół ogłasza wolne stanowiska najpierw wewnętrznie, z wyjątkiem stanowisk najniższego szczebla, które są ogłaszane na rynku zewnętrznym. W 2022 zatrudnił na stanowiska długoterminowe 24 kandydatów zewnętrznych.

Wykres 23

Liczba mianowań według grupy pracowników w 2022

Na stanowiska analityczne najniższego szczebla Nadzór Bankowy EBC często zatrudnia kandydatów z doświadczeniem zdobytym podczas staży. W 2022 zdolnych pracowników na te stanowiska nadal rekrutowano spośród byłych stażystów mających podstawowe doświadczenie w nadzorze bankowym.

Nadzór Bankowy EBC w 2022 zatrudnił 131 stażystów. Wśród nich były osoby zrekrutowane w ramach dwóch nowych kampanii. W pierwszej z nich zatrudniono sześciu ukraińskich stażystów, którym zostały powierzone zadania z zakresu nadzoru bankowego związane z napaścią Rosji na Ukrainę. W drugiej Nadzór Bankowy EBC zatrudnił czterech stażystów ze spektrum autyzmu, w ramach strategii EBC na rzecz różnorodności.

W związku z coroczną rotacją 45 pracowników przeniosło się do nowego wspólnego zespołu nadzorczego dla uniknięcia zbyt bliskiej relacji z nadzorowanym bankiem oraz dalszego rozwoju osobistego i zawodowego. Rotacją po raz pierwszy objęto Dyrekcję Generalną ds. Nadzoru Przekrojowego w celu dalszego wzmocnienia współpracy między nadzorem przekrojowym i pionowym.

5.3.2 Programy wymiany

Oprócz programu wymiany pracowników SSM (zob. punkt 5.4) jednostki organizacyjne nadzoru bankowego przystąpiły do programu Schuman, dzięki któremu pracownicy z całego Europejskiego Systemu Banków Centralnych i europejskiego nadzoru bankowego mogą pracować w różnych instytucjach nad wspólnymi projektami. Nadzór Bankowy EBC zaproponował dwa projekty i udzielił wsparcia trzem pracownikom zainteresowanym udziałem w innych projektach.

5.3.3 Budowanie potencjału

W 2022 Nadzór Bankowy EBC przeprowadził ocenę gotowości organizacyjnej i wskazał trzy obszary wymagające rozwoju: ryzyko informatyczne i cybernetyczne, ryzyko klimatyczne i transformację cyfrową.

Na podstawie tej analizy opracowano plan budowania potencjału SSM na 2023. Plan obejmie środki służące lepszemu identyfikowaniu i dopasowywaniu zdolności do potrzeb organizacyjnych, szkoleń i innych form kształcenia oraz skuteczniejszemu rekrutowaniu nowych talentów. W związku z tym do elastycznej puli SSM na 2023 przydzielono 17,5 stanowiska w celu wsparcia inicjatyw we wskazanych trzech obszarach.

Pod koniec 2022 uruchomiono program wymiany między EBC a Europejskim Urzędem Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych, żeby wzmocnić współpracę w nadzorze nad konglomeratami finansowymi. Dwóch pracowników z każdej organizacji ma się zamienić stanowiskami począwszy od 1 lutego 2023.

5.3.4 Różnorodność i włączenie

Nadzór Bankowy EBC jest z natury zróżnicowany, biorąc pod uwagę, że jego pracownicy pochodzą z całej Europy. Spośród nich 9% posiada więcej niż jedno obywatelstwo, 56% to osoby mające dzieci, a 46% to kobiety. Choć Nadzór Bankowy EBC dąży do wzmacniania różnorodności i włączenia w ujęciu całościowym, jednym ze strategicznych priorytetów pozostaje równowaga płci. Odsetek kobiet zatrudnionych w Nadzorze Bankowym EBC różni się nieco w zależności od szczebla. Na szczeblu analityka utrzymał się bez zmian na poziomie 50%. Na szczeblu eksperta wzrósł o 2 pkt proc., do 43%. Na szczeblu kierownika zespołu zmalał o 1 pkt proc., do 32%, a na szczeblu zarządczym wzrósł o 2 pkt proc., do 34%.

5.4 Integracja SSM

Projekt integracji SSM, zatwierdzony przez Radę ds. Nadzoru EBC w 2021 i uruchomiony w 2022, jest otwarty dla przedstawicieli wszystkich właściwych organów krajowych, krajowych banków centralnych i jednostek organizacyjnych Nadzoru Bankowego EBC. Zaplanowano szereg inicjatyw mających na celu dalsze wzmocnienie wspólnej kultury SSM i ścieżek kariery, stworzenie możliwości ściślejszej współpracy w całym cyklu nadzorczym, dalsze zintegrowanie planowania i wykształcenie narzędzi współpracy w ramach SSM oraz wprowadzenie wspólnych technologii na potrzeby nadzoru i szkoleń.

Poczyniono znaczne postępy w kierunku ułatwienia dostępu do informacji i wspólnych narzędzi informatycznych, w tym zwiększenia praw dostępu do dokumentów nadzorczych (z odpowiednimi zabezpieczeniami). Dzięki temu poprawiła się wymiana informacji na platformie intranetowej SSMnet, przeznaczonej dla wszystkich pracowników europejskiego nadzoru bankowego. W serwisie SSMnet dalej pojawiały się nowe treści, których autorami byli pracownicy wszystkich krajowych organów nadzoru i Nadzoru Bankowego EBC. Między innymi opublikowano tam najważniejsze wnioski z pierwszego badania ankietowego przeprowadzonego w całym europejskim nadzorze bankowym na temat współpracy w obrębie SSM oraz stworzono miejsce, w którym pracownicy mogą znaleźć ogłoszenia o stanowiskach dostępnych w ramach mobilności zawodowej w europejskim nadzorze bankowym. Za stworzenie SSMnet Nadzór Bankowy EBC otrzymał w 2022 nagrodę Central Banking w kategorii „Inicjatywa na rzecz stabilności finansowej”.

Jeśli chodzi o mobilność pracowników wewnątrz SSM, w ramach kontynuacji pilotażowego programu wymiany dla personelu SSM z 2021, cztery pary pracowników Banco de España i EBC w 2022 zamieniły się stanowiskami na okres jednego roku. Poza tym dla pracowników nadzoru z właściwych organów krajowych stworzono liczne okazje do współpracy w trybie wirtualnym w grupach eksperckich zajmujących się najważniejszymi zagadnieniami nadzorczymi. Na podstawie tych pozytywnych doświadczeń rozważane są dalsze możliwości krótkookresowej współpracy z krajowymi organami nadzoru przy odpowiednich projektach.

W 2022 zapoczątkowano nową formę współpracy między EBC a właściwymi organami krajowymi: 1 kwietnia 2022, czyli zgodnie z planem, rozpoczęło działalność centrum SSM ds. sekurytyzacji, które pomaga obecnie EBC w kontrolowaniu zgodności z wymogami dotyczącymi zatrzymania ryzyka, przejrzystości i resekurytyzacji^[75].

Współpracę zacieśniano również w obrębie społeczności zajmującej się kontrolami na miejscu, w oparciu o trwającą współpracę transgraniczną. Dodatkowo, w ramach programu pilotażowego, utworzono dwa centra kompetencji: jedno dla modeli biznesowych i rentowności, a drugie dla ryzyka stopy procentowej w portfelu bankowym, żeby zacieśniać współpracę w tych obszarach ryzyka.

W dziedzinie szkoleń nadzorczych wprowadzono nowe formy kształcenia we współpracy z dostawcami INSEAD i Coursera w celu wypróbowania rozwiązań z zakresu transformacji cyfrowej i innowacji cyfrowych (zob. punkt 5.5). Dalsze szkolenia i możliwości wymiany wiedzy mają być organizowane w ramach współpracy Nadzoru Bankowego EBC z Europejskim Instytutem Uniwersyteckim.

Żeby ułatwić ściślejszą współpracę, przeorganizowano proces planowania działań nadzorczych, który obecnie zapewnia silniejsze powiązania z właściwymi organami krajowymi. Zmieniony proces planowania obejmuje okresowe interakcje z Radą ds. Nadzoru i właściwymi organami krajowymi na potrzeby analizy ryzyka i wyznaczania priorytetów, a także wczesne wytyczne dotyczące priorytetowych słabych punktów dla celów planowania operacyjnego i gotowości organizacyjnej.

5.5 Cyfryzacja SSM

Sektor bankowy coraz bardziej opiera się na technologiach i danych, co oznacza, że europejski nadzór bankowy musi dotrzymać mu tempa i zwiększyć zastosowanie technologii nadzorczych (suptech). Transformacja cyfrowa zainicjowana w 2020 przyniosła europejskiemu nadzorowi bankowemu w 2022 wymierne korzyści. Znaczącym krokiem w cyfryzacji SSM było uruchomienie 14 narzędzi suptech. Do końca 2022 z nowych narzędzi suptech aktywnie korzystało ponad 1100 nadzorców w swojej codziennej pracy.

Warto tu wymienić narzędzie Virtual Lab, które usprawniło współpracę i cyfrową wymianę informacji w europejskim nadzorze bankowym za sprawą nowoczesnej platformy opartej na technologii chmury oraz jednolitego zestawu narzędzi współpracy i komunikacji dla pracowników EBC i właściwych organów krajowych. Virtual Lab sprzyja też innowacyjności jako płaszczyzna wymiany kodów i modeli dla rozwoju projektów z zakresu nauki o danych i sztucznej inteligencji. Podobnie narzędzie Athena, czyli platforma tekstowej analizy danych nieustrukturyzowanych, przyniosła nowe rozwiązania takie jak modelowanie tematów, analiza nastrojów, tłumaczenie automatyczne, streszczanie tekstów i inteligentne wyszukiwanie informacji. Dzięki temu nadzorcy mogą błyskawicznie przetwarzać i analizować liczne dokumenty, z jakimi mają do czynienia w swojej pracy. Kolejne narzędzia to Agora – źródło wszystkich danych ostrożnościowych wykorzystywanych w europejskim nadzorze bankowym – oraz Navi – samoobsługowa platforma analityki sieci i zaawansowanej wizualizacji, generująca kluczowe wnioski z powiązanych danych, takich jak struktury własnościowe instytucji istotnych. Te narzędzia służą potrzebom nadzorców w całym europejskim nadzorze bankowym i sprzyjają integracji.

Transformacja cyfrowa obejmowała również inicjatywy na rzecz budowania kultury i podnoszenia kwalifikacji pracowników, żeby nadzorcy byli w stanie zaspokajać obecne i przyszłe potrzeby cyfrowe. W 2022, we współpracy z czołowymi instytucjami akademickimi, ponad 1000 nadzorców z właściwych organów krajowych i EBC wzięło udział w inicjatywach szkoleniowych takich jak program szkoleniowy z zakresu sztucznej inteligencji dla SSM i szkoła nauki o danych. Nowoczesny charakter nadawała tym szkoleniom ich zróżnicowana formuła, łącząca w sobie sesje na żywo i moduły e‑learningowe.

Starania na rzecz cyfryzacji budziły powszechne uznanie na zewnątrz – drugi rok z rzędu EBC otrzymał nagrodę FinTech RegTech Global Award przyznawaną przez Central Banking, tym razem w kategorii „Cloud Innovation” za narzędzie Virtual Lab.

W 2022 europejski nadzór bankowy rozpoczął także prace w ramach ambitnej inicjatywy o nazwie Project Olympus. Jej celem jest zbudowanie podstaw wspólnego i zintegrowanego środowiska informatycznego dla EBC i krajowych organów nadzoru. W ramach tej inicjatywy eksperci sporządzili wykaz konkretnych działań mających zapewnić stosowanie wspólnych i powiązanych ze sobą narzędzi, sprawny dostęp i płynną nawigację między systemami, wspólne standardy informatyczne i nadzór oparty na danych.

Wreszcie – w europejskim nadzorze bankowym powstaje jednostka organizacyjna ds. suptech w celu zaspokojenia rosnącego zapotrzebowania na nadzór oparty na technologiach i danych. Głównym celem jest zapewnienie wysokiej jakości wyników, ciągłych innowacji oraz skutecznego wdrożenia i rozwoju suptech w całym europejskim nadzorze bankowym.

5.6 Proces decyzyjny

5.6.1 Posiedzenia i decyzje Rady ds. Nadzoru i Komitetu Sterującego

W 2022 odbyły się 23 posiedzenia Rady ds. Nadzoru EBC. W związku ze złagodzeniem obostrzeń pandemicznych dwa posiedzenia odbyły się we Frankfurcie nad Menem i jedno w Atenach. Pozostałe posiedzenia odbyły się w trybie wideokonferencji. Ponadto Rada ds. Nadzoru zorganizowała pięć seminariów, których celem była wymiana wstępnych uwag na tematy istotne z punktu widzenia nadzoru. Na zaproszenie Deutsche Bundesbank w październiku 2022 w Berlinie odbyło się także strategiczne spotkanie członków Rady ds. Nadzoru z przedstawicielami lokalnej społeczności fintech służące wymianie poglądów na temat dalszych działań na rzecz integracji SSM i możliwych sposobów na zwiększenie skuteczności nadzoru.

W 2022 odbyło się siedem posiedzeń Komitetu Sterującego^[76] Rady ds. Nadzoru, wszystkie w trybie wideokonferencji.

Komitet Sterujący odbył 12 dodatkowych posiedzeń poświęconych cyfryzacji oraz uproszczeniu procesów i integracji SSM. Wszystkie te posiedzenia odbyły się w trybie wideokonferencji i mogli wziąć w nich udział wszyscy zainteresowani członkowie Rady ds. Nadzoru.

Rada ds. Nadzoru

W 2022 EBC wydał 2582 decyzje nadzorcze^[77] dotyczące określonych nadzorowanych podmiotów (rysunek 2). Z tego 1360 decyzji zostało przyjętych przez kierowników jednostek organizacyjnych EBC zgodnie z ogólnymi zasadami przekazywania uprawnień decyzyjnych w odniesieniu do instrumentów prawnych związanych z zadaniami nadzorczymi. Natomiast 1222 decyzje zostały przyjęte przez Radę Prezesów w trybie zatwierdzenia przy braku sprzeciwu na podstawie projektów złożonych przez Radę ds. Nadzoru. Wśród spraw, których dotyczyły te decyzje, jest 213 operacji^[78] (takich jak utworzenie oddziałów), które EBC zatwierdził w sposób dorozumiany przez niezgłoszenie sprzeciwu w wyznaczonym terminie.

Większość decyzji nadzorczych dotyczyła ocen kompetencji i reputacji (44,9%), procesu SREP (8,7%), uprawnień krajowych (9,7%), modeli wewnętrznych (8,5%), funduszy własnych (7,7%) oraz sprawozdawczości doraźnej (4,7%).

Oprócz ostatecznych projektów decyzji dotyczących określonych banków, przedłożonych Radzie Prezesów do przyjęcia, Rada ds. Nadzoru wydała również decyzje w kilku sprawach o charakterze przekrojowym. Te decyzje dotyczyły w szczególności środków nadzorczych mających zaradzić konsekwencjom pogarszającej się sytuacji geopolitycznej na początku roku, przygotowania i wdrożenia testu warunków skrajnych w zakresie ryzyka klimatycznego, uproszczenia ocen planów naprawczych oraz zmian metodyki przeglądu jakości aktywów. Niektóre z tych decyzji zostały sporządzone przez tymczasowe zespoły upoważnione w tym celu przez Radę ds. Nadzoru, w których skład wchodzili przedstawiciele EBC i właściwych organów krajowych. Zadaniem tych zespołów było prowadzenie prac przygotowawczych dotyczących m.in. zmian metodyki procesu SREP w zakresie ryzyka rynkowego, ryzyka kredytowego i zaleceń w ramach filaru II.

Ponadto efektem niektórych decyzji Rady ds. Nadzoru były publiczne przewodniki, raporty i przeglądy, np. zmieniony przewodnik EBC w sprawie opcji i swobód uznania przewidzianych w prawie Unii, przewodnik dotyczący zgłaszania transakcji sekurytyzacyjnych oraz raport EBC z postępów banków w zakresie przejrzystego ujawniania profili ryzyka klimatycznego i środowiskowego.

Większość decyzji Rady ds. Nadzoru została podjęta w drodze procedury pisemnej^[79].

Spośród 113 grup bankowych podlegających w 2022 bezpośredniemu nadzorowi EBC 32 grupy zwróciły się o otrzymywanie formalnych decyzji EBC w języku urzędowym UE innym niż angielski (tyle samo co w 2021).

Rysunek 2

Decyzje podjęte przez Radę ds. Nadzoru w 2022

5.6.2 Działalność Administracyjnej Rady Odwoławczej

Administracyjna Rada Odwoławcza to jeden z organów EBC. Jej członkowie są indywidualnie i zbiorowo niezależni od EBC. Ich zadaniem jest przeprowadzanie przeglądów decyzji nadzorczych przyjętych przez Radę Prezesów na podstawie dopuszczalnego wniosku o przegląd.

W 2022 Rada Odwoławcza otrzymała trzy wnioski o przegląd administracyjny decyzji nadzorczych EBC (tabela 7). Jeden z nich został wycofany przez wnioskodawcę po wyjaśnieniu sprawy przez EBC bezpośrednio z wnioskodawcą bez udziału Rady Odwoławczej. W drugim przypadku Rada Odwoławcza uznała wniosek za niedopuszczalny, ponieważ powiadomienie o przeglądzie było niekompletne i nie spełniało formalnych wymogów określonych w rozporządzeniu w sprawie SSM lub decyzji w sprawie Rady Odwoławczej.

W trzecim przypadku Rada Odwoławcza przyjęła opinię, w której zaproponowała Radzie ds. Nadzoru zmianę zaskarżonej decyzji, w szczególności w celu uwzględnienia w większym stopniu zasady proporcjonalności. W ramach postępowania wyjaśniającego w tej sprawie Rada Odwoławcza przeprowadziła w siedzibie EBC wysłuchanie, podczas którego wnioskodawca i EBC mogli dodatkowo ustosunkować się do zaskarżonej decyzji.

W grudniu 2022 Rada Odwoławcza wydała publikację z okazji 8‑lecia swojej działalności w zakresie przeglądów decyzji nadzorczych EBC. W tej publikacji przedstawiono procedurę przeglądu w Radzie Odwoławczej, a także najważniejsze kwestie i pytania proceduralne i merytoryczne analizowane przez Radę Odwoławczą oraz kryteria, na jakich opierały się jej opinie.

W 2022 Radzie Odwoławczej przewodniczyła Concetta Brescia Morra. Jej pozostałymi członkami byli: Pentti Hakkarainen (od 1 lutego 2022, w funkcji wiceprzewodniczącego), F. Javier Aríztegui Yáñez, André Camilleri oraz René Smits. Zastępcami byli natomiast Christiane Campill i Damir Odak. Pentti Hakkarainen został mianowany przewodniczącym ze skutkiem od 1 stycznia 2023. Aktualny skład Rady Odwoławczej jest dostępny na stronie internetowej EBC poświęconej nadzorowi bankowemu.

Tabela 7

Liczba przeglądów przeprowadzonych przez Radę Odwoławczą

5.6.3 Zmiana obszarów zainteresowania przedstawicieli EBC w Radzie ds. Nadzoru

Na podstawie rozporządzenia w sprawie SSM i decyzji EBC 2014/4^[80] Rada Prezesów powołuje czterech przedstawicieli EBC do Rady ds. Nadzoru, z których żaden nie wykonuje obowiązków bezpośrednio związanych z polityką pieniężną EBC ani nie wykonuje obowiązków dla któregoś z właściwych organów krajowych.

Obecnie przedstawicielami EBC w Radzie ds. Nadzoru są: Kerstin af Jochnick, Edouard Fernandez‑Bollo, Elizabeth McCaul oraz Anneli Tuominen. W swojej codziennej pracy pomagają oni przewodniczącemu i wiceprzewodniczącemu Rady ds. Nadzoru oraz reprezentują Nadzór Bankowy EBC wewnętrznie i na zewnątrz.

Po mianowaniu Anneli Tuominen 15 czerwca 2022 zmieniły się obszary zainteresowania przedstawicieli EBC w Radzie ds. Nadzoru. Obecny podział tych obszarów przedstawia tabela 8.

Tabela 8

Obszary zainteresowania przedstawicieli EBC w Radzie ds. Nadzoru

5.7 Stosowanie kodeksu postępowania

Zgodnie z art. 19 ust. 3 rozporządzenia w sprawie SSM Europejski Bank Centralny określił zasady etyki zawodowej dla osób pełniących wysokie funkcje w EBC oraz jego kadry kierowniczej i pracowników. Te zasady spisano w jednolitym Kodeksie postępowania dla pracowników wysokiego szczebla Europejskiego Banku Centralnego, w osobnym rozdziale regulaminu pracowniczego EBC oraz w wytycznych określających zasady etyki jednolitego mechanizmu nadzorczego. We wdrażaniu i dopracowywaniu tych zasad pomagają Komitet EBC ds. Etyki, Biuro ds. Zgodności i Ładu Wewnętrznego oraz Komitet ds. Etyki Zawodowej i Zgodności.

Na wniosek niezależnego Komitetu EBC ds. Etyki w listopadzie 2022 Rada Prezesów przyjęła wzmocniony kodeks postępowania dla pracowników wysokiego szczebla EBC, zawierający dodatkowe ograniczenia dotyczące prywatnych transakcji finansowych oraz wzmocnione wymogi w zakresie przejrzystości^[81]. Począwszy od 1 stycznia 2023 osoby pełniące wysokie funkcje mogą kupować jedynie szeroko zróżnicowane instrumenty o średnio- i długoterminowej perspektywie inwestycyjnej oraz muszą przedkładać wykazy prywatnych transakcji finansowych przeprowadzonych w poprzednim roku kalendarzowym.

Komitet ds. Etyki, zgodnie ze swoim mandatem, przeprowadził coroczną ocenę deklaracji interesów członków Rady ds. Nadzoru, które następnie opublikowano na stronie internetowej EBC poświęconej nadzorowi bankowemu. Udzielał także porad na wniosek pracowników wysokiego szczebla EBC zajmujących się nadzorem bankowym i w tym zakresie wydał 15 opinii, z których większość dotyczyła aktywności po ustaniu zatrudnienia. EBC, zgodnie ze swoją polityką na rzecz przejrzystości, w dalszym ciągu publikował opinie Komitetu ds. Etyki dotyczące konfliktów interesów i pracy zarobkowej po ustaniu mandatu oraz, od lutego 2022, planowanej działalności prywatnej^[82].

W 2022 Biuro ds. Zgodności i Ładu Wewnętrznego wprowadziło chatbot, żeby sprawnie odpowiadać na proste pytania pracowników dotyczące etyki. Dzięki automatyzacji liczba zapytań wymagających reakcji pracowników Biura zmniejszyła się o niemal 20%, z około 2050 w 2021 do 1690 w 2022. Mniej więcej 42% wniosków o poradę pochodziło od pracowników Nadzoru Bankowego EBC.

Wykres 24

Zestawienie pytań otrzymanych od pracowników Nadzoru Bankowego EBC w 2022

Biuro nadal oferowało pracownikom specjalistyczne kursy szkoleniowe i programy e‑learningowe, a także organizowało kampanie informacyjne poświęcone zasadom etyki, takie jak Tydzień Wiedzy o Etyce i Otwarte Dni Etyki dla nowo zatrudnionych. Kampania informacyjna zrealizowana w 2022 koncentrowała się m.in. na obowiązujących w EBC ograniczeniach po ustaniu zatrudnienia i zasadach negocjowania przyszłej działalności zawodowej^[83]. W ramach zapobiegania faktycznym lub tak postrzeganym sytuacjom, w których pracownicy bezpośrednio przechodziliby do sektora prywatnego, Biuro oceniało możliwe konflikty interesów wynikające z rozważania przez pracowników ofert pracy z sektora prywatnego oraz udzielało porad w sprawie obowiązujących zasad i środków zaradczych.

Spośród pracowników nadzoru bankowego, którzy odeszli z pracy w 2022, w trzech przypadkach zastosowano, zgodnie z zasadami etyki, tymczasowy zakaz podejmowania innej aktywności zawodowej. W dziewięciu przypadkach nałożono dodatkowe środki ochronne, takie jak przekazanie zadań, przeniesienie pracowników na inne stanowiska lub ograniczenie praw dostępu, żeby zapobiec bezpośredniemu przejściu pracowników do sektora prywatnego, co w praktyce było równoznaczne z wewnętrznym okresem karencji.

Biuro prowadziło regularne kontrole przestrzegania zasad dotyczących prywatnych transakcji finansowych przez pracowników i osoby pełniące wysokie funkcje w EBC. Podobnie jak w poprzednich latach, w wyniku tych kontroli wykryto jedynie niewielką liczbę naruszeń, z których około połowa dotyczyła pracowników Nadzoru Bankowego EBC. W żadnym z tych przypadków nie doszło do celowego lub poważnego naruszenia zasad.

Dla odzwierciedlenia rosnącego znaczenia etyki i zgodności Konferencję ds. Etyki Zawodowej i Zgodności przekształcono w Komitet ds. Etyki Zawodowej i Zgodności. Po przyjęciu w 2021 wzmocnionych zasad etyki SSM Komitet działał na rzecz jednolitego i spójnego stosowania nowych zasad przez właściwe organy krajowe z państw uczestniczących w SSM. W tym celu wspomagał prowadzone działania wdrożeniowe przez uczestnictwo w regularnych wymianach poglądów oraz udzielanie porad i informacji dotyczących najlepszych praktyk.

5.8 Stosowanie zasady rozdziału zadań związanych z polityką pieniężną od zadań nadzorczych

W 2022 zasada rozdziału zadań związanych z polityką pieniężną od zadań nadzorczych była stosowana głównie do wymiany informacji między oboma pionami EBC.

Zgodnie z decyzją EBC/2014/39 w sprawie wdrożenia rozdziału funkcji polityki pieniężnej od funkcji nadzorczej EBC^[84] wymiana informacji opierała się na zasadzie wiedzy koniecznej: dany pion musiał każdorazowo udowodnić, że żądane informacje są mu potrzebne do osiągnięcia celów strategicznych. W większości przypadków dostępu do informacji poufnych udzielał bezpośrednio pion EBC będący ich właścicielem. Odbywało się to zgodnie ze wspomnianą decyzją EBC/2014/39, która zezwala, żeby dostępu do informacji dotyczących danych zanonimizowanych lub niestanowiących informacji wrażliwych dla danej funkcji udzielał bezpośrednio odpowiedni pion. Nie wystąpiła potrzeba interwencji Zarządu dla rozwiązania potencjalnych konfliktów interesów.

Niemniej na podstawie decyzji EBC/2014/39 zaangażowanie Zarządu było konieczne w kilku sytuacjach związanych z udzieleniem zgody na udostępnienie niezanonimizowanych danych dotyczących pojedynczych banków lub wrażliwych ocen strategicznych. Dostępu do tych danych udzielono zgodnie z zasadą wiedzy koniecznej po ocenie każdego przypadku i na ograniczony czas, tak aby mieć pewność, że ta wiedza była rzeczywiście w każdej chwili niezbędna.

Jeśli chodzi o informacje związane z wpływem inwazji Rosji przeciwko Ukrainie na sektor bankowy, w lutym 2022 Zarząd uruchomił awaryjny przepis z art. 8 decyzji EBC/2014/39. Zatem przekazywanie odnośnych informacji nie wymagało uzyskania osobnej zgody Zarządu pod warunkiem pełnej zgodności z zasadą wiedzy koniecznej. To zwolnienie zastosowano już w 2021 do wymiany danych o bankach w kontekście pandemii COVID‑19. Dostępu do tych danych udzielono zgodnie z opisaną powyżej zasadą wiedzy koniecznej po ocenie każdego przypadku i na ograniczony czas, tak aby mieć pewność, że ta wiedza była rzeczywiście w każdej chwili niezbędna.

Rozdział zadań na szczeblu decyzyjnym nie budził zastrzeżeń, więc nie było potrzeby interwencji ze strony zespołu mediacyjnego.

5.9 Ramowe zasady przekazywania danych

5.9.1 Zmiany w ramowych zasadach przekazywania danych

Scentralizowana platforma EBC do przekazywania danych (CASPER) umożliwia organizacjom zewnętrznym bezpieczne przesyłanie do EBC usystematyzowanych danych za pośrednictwem centralnego portalu identyfikacyjnego EBC. Te dane są automatycznie weryfikowane, a wyniki mogą być omawiane na platformie z właściwymi zespołami EBC. W 2022 korzystało z niej 3100 wewnętrznych i zewnętrznych użytkowników, co świadczy o osiągnięciu znacznego poziomu jej wykorzystania. EBC będzie stosować platformę CASPER do zbierania od banków danych na podstawie doraźnych wniosków, a zaniecha mniej efektywnych metod, takich jak kontakty mejlowe bądź współdzielone foldery.

W 2022 EBC i właściwe organy krajowe poczyniły znaczne postępy we wdrażaniu środków służących dalszej harmonizacji wspólnych praktyk w zakresie zbierania danych nadzorczych z zastosowaniem tzw. podejścia sekwencyjnego^[85]. Celem tych wymogów jest stworzenie minimalnego zbioru wspólnych standardów, żeby w obrębie europejskiego nadzoru bankowego ujednolicić podejście do zbierania, weryfikacji i udostępniania danych nadzorczych, oraz zapewnienie równych warunków działania dla nadzorowanych instytucji.

Baza do zbierania danych z całego SSM^[86] ma pomóc w zmniejszeniu obciążenia sprawozdawczego banków przez eliminowanie zdublowanych wniosków o udostępnienie danych wysyłanych przez nadzorców. W 2022 baza była regularnie aktualizowana i wykorzystywana w przeglądach tematycznych dotyczących usprawnienia wymogów sprawozdawczych oraz przed skierowaniem nowych przekrojowych wniosków do instytucji istotnych.

W 2022 EBC rozszerzył zakres kwartalnych statystyk nadzoru bankowego publikowanych w sekcji na temat danych nadzorczych na stronie poświęconej nadzorowi bankowemu: od kwietnia 2022 zamieszcza nowe wskaźniki dotyczące kredytów i zaliczek analizowanych pod kątem utraty wartości. Ponadto od drugiego kwartału 2022 EBC zaczął publikować wskaźnik stabilnego finansowania netto i wskaźnik kredytów zagrożonych z wyłączeniem środków w bankach centralnych i innych depozytów płatnych na żądanie. Znacznie zwiększyła się widoczność statystyk dzięki zamieszczeniu grafiki z podstawowymi wskaźnikami na stronie głównej EBC poświęconej nadzorowi bankowemu. EBC opublikował także, po raz pierwszy, informacje z zakresu filaru III odnoszące się do poszczególnych podmiotów przy użyciu wybranych formularzy dotyczących ryzyka kredytowego kontrahenta. EBC uzgodnił wybrane informacje dotyczące filaru III z danymi ze sprawozdań regulacyjnych, co znacznie zwiększyło spójność danych.

5.9.2 Zarządzanie informacjami

System zarządzania informacjami na potrzeby SSM (IMAS) jest zintegrowanym zestawem głównych systemów informatycznych, wykorzystywanych na co dzień przez europejskie organy nadzoru bankowego i nadzorowane przez nie instytucje. Obejmuje aplikacje, z których korzystają nadzorcy przy wykonywaniu swoich codziennych zadań (IMAS), moduł do raportowania i analityki danych służący do pobierania i opracowywania sprawozdawczych danych nadzorczych (IDRA) oraz aplikację internetową, w której nadzorowane banki mogą przy użyciu elektronicznych formularzy kierować do organów nadzoru wnioski i powiadomienia (portal IMAS). W razie potrzeby do systemu IMAS można włączyć nowe narzędzia suptech.

W 2022 system IMAS ulegał dalszym modyfikacjom wynikającym ze zmian w systemie finansowym i jego ramach regulacyjnych oraz ze zmian metodyki i strategii SSM. Do zastosowanych w 2022 modyfikacji, które miały wpływ na główne procedury nadzorcze, należą: (a) dodanie do systemu IMAS nowych procedur w celu uwzględnienia zaktualizowanej metodyki procesu SREP za 2022, (b) ulepszenia w danych sprawozdawczych otrzymywanych przez organy decyzyjne SSM, (c) nowy moduł na potrzeby oceny istotności i rejestru instytucji, (d) modernizacja modułu do rejestrowania i monitorowania ustaleń nadzorczych i odnośnych środków nadzorczych oraz (e) wdrożenie specjalnych elementów dotyczących oceny kompetencji i reputacji. Jednocześnie dokonano istotnych zmian technicznych w podstawowej infrastrukturze systemu IMAS, żeby umożliwić jego integrację z innymi systemami EBC, np. aplikacjami suptech.

W 2022 w portalu IMAS dodano nowe procedury nadzorcze, w szczególności: składanie wniosków o nowe licencje dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych, zatwierdzanie finansowych spółek holdingowych w nadzorowanych grupach istotnych i udzielanie zwolnienia z tego wymogu, cofnięcie licencji na podstawie dobrowolnego wniosku, a także powiadomienie o nieistotnych zmianach modelu i powiadomienie dotyczące rozwiązań w zakresie outsourcingu. Dodatkowe zmiany w procedurach, które są już dokonywane za pośrednictwem portalu IMAS, obejmują ujednolicony formularz zgłoszeniowy dla wniosków o ocenę kompetencji i reputacji oraz poprawiony formularz zgłoszeniowy dla wniosków dotyczących paszportowania. Te zmiany są zgodne z zaktualizowanymi wytycznymi Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego.

6 Wykorzystanie środków budżetowych

6.1 Koszty za rok 2022

Rozporządzenie w sprawie SSM stanowi, że do skutecznego wykonywania swoich zadań nadzorczych EBC musi mieć odpowiednie zasoby, które są finansowane z opłat nadzorczych ponoszonych przez podmioty pod bezpośrednim i pośrednim nadzorem EBC.

W budżecie EBC koszty zadań nadzorczych są wyodrębnione i obejmują koszty bezpośrednie pionu Nadzoru Bankowego EBC. Pion nadzoru korzysta także z usług wspólnych świadczonych przez istniejące jeszcze przed jego powstaniem pomocnicze jednostki organizacyjne EBC^[87].

Organem odpowiedzialnym za budżet EBC jest Rada Prezesów. Uchwala ona roczny budżet na podstawie projektu przedstawionego przez Zarząd, który kwestie związane z nadzorem bankowym konsultuje z przewodniczącym i wiceprzewodniczącym Rady ds. Nadzoru. Radę Prezesów wspiera Komitet Budżetowy, złożony z przedstawicieli EBC i wszystkich krajowych banków centralnych z Eurosystemu. Komitet Budżetowy pomaga Radzie przez ocenę sprawozdań EBC dotyczących planowania i monitorowania budżetu.

W 2022 rzeczywiste roczne koszty zadań nadzorczych EBC wyniosły 593,8 mln EUR, czyli były o 4,9% niższe niż szacowana kwota 624,1 mln EUR, ogłoszona w marcu 2022.

Koszty zadań nadzorczych w 2022 były o 2,8% wyższe niż w 2021, gdy wyniosły 577,5 mln EUR. Ten wzrost wynika z trwającego stopniowego powrotu do normalnej aktywności w nadzorze bankowym, zwłaszcza w bezpośrednim nadzorze nad instytucjami istotnymi: w ich przypadku liczba kontroli na miejscu powróciła do poziomu sprzed pandemii (zob. punkt 1.3.2). Wzrost kosztów zadań przekrojowych i usług specjalistycznych można przypisać postępującemu powstawaniu systemów informatycznych na potrzeby nadzoru bankowego i ich udoskonalaniu. Więcej informacji na ten temat znajduje się w punkcie 5.9.

Tabela 9

Koszty zadań nadzorczych EBC według funkcji (2020–2022)

(mln EUR)

Klasyfikacja kosztów przedstawiona w tabeli 9 jest wykorzystywana do rozbicia rocznych kosztów, które mają zostać pokryte przez nadzorowane podmioty rocznymi opłatami nadzorczymi, według statusu nadzorczego tych podmiotów – istotnego lub mniej istotnego. Według metodyki podziału rocznych opłat nadzorczych określonej w art. 8 rozporządzenia w sprawie opłat^[88] koszty zadań przekrojowych i usług specjalistycznych dzieli się, w odpowiedniej proporcji, na koszty nadzoru nad instytucjami istotnymi – odzyskiwane w całości – oraz koszty kontroli zwierzchniej nad nadzorem nad instytucjami mniej istotnymi. Kwoty podane w każdej kategorii obejmują także przypadający na nią udział usług wspólnych świadczonych przez pomocnicze jednostki organizacyjne EBC.

W tabeli 10 przedstawiono bardziej szczegółowe dane na temat kosztów według rodzaju przeprowadzonych działań, w szczególności:

• nadzoru na odległość i ogólnej obserwacji, z uwzględnieniem kosztów udziału EBC we wspólnych zespołach nadzorczych i czynności w zakresie kontroli zwierzchniej nad bankami i grupami mniej istotnymi
• udziału EBC w kontrolach na miejscu, w tym w misjach transgranicznych
• funkcji kształtowania polityki oraz funkcji opiniodawczej i regulacyjnej, w tym ocen istotności, zezwoleń, współpracy z innymi organami, metodyki i planowania, zapewniania jakości nadzoru oraz procedur egzekwowania przepisów i nakładania sankcji
• zarządzania kryzysowego
• zadań makroostrożnościowych, w tym związanych z testami warunków skrajnych i polityką nadzorczą
• statystyk nadzorczych w ramach zasad przekazywania danych
• procesów decyzyjnych Rady ds. Nadzoru, działu Sekretariat i służb prawnych.

Tabela 10

Koszty zadań nadzorczych EBC

(mln EUR)

Koszty kontroli na miejscu w 2022 wzrosły o prawie 60%, co było odzwierciedleniem powrotu do normalnych działań na miejscu po lockdownach i wzrostu liczby kontroli na miejscu do poziomów sprzed pandemii. Trwające udoskonalenia systemów informatycznych stosowanych w nadzorze bankowym spowodowały wzrost kosztów funkcji kształtowania polityki oraz funkcji opiniodawczej i regulacyjnej. W tej pozycji jest też widoczne przeniesienie w 2022 kosztów związanych z technologiami nadzorczymi (projekty suptech) z kategorii „Rada ds. Nadzoru, Sekretariat, prawo nadzorcze”. Wzrost kosztów nadzoru ostrożnościowego został częściowo zrównoważony przez spadek kosztów zadań makroostrożnościowych, ponieważ w 2022 nie odbył się test warunków skrajnych przeprowadzany co dwa lata przez Europejski Urząd Nadzoru Bankowego.

Żeby uzupełniać tymczasowe braki kadrowe, EBC oprócz wewnętrznych zasobów kadrowych korzysta pomocniczo z usług konsultantów zewnętrznych, którzy wnoszą wiedzę specjalistyczną lub świadczą zintegrowane usługi konsultacyjne pod kierownictwem wykwalifikowanych pracowników EBC. W 2022 na usługi konsultacyjne w zakresie podstawowych zadań nadzorczych EBC wydał 40,8 mln EUR, czyli o 2,0 mln EUR więcej niż w 2021. Na te koszty składały się: 13,2 mln EUR na systemy informatyczne, 7,0 mln EUR na wszechstronne oceny oraz 20,0 mln EUR na prowadzenie zadań nadzorczych na miejscu, w tym misji transgranicznych. Więcej informacji na ten temat znajduje się w rozdziale 1. Ponadto koszty usług konsultacyjnych przypisane bezpośrednio nadzorowi bankowemu wyniosły 10,4 mln EUR. Te koszty odnosiły się do obszarów wspierających pion nadzoru bankowego i wynikały przede wszystkim z obsługi i stopniowej konserwacji systemów informatycznych.

W 2022 nastąpił znaczny wzrost kosztów podróży służbowych związanych z nadzorem nad instytucjami istotnymi i mniej istotnymi: te koszty wyniosły 6,8 mln EUR, w porównaniu z 0,3 mln EUR w 2021. Jest to odzwierciedleniem powrotu do normalnych działań nadzorczych na miejscu.

Podział kosztów na koszty bezpośrednio przypisane do Nadzoru Bankowego EBC oraz koszty usług wspólnych zasadniczo był podobny jak w poprzednim roku (wykres 25).

Wykres 25

Koszt zadań nadzorczych EBC według kategorii

(mln EUR)

Do kosztów bezpośrednio związanych z nadzorem bankowym wlicza się koszty osobowe podstawowych obszarów funkcjonalnych pionu nadzoru, nakłady na inicjatywy nadzorcze (w tym koszty związane z wszechstronnymi ocenami), pozostałe koszty operacyjne, takie jak podróże służbowe i szkolenia, a także nakłady na specjalne systemy informatyczne, m.in. IMAS i platformę STAR (Stress Test Account Reporting), i powiązane z nimi projekty oraz suptech.

Kategoria usług wspólnych obejmuje usługi, z których korzystają oba piony: bankowości centralnej i nadzoru bankowego. Stosuje się następujące kategorie: zaplecze techniczno-biurowe, zarządzanie kadrami, informatyka, obsługa prawna, audyt i administracja, komunikacja i tłumaczenia oraz pozostałe usługi. Koszt usług wspólnych jest dzielony między oba piony za pomocą mechanizmu alokacji, który opiera się na standardowych wskaźnikach branżowych, takich jak ekwiwalenty pełnego czasu pracy, przestrzeń biurowa i skala zleceń na tłumaczenia. W dążeniu do ciągłego zwiększania wydajności EBC regularnie doprecyzowuje wskaźniki alokacji kosztów.

W 2022 koszty rzeczywiste sięgnęły w sumie 593,8 mln EUR. Koszty bezpośrednio przypisane do nadzoru bankowego wyniosły 351,4 mln EUR (59,2% kosztów rzeczywistych), a koszty usług wspólnych – 242,4 mln EUR (40,8%). Podział zasadniczo był podobny jak w 2021, kiedy te części stanowiły, odpowiednio, 58,5% i 41,5%.

Amortyzacja systemu IMAS i platformy STAR przyczyniła się do wzrostu bezpośrednio związanych z nadzorem kosztów technologii informatycznych i powiązanych projektów. Te koszty w 2022 sięgnęły 22,9 mln EUR. Przypisywane bezpośrednio do nadzoru bankowego koszty projektów suptech wyniosły 20,8 mln EUR. Wzrost pozostałych kosztów operacyjnych odzwierciedla koszty wynikające ze stopniowego powrotu do normalnej skali działań nadzorczych na miejscu.

W 2022 koszty usług wspólnych nieco wzrosły, o 2,8 mln EUR w porównaniu z 2021. Ten wzrost dotyczy większości kategorii kosztów, co również wynika przede wszystkim z powrotu do normalnej aktywności.

6.2 Prognozy dotyczące opłat nadzorczych w 2023

Biorąc pod uwagę dotychczasowe i przewidywane wykorzystanie zaplanowanych środków budżetowych, EBC przy szacowaniu kosztów na 2023 w dalszym ciągu stosował konserwatywne podejście. W związku z tym kwotę opłat nadzorczych za 2023 oszacowano na 649,0 mln EUR. Budżetowy pułap wydatków EBC na zadania nadzorcze w 2023 wynosi 705,6 mln EUR. Te szacunki uwzględniają oczekiwaną kontynuację powrotu do normalnej aktywności, wdrożenie nowych usług informatycznych w związku z prowadzonymi inwestycjami w projekty suptech, a także internalizację kosztów usług konsultacyjnych związanych z kontrolami na miejscu i kontrolami modeli wewnętrznych (te koszty są równoważone przez obniżenie wydatków na usługi konsultacyjne).

Zgodnie z podjętym zobowiązaniem do stabilizacji kosztów całej organizacji do 2023 EBC przewiduje stabilizację planowanych wydatków na swoje obecne zadania. Będzie jednak nadal elastycznie reagować na nieoczekiwane czynniki zewnętrzne. Wprowadzone środki mają zapewnić realizację przez EBC celu dotyczącego stabilizacji kosztów, również przy uwzględnieniu wpływu inflacji.

Tabela 11

Szacunkowe koszty Nadzoru Bankowego EBC w 2023 według funkcji

(mln EUR)

Wysokość rocznej opłaty nadzorczej za 2023, która zostanie pobrana w 2024, będzie znana dopiero na koniec okresu opłatowego i obejmie rzeczywiste koszty poniesione przez cały rok 2023, skorygowane o kwoty zwrócone poszczególnym bankom lub pobrane od nich za poprzednie okresy oraz o odsetki za zwłokę i nieściągalne opłaty. Szacuje się, że w 2023 95,3% łącznej należnej kwoty przypadnie na instytucje istotne, a 4,7% – na instytucje mniej istotne.

Tabela 12

Koszty zadań nadzorczych EBC według szacunków na 2023

(mln EUR)

6.3 Ramowe zasady dotyczące opłat nadzorczych w 2022

Ramy prawne dla nakładania przez EBC rocznych opłat na pokrycie kosztów ponoszonych przez niego w związku z zadaniami nadzorczymi stanowi rozporządzenie w sprawie opłat w powiązaniu z rozporządzeniem w sprawie SSM. W rozporządzeniu w sprawie opłat i związanej z nim decyzji^[89] określono metody: (a) ustalania łącznej kwoty rocznej opłaty nadzorczej, (b) obliczania kwot należnych od poszczególnych nadzorowanych instytucji oraz (c) pobierania rocznej opłaty nadzorczej.

6.3.1 Łączna kwota opłat należnych za 2022

Roczna opłata nadzorcza należna za 2022 wynosi 593,7 mln EUR. Składa się niemal w całości z rzeczywistych rocznych kosztów za 2022, wynoszących 593,8 mln EUR, które skorygowano o łączną kwotę 96 265 EUR, wynikającą z uwzględnienia kwoty (netto) zwróconej poszczególnym bankom za poprzednie okresy, wynoszącej 37 690 EUR, oraz otrzymanych odsetek za zwłokę w wysokości 133 955 EUR.

Roczna opłata nadzorcza może zostać skorygowana także o odpisane kwoty, których nie udało się ściągnąć. W 2022 nie było potrzeby dokonania takiej korekty.

Kwota do pokrycia rocznymi opłatami nadzorczymi dzieli się na dwie części. Wiąże się to z podziałem nadzorowanych podmiotów na istotne i mniej istotne, odzwierciedlającym różny stopień intensywności nadzoru ze strony EBC. Koszty przypisuje się do odpowiednich kategorii instytucji na podstawie metodyki pozwalającej na stałe usprawnienia i terminowe dostosowania oraz zapewniającej ciągłą poprawę alokacji z upływem czasu.

Całkowita kwota, którą zostaną obciążone instytucje istotne za 2022, wynosi 566,7 mln EUR (95,5% całkowitych kosztów nadzoru bankowego), a instytucje mniej istotne zapłacą łącznie 27,0 mln EUR (4,5%).

Tabela 13

Łączny przychód z tytułu zadań w zakresie nadzoru bankowego

(mln EUR)

6.3.2 Opłaty nadzorcze należne od poszczególnych instytucji

Indywidualne opłaty oblicza się na podstawie rocznych czynników warunkujących wysokość opłaty dla poszczególnych nadzorowanych banków, uwzględniając znaczenie i profil ryzyka danego banku. Większość banków podaje dane według stanu na 31 grudnia poprzedniego roku. W przypadku banków, które zaczynają podlegać nadzorowi na najwyższym poziomie konsolidacji w trakcie okresu objętego opłatą, EBC bierze pod uwagę wartość aktywów ogółem i łączną kwotę ekspozycji na ryzyko zgłoszone przez bank według stanu na dzień najbliższy 31 grudnia. Następnie na podstawie tych danych oblicza zmienny składnik opłaty za wszystkie miesiące, przez które dany podmiot podlegał opłacie nadzorczej^[90]. Obliczoną kwotą obciąża się banki raz w roku.

Rysunek 3

Zmienny składnik opłaty zależy od znaczenia i profilu ryzyka banku

Opłatę nadzorczą ustala się na najwyższym szczeblu konsolidacji w obrębie państw członkowskich uczestniczących w jednolitym mechanizmie nadzorczym. Opłata ma dwa składniki: zmienny i podstawowy. Składnik podstawowy wynosi tyle samo dla wszystkich banków i oblicza się go na podstawie 10% łącznej kwoty do refundacji. W przypadku najmniejszych banków istotnych – o aktywach ogółem do 10 mld EUR włącznie – oraz mniejszych banków mniej istotnych – których aktywa ogółem nie przekraczają 1 mld EUR – podstawowy składnik opłaty jest obniżany o połowę.

Zgodnie z art. 7 rozporządzenia w sprawie opłat wysokość indywidualnej opłaty nadzorczej musi zostać skorygowana w razie zmiany sytuacji, czyli gdy: (a) zmienił się status nadzorowanego podmiotu, tj. został on przeklasyfikowany z istotnego na mniej istotny lub odwrotnie, (b) wydano zezwolenie na prowadzenie działalności nowemu nadzorowanemu podmiotowi lub (c) cofnięto zezwolenie na prowadzenie działalności. Przejście na fakturowanie ex post oznacza, że większość zmian związanych z art. 7, do których doszło w ciągu roku, uwzględnia się w standardowym procesie obliczania opłat. W rezultacie łączna kwota wynikająca z nowych decyzji EBC w sprawie opłat nadzorczych w 2022 wyniosła jedynie 37 690 EUR i została uwzględniona w rocznych opłatach nadzorczych naliczonych za 2022.

Więcej informacji o opłatach nadzorczych znajduje się na stronie internetowej EBC poświęconej nadzorowi bankowemu. Ta strona zawiera przydatne i regularnie aktualizowane informacje praktyczne we wszystkich językach urzędowych UE.

6.4 Inne przychody z tytułu zadań w zakresie nadzoru bankowego

EBC może nakładać na nadzorowane podmioty kary administracyjne za nieprzestrzeganie obowiązujących unijnych przepisów bankowych dotyczących wymogów ostrożnościowych (w tym decyzji nadzorczych EBC). Związanych z tym przychodów nie bierze się pod uwagę przy obliczaniu rocznych opłat nadzorczych, w których nie uwzględnia się także zwróconych kar w przypadku zmiany lub unieważnienia wcześniejszych decyzji w sprawie sankcji. Natomiast odnośne kwoty są wykazywane w rachunku zysków i strat EBC. W 2022 przychód z tytułu kar nałożonych na nadzorowane podmioty wyniósł 12,2 mln EUR.

7 Akty prawne przyjęte przez EBC

Akty prawne przyjmowane przez EBC obejmują: rozporządzenia, decyzje, wytyczne, zalecenia i instrukcje kierowane do właściwych organów krajowych (wspomniane w art. 9 ust. 1 akapit trzeci rozporządzenia w sprawie SSM i art. 22 rozporządzenia ramowego w sprawie SSM). Poniżej wymieniono akty prawne dotyczące nadzoru bankowego, które zostały przyjęte przez EBC w 2022 oraz opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej i w serwisie EUR‑Lex. Wykaz obejmuje akty przyjęte na podstawie art. 4 ust. 3 rozporządzenia w sprawie SSM i innych odpowiednich aktów prawnych.

7.1 Rozporządzenia EBC

EBC/2022/14
Rozporządzenie Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2022/504 z dnia 25 marca 2022 r. zmieniające rozporządzenie (UE) 2016/445 w sprawie wykonywania opcji i swobód uznania przewidzianych w prawie Unii (EBC/2016/4) (EBC/2022/14) (Dz.U. L 102 z 30.3.2022, s. 11)

7.2 Akty prawne EBC inne niż rozporządzenia

EBC/2022/2
Decyzja Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2022/134 z dnia 19 stycznia 2022 r. określająca wspólne zasady przekazywania przez Europejski Bank Centralny informacji nadzorczych organom i instytucjom na potrzeby wykonywania zadań powierzonych Europejskiemu Bankowi Centralnemu na mocy rozporządzenia Rady (UE) nr 1024/2013 (EBC/2022/2) (Dz.U. L 20 z 31.1.2022, s. 275)

EBC/2022/6
Decyzja Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2022/368 z dnia 18 lutego 2022 r. zmieniająca decyzję (UE) 2015/2218 w sprawie procedury dotyczącej wyłączenia pracowników spod domniemania posiadania istotnego wpływu na profil ryzyka nadzorowanej instytucji kredytowej (EBC/2022/6) (Dz.U. L 69 z 4.3.2022, s. 117)

EBC/2022/7
Decyzja Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2022/514 z dnia 1 marca 2022 r. w sprawie całkowitej kwoty rocznych opłat nadzorczych za 2021 r. (EBC/2022/7) (Dz.U. L 103 z 31.3.2022, s. 14)

EBC/2022/12
Wytyczne Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2022/508 z dnia 25 marca 2022 r. zmieniające wytyczne Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2017/697 w sprawie wykonywania opcji i swobód uznania przewidzianych w prawie Unii przez właściwe organy krajowe w stosunku do mniej istotnych instytucji (EBC/2017/9) (EBC/2022/12) (Dz.U. L 102 z 30.3.2022, s. 34)

EBC/2022/13
Zalecenie Europejskiego Banku Centralnego z dnia 25 marca 2022 r. zmieniające zalecenie EBC/2017/10 w sprawie wspólnych specyfikacji dla wykonywania niektórych opcji i swobód uznania przewidzianych w prawie Unii przez właściwe organy krajowe w stosunku do mniej istotnych instytucji (EBC/2022/13) (Dz.U. C 142 z 30.3.2022, s. 1)

EBC/2022/33
Decyzja Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2022/1981 z dnia 10 października 2022 r. w sprawie korzystania z usług Europejskiego Systemu Banków Centralnych przez właściwe organy (EBC/2022/33) (Dz.U. L 272 z 20.10.2022, s. 22)

EBC/2022/34
Decyzja Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2022/1982 z dnia 10 października 2022 r. w sprawie korzystania z usług Europejskiego Systemu Banków Centralnych przez właściwe organy i organy współpracujące oraz zmieniająca decyzję EBC/2013/1 (EBC/2022/34) (Dz.U. L 272 z 20.10.2022, s. 29)