Επιλογές αναζήτησης
Η ΕΚΤ Ενημέρωση Επεξηγήσεις Έρευνα & Εκδόσεις Στατιστικές Νομισματική πολιτική Το ευρώ Πληρωμές & Αγορές Θέσεις εργασίας
Προτάσεις
Εμφάνιση κατά

Πρόλογος της Christine Lagarde, Προέδρου της ΕΚΤ

Η καταληκτική ημερομηνία για τον πρόλογο της Προέδρου της ΕΚΤ και τη συνέντευξη του Προέδρου του Εποπτικού Συμβουλίου ήταν η 28η Φεβρουαρίου 2023.

Το 2022 ήταν μια χρονιά γεμάτη προκλήσεις για τους πολίτες στη ζώνη του ευρώ. Η οικονομία βρισκόταν σε σταθερή πορεία ανάκαμψης από την πανδημία, αλλά επηρεάστηκε αρνητικά από την αδικαιολόγητη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Ενώ ο άμεσος αντίκτυπος του πολέμου στις τράπεζες ήταν περιορισμένος, καθώς λίγες από αυτές είχαν σημαντική έκθεση στις πληττόμενες περιοχές, οι τράπεζες βρέθηκαν αντιμέτωπες με ένα περιβάλλον έντονης οικονομικής αβεβαιότητας και ιστορικά υψηλού πληθωρισμού.

Η ενεργειακή κρίση λόγω του πολέμου, σε συνδυασμό με τα προβλήματα στις εφοδιαστικές αλυσίδες και την αποσυμπίεση της ζήτησης που είχε αναβληθεί στη διάρκεια της πανδημίας, δημιούργησε ισχυρές πληθωριστικές πιέσεις. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, οι υπεύθυνοι χάραξης νομισματικής πολιτικής έχουν καθήκον να διασφαλίσουν ότι ο πληθωρισμός δεν θα παγιωθεί σε υψηλά επίπεδα και ότι θα επανέλθει εγκαίρως στον στόχο. Η ΕΚΤ ενήργησε με αυτό το πνεύμα και ξεκίνησε την ομαλοποίηση της νομισματικής πολιτικής, τερματίζοντας τις καθαρές αγορές περιουσιακών στοιχείων και, στη συνέχεια, αυξάνοντας τα επιτόκια.

Η άνοδος των επιτοκίων επηρέασε τις επιδόσεις των εποπτευόμενων τραπεζών το 2022. Η κερδοφορία, που είναι η πρώτη γραμμή άμυνας των τραπεζών έναντι διαταραχών, υποστηρίχθηκε από τα καθαρά έσοδα από τόκους, τα οποία αυξήθηκαν για πρώτη φορά μετά από αρκετά χρόνια. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τη συνεχή βελτίωση της ποιότητας των στοιχείων ενεργητικού – καθώς τα ΜΕΔ διαμορφώθηκαν στο χαμηλότερο επίπεδό τους αφότου άρχισαν να καταγράφονται συναφή στοιχεία για την τραπεζική ένωση το 2015 – διασφαλίζει την ομαλή μετάδοση των μέτρων νομισματικής πολιτικής μας μέσω των τραπεζών στην οικονομία της ζώνης του ευρώ.

Ωστόσο, σε ένα περιβάλλον όπου οι συνθήκες χρηματοδότησής του γίνονται δυσχερέστερες, οι τράπεζες πρέπει να συνεχίσουν την προσπάθειά τους να διορθώσουν τις αδυναμίες που εντοπίστηκαν στη διακυβέρνησή τους και στα πλαίσια εσωτερικού ελέγχου κινδύνων τους. Ως εκ τούτου, η ευρωπαϊκή εποπτεία παρακολουθεί προσεκτικά τη συσσώρευση κινδύνων.

Παράλληλα, ήδη πριν από το 2022 οι τράπεζες είχαν κληθεί να προσαρμόσουν τα επιχειρηματικά τους μοντέλα στις διαρθρωτικές προκλήσεις που θέτουν ο ψηφιακός μετασχηματισμός και η κλιματική αλλαγή και οι οποίες επιδεινώθηκαν από τον αδικαιολόγητο πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία. Ο πόλεμος αύξησε περαιτέρω τον κίνδυνο κυβερνοεπιθέσεων και, καθώς η Ευρώπη απεξαρτάται σταδιακά από το ρωσικό πετρέλαιο και φυσικό αέριο, εντείνονται οι κίνδυνοι μετάβασης. Οι κίνδυνοι αυτοί, καθώς και οι αυξανόμενοι φυσικοί κίνδυνοι, απαιτούν προληπτική και ολοκληρωμένη προσέγγιση από πλευράς των τραπεζών, προκειμένου οι τράπεζες να γίνουν πιο ανθεκτικές σε κλονισμούς που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή και τη μετάβαση σε μια οικονομία χαμηλών εκπομπών άνθρακα.

Η ΕΚΤ έχει ήδη λάβει σειρά σημαντικών μέτρων για να διασφαλίσει ότι οι τράπεζες θα ανταποκριθούν σ’ αυτές τις προκλήσεις. Θα συνεχίσουμε τις προσπάθειές μας με αμείωτη ένταση και θα εξακολουθούμε να επιτελούμε τον ρόλο που μας αναλογεί, ώστε οι Ευρωπαίοι πολίτες να μπορούν να βασίζονται σε έναν εύρωστο τραπεζικό τομέα.

Εισαγωγική συνέντευξη του Andrea Enria, Προέδρου του Εποπτικού Συμβουλίου

Η καταληκτική ημερομηνία για τον πρόλογο της Προέδρου της ΕΚΤ και τη συνέντευξη του Προέδρου του Εποπτικού Συμβουλίου ήταν η 28η Φεβρουαρίου 2023.

Πολλά συνέβησαν το 2022. Πώς ήταν από τη σκοπιά της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ;

Κατά μία έννοια, το 2022 ήταν μια χρονιά αλλεπάλληλων κρίσεων. Στην αρχή του έτους, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, είχε δρομολογηθεί σταθερή ανάκαμψη από μια πανδημία που έφερε ανατροπές στη ζωή όλων μας και στις οικονομίες των χωρών μας. Θυμάμαι ότι, για πρώτη φορά μετά από πολύ καιρό, οι τράπεζες και οι αναλυτές είχαν μόλις αρχίσει να εκφράζουν κάποια αισιοδοξία για το άμεσο μέλλον, και τότε ακριβώς η Ρωσία εισέβαλε αδικαιολόγητα στην Ουκρανία. Ο πόλεμος της Ρωσίας, πρώτον και κύριον, έχει επιφέρει ανείπωτα δεινά για τον ουκρανικό λαό. Έχει επίσης προκαλέσει οικονομικές και χρηματοπιστωτικές αναταραχές στην Ευρώπη και σε ολόκληρο τον κόσμο, που εξελίχθηκαν σταδιακά σε μεγάλης κλίμακας μακροοικονομικό σοκ.

Από την πλευρά μας ως εποπτική αρχή, ήταν ανάγκη να αντιδράσουμε γρήγορα και ευέλικτα, προκειμένου να αντιμετωπίσουμε τις ραγδαία μεταβαλλόμενες οικονομικές συνθήκες και τις συνακόλουθες προκλήσεις για τον τραπεζικό τομέα. Από τον πόλεμο και τις κυρώσεις επηρεάστηκαν άμεσα λίγες μόνο τράπεζες, που είχαν έκθεση στη Ρωσία ή διασυνδέσεις με αυτήν. Ωστόσο, οι τράπεζες ήταν εκτεθειμένες στις δυσμενείς επιπτώσεις από την αιφνίδια διατάραξη των τιμών της ενέργειας και των βασικών εμπορευμάτων, καθώς και από το περιβάλλον επίμονα υψηλού πληθωρισμού σε συνδυασμό με την ταχύρρυθμη ομαλοποίηση της νομισματικής πολιτικής.

Κατά μία άλλη έννοια όμως, το 2022 ήταν μια χρονιά θετικών εξελίξεων για την Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ. Το προσωπικό μας επανήλθε στον χώρο εργασίας του σε πιο τακτική βάση και ήταν ιδιαίτερα ευχάριστο να βλέπουμε τα γραφεία μας να σφύζουν και πάλι από ζωή και δραστηριότητα. Με πολλή χαρά επίσης προέδρευσα σε περισσότερες διά ζώσης συνεδριάσεις του Εποπτικού Συμβουλίου και συμμετείχα σε επιτόπιες επισκέψεις σε εθνικές αρμόδιες αρχές.

Επιπλέον, πραγματοποιήσαμε σημαντική πρόοδο προς τη στενότερη ενσωμάτωση μεταξύ της ΕΚΤ και των εθνικών αρμόδιων αρχών που συμμετέχουν στον Ενιαίο Εποπτικό Μηχανισμό (ΕΕΜ). Και συνεχίζουμε να προωθούμε μια κοινή κουλτούρα και κοινές προοπτικές ανέλιξης σε όλο το εύρος του ΕΕΜ, δημιουργώντας ευκαιρίες στενότερης συνεργασίας μεταξύ στελεχών εποπτείας σε όλη τη διάρκεια του εποπτικού κύκλου, επιδιώκοντας πιο συντονισμένο σχεδιασμό και οικονομικό προγραμματισμό, αναπτύσσοντας περαιτέρω τα εργαλεία συνεργασίας του ΕΕΜ και υιοθετώντας κοινές τεχνολογίες τόσο για την εποπτεία όσο και για την κατάρτιση των στελεχών.

Πώς αξιολογείτε την πορεία την τραπεζών μετά την έναρξη του ρωσοουκρανικού πολέμου;

Θα πρέπει να διακρίνουμε μεταξύ των τραπεζών που έχουν άμεσες διασυνδέσεις με τη Ρωσία και όλων των άλλων τραπεζών.

Λίγες ήταν οι τράπεζες που επηρεάστηκαν άμεσα από τα γεωπολιτικά γεγονότα, κυρίως λόγω του πλαισίου κυρώσεων. Η Sberbank Europe AG, ένας τραπεζικός όμιλος υπό ρωσική ιδιοκτησία με έδρα στην Αυστρία, μαζί με τις θυγατρικές της στην Κροατία και τη Σλοβενία, δέχθηκε πλήγμα στη φήμη της και κατέγραψε σημαντικές εκροές καταθέσεων. Τελικά η τράπεζα κηρύχθηκε σε κατάσταση αφερεγγυότητας ή επαπειλούμενης αφερεγγυότητας και εξήλθε από την αγορά. Ένα άλλο συναφές παράδειγμα ήταν η RCB Bank LTD, κυπριακή τράπεζα της οποίας σημαντικός μέτοχος ήταν η ρωσική τράπεζα VTB. Μετά την επιβολή κυρώσεων και τη μεταβολή της γεωπολιτικής κατάστασης, η τράπεζα επέλεξε την εθελούσια σταδιακή παύση των εργασιών της, με αποτέλεσμα την ανάκληση της άδειας λειτουργίας της.

Οι τραπεζικοί όμιλοι της ζώνης του ευρώ με άμεση παρουσία στη Ρωσία είναι επίσης εκτεθειμένοι στον κίνδυνο ζημιών, εφόσον επιθυμούν και κατορθώσουν να εξέλθουν από τη ρωσική αγορά. Για ορισμένους εξ αυτών ο κίνδυνος αυτός έχει ήδη γίνει πραγματικότητα, αλλά με περιορισμένες και διαχειρίσιμες επιπτώσεις.

Μέχρι στιγμής ο τραπεζικός τομέας στο σύνολό του έχει αποδειχθεί πολύ ανθεκτικός στη μακροοικονομική διαταραχή που προκλήθηκε από τον πόλεμο, και μάλιστα περισσότερο από ό,τι αναμέναμε με βάση την ανάλυση ευπαθειών που δημοσιεύσαμε τον Μάιο του 2022. Ο συνολικός δείκτης κεφαλαίου κοινών μετοχών της κατηγορίας 1 (CET1) διαμορφώθηκε σε 14,7% στο τέλος του γ΄ τριμήνου του 2022, ελάχιστα μειωμένος σε σχέση με το τέλος του 2019. Η ποιότητα των στοιχείων ενεργητικού συνέχισε να βελτιώνεται, καθώς ο όγκος των μη εξυπηρετούμενων ανοιγμάτων στις σημαντικές τράπεζες μειώθηκε σε 349 δισεκ. ευρώ στο τέλος Σεπτεμβρίου 2022, το χαμηλότερο επίπεδο αφότου άρχισαν να δημοσιεύονται εποπτικά δεδομένα για τις σημαντικές τράπεζες το 2015. Και η κερδοφορία ήταν η ισχυρότερη που έχει καταγραφεί ποτέ, η δε μέση αποδοτικότητα ιδίων κεφαλαίων των τραπεζών διαμορφώθηκε σε 7,6% το γ΄ τρίμηνο του 2022.

Με βάση αυτές τις θετικές επιδόσεις, οι τράπεζες έχουν προγραμματίσει για το 2023 τη διάθεση κερδών για την καταβολή μερισμάτων και την επαναγορά μετοχών σε ύψος παρόμοιο με τα ποσά που διέθεσαν το 2022 όταν έπαυσαν να εφαρμόζονται οι περιορισμοί στις διανομές που ίσχυαν την περίοδο της πανδημίας. Δεν διατυπώσαμε αντιρρήσεις επ’ αυτού για καμία τράπεζα, ωστόσο έχουμε ξεκινήσει διμερή εποπτικό διάλογο με όλες τις τράπεζες, ο οποίος εντάσσεται στην τακτική μας αξιολόγηση που αφορά την προβλεπόμενη εξέλιξη της κεφαλαιακής επάρκειας.

Προς το τέλος του 2022 οι μακροοικονομικές προοπτικές άρχισαν πάλι να βελτιώνονται. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η μακροοικονομική διαταραχή έχει εκλείψει. Αν οι πληθωριστικές πιέσεις επιμείνουν, η αναγκαία ταχεία ομαλοποίηση της νομισματικής πολιτικής θα μπορούσε με τη σειρά της να επηρεάσει συγκεκριμένα χαρτοφυλάκια και τομείς τραπεζικών εργασιών, θέτοντας πολλές και ποικίλες προκλήσεις και δημιουργώντας πιθανούς κερδισμένους και χαμένους.

Μια που αναφέρατε τις προκλήσεις, ποιες είναι κατά τη γνώμη σας οι κύριες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι ευρωπαϊκές τράπεζες;

Μια πρώτη κατηγορία είναι οι συγκυριακές προκλήσεις.

Αν δεν αντιμετωπιστεί επιτυχώς η ενεργειακή κρίση, ο πιστωτικός κίνδυνος μπορεί να αυξηθεί στα χαρτοφυλάκια δανείων προς επιχειρήσεις των οποίων η οικονομική δραστηριότητα παρουσιάζει την υψηλότερη εξάρτηση από την ενέργεια. Γενικότερα, η επιβράδυνση της οικονομικής δραστηριότητας προς το τέλος του 2022 συνοδεύθηκε από νέο κύμα πτωχεύσεων επιχειρήσεων, γεγονός που απαιτεί αυξημένη επαγρύπνηση όσον αφορά την ποιότητα των στοιχείων ενεργητικού των τραπεζών.

Η ταχεία ομαλοποίηση της νομισματικής πολιτικής – και ιδίως η αύξηση των επιτοκίων – ήταν σημαντικός παράγοντας που συνέβαλε στην ανάκαμψη της κερδοφορίας. Από την άλλη πλευρά όμως, μπορεί παράλληλα να οδηγήσει σε επιδείνωση της ποιότητας των στοιχείων ενεργητικού των τραπεζών, καθώς οι δανειολήπτες δυσκολεύονται να αποπληρώσουν το χρέος τους, σε κατηγορίες δανειακών χαρτοφυλακίων που είναι ιδιαίτερα ευαίσθητες στις εξελίξεις των επιτοκίων.

Αυτή η αλλαγή του περιβάλλοντος των επιτοκίων θα μπορούσε επίσης να προκαλέσει ανώμαλη προσαρμογή σε ορισμένα τμήματα της χρηματοπιστωτικής αγοράς και στα μη τραπεζικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, αυξάνοντας τον πιστωτικό κίνδυνο αντισυμβαλλομένου για τις τράπεζες που έχουν συγκεντρωμένα ανοίγματα προς τα εν λόγω τμήματα της αγοράς και ιδρύματα.

Πέρα από τους συγκυριακούς παράγοντες, η ομαλοποίηση των επιτοκίων και η ποσοτική σύσφιξη ενδέχεται να αναγκάσουν ορισμένες τράπεζες να αναθεωρήσουν τις μεσοπρόθεσμες στρατηγικές χρηματοδότησής τους και να δώσουν μεγαλύτερη έμφαση στους κινδύνους ρευστότητας και χρηματοδότησης.

Η Εποπτική Διαδικασία Εξέτασης και Αξιολόγησης (Supervisory Review and Evaluation Process – SREP) του 2022 ανέδειξε μια σειρά από επίμονες αδυναμίες. Οι ανεπάρκειες του ελέγχου κινδύνων εξακολουθούν να επηρεάζουν δυσμενώς τις βαθμολογίες πιστωτικού κινδύνου των τραπεζών, ενώ εντοπίστηκαν και ευρήματα σχετικά με την αποτελεσματικότητα των διοικητικών συμβουλίων και των λειτουργιών διαχείρισης κινδύνων, κανονιστικής συμμόρφωσης και εσωτερικής επιθεώρησης. Τις ανησυχίες μας για τους ελέγχους κινδύνων και τη διακυβέρνηση των τραπεζών επιτείνει το αβέβαιο εξωτερικό περιβάλλον, καθώς οι δείκτες ιστορικού προφίλ κινδύνου μπορεί να παρέχουν ανακριβή εικόνα της ανθεκτικότητας του τομέα.

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός, καθώς και οι κλιματικοί και περιβαλλοντικοί κίνδυνοι, αποτελούν επίσης σημαντικές μεσοπρόθεσμες προκλήσεις για τις τράπεζες και απαιτούν την άμεση και αμέριστη προσοχή μας.

Αναφερθήκατε στην ομαλοποίηση της νομισματικής πολιτικής. Σε ποια θέση βρίσκει τις ευρωπαϊκές τράπεζες αυτή η μεταβολή του περιβάλλοντος επιτοκίων;

Η αύξηση των επιτοκίων είναι συνήθως θετική είδηση για τις τράπεζες. Σημαίνει ότι μπορούν να κερδίσουν περισσότερα από το επιτοκιακό περιθώριο – τη διαφορά μεταξύ του επιτοκίου που χρεώνουν για τα δάνεια και του επιτοκίου που καταβάλλουν για τις καταθέσεις. Η ομαλοποίηση των επιτοκίων μετά από σειρά ετών και η ώθηση που έδωσε στα καθαρά έσοδα από τόκους ήταν η κύρια αιτία για τις θετικές επιδόσεις των τραπεζών το 2022. Για πρώτη φορά μετά από αρκετά χρόνια τα καθαρά έσοδα από τόκους αυξήθηκαν, όχι μόνο λόγω του αυξημένου όγκου των χορηγήσεων, αλλά και λόγω της διεύρυνσης των καθαρών επιτοκιακών περιθωρίων.

Τόσο οι τράπεζες όσο και οι αναλυτές αναμένουν ότι οι προοπτικές για την κερδοφορία θα παραμείνουν εξίσου θετικές κατά το τρέχον έτος. Σύμφωνα με τα στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας, αν τα μακροοικονομικά μεγέθη εξελιχθούν όπως αναμένεται επί του παρόντος, περαιτέρω ομαλές αυξήσεις των επιτοκίων εκτιμάται ότι θα στηρίξουν τη μέση κερδοφορία του τομέα.

Ωστόσο, αν απομακρυνθούμε από το βασικό σενάριο και εξετάσουμε πιο δυσμενείς εξελίξεις, η έκβαση μπορεί να είναι διαφορετική. Για συγκεκριμένα χαρτοφυλάκια και τομείς τραπεζικών εργασιών, το κόστος που συνδέεται με την επιδείνωση της ποιότητας των στοιχείων ενεργητικού μπορεί να υπεραντισταθμίσει τα επιπλέον έσοδα από την αύξηση των επιτοκίων, ιδίως αν επιβραδυνθεί η οικονομική ανάπτυξη. Οι δανειολήπτες μπορεί να αντιμετωπίσουν σοβαρές δυσχέρειες στην αποπληρωμή του χρέους τους και αυτό θα επηρεάσει χαρτοφυλάκια που παραδοσιακά είναι πολύ ευαίσθητα στο κόστος δανεισμού. Η καταναλωτική πίστη, τα στεγαστικά δάνεια και η μοχλευμένη χρηματοδότηση είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα κατηγοριών που απαιτούν αυξημένη προσοχή από πλευράς εποπτείας.

Όπως προανέφερα, οι χρηματοπιστωτικές αγορές μπορεί να εμφανίσουν άτακτες αντιδράσεις ενόσω η διαδικασία της προσαρμογής των επιτοκίων βρίσκεται σε εξέλιξη. Η παρατεταμένη περίοδος χαμηλών επιτοκίων ευνόησε μια άνευ προηγουμένου αύξηση των επιπέδων του χρέους, καθώς ορισμένες οντότητες μη εποπτευόμενες ή ανεπαρκώς εποπτευόμενες που υπόκεινται σε μικρό ή μηδενικό βαθμό ρύθμισης έλαβαν θέσεις υψηλής μόχλευσης και συχνά επίσης υψηλής συγκέντρωσης, οι οποίες είναι δυνατόν να αντιστραφούν γρήγορα σε περίπτωση απροσδόκητης μεταβολής των οικονομικών προοπτικών ή του περιβάλλοντος των επιτοκίων. Η πτώχευση της εταιρίας Archegos το 2021 και η αναταραχή στον τομέα των επενδυτικών κεφαλαίων LDI (liability-driven investment funds) στο Ηνωμένο Βασίλειο το 2022 δείχνουν ότι, χωρίς παρεμβάσεις πολιτικής, αυτά τα επεισόδια μπορούν εύκολα να μεταδοθούν στον τραπεζικό τομέα.

Η αύξηση των επιτοκίων και η ποσοτική σύσφιξη απαιτούν από τις τράπεζες να επικεντρωθούν περισσότερο στους κινδύνους ρευστότητας και χρηματοδότησης. Αν οι τράπεζες δεν προσαρμόσουν γρήγορα τις δυνατότητές τους όσον αφορά τη διαχείριση κινδύνων και τη στρατηγική καθοδήγηση, ένα δυσχερέστερο περιβάλλον χρηματοδότησής τους μπορεί να θέσει υπό αμφισβήτηση τις απλοϊκές και σαφώς παρωχημένες στρατηγικές διαχείρισης ενεργητικού και παθητικού, όπως οι πρακτικές "carry trade" τις οποίες υιοθέτησαν ορισμένες τράπεζες για να επωφεληθούν από την έκτακτη στήριξη εκ μέρους της νομισματικής πολιτικής. Υπάρχει κίνδυνος οι τράπεζες να καταληφθούν εξαπίνης.

Οι έλεγχοι κινδύνων και η εσωτερική διακυβέρνηση των τραπεζών αποτέλεσαν έναν τομέα ενδιαφέροντος το 2022. Πόση περαιτέρω βελτίωση αναμένετε να δείτε από τις τράπεζες στον τομέα αυτό;

Για να είμαι ειλικρινής, είναι ένας τομέας στον οποίο δεν βλέπουμε επαρκή πρόοδο.

Πρώτον, το 2022 συνέχισαν να παρατηρούνται αδυναμίες στη συγκεντρωτική καταγραφή και αναφορά δεδομένων, που οφείλονται στην ανεπαρκή αποτελεσματικότητα των διαδικασιών διακυβέρνησης των δεδομένων και διαχείρισης της ποιότητάς τους, στον κατακερματισμό του τοπίου στον τομέα της πληροφορικής και στην περιορισμένη εμβέλεια και φιλοδοξία των ενεργειών που αναλαμβάνουν οι τράπεζες για να αντιμετωπίσουν αυτές τις αδυναμίες. Έτσι είναι δύσκολο τα διοικητικά τους συμβούλια να διαθέτουν τις πληροφορίες που χρειάζονται ώστε να είναι σε θέση να διαχειρίζονται τους κινδύνους και να κατευθύνουν τη στρατηγική του οργανισμού τους.

Δεύτερον, διαπιστώθηκε ότι ορισμένες τράπεζες χρειάζεται να βελτιώσουν περαιτέρω τη λειτουργία εσωτερικού ελέγχου τους, ιδίως για να αντιμετωπίσουν προβλήματα υποστελέχωσης, ανεπάρκειες στο καθεστώς της εν λόγω λειτουργίας και αδυναμίες στις διαδικασίες, π.χ. όσον αφορά προγράμματα παρακολούθησης της συμμόρφωσης και τον ορισμό της διάθεσης ανάληψης κινδύνου της τράπεζας. Οι στοχευμένες αξιολογήσεις που πραγματοποιήσαμε το 2022 εξέτασαν τις πρακτικές διαχείρισης κινδύνου των τραπεζών σε σχέση με θέματα που συνδέονται με την πανδημική κρίση και την ομαλοποίηση των επιτοκίων, όπως ιδίως τα δάνεια για επαγγελματικά και οικιστικά ακίνητα, οι κίνδυνοι επιτοκίου και πιστωτικού περιθωρίου στο τραπεζικό χαρτοφυλάκιο και ο πιστωτικός κίνδυνος αντισυμβαλλομένου.

Για να διευκολύνουμε ώστε να επιτευχθεί ορατή πρόοδος στους τομείς όπου χρειάζεται περισσότερο, είμαστε αποφασισμένοι να αξιοποιήσουμε πλήρως όλα τα εποπτικά εργαλεία και τις εξουσίες που διαθέτουμε σύμφωνα με το ενωσιακό και το εθνικό δίκαιο. Όπου τα ποιοτικά μέτρα δεν ήταν αρκετά αποτελεσματικά ώστε να διασφαλίσουν ότι οι τράπεζες αντιμετωπίζουν και διορθώνουν εγκαίρως τις αδυναμίες που έχουν εντοπιστεί, έχουμε τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσουμε στοχευμένες κεφαλαιακές απαιτήσεις του Πυλώνα 2, μέτρα επιβολής συμμόρφωσης ή κυρώσεις ώστε να εξασφαλίσουμε την κατάλληλη πρόοδο. Για να καταστήσουμε την εποπτεία μας ακόμη πιο αποτελεσματική, σε περιπτώσεις όπου η πρόοδος των τραπεζών είναι υπερβολικά αργή και τα αποτελέσματά τους εξακολουθούν να μην είναι ικανοποιητικά, η ΕΚΤ θα επανεξετάσει τον τρόπο κλιμάκωσης των εποπτικών μέτρων μέσα σε ένα σαφώς καθορισμένο χρονικό πλαίσιο.

Κάποιοι ισχυρίζονται ότι η ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία είναι υπερβολικά παρεμβατική και επαχθής και επιβάλλει υψηλότερες απαιτήσεις που βλάπτουν την ανταγωνιστικότητα των τραπεζών της ΕΕ. Πώς θα απαντούσατε σ’ αυτό;

Κατ’ αρχάς δεν αληθεύει ότι οι κανονιστικές και εποπτικές κεφαλαιακές απαιτήσεις είναι αυστηρότερες στην ΕΕ από ό,τι σε άλλες επικράτειες, όπως οι ΗΠΑ ή το Ηνωμένο Βασίλειο. Συναντούμε συχνά τους συναδέλφους μας από τις αρμόδιες αρχές των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου και συγκρίνουμε τις απαιτήσεις που επιβάλλουμε στις τράπεζές μας. Οφείλω να πω ότι βρισκόμαστε περίπου στο ίδιο επίπεδο με εκείνους. Αν μη τι άλλο, για τις μεγαλύτερες συστημικά σημαντικές ευρωπαϊκές τράπεζες – οι οποίες είναι ουσιαστικά αυτές που ανταγωνίζονται στις παγκόσμιες αγορές – οι κεφαλαιακές απαιτήσεις είναι κάπως λιγότερο αυστηρές.

Πάντως, είμαστε πάντα ανοικτοί στην κριτική. Μάλιστα, ήδη πραγματοποιούμε αλλαγές στις εποπτικές διαδικασίες μας, οι οποίες θα βοηθήσουν να αντιμετωπιστούν ορισμένες ανησυχίες του τραπεζικού κλάδου.

Καθιερώνουμε ένα πλαίσιο ανοχής κινδύνου, το οποίο θα επιτρέπει στις εποπτικές αρχές να εντείνουν τις προσπάθειές τους εκεί όπου χρειάζεται περισσότερο, διευκολύνοντας την ενσωμάτωση των στρατηγικών εποπτικών προτεραιοτήτων που ισχύουν σε επίπεδο ΕΕΜ στον εποπτικό προγραμματισμό για κάθε τράπεζα. Το πλαίσιο ανοχής κινδύνων δεν οδηγεί σε χαλαρότερα εποπτικά πρότυπα ούτε σε λιγότερο εντατική εποπτεία για μια δεδομένη τράπεζα. Αντιθέτως, σημαίνει ότι θα δίνουμε αυξημένη έμφαση στην εποπτεία με βάση τους κινδύνους. Σημαίνει επίσης ότι οι τράπεζες θα πρέπει να αναμένουν λιγότερη συμβατική εποπτεία, πιθανώς λιγότερα αιτήματα υποβολής πληροφοριών και μειωμένο φόρτο υποβολής στοιχείων, καθώς δεν θα εφαρμόζουμε σε όλες τις τράπεζες όλα όσα προβλέπει το εγχειρίδιο εποπτείας, αλλά θα ενεργούμε με γνώμονα τις συγκεκριμένες ανά τράπεζα προτεραιότητες. Πρόκειται για σημαντικό βήμα στην προσπάθειά μας να καταστήσουμε τις εποπτικές διαδικασίες μας πιο ευέλικτες, ευπροσάρμοστες, αναλογικές και βασισμένες στους κινδύνους.

Μέσω της νέας πολυετούς SREP, η εποπτεία μας θα γίνει επίσης λιγότερο επαχθής, καθώς οι εποπτικές αλληλεπιδράσεις μας με τις τράπεζες για διάφορους τομείς κινδύνου θα εκτείνονται σε διάστημα πολλών ετών, αντί να προσπαθούν να καλύψουν τα πάντα μέσα σε ένα μόνο έτος. Αυτό θα μας βοηθήσει να εστιάσουμε περισσότερο στους κινδύνους, δίνοντας προτεραιότητα στους τομείς κινδύνου που είναι πιο σημαντικοί σε ένα δεδομένο έτος. Αναμένουμε επίσης το πόρισμα ανεξάρτητης ομάδας εμπειρογνωμόνων η οποία αξιολογεί τη διαδικασία SREP και θα εξετάσουμε το ενδεχόμενο να αυξήσουμε περαιτέρω τη διαφάνεια της μεθοδολογίας μας. Όλες αυτές οι πρωτοβουλίες επιδιώκουν να προσαρμόσουν τις εποπτικές διαδικασίες μας ώστε να ανταποκρίνονται όσο το δυνατόν περισσότερο στους κινδύνους τους οποίους ενδεχομένως θα κληθούν να αντιμετωπίσουν οι εποπτευόμενες τράπεζες στο μέλλον.

1 Η τραπεζική εποπτεία το 2022

1.1 Τράπεζες υπό την ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία το 2022: επιδόσεις και κυριότεροι κίνδυνοι

1.1.1 Ανθεκτικότητα των τραπεζών που υπόκεινται στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία

Μετά τη διαταραχή που προκάλεσε ο ρωσοουκρανικός πόλεμος, οι δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας παραμένουν εύρωστοι στα προ της κρίσης επίπεδα

Τα σημαντικά ιδρύματα (ΣΙ) στην αρχή του 2022 βρίσκονταν σε σαφή πορεία ανάκαμψης από την πανδημία του κορωνοϊού (COVID-19) και είχαν ισχυρή κεφαλαιακή βάση. Ο αρχικός αντίκτυπος του ρωσοουκρανικού πολέμου συγκρατήθηκε, επηρεάζοντας μόνο πολύ περιορισμένο αριθμό τραπεζών με άμεση έκθεση στις περιοχές που εμπλέκονται στον πόλεμο. Ωστόσο, η κατάσταση αυτή γρήγορα εξελίχθηκε σε ενεργειακή κρίση και σε γενικότερη μακροοικονομική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από επίμονες πληθωριστικές πιέσεις και ταχεία ομαλοποίηση της νομισματικής πολιτικής. Ο τραπεζικός τομέας της ζώνης του ευρώ, παρά τη μείωση που κατέγραψε το πρώτο εξάμηνο του 2022, παρέμεινε ανθεκτικός, καθώς ο δείκτης κεφαλαίου κοινών μετοχών της κατηγορίας 1 (CET1) στο σύνολο του τομέα διαμορφώθηκε σε 14,7% στο τέλος του γ΄ τριμήνου του 2022 (Διάγραμμα 1), ελαφρώς χαμηλότερα από ό,τι στο τέλος του 2019. Δεδομένου ότι ο τραπεζικός τομέας κατέγραψε ιστορικώς υψηλά επίπεδα κερδοφορίας στη διάρκεια του 2022, η μείωση του συνολικού δείκτη CET1 προήλθε κυρίως από την αύξηση του ενεργητικού.

Οι κεφαλαιακές θέσεις των λιγότερο σημαντικών ιδρυμάτων (ΛΣΙ) επιδεινώθηκαν, αν και παρέμειναν ισχυρές, καθώς ο μέσος δείκτης CET1 μειώθηκε κατά 54 μονάδες βάσης σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του προηγούμενου έτους και διαμορφώθηκε σε 17,0% το γ΄ τρίμηνο του 2022, αντανακλώντας την αύξηση των δανείων και την αδύναμη συνολική κερδοφορία. Το ύψος των ανοιγμάτων σε κίνδυνο αυξήθηκε κατά 112 δισεκ. ευρώ ή 4,8%, ενώ τα κεφαλαιακά μέσα που θεωρούνται επιλέξιμα ως κεφάλαιο CET1 αυξήθηκαν μόλις κατά 1,5%.

Διάγραμμα 1

Δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας των σημαντικών ιδρυμάτων (μεταβατικός ορισμός)

(αριστερή κλίμακα: δισεκ. ευρώ, δεξιά κλίμακα: ποσοστά %)

Πηγή: ECB supervisory banking statistics.
Σημείωση: Το δείγμα περιλαμβάνει όλα τα σημαντικά ιδρύματα στο υψηλότερο επίπεδο ενοποίησης εντός του ΕΕΜ (μεταβαλλόμενο δείγμα).

Ο δείκτης μόχλευσης για το σύνολο των ΣΙ διαμορφώθηκε σε 5,2% το γ΄ τρίμηνο του 2022 (Διάγραμμα 2), ένα από τα χαμηλότερα επίπεδα που έχουν καταγραφεί από την έναρξη της ευρωπαϊκής τραπεζικής εποπτείας, αλλά σαφώς υψηλότερος από τις κεφαλαιακές απαιτήσεις και τα αποθέματα ασφαλείας. Η πτώση (-90 μονάδες βάσης) που παρατηρήθηκε τα τρία πρώτα τρίμηνα του 2022 οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στην αύξηση των χρηματοδοτικών ανοιγμάτων, η οποία αντικατόπτριζε την άνοδο του ενεργητικού του τραπεζικού τομέα, αλλά και δευτερευόντως τη λήξη, στο τέλος του Μαρτίου 2022, της εξαίρεσης των ανοιγμάτων έναντι κεντρικών τραπεζών από τον υπολογισμό του δείκτη μόχλευσης. Ο συνολικός δείκτης μόχλευσης για τα ΛΣΙ διαμορφώθηκε σε 8,6% το γ΄ τρίμηνο του 2022, χαμηλότερα από ό,τι το γ΄ τρίμηνο του 2021.

Διάγραμμα 2

Δείκτης μόχλευσης σημαντικών ιδρυμάτων

(ποσοστά %)

Πηγή: ECB supervisory banking statistics.
Σημείωση: Το δείγμα περιλαμβάνει όλα τα σημαντικά ιδρύματα στο υψηλότερο επίπεδο ενοποίησης εντός του ΕΕΜ (μεταβαλλόμενο δείγμα).

Πλαίσιο 1
Ανάλυση ευπαθειών της ανθεκτικότητας των τραπεζών: πόλεμος στην Ευρώπη

Αξιολόγηση των δευτερογενών και τριτογενών επιδράσεων του ρωσοουκρανικού πολέμου στα σημαντικά ιδρύματα

Μετά την απότομη μεταβολή του γεωπολιτικού σκηνικού λόγω του ρωσοουκρανικού πολέμου, η ΕΚΤ διενήργησε ανάλυση ευπαθειών της ανθεκτικότητας των τραπεζών το πρώτο εξάμηνο του 2022. Αυτή η ad hoc αξιολόγηση βοήθησε τις εποπτικές αρχές να κατανοήσουν καλύτερα τη γενικότερη ανθεκτικότητα των τραπεζών.

Η ανάλυση ευπαθειών αξιολόγησε την ανθεκτικότητα και τη φερεγγυότητα των σημαντικών ιδρυμάτων (ΣΙ) σύμφωνα με διαφορετικά σενάρια δυσμενών εξελίξεων τα οποία αντανακλούσαν τον υψηλό βαθμό αβεβαιότητας στην αρχή του πολέμου. Τα αποτελέσματα επιβεβαιώνουν ότι οι τράπεζες που υπόκεινται στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία είναι συνολικά ανθεκτικές, ακόμη και εάν ληφθούν υπόψη οι δευτερογενείς και τριτογενείς επιδράσεις από τον ρωσοουκρανικό πόλεμο. Ο συνολικός δείκτης CET1 (ενσωματώνοντας την πλήρη επίδραση του ΔΠΧΑ 9 – fully loaded – CET1R FL) εκτιμήθηκε στο 11,6% υπό το ακραία δυσμενές σενάριο, ενώ η μείωση του κεφαλαίου έφθασε τις 3,6 ποσοστιαίες μονάδες. Υπό το δυσμενές σενάριο, o δείκτης CET1 διαμορφώθηκε σε 13,1% και η μείωση του κεφαλαίου περίπου στις 2,1 ποσοστιαίες μονάδες.

Διάγραμμα A

Συγκεντρωτικά αποτελέσματα υπό το δυσμενές και το ακραία δυσμενές σενάριο ανά είδος κινδύνου

(δυναμικές συμβολές σε ποσοστιαίες μονάδες του δείκτη CET1R FL)

Πηγή: Υπολογισμοί της ΕΚΤ.
Σημειώσεις: Η αιφνίδια μεταβολή του κινδύνου αγοράς και οι προκύπτουσες επιδράσεις, καθώς και οι επιδράσεις του λειτουργικού κινδύνου, ήταν ίδιες και στα δύο σενάρια. Οι επιδράσεις από τα καθαρά έσοδα από προμήθειες και άλλα έσοδα διαφέρουν ελαφρά μόνο μεταξύ των σεναρίων, αφού και τα δύο υποθέτουν παρόμοιες χρηματοοικονομικές διαταραχές. Για τα άλλα κέρδη και το κεφάλαιο, οι επιδράσεις προέρχονται από κατηγορίες κόστους των οποίων οι συμβολές διατηρήθηκαν σταθερές στη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα προβολής.

Η εν λόγω ενδοεπιχειρησιακή άσκηση συνδύασε τα υπάρχοντα εποπτικά στοιχεία με τα δεδομένα από την πανευρωπαϊκή άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων του 2021 που διενήργησε η Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών (ΕΒΑ) και από την άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων στο πλαίσιο της SREP που διενήργησε η ΕΚΤ, όπου ήταν εφικτό. Η εφαρμοσθείσα μεθοδολογία ακολούθησε σε γενικές γραμμές το μεθοδολογικό σημείωμα της πανευρωπαϊκής άσκησης 2021 της EBA. Χρησιμοποιήθηκαν υποδείγματα της ΕΚΤ βάσει της προσέγγισης “από επάνω προς τα κάτω” προκειμένου να αξιολογηθούν ο πιστωτικός κίνδυνος και ο κίνδυνος αγοράς των τραπεζών, καθώς και οι κίνδυνοι για την κερδοφορία τους. Προστέθηκαν νέες ενότητες που εξετάζουν τα ανοίγματα των τραπεζών σε ευπαθείς τομείς, τα υφιστάμενα αποθέματα μη εξυπηρετούμενων δανείων (ΜΕΔ), τις επιδράσεις από την αποπληρωμή των στοχευμένων πράξεων πιο μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης (TLTRO) και τις πιθανές συνέπειες από πλήρη ζημία επί ανοιγμάτων στη Λευκορωσία, τη Ρωσία και την Ουκρανία (επίδραση "walk-away” – WA).

Διάγραμμα Β

Τράπεζες με υστέρηση έναντι των κεφαλαιακών απαιτήσεων σε επιλεγμένες ασκήσεις προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων

(συνολική έκθεση σε κίνδυνο ως ποσοστό του αντίστοιχου δείγματος σημαντικών ιδρυμάτων)

Πηγή: Υπολογισμοί της ΕΚΤ.
Σημειώσεις: Στο αριστερό τμήμα εμφανίζονται τα σχετικά πιο μετριοπαθή σενάρια, στο δεξιό τα ακραία δυσμενή σενάρια βάσει επιλεγμένων ασκήσεων προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων, δηλ. της ανάλυσης ευπαθειών του 2022 (η οποία περιλαμβάνει και την επίδραση WA), της ανάλυσης ευπαθειών λόγω COVID-19 του 2020 και της πανευρωπαϊκής άσκησης του 2021 της ΕΒΑ. Οι δείκτες CET1 με βάση τις μεταβατικές ρυθμίσεις συγκρίνονται ανά τράπεζα με τον δείκτη συνολικών κεφαλαίων βάσει της SREP, το σημείο ενεργοποίησης του μέγιστου διανεμητέου ποσού (ΜΔΠ) και τις απαιτήσεις βάσει των κατευθύνσεων του Πυλώνα 2 (Pillar 2 Guidance).

Τα τρία σενάρια (βασικό, δυσμενές και ακραία δυσμενές) βασίστηκαν στις μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων της ΕΚΤ για τη ζώνη του ευρώ του Μαρτίου 2022 και περιγράφονται λεπτομερώς στην έκθεση Financial Stability Review, May 2022.

Τα αποτελέσματα της ανάλυσης ευπαθειών αξιοποιήθηκαν από τις αρχές άμεσης εποπτείας κατά την αξιολόγηση των εποπτευόμενων τραπεζών, ιδίως εκείνων που αναδείχθηκαν ως πιο ευπαθείς στις τρέχουσες συνθήκες. Τα θέματα που εξετάστηκαν περιλάμβαναν την αυστηρότητα των σεναρίων στις ασκήσεις προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων των ίδιων των τραπεζών, τη μεθοδολογία των ασκήσεων, τη συγκέντρωση σε ορισμένους τομείς, την επάρκεια σχηματισμού προβλέψεων και τις προκλήσεις για την κερδοφορία σε ένα περιβάλλον αυξανόμενων επιτοκίων. Η εν λόγω άσκηση “από επάνω προς τα κάτω” δεν μπορεί ακόμη να αντικαταστήσει πλήρως τις ασκήσεις “από κάτω προς τα επάνω” που διενεργούν οι ίδιες οι τράπεζες. Ωστόσο, η δυνατότητα ποσοτικοποίησης των επιδράσεων αποδείχθηκε εξαιρετικά χρήσιμη, καθώς επέτρεψε στις εποπτικές αρχές την άμεση αξιολόγηση των πιθανών επιπτώσεων του ρωσοουκρανικού πολέμου.

Η ποιότητα των στοιχείων ενεργητικού συνέχισε να βελτιώνεται το 2022 και έτσι το κόστος του κινδύνου παρέμεινε ελεγχόμενο, ωστόσο τα ανοίγματα σε ευπαθείς τομείς συνεχίζουν να παρακολουθούνται στενά

Η ποιότητα των στοιχείων ενεργητικού συνέχισε να βελτιώνεται στη διάρκεια του 2022. Καθώς δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι ο πιστωτικός κίνδυνος θα παγιωθεί σε υψηλό επίπεδο και εν όψει της συσσώρευσης πρόσθετων προβλέψεων σημαντικού ύψους στη διάρκεια της πανδημίας, το μέσο κόστος του κινδύνου, μετά την ελαφρά άνοδο που κατέγραψε στην αρχή του ρωσοουκρανικού πολέμου, επανήλθε σε καθοδική τροχιά το β΄ και το γ΄ τρίμηνο του 2022, επιστρέφοντας σε γενικές γραμμές στα προ της πανδημίας επίπεδα. Επιπλέον, ο όγκος των ΜΕΔ μειώθηκε σχεδόν σε όλα τα χαρτοφυλάκια το πρώτο εξάμηνο του 2022, με κάποιες μικρές αυξήσεις στα χαρτοφυλάκια καταναλωτικών δανείων και δανείων προς μικρομεσαίες επιχειρήσεις το γ΄ τρίμηνο. Ομοίως, παρόλο που παρατηρήθηκαν κάποιες αυξήσεις των δανείων σε καθυστέρηση, ή των δανείων που βρίσκονται στο Στάδιο 2 σε λογιστικούς όρους, μέχρι το τέλος του γ΄ τριμήνου καταγράφεται σταθερή τάση, αν και σε υψηλότερα επίπεδα σε σχέση με την κορύφωση στη διάρκεια της πανδημίας. Παρά τις θετικές αυτές ενδείξεις, οι εξελίξεις το προσεχές διάστημα εξακολουθούν να χαρακτηρίζονται από αβεβαιότητα, καθώς αρχίζουν να διαφαίνονται κάποιες ενδείξεις αυξημένου κινδύνου, δηλ. μικροί θύλακες οφειλών σε καθυστέρηση που άρχισαν να αναπτύσσονται σε μερικές χώρες το γ΄ τρίμηνο του 2022. Το γεγονός αυτό φανερώνει ενδεχομένως συσσώρευση αυξημένου πιστωτικού κινδύνου και πιθανή άνοδο του όγκου των ΜΕΔ βραχυπρόθεσμα. Υπ’ αυτή την έννοια, οι εποπτικές αρχές θα συνεχίσουν να παρακολουθούν την εξέλιξη των δανείων που βρίσκονται στο Στάδιο 2, ιδίως σε τράπεζες με έκθεση σε τομείς ευπαθείς στις αυξήσεις των τιμών του αερίου και της ενέργειας, αλλά και σε ορισμένα χαρτοφυλάκια όπως η μοχλευμένη χρηματοδότηση, η καταναλωτική πίστη και τα στεγαστικά δάνεια, που εμφανίζουν ευαισθησία στην ταχύρρυθμη ομαλοποίηση των επιτοκίων. Σ’ αυτό το πλαίσιο, η διαταραχή των τιμών της ενέργειας λόγω του ρωσοουκρανικού πολέμου επηρέασε κατά κανόνα τους τομείς της οικονομίας που σχετίζονται με την παραγωγή ή την επεξεργασία πρώτων υλών, τους προμηθευτές ενέργειας και τους ενεργοβόρους κλάδους. Για ορισμένους κλάδους, η διαταραχή των τιμών της ενέργειας μπορεί να επιτείνει προϋπάρχουσες δυσχέρειες στις εφοδιαστικές αλυσίδες που οφείλονται στους περιορισμούς λόγω COVID-19 στην Κίνα και στις γενικότερες ελλείψεις μικροεπεξεργαστών. Οι υψηλές τιμές των εισροών άσκησαν αρνητική επίδραση και στις κατασκευές και θα μπορούσαν επιπλέον να επηρεάσουν τους μεγάλης κλίμακας καταναλωτές αερίου, π.χ. τους παραγωγούς μετάλλων, χημικών, ειδών διατροφής και ποτών. Οι εποπτικές δραστηριότητες που εστιάζουν στην αξιολόγηση των ενεργειών των τραπεζών σε ό,τι αφορά τη διαχείριση δυνητικά ευπαθών χαρτοφυλακίων θα συνεχιστούν.

Διάγραμμα 3

Ευπαθείς τομείς

α) Δάνεια προς ευπαθείς τομείς


β) Εξέλιξη δανείων Σταδίου 2 σε ευπαθείς τομείς

Πηγή: ΕΚΤ και υπολογισμοί της ΕΚΤ.
Σημειώσεις: Δάνεια προς ευπαθείς τομείς της οικονομίας όπως καταγράφονται στη βάση δεδομένων AnaCredit. ΜΧΕ: μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις όπως ορίζονται στις παραγράφους 2.45 έως 2.50 του Παραρτήματος A του Κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 549/2013.

Τα καθαρά έσοδα από τόκους και από χρηματοοικονομικές πράξεις ευνοήθηκαν από τα υψηλότερα επιτόκια και την αυξημένη μεταβλητότητα σε ένα περιβάλλον γεωπολιτικών εντάσεων στις αγορές ενέργειας και βασικών εμπορευμάτων

Οι οξείες γεωπολιτικές εντάσεις που παρατηρήθηκαν το 2022 προκάλεσαν επίμονες πληθωριστικές πιέσεις και αυξημένη μεταβλητότητα στους τομείς της ενέργειας και των βασικών εμπορευμάτων. Η εξέλιξη αυτή επέδρασε στα ήδη υψηλά επίπεδα πληθωρισμού – σε μια περίοδο που οι κεντρικές τράπεζες άρχισαν να προχωρούν σε ομαλοποίηση των νομισματικών πολιτικών τους – και συνέβαλε στη διόρθωση στις αγορές μετοχών. Η ταχύρρυθμη ομαλοποίηση των επιτοκίων που ακολούθησε ενίσχυσε σημαντικά τα καθαρά έσοδα από τόκους των τραπεζών, τα οποία αυξήθηκαν αφενός λόγω του μεγαλύτερου όγκου των χορηγήσεών τους και αφετέρου λόγω της διεύρυνσης του επιτοκιακού περιθωρίου. Τα έσοδα από χρηματοοικονομικές πράξεις, ιδίως για τις παγκοσμίως συστημικά σημαντικές τράπεζες (G‑SIB), ευνοήθηκαν γενικά από την άνοδο των επιτοκίων και της μεταβλητότητας (Διάγραμμα 4 και Διάγραμμα 5).

Διάγραμμα 4

Μεταβολή των καθαρών εσόδων από τόκους

(ποσοστιαία μεταβολή, κυλιόμενα διαστήματα τεσσάρων τριμήνων)

Πηγή: ΕΚΤ.

Διάγραμμα 5

Ροές εσόδων από χρηματοοικονομικές πράξεις και από επενδύσεις ανά επιλεγμένο επιχειρηματικό μοντέλο

(τριμηνιαίες ροές, δισεκ. ευρώ)

Πηγή: ΕΚΤ.
Σημείωση: Το δείγμα για τον “μέσο όρο” περιλαμβάνει όλα τα σημαντικά ιδρύματα στο υψηλότερο επίπεδο ενοποίησης εντός του ΕΕΜ (μεταβαλλόμενο δείγμα). Οι κατηγορίες “G‑SIB”, “Τράπεζες γενικών εργασιών και επενδυτικές τράπεζες” και “Άλλα μοντέλα” αντιπροσωπεύουν τα επιμέρους δείγματα με τα αντίστοιχα επιχειρηματικά μοντέλα.

Οι θέσεις ρευστότητας και χρηματοδότησης των τραπεζών παρέμειναν ισχυρές το 2022 παρόλο που η ομαλοποίηση της νομισματικής πολιτικής αντιμετωπίζει δυσχέρειες

Η ρευστότητα και οι συνθήκες χρηματοδότησης των ΣΙ συνέχισαν να στηρίζονται από τα μέτρα νομισματικής πολιτικής που υιοθετήθηκαν το 2020 και το 2021. Στις 30 Σεπτεμβρίου 2022 ο δείκτης κάλυψης ρευστότητας (LCR) διαμορφώθηκε σε 162%, κάτω από το επίπεδο που καταγράφηκε στο τέλος του 2021, αλλά σαφώς πάνω από τα προ της πανδημίας και τα ελάχιστα απαιτούμενα επίπεδα (Διάγραμμα 6).

Διάγραμμα 6

Εξέλιξη του δείκτη κάλυψης ρευστότητας, του αποθέματος ρευστότητας ασφαλείας και των καθαρών εκροών ρευστότητας

(αριστερή κλίμακα: δισεκ. ευρώ, δεξιά κλίμακα: ποσοστά %)

Πηγή: ECB supervisory banking statistics.
Σημείωση: Το δείγμα περιλαμβάνει όλα τα σημαντικά ιδρύματα στο υψηλότερο επίπεδο ενοποίησης εντός του Ενιαίου Εποπτικού Μηχανισμού (μεταβαλλόμενο δείγμα).

Κατά την ίδια ημερομηνία, ο δείκτης καθαρής σταθερής χρηματοδότησης (net stable funding ratio – NSFR) διαμορφώθηκε σε 127,1%, παρόμοιος όπως το 2021 και αισθητά υψηλότερος από τα προ της πανδημίας επίπεδα και τις ελάχιστες εποπτικές απαιτήσεις (Διάγραμμα 7).

Διάγραμμα 7

Εξέλιξη του δείκτη καθαρής σταθερής χρηματοδότησης, της διαθέσιμης σταθερής χρηματοδότησης και της απαιτούμενης σταθερής χρηματοδότησης

(αριστερή κλίμακα: δισεκ. ευρώ, δεξιά κλίμακα: ποσοστά %)

Πηγή: ECB supervisory banking statistics.
Σημείωση: Το δείγμα περιλαμβάνει όλα τα σημαντικά ιδρύματα στο υψηλότερο επίπεδο ενοποίησης εντός του ΕΕΜ (μεταβαλλόμενο δείγμα).

Όσον αφορά τα ΛΣΙ, οι αντίστοιχοι εποπτικοί δείκτες διαμορφώθηκαν σε 188,4% για τον δείκτη κάλυψης ρευστότητας και 130,2% για τον δείκτης καθαρής σταθερής χρηματοδότησης (NSFR), και στις δύο περιπτώσεις χαμηλότεροι από ό,τι το γ΄ τρίμηνο του 2021, αλλά σαφώς υψηλότεροι από τα προβλεπόμενα εποπτικά όρια.

Το τελευταίο τρίμηνο του 2022 η ΕΚΤ συνέχισε να αυξάνει τα επιτόκια, τροποποίησε τους όρους της τρίτης σειράς στοχευμένων πράξεων πιο μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης (TLTRO III) και προσέφερε στις τράπεζες πρόσθετες ημερομηνίες εθελοντικής πρόωρης αποπληρωμής με έναρξη από τις 23 Νοεμβρίου 2022. Η ομαλοποίηση της νομισματικής πολιτικής θα δημιουργήσει σημαντικές προκλήσεις για τη χρηματοδότηση των τραπεζών και καθοδική πίεση στους δείκτες ρευστότητάς τους.

Ως εκ τούτου, το έτος 2022 χαρακτηρίστηκε από ανθεκτικότητα της κεφαλαιακής επάρκειας και της ρευστότητας των τραπεζών, σε συνδυασμό με βελτίωση της ποιότητας των στοιχείων ενεργητικού και υψηλότερη κερδοφορία. Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ παρακολουθεί στενά τις διανεμητικές επιδράσεις αυτών των τάσεων συνεχίζοντας την καταγραφή των ευπαθειών ανά τράπεζα. Παράλληλα, επαγρυπνεί για ενδεχόμενες αβεβαιότητες που μπορεί να προκύψουν λόγω της αστάθειας των αγορών ή για απροσδόκητες εξελίξεις στο μακροοικονομικό περιβάλλον, όπως μια ενδεχόμενη οικονομική επιβράδυνση, εντονότερη αύξηση των επιτοκίων ή ενίσχυση των πληθωριστικών πιέσεων.

Παρά τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι τράπεζες σε σχέση με την επιχειρησιακή τους συνέχεια, ο αντίκτυπος στον λειτουργικό κίνδυνο παραμένει έως τώρα περιορισμένος

Στη διάρκεια του 2022 οι προκλήσεις που σχετίζονται με την πανδημία και την εφαρμογή νέων υβριδικών τρόπων εργασίας κατέστησαν λιγότερο σημαντικές. Αντίθετα, οι αβεβαιότητες λόγω του ρωσοουκρανικού πολέμου και των αυξημένων γεωπολιτικών εντάσεων είχαν ως αποτέλεσμα οι εποπτευόμενες τράπεζες να εξακολουθήσουν να αντιμετωπίζουν ένα περιβάλλον προκλήσεων όσον αφορά την επιχειρησιακή ανθεκτικότητα.

Οι τράπεζες με κρίσιμες λειτουργίες σε χώρες που πλήττονται άμεσα από τον ρωσοουκρανικό πόλεμο εφάρμοσαν σχέδια επιχειρησιακής συνέχειας, τα οποία αποδείχθηκαν ισχυρά σε ένα ταχέως μεταβαλλόμενο περιβάλλον στην πρώτη φάση του πολέμου. Τα εν λόγω σημαντικά ιδρύματα κατάφεραν να διασφαλίσουν την προστασία και, όπου κρίθηκε απαραίτητο, τη μετακίνηση του προσωπικού που κατέχει καίριες θέσεις, συνεχίζοντας παράλληλα τις δραστηριότητές τους. Σε ορισμένες περιπτώσεις, κάποιες κρίσιμες λειτουργίες ανατέθηκαν σε ομάδες που εργάζονται σε άλλες τοποθεσίες, π.χ. σε οντότητες εγκατεστημένες εντός της ΕΕ. Τα διδάγματα που αντλήθηκαν στη διάρκεια της πανδημίας διαδραμάτισαν θεμελιώδη ρόλο στις προσπάθειες των ιδρυμάτων να προσαρμοστούν γρήγορα.

Όπως τα προηγούμενα χρόνια, και το 2022 οι τράπεζες παρουσίασαν την ίδια τάση για ψηφιακό μετασχηματισμό, που σήμαινε μεγαλύτερη εξάρτησή τους από τις υποδομές πληροφορικής και από τη χρήση τρίτων παρόχων, συμπεριλαμβανομένων των υπηρεσιών υπολογιστικού νέφους για την παροχή υπηρεσιών κρίσιμης σημασίας. Η τάση αυτή αποφέρει βεβαίως ορισμένα οφέλη για τις τράπεζες, ωστόσο συνοδεύεται από περαιτέρω κινδύνους και προκλήσεις από λειτουργικής πλευράς, π.χ. διαχείριση του αυξανόμενου πλήθους και πολυπλοκότητας των κυβερνοεπιθέσεων και δυνητική συγκέντρωση σε μικρό αριθμό τρίτων παρόχων κρίσιμης σημασίας. Γι’ αυτό τον λόγο, οι κίνδυνοι στον κυβερνοχώρο και η εξάρτηση από τρίτους παρόχους εξακολούθησαν να αποτελούν προτεραιότητα για την Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ (βλ. επίσης Ενότητα 1.2.3.1 για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τους αναδυόμενους κινδύνους πληροφορικής και εξωτερικής ανάθεσης εργασιών) και απαιτείται διαρκής προσπάθεια από πλευράς τραπεζών προκειμένου να διασφαλίσουν την ανθεκτικότητά τους σε δυνητικές δυσλειτουργίες από διάφορα αρνητικά ενδεχόμενα, όπως σοβαρά αλλά ευλογοφανή συμβάντα κυβερνοασφάλειας, που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν κινδύνους για το ευρύτερο χρηματοπιστωτικό σύστημα.[1]

Η πανδημία και ο ρωσοουκρανικός πόλεμος κατέδειξαν για άλλη μία φορά πόσο σημαντικό είναι οι τράπεζες να διαθέτουν ισχυρό πλαίσιο διακυβέρνησης, καθώς και λειτουργίες εσωτερικού ελέγχου και δυνατότητες κατάρτισης συγκεντρωτικών δεδομένων

Όσον αφορά τη δομή διακυβέρνησης των εποπτευόμενων τραπεζών, η ΕΚΤ τόνισε την ανάγκη συνεχούς βελτίωσης των πλαισίων διακυβέρνησης των τραπεζών. Η πανδημία και ο ρωσοουκρανικός πόλεμος κατέδειξαν για άλλη μία φορά πόσο σημαντικό είναι οι τράπεζες να διαθέτουν ισχυρό πλαίσιο διακυβέρνησης, καθώς και λειτουργίες εσωτερικού ελέγχου και δυνατότητες κατάρτισης συγκεντρωτικών δεδομένων.

Πιο συγκεκριμένα, και όσον αφορά τον ρωσοουκρανικό πόλεμο, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ εντόπισε διάφορους τομείς που χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής: πρώτον, η ικανότητα των οργάνων διοίκησης, των νομικών υπηρεσιών και των τμημάτων κανονιστικής συμμόρφωσης να ασκούν ισχυρή επίβλεψη σε σχέση με την επίδραση των μηχανισμών εφαρμογής των κυρώσεων, δεύτερον, οι κατάλληλες διαδικασίες έγκρισης για συναλλαγές πελατών, συμπεριλαμβανομένης της ικανότητας κατάρτισης συγκεντρωτικών δεδομένων για τους κινδύνους ώστε να εντοπίζονται τα ανοίγματα κρίσιμης σημασίας, και, τέλος, οι δραστηριότητες εσωτερικής επιθεώρησης ορισμένων τραπεζών, ενδεχομένως χρειάζεται να προσαρμοστούν, προκειμένου να είναι σε θέση να λαμβάνουν υπόψη όλους τους σχετικούς κινδύνους που πηγάζουν από τις μεταβολές του εξωτερικού περιβάλλοντος.

Επίσης, η πανδημία και ο ρωσοουκρανικός πόλεμος επέτειναν προϋπάρχουσες αδυναμίες στο γενικό πλαίσιο διακυβέρνησης και διαχείρισης κινδύνων. Πρώτον, συνέχισαν να παρατηρούνται αδυναμίες στη συγκεντρωτική καταγραφή και αναφορά δεδομένων, λόγω ανεπάρκειας της αποτελεσματικότητας στη διαχείριση δεδομένων (π.χ. ανεπαρκής ανεξάρτητη επικύρωση της ποιότητας των δεδομένων) και στη διαχείριση ποιότητας των δεδομένων, λόγω του κατακερματισμού του τοπίου στον τομέα της πληροφορικής, καθώς και λόγω της περιορισμένης εμβέλειας και φιλοδοξίας των διορθωτικών ενεργειών από τις τράπεζες. Αυτά τα προσκόμματα μπορεί να δυσχεράνουν τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων των τραπεζών. Δεύτερον, αρκετές τράπεζες χρειάζεται ακόμη να βελτιώσουν περαιτέρω τις λειτουργίες εσωτερικού ελέγχου τους, ιδίως για να αντιμετωπίσουν τη χαμηλή στελέχωση, το ανεπαρκές κύρος της λειτουργίας ελέγχου και ελλείψεις στις διαδικασίες (π.χ. προγράμματα παρακολούθησης της συμμόρφωσης και ο ορισμός της διάθεσης ανάληψης κινδύνου της τράπεζας).

Πέραν των θεμάτων που σχετίζονται με την κρίση, ορισμένες τράπεζες εξακολούθησαν να σημειώνουν πρόοδο, μετά τα στοχευμένα μέτρα της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ. Ορισμένα από αυτά αφορούσαν συγκεκριμένους τομείς όπως η συλλογική καταλληλότητα του διοικητικού συμβουλίου, ο αριθμός των ανεξάρτητων μελών του, η δομή των επιτροπών, οι πολιτικές για τη διαφορετικότητα και ο βαθμός συμμετοχής των μη εκτελεστικών μελών Δ.Σ. Ωστόσο, ορισμένες αδυναμίες παραμένουν στην πλειονότητα των τραπεζών, ειδικότερα: (α) ο χαμηλός βαθμός συμμετοχής του Δ.Σ. υπό την εποπτική λειτουργία του και της δυνατότητάς του να ελέγχει τις στρατηγικές αποφάσεις στους τομείς που έχουν πληγεί σημαντικά από τις τρέχουσες κρίσεις, (β) η ανεπαρκής εξειδίκευση σε θέματα τραπεζικών εργασιών και διαχείρισης κινδύνων από πλευράς των μη εκτελεστικών μελών Δ.Σ. σε ορισμένες τράπεζες, (γ) η ανεπαρκής προώθηση της διαφορετικότητας σε ορισμένες τράπεζες, (δ) το χαμηλό ποσοστό ανεξάρτητων μελών Δ.Σ. σε ορισμένες τράπεζες, που δυσχεραίνει περαιτέρω την ικανότητα του οργάνου διοίκησης υπό την εποπτική λειτουργία του να ελέγχει εποικοδομητικά τις αποφάσεις των εκτελεστικών μελών Δ.Σ. Αυτές οι ανεπάρκειες εξετάζονται με αυξημένη εποπτική προσοχή, στο πλαίσιο του ελέγχου της αποτελεσματικότητας του οργάνου διοίκησης και της διαφορετικότητας των μελών του (βλ. Ενότητα 1.2.2.2).

1.1.2 Γενικές επιδόσεις των τραπεζών που υπάγονται στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία

Η ανάκαμψη της κερδοφορίας των τραπεζών το 2022 οφείλεται στην αύξηση των εσόδων και στο χαμηλό κόστος κινδύνου, ωστόσο οι προοπτικές μπορεί να είναι λιγότερο θετικές καθώς επιδεινώνεται το μακροοικονομικό περιβάλλον

Η κερδοφορία των ΣΙ που υπόκεινται στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία αποδείχθηκε ιδιαίτερα ανθεκτική στην επιδείνωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος, η οποία σχετίζεται με τον ρωσοουκρανικό πόλεμο, τις διαταράξεις στις αλυσίδες εφοδιασμού και την άνοδο των τιμών της ενέργειας. Ο συνολικός ανηγμένος σε ετήσια βάση δείκτης αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων αυξήθηκε σε 7,6% το γ΄ τρίμηνο του 2022 (Διάγραμμα 8) – το υψηλότερο επίπεδο των τελευταίων ετών – αλλά παραμένει χαμηλότερος από το μέσο κόστος έκδοσης μετοχών των τραπεζών. Η αύξηση αυτή οφειλόταν κυρίως στην υψηλή κερδοφορία που συνδεόταν σε μεγάλο βαθμό με την άνοδο των επιτοκίων, αλλά επηρεάστηκε επίσης από το χαμηλό κόστος κινδύνου, καθώς οι δυσμενείς μακροοικονομικές εξελίξεις επί του παρόντος δεν έχουν επηρεάσει ουσιαστικά την ποιότητα των στοιχείων ενεργητικού, έτσι οι τράπεζες ήταν ακόμη σε θέση να επωφεληθούν από τις προβλέψεις που είχαν σχηματίσει κατά τη διάρκεια της πανδημίας ώστε να τις κατευθύνουν προς την αντιμετώπιση της τρέχουσας κρίσης.

Διάγραμμα 8

Συνολικός δείκτης αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων ανά πηγή εσόδων/εξόδων

Η αύξηση της κερδοφορίας προήλθε από τα ισχυρά έσοδα λόγω χαμηλών απομειώσεων

(% ιδίων κεφαλαίων)

Πηγή: ECB supervisory banking statistics.
Σημείωση: Το δείγμα περιλαμβάνει όλα τα σημαντικά ιδρύματα στο υψηλότερο επίπεδο ενοποίησης εντός του ΕΕΜ (μεταβαλλόμενο δείγμα).

Η αύξηση των λειτουργικών εσόδων οφείλεται κυρίως στα υψηλότερα καθαρά έσοδα από τόκους (+9,3% σε ετήσια βάση), που ευνοήθηκαν από τη διεύρυνση των επιτοκιακών περιθωρίων λόγω της ανόδου των επιτοκίων και της εντονότερα ανοδικής κλίσης της καμπύλης αποδόσεων, καθώς και από την αύξηση του όγκου των χορηγήσεων. Αντίθετα, το συνολικό κόστος χρηματοδότησης των τραπεζών και συγκεκριμένα το κόστος των καταθέσεων των μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων αυξήθηκε σημαντικά το 2022, αν και αυτή η τάση ήταν ανομοιογενής μεταξύ των τραπεζών. Τα τρία πρώτα τρίμηνα του 2022, τα καθαρά έσοδα από αμοιβές και προμήθειες παρέμειναν υψηλότερα από ό,τι τα προηγούμενα έτη, αν και καταγράφηκαν μέτριες μειώσεις, καθώς η επιδείνωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος είχε δυσμενείς συνέπειες στις προμήθειες από τη διαχείριση περιουσιακών στοιχείων και από επενδυτικές τραπεζικές εργασίες. Η έντονη άνοδος των εσόδων προκάλεσε βελτίωση της αποδοτικότητας κόστους, παρά την αύξηση των δαπανών: για κάθε ευρώ εσόδων, οι τράπεζες χρειάστηκε να δαπανήσουν 61 λεπτά του ευρώ το γ΄ τρίμηνο του 2022, έναντι 64 λεπτών το προηγούμενο έτος (Διάγραμμα 9).

Διάγραμμα 9

Λόγος εξόδων προς έσοδα και δεικτοποιημένες συνιστώσες

(ποσοστά %)

Πηγή: ECB supervisory banking statistics.
Σημείωση: Το δείγμα περιλαμβάνει όλα τα σημαντικά ιδρύματα στο υψηλότερο επίπεδο ενοποίησης εντός του ΕΕΜ (μεταβαλλόμενο δείγμα).

Στην πλευρά του κόστους, οι διοικητικές δαπάνες και αποσβέσεις αυξήθηκαν κατά 3%, κυρίως λόγω των υψηλότερων δαπανών προσωπικού και των δαπανών πληροφορικής, καθώς η άνοδος του πληθωρισμού επηρέασε τη διάρθρωση του κόστους των ΣΙ. Η αύξηση των δαπανών προσωπικού ήταν σχετικά συγκρατημένη, αλλά καθώς οι συμβατικές αποδοχές καθορίζονται εκ των προτέρων, ο πληθωρισμός μπορεί να ασκήσει περαιτέρω επίδραση σ’ αυτό το στοιχείο με κάποια καθυστέρηση. Ωστόσο, τα ΣΙ διατήρησαν τους ευρύτερους στρατηγικούς στόχους τους για μείωση των δαπανών και επενδύσεις σε υποδομές πληροφορικής, ακόμη και στο τρέχον περιβάλλον, που χαρακτηρίζεται από σταδιακή άρση των περιορισμών που συνδέονται με την πανδημία.

Συνολικά, τα κέρδη των τραπεζών ήταν ανθεκτικά στην επιβράδυνση της ανάπτυξης και ωφελήθηκαν από την άνοδο των επιτοκίων. Πιέσεις στην κερδοφορία άσκησαν μεταξύ άλλων η δυνητική αύξηση των απομειώσεων και η ανάγκη για προσαρμογές αποτίμησης, οι υψηλότερες λειτουργικές δαπάνες, η αύξηση του κόστους χρηματοδότησης, οι καθοδικές πιέσεις στα έσοδα από αμοιβές και προμήθειες και τα έσοδα από χρηματοοικονομικές πράξεις που δεν είναι επαρκώς διατηρήσιμα. Οι πρώτες ενδείξεις αυξημένων πιέσεων στην κερδοφορία καταγράφηκαν στα ΣΙ που ειδικεύονται στην καταναλωτική πίστη.

Ως εκ τούτου, προκειμένου να εδραιώσουν και να βελτιώσουν περαιτέρω τα θετικά αποτελέσματα που επιτεύχθηκαν το 2022, οι τράπεζες πρέπει να συνεχίσουν να διαμορφώνουν με ενεργητικό τρόπο τα επιχειρηματικά μοντέλα λειτουργίας τους και να εστιάζουν τις στρατηγικές τους στην επίτευξη στόχων εύρωστης κερδοφορίας, προσαρμοσμένων ως προς τον κίνδυνο. Οι εποπτικές αρχές συνέχισαν να παρακολουθούν τη βιωσιμότητα των επιχειρηματικών μοντέλων λειτουργίας των τραπεζών υπό το φως των βραχυπρόθεσμων παραγόντων αβεβαιότητας και των μακροπρόθεσμων διαρθρωτικών προκλήσεων.

Ενώ βελτιώθηκε και η κερδοφορία των ΛΣΙ λόγω των χαμηλότερων ζημιών απομείωσης το 2021, το πρώτο εξάμηνο του 2022 παρατηρήθηκε αντιστροφή αυτής της εξέλιξης σε ορισμένες χώρες με αρνητικά λοιπά λειτουργικά έσοδα

Εκ πρώτης όψεως, η κερδοφορία των ΛΣΙ παρουσίασε διαφορετική τάση, καθώς η αποδοτικότητα ιδίων κεφαλαίων (ανηγμένη σε ετήσια βάση) υποχώρησε σε 1,3% στο τέλος του γ΄ τριμήνου το 2022 (-4,3% σε δωδεκάμηνη βάση). Ο κύριος παράγοντας που συνέβαλε σ’ αυτό το συνολικό αποτέλεσμα ήταν η σημαντική μείωση των καθαρών λοιπών λειτουργικών εσόδων, η οποία όμως οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στις εξελίξεις στη Γερμανία, όπου οι τράπεζες υπέστησαν σημαντικές ζημίες από αποτίμηση λόγω της αύξησης των επιτοκίων και της επίδρασής τους στα χαρτοφυλάκια τίτλων, σύμφωνα με το λογιστικό καθεστώς τους, με αποτέλεσμα λογιστικές ζημίες με βάση την αυστηρή εφαρμογή του κανόνα αποτίμησης στο κόστος ή την αγοραία αξία, όποιο εκ των δύο είναι χαμηλότερο. Στην πραγματικότητα, στις περισσότερες χώρες τα ΛΣΙ κατόρθωσαν να βελτιώσουν την αποδοτικότητα ιδίων κεφαλαίων τους σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος. Η άνοδος των επιτοκίων επέδρασε θετικά στην κερδοφορία, σε συμφωνία με τη γενική τάση που παρατηρείται στα ΣΙ, τόσο για τα καθαρά έσοδα από τόκους όσο και για τα καθαρά έσοδα από αμοιβές και προμήθειες που βελτιώθηκαν κατά 7,2% και 1,5% αντίστοιχα σε δωδεκάμηνη βάση. Οι χρηματοοικονομικές πράξεις επίσης κατέγραψαν σημαντική αύξηση των καθαρών εσόδων (+89% σε δωδεκάμηνη βάση). Πάντως, ο λόγος κόστους/εσόδων συνέχισε να αυξάνεται και έφθασε το 85,6%, σημαντικά υψηλότερο επίπεδο σε σύγκριση με τα ΣΙ, αντανακλώντας την ουσιώδη επιδείνωση των καθαρών λειτουργικών εσόδων. Οι διοικητικές δαπάνες και οι αποσβέσεις αυξήθηκαν κατά 3,6% συνολικά. Παράλληλα, το σύνολο του ενεργητικού αυξήθηκε ελαφρά (3,2% σε δωδεκάμηνη βάση), στηριζόμενο από την αυξημένη δραστηριότητα επιχειρηματικών δανείων και δανείων λιανικής τραπεζικής, με αποτέλεσμα να μειωθεί περαιτέρω η αποδοτικότητα του ενεργητικού σε 0,12%, από 0,54% ένα έτος νωρίτερα. Ως εκ τούτου, οι προοπτικές για τη δυνατότητα δημιουργίας εσόδων από κύριες τραπεζικές εργασίες βελτιώθηκαν πρόσκαιρα, ενώ η αύξηση των δαπανών δημιούργησε κινδύνους για τον τομέα των ΛΣΙ, δεδομένου μάλιστα ότι εξακολουθούν να παρατηρούνται αποκλίσεις ανά περιοχή.

Η επιδείνωση του μακροοικονομικού περιβάλλοντος, λόγω της γεωπολιτικής αβεβαιότητας και των προοπτικών για επιβράδυνση της ανάπτυξης, έχει περιορίσει μέχρι στιγμής τις προσπάθειες των τραπεζών να συμμετέχουν πιο ενεργά σε δραστηριότητες συγχωνεύσεων και εξαγορών

Μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, ο αριθμός των τραπεζών που συμμετέχουν σε συγχωνεύσεις και εξαγορές είναι μικρός. Συμβαδίζοντας με τις εξελίξεις παγκοσμίως, η αξία των συναλλαγών συγχωνεύσεων και εξαγορών, όπως προσεγγίζεται με βάση το σύνολο του ενεργητικού των τραπεζών που απορροφήθηκαν ή εξαγοράστηκαν, υποχώρησε κατά τα 2/3 περίπου από τη δεκαετία προ της κρίσης μέχρι την περίοδο από το 2008 και εξής, ενώ η μείωση του συνολικού αριθμού συναλλαγών συγχωνεύσεων και εξαγορών ήταν λιγότερο απότομη.

Πιο πρόσφατα, στη διάρκεια του 2020 και του 2021, η δραστηριότητα συγχωνεύσεων και εξαγορών φαίνεται να απέκτησε κάποια δυναμική, καθώς οι τράπεζες συμμετείχαν πιο ενεργά σε στοχευμένες συγχωνεύσεις και εξαγορές που αφορούσαν συγκεκριμένους τομείς τραπεζικών εργασιών, π.χ. υπηρεσίες χρηματοδοτικής μίσθωσης, πρακτορείας επιχειρηματικών απαιτήσεων, διαχείρισης πλούτου, θεματοφυλακής ή κινητών αξιών. Αρκετές από τις εν λόγω εξαγορές είχαν και διασυνοριακή διάσταση. Για το 2022 η επιδείνωση του μακροοικονομικού περιβάλλοντος, λόγω της γεωπολιτικής αβεβαιότητας και των προοπτικών επιβράδυνσης για την ανάπτυξη, έχει περιορίσει μέχρι στιγμής τις προσπάθειες των τραπεζών να εντείνουν τις δραστηριότητες συγχωνεύσεων και εξαγορών.

Όπως και στο παρελθόν, οι πλήρεις συγχωνεύσεις και εξαγορές εξακολουθούν να είναι κατά κύριο λόγο εγχώριες και να αφορούν την απορρόφηση μικρότερων ιδρυμάτων. Εντούτοις, ορισμένες από τις πιο στοχευμένες συμφωνίες είχαν διασυνοριακή διάσταση και, ως εκ τούτου, συνέβαλαν και στη χρηματοπιστωτική ενοποίηση εντός της ΕΕ. Ένας άλλος τρόπος προώθησης των διασυνοριακών συγχωνεύσεων και εξαγορών θα ήταν να επανεξετάσουν οι τράπεζες τις διασυνοριακές οργανωτικές δομές τους.

Διάγραμμα 10

Σύνολο ενεργητικού των τραπεζών-στόχων και αριθμός συγχωνεύσεων και εξαγορών στη ζώνη του ευρώ

Πηγή: Υπολογισμοί της ΕΚΤ βάσει στοιχείων Dealogic και Orbis BankFocus.
Σημειώσεις: Το δείγμα περιλαμβάνει συμφωνίες συγχωνεύσεων και εξαγορών στις οποίες συμμετέχουν ΣΙ και ΛΣΙ στη ζώνη του ευρώ, πλην ορισμένων ιδιωτικών συναλλαγών και συναλλαγών μεταξύ μικρών τραπεζών που δεν αναφέρονται στη Dealogic. Από το δείγμα εξαιρέθηκαν οι συναλλαγές που συνδέονται με την εξυγίανση τραπεζών και οι συγχωνεύσεις προβληματικών τραπεζών. Οι συναλλαγές παρουσιάζονται με βάση το έτος κατά το οποίο ανακοινώθηκαν.

1.2 Εποπτικές προτεραιότητες για το 2022

1.2.1 Εποπτικές προτεραιότητες για το 2022: εισαγωγή

Το 2022 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ, ενώ επικεντρώθηκε αρχικά στις ευπάθειες λόγω πανδημίας και σε άλλους αναδυόμενους κινδύνους, στη συνέχεια διεύρυνε το πεδίο των προτεραιοτήτων της ώστε να συμπεριλάβει κινδύνους που απορρέουν από το ταχέως μεταβαλλόμενο μακροοικονομικό περιβάλλον

Το 2022 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ εστίασε τις εποπτικές της προσπάθειες σε τρεις τομείς προτεραιότητας, προκειμένου να εξασφαλίσει ότι, πρώτον, οι τράπεζες θα εξέλθουν υγιείς από την πανδημία (Προτεραιότητα 1), δεύτερον, θα εκμεταλλευθούν την ευκαιρία ώστε να αντιμετωπιστούν οι διαρθρωτικές αδυναμίες τους με αποτελεσματικές στρατηγικές ψηφιακού μετασχηματισμού και βελτιωμένες πρακτικές διακυβέρνησης (Προτεραιότητα 2) και, τρίτον, θα διαχειριστούν τους αναδυόμενους κινδύνους, όπως οι κλιματικοί και περιβαλλοντικοί κίνδυνοι, η έκθεση σε πιστωτικό κίνδυνο αντισυμβαλλομένου και οι κίνδυνοι πληροφοριακών συστημάτων λόγω εξωτερικής ανάθεσης και κυβερνοασφάλειας (Προτεραιότητα 3). Αρκετές εποπτικές δράσεις σχεδιασμένες για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων πραγματοποιήθηκαν το 2022, καλύπτοντας ευρύ φάσμα τραπεζών και ακολουθώντας μια προσέγγιση με βάση τους κινδύνους. Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ επίσης επέδειξε ευελιξία προσαρμόζοντας την έκταση, το χρονοδιάγραμμα και την ένταση των προγραμματισμένων δραστηριοτήτων της ώστε να αντιμετωπίσει τους αναδυόμενους κινδύνους λόγω του ρωσοουκρανικού πολέμου, συμπεριλαμβανομένου του υψηλού πληθωρισμού και της επακόλουθης απόκρισης της νομισματικής πολιτικής.

1.2.1.1 Πλαίσια διαχείρισης πιστωτικού κινδύνου και ανοίγματα σε ευπαθείς τομείς, συμπεριλαμβανομένου του τομέα των ακινήτων

Τα αποτελεσματικά πλαίσια διαχείρισης κινδύνων μπορούν να βοηθήσουν τις τράπεζες να εντοπίζουν σε πρώιμο στάδιο τους δανειολήπτες και τους τομείς που αντιμετωπίζουν δυσχέρειες

Θετικό στοιχείο είναι ότι η ποιότητα των στοιχείων ενεργητικού των τραπεζών συνέχισε να βελτιώνεται μέσω της συνεχιζόμενης μείωσης του όγκου των μη εξυπηρετούμενων δανείων (ΜΕΔ) το πρώτο εξάμηνο του 2022, με μικρές μόνο αυξήσεις των ΜΕΔ στα χαρτοφυλάκια δανείων προς μικρομεσαίες επιχειρήσεις και καταναλωτικών δανείων μέχρι το τέλος του γ΄ τριμήνου. Οι θετικές αυτές τάσεις της ποιότητας των στοιχείων ενεργητικού είναι ιδιαίτερα ευπρόσδεκτες, καθώς εξακολουθούν να προκύπτουν σημαντικά οφέλη από τις αποφασιστικές δράσεις που ανέλαβαν οι τράπεζες, μετά τις πολυάριθμες στοχευμένες εποπτικές ενέργειες για την καταπολέμηση του πιστωτικού κινδύνου τα τελευταία έτη. Οι θετικές εξελίξεις ως προς την πιστωτική ποιότητα, όπως η συνεχιζόμενη μείωση των ΜΕΔ, οδήγησαν σε οριακές βελτιώσεις τις βαθμολογίες των τραπεζών ως προς τον μέσο πιστωτικό κίνδυνο κατά την Εποπτική Διαδικασία Εξέτασης και Αξιολόγησης (SREP) του 2022. Ενώ υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι οι τράπεζες καταβάλλουν προσπάθειες να διορθώσουν τις αδυναμίες που έχουν εντοπιστεί στα πλαίσια διαχείρισης κινδύνων και στον έλεγχο των κινδύνων, όπως αποδεικνύεται από τον μικρότερο όγκο σχετικών μέτρων για τον πιστωτικό κίνδυνο στη SREP του 2022, η πρόοδος συνεχίζεται με βραδείς ρυθμούς. Έτσι, οι βαθμολογίες όσον αφορά τον έλεγχο του πιστωτικού κινδύνου στη SREP του 2022 παραμένουν χαμηλές.

Παρά τις θετικές αυτές τάσεις, το μεταβαλλόμενο περιβάλλον πιστωτικού κινδύνου, με την αυστηροποίηση των συνθηκών χρηματοδότησης και τον αυξανόμενο κίνδυνο ύφεσης σε ολόκληρη την Ευρώπη, είναι φυσικό να επιβραδύνει την πρόοδο. Το γεγονός αυτό επηρέασε σημαντικά τα νοικοκυριά, τις επιχειρήσεις και τα κράτη σε διαφορετικό βαθμό, αναλόγως με ορισμένους παράγοντες όπως τα επίπεδα δανειακής επιβάρυνσης ή η ευαισθησία τους στο μακροχρηματοπιστωτικό περιβάλλον. Ως εκ τούτου, οι εποπτικές δραστηριότητες που έχουν πραγματοποιηθεί έως τώρα και οι εποπτικές προσδοκίες που έχουν γνωστοποιηθεί αφότου εκδηλώθηκε η πανδημία με στόχο να αντιμετωπιστούν οι διαρθρωτικές αδυναμίες των πλαισίων διαχείρισης πιστωτικού κινδύνου των τραπεζών παραμένουν επίκαιρες για την αντιμετώπιση πιθανών προκλήσεων.

Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για θέματα όπως η χορήγηση και η παρακολούθηση των δανείων, η επισήμανση των δανείων υπό ρύθμιση (forbearance flagging), η κατηγοριοποίηση των δανειοληπτών που αντιμετωπίζουν δυσχέρειες ως ΜΕΔ και τα πλαίσια σχηματισμού προβλέψεων, καθώς και για ζητήματα που αφορούν τους ευπαθείς τομείς. Ενώ τα περισσότερα ΣΙ ανέπτυξαν συγκεκριμένα σχέδια διορθωτικών ενεργειών για να αντιμετωπίσουν τα κενά που εντοπίστηκαν σε συνέχεια της επιστολής “Dear CEO”[2] τον Δεκέμβριο του 2020, πολλά από αυτά τα κενά παραμένουν. Υπήρχε η προσδοκία ότι οι αδυναμίες αυτές θα αντιμετωπιστούν μέσω του προγράμματος εργασιών πιστωτικού κινδύνου από το 2023 και εξής. Επιπλέον, σύμφωνα με μια οριζόντια ανάλυση των εξελίξεων και τάσεων του πιστωτικού κινδύνου που διενεργήθηκε το 2022, αυτό διαπιστώνεται συστηματικά και για τον τομέα των ΛΣΙ.

Μετά την απότομη διόρθωση των τιμών στην αρχή της πανδημίας, οι συνθήκες στις αγορές επαγγελματικών ακινήτων συνέχισαν να προκαλούν ανησυχία. Αυτό ήταν ιδιαίτερα εμφανές στους υποτομείς των γραφείων και καταστημάτων του τομέα των επαγγελματικών ακινήτων πανευρωπαϊκά, ο οποίος αντιμετώπισε προκλήσεις λόγω των αυξανόμενων επιτοκίων και της απότομης ανόδου του κόστους κατασκευής. Παρά τις επίμονες ενδείξεις υπερτίμησης στη ζώνη του ευρώ, οι τιμές των κατοικιών αυξήθηκαν το πρώτο εξάμηνο του 2022, διευρύνοντας περαιτέρω τη διαφορά από τις τιμές των μισθωμάτων. Σε συνδυασμό με την άνοδο του κόστους διαβίωσης και τη συναφή μείωση των πραγματικών μισθών, η εξέλιξη αυτή δημιούργησε ανησυχίες για πιθανή απότομη άνοδο των ΜΕΔ, ιδίως στις τράπεζες που εμφανίζουν σημαντική έκθεση σε στεγαστικά δάνεια με κυμαινόμενο επιτόκιο.

Για να διερευνήσει την ετοιμότητα των τραπεζών να αντιμετωπίσουν την επιδείνωση της αγοράς επαγγελματικών ακινήτων και σε συμφωνία με τη Σύσταση του ΕΣΣΚ σχετικά με τις ευπάθειες του τομέα των εμπορικών ακινήτων του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ διενήργησε στοχευμένη αξιολόγηση στον τομέα των επαγγελματικών ακινήτων, με έμφαση στους υποτομείς των γραφείων και των καταστημάτων. Συλλέχθηκαν στοιχεία ad hoc προκειμένου να αναλυθεί το προφίλ κινδύνου και η σημαντικότητα των εν λόγω υποτομέων σε μια αρχική φάση συλλογής των δεδομένων, σε δείγμα 32 τραπεζών, το οποίο περιορίστηκε σε 15 τράπεζες στην επόμενη φάση, η οποία αφορά βαθύτερη ποιοτική αξιολόγηση. Τα βασικά ζητήματα που διαπιστώθηκαν μέσα από την εν λόγω άσκηση σχετίζονται με την αποτελεσματικότητα των πλαισίων διαχείρισης πιστωτικού κινδύνου των τραπεζών. Ειδικότερα, διαπιστώθηκαν αδυναμίες στις περισσότερες τράπεζες σε σχέση με την αξιολόγηση της ικανότητας του δανειολήπτη για αποπληρωμή κατά την έκδοση του δανείου, ιδίως σε ένα δυσμενέστερο περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από αυξανόμενο κόστος χρηματοδότησης και στασιμότητα του εισοδήματος από μισθώματα. Επιπλέον, ως τομέας που χρειάζεται βελτίωση αναγνωρίστηκε και η ικανότητα εντοπισμού των αναδυόμενων κινδύνων, κυρίως διότι τα πλαίσια ορισμένων τραπεζών δεν εντοπίζουν αποτελεσματικά τους μελλοντικούς κινδύνους και σε μερικές περιπτώσεις επίσης εξαρτώνται υπέρμετρα από μη αυτόματες διαδικασίες. Όσον αφορά την ενσωμάτωση των κλιματικών κινδύνων στη διαχείριση του πιστωτικού κινδύνου, οι τράπεζες εξακολουθούν να μη διαθέτουν επαρκή δεδομένα για να αξιολογούν επαρκώς αυτούς τους κινδύνους και βασίζονται σε μεγάλο βαθμό σε προσεγγιστικές μεταβλητές για την εκτίμηση των μη διαθέσιμων “πραγματικών” δεδομένων. Στη συνέχεια, κοινοποιήθηκαν αναλυτικά ευρήματα και συστάσεις διορθωτικών ενεργειών προς όλες τις τράπεζες που συμπεριλήφθηκαν στην εν λόγω άσκηση και οι Μικτές Εποπτικές Ομάδες (ΜΕΟ) συμμετείχαν ενεργά στο συγκεκριμένο έργο.[3]

Παρόμοια άσκηση διενεργήθηκε το β΄ τρίμηνο του 2022 στον τομέα των οικιστικών ακινήτων, με έμφαση στην αξιολόγηση των δυνητικών κινδύνων που ενσωματώνονται στα υφιστάμενα ανοίγματα, στην αντιμετώπιση των κενών που εντοπίζονται σε επιμέρους τράπεζες ως προς τη διαχείριση κινδύνων στη δραστηριότητα χορήγησης νέων δανείων για αγορά κατοικίας και, τελικά, στον εντοπισμό των αδυναμιών που εμφανίζει η διαχείριση πιστωτικού κινδύνου και στην ανάπτυξη σχεδίων διορθωτικών ενεργειών. Ο τομέας των οικιστικών ακινήτων θεωρείται ουσιώδης κατηγορία ενεργητικού στους ισολογισμούς των σημαντικών τραπεζών. Το δείγμα της συγκεκριμένης άσκησης περιλαμβάνει 29 τράπεζες, που αντιπροσωπεύουν περίπου το 40% των ανοιγμάτων των ΣΙ στον τομέα των οικιστικών ακινήτων. Τα αποτελέσματα της άσκησης αναμένονται το β΄ τρίμηνο του 2023 και θα ενσωματωθούν στη SREP για το 2023.

1.2.1.2 Ανοίγματα σε μοχλευμένη χρηματοδότηση

Τα τέσσερα τελευταία χρόνια η κατοχή μοχλευμένων δανείων από ΣΙ[4] που υπάγονται στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία αυξήθηκε, για το σύνολο των ΣΙ, κατά 80%, παράλληλα με την άνοδο του ποσοστού συναλλαγών με υψηλό βαθμό μόχλευσης[5] στις οποίες ο αρχικός δανειστής είναι ΣΙ. Η τάση αυτή διατηρήθηκε έως τα μέσα του 2022, οπότε τα ΣΙ συνέχισαν να εγκρίνουν την έκδοση νέων κοινοπρακτικών δανείων. Τα ποσά των ανοιγμάτων των ΣΙ το β΄ τρίμηνο του 2022 προσέγγισαν τα ιστορικώς υψηλά επίπεδα του δ΄ τριμήνου του 2021. Έκτοτε η πρωτογενής αγορά υπολειτουργεί σε μεγάλο βαθμό. Σημαντικές διαγραφές μέρους των δανείων σε διακρατούμενα προς πώληση χαρτοφυλάκια επιχειρηματικών δανείων κατέγραψαν οι μεγαλύτερες τράπεζες ανά την Ευρώπη και παγκοσμίως.

Διάγραμμα 11

Εξέλιξη των μοχλευμένων συναλλαγών

Ανάλυση του όγκου των συναλλαγών ανά επίπεδο μόχλευσης

(ποσοστό συνόλου ΣΙ, θεωρητικό επίπεδο)


Έκθεση των τραπεζών της ζώνης του ευρώ και ποσοστά σε σχέση με το κεφάλαιο CET1, σύνολο εποπτευόμενων τραπεζών

(αριστερή κλίμακα: δισεκ. ευρώ, δεξιά κλίμακα: % κεφαλαίου CET1)

Πηγές: Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ και Leveraged Finance Dashboard της ΕΚΤ.
Σημειώσεις: Τα στοιχεία αφορούν μόνο δείγμα τραπεζών που συμμετέχουν στον ΕΕΜ και εμφανίζουν τα μεγαλύτερα χαρτοφυλάκια μοχλευμένης χρηματοδότησης (LF). CLO: τιτλοποιημένες δανειακές υποχρεώσεις.

Καθώς δημιουργήθηκαν ανησυχίες και για την αύξηση της ανάληψης κινδύνων στον τομέα της μοχλευμένης χρηματοδότησης στη διάρκεια της πανδημίας, τον Μάρτιο του 2022 η ΕΚΤ αποφάσισε να απευθύνει στα ΣΙ την επιστολή “Dear CEO” σχετικά με τις μοχλευμένες συναλλαγές, με σκοπό να διευκρινίσει περαιτέρω τις προσδοκίες της σχετικά με το πλαίσιο της διάθεσης για ανάληψη κινδύνου για τις μοχλευμένες συναλλαγές και, ουσιαστικά, να υλοποιήσει τις Κατευθύνσεις της ΕΚΤ σχετικά με τις μοχλευμένες συναλλαγές που δημοσιεύθηκαν το 2017.

Οι απαντήσεις στην επιστολή επιβεβαίωσαν ότι οι τράπεζες παρουσίαζαν σημαντικές αδυναμίες, σε σχέση τόσο με την αξιοπιστία των συνολικών πλαισίων που διέπουν τη διάθεση ανάληψης κινδύνου όσο και με τη διαχείριση του κινδύνου αγοράς. Επί του παρόντος οι ΜΕΟ έχουν στενή συνεργασία με επιμέρους τράπεζες για την εξεύρεση τρόπων αποτελεσματικής κάλυψης των κενών που εντοπίστηκαν ώστε να ανταποκριθούν στις προσδοκίες.

Η ΕΚΤ έχει ήδη αρχίσει να εφαρμόζει πρόσθετες κεφαλαιακές απαιτήσεις σε ορισμένες τράπεζες, για τις οποίες θεωρήθηκε ότι οι κίνδυνοι που συνδέονται με τη δραστηριότητα μοχλευμένης χρηματοδότησης είναι υπερβολικά υψηλοί – είτε λόγω του επιπέδου των ανοιγμάτων πολύ υψηλού κινδύνου ή/και λόγω αδυναμιών σε πρακτικές διαχείρισης κινδύνων. Η ΕΚΤ θα συνεχίσει να εφαρμόζει πρόσθετες κεφαλαιακές απαιτήσεις, εφόσον το κρίνει αναγκαίο, μέσω της SREP στη διάρκεια του 2023. Οι πρόσθετες απαιτήσεις επιβάλλονται όταν διαπιστώνεται ανεπαρκής πρόοδος των τραπεζών ως προς την κάλυψη των προσδοκιών που τίθενται στις προαναφερθείσες Κατευθύνσεις και θα εφαρμόζονται μόνο στον βαθμό που οι εντοπισθείσες αδυναμίες παραμένουν.

1.2.1.3 Πιστωτικός κίνδυνος αντισυμβαλλομένου

Υπό συνθήκες αυξανόμενης χρηματοπιστωτικής, οικονομικής και γεωπολιτικής αβεβαιότητας, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ έδωσε μεγαλύτερη έμφαση στη δυνατότητα των τραπεζών να διαχειρίζονται τον κίνδυνο αντισυμβαλλομένου

Οι συνθήκες παρατεταμένης διατήρησης χαμηλών επιτοκίων που επικράτησαν μέχρι το 2022 ενίσχυσαν τις στρατηγικές αναζήτησης αποδόσεων για πολλές κατηγορίες επενδυτών. Έτσι, ορισμένες τράπεζες αύξησαν σε όγκο τις υπηρεσίες κεφαλαιαγοράς που παρέχουν σε αντισυμβαλλομένους αυξημένου κινδύνου και περιορισμένης διαφάνειας – οι οποίοι συχνά είναι μη τραπεζικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα – σε πολλές περιπτώσεις μέσω σημαντικής μόχλευσης.

Σε συνδυασμό με την αύξηση της μεταβλητότητας σε διάφορες αγορές (ενέργεια, επιτόκια) και την ομαλοποίηση των νομισματικών και χρηματοπιστωτικών συνθηκών στη διάρκεια του 2022, οι σοβαρές συνέπειες που είχαν οι πτωχεύσεις ορισμένων αντισυμβαλλομένων (π.χ. αμοιβαία κεφάλαια αντιστάθμισης κινδύνου και εταιρίες διαχείρισης οικογενειακής περιουσίας) για μερικές τράπεζες το 2021 επέστησαν την προσοχή στους κινδύνους που προέρχονται από την αδύναμη διακυβέρνηση ή τις ανεπαρκείς πρακτικές διαχείρισης κινδύνων τρίτων.

Λαμβάνοντας αυτό υπόψη και σε συμφωνία με τις εποπτικές προτεραιότητές της, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ έλαβε σειρά μέτρων για να αποσοβήσει τους δυνητικούς κινδύνους σ’ αυτό τον τομέα. Πρώτον, η ΕΚΤ δημοσίευσε άρθρο στο Ενημερωτικό Δελτίο Εποπτείας (Supervision Newsletter) τον Αύγουστο του 2022 περιγράφοντας τις εποπτικές προσδοκίες της για τις υπηρεσίες βασικών διαπραγματευτών (supervisory expectations for prime brokerage services). Δεύτερον, από τον Απρίλιο έως τον Οκτώβριο του 2022 η ΕΚΤ διενήργησε στοχευμένη οριζόντια επισκόπηση, με θέμα τη διακυβέρνηση και τη διαχείριση πιστωτικού κινδύνου αντισυμβαλλομένου, σε ευρύ δείγμα τραπεζών που δραστηριοποιούνται σε συναλλαγές χρηματοδότησης παραγώγων και τίτλων, μεταξύ αυτών μη τραπεζικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και αντισυμβαλλόμενοι που δεν είναι τράπεζες. Τρίτον, πραγματοποιήθηκαν επιτόπιες επιθεωρήσεις σε επιλεγμένα ιδρύματα.

Συνολικά, παρόλο που οι τράπεζες σημείωσαν πρόοδο όσον αφορά τον εντοπισμό, την επιμέτρηση και τον έλεγχο του πιστωτικού κινδύνου αντισυμβαλλομένου, παραμένουν ποικίλες σημαντικές αδυναμίες σε βασικούς τομείς, όπως η εφαρμογή δέουσας επιμέλειας, ο ορισμός της διάθεσης για ανάληψη κινδύνου, οι ασκήσεις προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων, ο περιορισμός των κινδύνων και η διαχείριση αθετήσεων, σε σχέση με τις εποπτικές προσδοκίες και τις ορθές πρακτικές που καταγράφονται στον κλάδο. Όσον αφορά το μέλλον, οι ΜΕΟ θα συνεχίσουν να συνεργάζονται με τις τράπεζες στη διάρκεια του 2023 προκειμένου να διορθώσουν τις αδυναμίες που έχουν αναδειχθεί ως σημαντικότερες σ’ αυτούς τους τομείς.

1.2.1.4 Ευαισθησία στον επιτοκιακό κίνδυνο και τον κίνδυνο διαφορών αποδόσεων

Οι περισσότερες τράπεζες ενίσχυσαν τα κέρδη τους από την αύξηση των επιτοκίων, ωστόσο απαιτούνται βελτιώσεις στη διαχείριση κινδύνων

Το 2022 η ΕΚΤ διενήργησε έλεγχο των πρακτικών διαχείρισης του επιτοκιακού κινδύνου και του κινδύνου διαφορών αποδόσεων σε δείγμα ΣΙ που είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένα στους εν λόγω κινδύνους. Για τις περισσότερες τράπεζες, μια αιφνίδια αύξηση των επιτοκίων κατά 200 μονάδες βάσης (Διάγραμμα 12) θα ασκούσε θετική επίδραση στην κερδοφορία, ακόμη και σύμφωνα με ένα βασικό σενάριο επιβράδυνσης της οικονομικής δραστηριότητας, όπως αυτό που περιλαμβάνεται στις μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων της ΕΚΤ. Όσον αφορά ενδεχόμενες αυξήσεις των σχηματιζόμενων προβλέψεων σε αντιστοιχία με τις δυσχέρειες των δανειοληπτών, οι πιο πρόσφατες αναλύσεις της ΕΚΤ δείχνουν ότι οι αρνητικές επιπτώσεις στην κεφαλαιακή επάρκεια θα παραμείνουν αρκετά συγκρατημένες κατά μέσο όρο, ακόμη και σε άνοδο των επιτοκίων κατά 300 μονάδες βάσης.

Ανεξάρτητα από το ισχύον εποπτικό και λογιστικό καθεστώς, οι τράπεζες πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τον αρνητικό συνήθως αντίκτυπο των αυξανόμενων επιτοκίων στην οικονομική αξία του μετοχικού κεφαλαίου τους. Πρέπει να υιοθετήσουν ορθές και συνετές πρακτικές διενέργειας οικονομετρικών εκτιμήσεων για τη διαχείριση ενεργητικού και παθητικού τους, προκειμένου να αναγνωρίζουν τις μεταστροφές των προτιμήσεων και της συμπεριφοράς των καταναλωτών όταν αλλάζει το καθεστώς επιτοκίων. Πρέπει επίσης να παρακολουθούν προσεκτικά τους κινδύνους που απορρέουν από τα παράγωγα αντιστάθμισης κινδύνου.

Απαραίτητη είναι και η κατάλληλη μέτρηση και διαχείριση του κινδύνου διαφορών αποδόσεων σε σχέση με κρατικά χρεόγραφα και άλλα μέσα που αποτιμώνται στο αναπόσβεστο κόστος. Συγκεκριμένα, ο καθορισμός των παραμέτρων των εσωτερικών ασκήσεων προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων θα πρέπει να αντικατοπτρίζει τη σοβαρότητα παλαιότερων εντάσεων που έχουν αντιμετωπίσει οι τράπεζες.

Οι κίνδυνοι επιτοκίου και διαφορών αποδόσεων μπορεί να έχουν ουσιώδη αντίκτυπο και στα ΛΣΙ

Οι παραπάνω προβληματισμοί ισχύουν και για τα ΛΣΙ, για τα οποία η έκθεση σε κινδύνους επιτοκίου και διαφορών αποδόσεων μπορεί να έχει μεγάλη βαρύτητα. Οι ουσιαστικές επιπτώσεις μιας αιφνίδιας μεταβολής των επιτοκίων εξαρτώνται όχι μόνο από την ανοικτή θέση κινδύνου, αλλά και από το ισχύον εθνικό λογιστικό καθεστώς. Ορισμένες τράπεζες επηρεάστηκαν από τις σημαντικές προσαρμογές αποτίμησης των χαρτοφυλακίων τίτλων τους, οι οποίες υποχρεωτικά αποτυπώνονται στα αποτελέσματα χρήσης, με συνέπεια τη μείωση των εποπτικών κεφαλαίων. Σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα οι επιπτώσεις στην κερδοφορία και το κεφάλαιο θα εξαρτηθούν από την απόφαση της εκάστοτε τράπεζας να πωλήσει τους τίτλους ή να τους διακρατήσει μέχρι τη λήξη τους και βεβαίως από την εξέλιξη των επιτοκίων στο μέλλον.

Διάγραμμα 12

Επιπτώσεις στα σημαντικά ιδρύματα από την αύξηση των επιτοκίων κατά 200 μονάδες βάσης

Θεωρητικές επιπτώσεις της κερδοφορίας και της οικονομικής αξίας του μετοχικού κεφαλαίου στον δείκτη CET1

(μονάδες βάσης)

Πηγές: Υπολογισμοί της ΕΚΤ και δεδομένα STE (short-term exercise) για τις 30 Ιουνίου 2022.

Πλαίσιο 2
Ενέργειες σε συνέχεια του Brexit: αποτέλεσμα της άσκησης χαρτογράφησης

Ενσωμάτωση των τραπεζών που επηρεάζονται από το Brexit στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία

Πρωταρχικός στόχος αυτού του έργου ήταν να διασφαλιστεί ότι όλα τα σημαντικά ιδρύματα διαθέτουν συντηρητικά και αξιόπιστα πλαίσια διαχείρισης κινδύνων, καθώς και τοπική παρουσία που καθιστά δυνατή την αποτελεσματική εποπτεία τους κατ’ αναλογία προς τους κινδύνους που αναλαμβάνουν.

Την 1η Ιανουαρίου 2021 το Ηνωμένο Βασίλειο αποχώρησε από την ενιαία ευρωπαϊκή αγορά. Από την σκοπιά της ΕΕ, το Ηνωμένο Βασίλειο είναι πλέον τρίτη χώρα. Οι τράπεζες με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο που επιθυμούν να παρέχουν υπηρεσίες εντός της ΕΕ δεν έχουν πλέον τη δυνατότητα να κάνουν χρήση του καθεστώτος διαβατηρίου, δηλ. του δικαιώματος μιας τράπεζας να εξυπηρετεί πελάτες σε ολόκληρη της ΕΕ από ένα κράτος‑μέλος της, είτε μέσω της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών είτε με την ίδρυση τοπικών υποκαταστημάτων υπό προνομιακούς όρους.

Η χαρτογράφηση και αξιολόγηση, δηλαδή η εξέταση των πρακτικών καταχώρισης συναλλαγών (booking) και διαχείρισης κινδύνων στις υπηρεσίες διαπραγμάτευσης χρηματοοικονομικών προϊόντων (trading desks) που διενεργούν εργασίες ειδικής διαπραγμάτευσης (market making), διαχείρισης διαθεσίμων (treasury) και πράξεις προσαρμογής της αποτίμησης παραγώγων (derivate valuation adjustment), έχει σκοπό να εξασφαλίσει ότι οι θυγατρικές τραπεζών που εδρεύουν σε τρίτες χώρες διαθέτουν επαρκείς μηχανισμούς διακυβέρνησης και διαχείρισης κινδύνων και δεν λειτουργούν ως εικονικές εταιρίες (empty shells). Η χαρτογράφηση και αξιολόγηση ξεκίνησε επειδή η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ διαπίστωσε ότι (α) οι τράπεζες δεν έχουν επιτύχει ικανοποιητική πρόοδο ώστε να διασφαλίσουν επαρκή συναλλακτική παρουσία σε τοπικό επίπεδο και να αναπτύξουν ικανότητες διαχείρισης κινδύνων στις νεοσυσταθείσες οντότητές τους στη ζώνη του ευρώ και (β) οι τράπεζες χρειάζονται σαφέστερες οδηγίες προκειμένου να εφαρμόσουν κατάλληλα τα επιδιωκόμενα λειτουργικά μοντέλα που έχουν ήδη συμφωνηθεί με τις Μικτές Εποπτικές Ομάδες. Στην κατεύθυνση αυτή, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ συνεργάστηκε στενά με άλλες εποπτικές αρχές, ιδίως του Ηνωμένου Βασιλείου, ώστε να διασφαλίσει ότι το σκεπτικό στο οποίο βασίζονται οι εποπτικές πολιτικές της είναι σαφές για όλους τους ενδιαφερόμενους.

Ως εποπτική αρχή για τη ζώνη του ευρώ, η ΕΚΤ έχει καθήκον να προστατεύει τους καταθέτες και λοιπούς πιστωτές των τοπικών νομικών προσώπων, να αποτρέπει τη διατάραξη των τραπεζικών υπηρεσιών και να διασφαλίζει τη γενικότερη χρηματοπιστωτική σταθερότητα στην περιοχή δικαιοδοσίας της. Σ΄ αυτό το πλαίσιο, οι εικονικές οντότητες – νομικά πρόσωπα εγκατεστημένα στη ζώνη του ευρώ που καταχωρούν ανοίγματα είτε εξ αποστάσεως (remote booking) στα βιβλία της μητρικής τους οντότητας είτε σε τοπικό επίπεδο, βασίζονται εξ ολοκλήρου σε κέντρα διαχείρισης κινδύνων και χρηματοπιστωτικές υποδομές που βρίσκονται σε τρίτες χώρες, συχνά μέσω αντίθετων συναλλαγών (back‑to‑back) και συναλλαγών αντιστάθμισης κινδύνου (hedging) μέσω των οποίων μεταβιβάζεται ο κίνδυνος στη μητρική εταιρία – δημιουργούν σοβαρές ανησυχίες.

Πρώτον, οι δομές αυτές εκτίθενται σε αυξημένο λειτουργικό κίνδυνο και κίνδυνο αντισυμβαλλομένου έναντι της μητρικής εταιρίας. Στην περίπτωση χρηματοπιστωτικών εντάσεων ή αφερεγγυότητας στο επίπεδο της μητρικής εταιρίας, η τοπική οντότητα μπορεί να βρεθεί με μεγάλες ανοικτές θέσεις χωρίς αντιστάθμιση κινδύνου και με περιορισμένη ή ανύπαρκτη πρόσβαση στο προσωπικό και την υποδομή που απαιτούνται για την ομαλή εκκαθάριση των θέσεων αυτών. Το γεγονός αυτό με τη σειρά του υπονομεύει όχι μόνο την ικανότητα ανάκαμψης της τοπικής οντότητας σε περιόδους σοβαρών εντάσεων, αλλά και, εφόσον χρειαστεί, τη δυνατότητα εξυγίανσής της. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία στην περίπτωση που η μητρική εδρεύει σε τρίτη χώρα όπου, στη διάρκεια επεισοδίων χρηματοπιστωτικών εντάσεων, τα αποκλίνοντα συμφέροντα των πολυάριθμων εμπλεκόμενων οντοτήτων και ενδιαφερομένων μπορούν να οδηγήσουν σε περιστολή εξόδων και δραστηριοτήτων με σκοπό την εξυγίανση ενός ιδρύματος (retrenchment) και σε διαχωρισμό των εργασιών λιανικής τραπεζικής (ringfencing) με σκοπό την προστασία των καταθετών. Δεύτερον, ακόμη και σε ομαλές περιόδους, η χρήση, για σκοπούς διαχείρισης κινδύνων, πόρων και υποδομών που βρίσκονται σε άλλη χώρα μπορεί να μειώσει την ικανότητα μιας τράπεζας να εντοπίζει, να επιμετρά και να παρακολουθεί τους κινδύνους, και να περιορίσει τη διαφάνεια ως προς τη διακυβέρνηση και τη λήψη αποφάσεων. Τρίτον, η ανακατανομή του κινδύνου και των εσόδων σε συγγενείς εταιρίες εγκατεστημένες σε τρίτες χώρες μπορεί να επηρεάσει αρνητικά το πλέγμα κινήτρων της διοίκησης της τοπικής τράπεζας.

Η πρώτη φάση της χαρτογράφησης και αξιολόγησης, η οποία ξεκίνησε σε επτά ιδρύματα και θυγατρικές εταιρίες επενδύσεων, διαπίστωσε ότι οι νεοεισερχόμενες τράπεζες δεν έχουν ακόμη αποκτήσει πλήρη έλεγχο των ισολογισμών τους, όπως απαιτείται σύμφωνα με τις εποπτικές προσδοκίες της ΕΚΤ του 2018. Περίπου 70% των υπηρεσιών διαπραγμάτευσης χρηματοοικονομικών προϊόντων που αξιολογήθηκαν εξακολουθούν να εφαρμόζουν λειτουργικά μοντέλα αντίθετων συναλλαγών και λογιστικής καταχώρισης (back‑to‑back booking) και περίπου 20% είναι οργανωμένες ως διπλές υπηρεσίες (split desks), δηλ. η πρωτεύουσα υπηρεσία βρίσκεται σε τρίτη χώρα και ιδρύεται ένα “αντίγραφό” της στο πλαίσιο μιας νομικής οντότητας της ζώνης του ευρώ για να διαχειρίζεται το μέρος του κινδύνου που δημιουργείται εκεί.

Ο εποπτικός έλεγχος που άσκησε η ΕΚΤ ενόψει των εν λόγω ευρημάτων ήταν αποκλειστικά προσανατολισμένος στους κινδύνους και ακολούθησε μια αναλογική προσέγγιση με βάση τη σημαντικότητα. Εντοπίστηκαν 56 υπηρεσίες διαπραγμάτευσης χρηματοοικονομικών προϊόντων που χρειάζονται εποπτική δράση με βάση ένα κοινό σύνολο δεικτών κινδύνου. Μετά από αυτή την αξιολόγηση σημαντικότητας και τη συνεργασία με τις εποπτευόμενες οντότητες στη διάρκεια του 2022, η ΕΚΤ θα δημοσιεύσει δεσμευτικές αποφάσεις για κάθε οντότητα, που ενδεχομένως θα καλούν τις νεοεισερχόμενες τράπεζες (α) να διορίσουν επικεφαλής του εκάστοτε γραφείου εντός της νομικής οντότητας που είναι εγκατεστημένη στη ζώνη του ευρώ με σαφώς προσδιορισμένη ιεραρχική υπαγωγή και με αμοιβή που θα συνδέεται με την επίδοση της οντότητας, (β) να διασφαλίσουν ότι το γραφείο διαθέτει επαρκή υποδομή και προσωπικό ικανό σε αριθμό και εμπειρία για τη διαχείριση των κινδύνων σε τοπικό επίπεδο, (γ) να θεσπίσουν ισχυρό πλαίσιο διακυβέρνησης και εσωτερικού ελέγχου που θα διέπει τις πρακτικές εξ αποστάσεως καταχώρισης ανοιγμάτων στα βιβλία της μητρικής επιχείρησης και (δ) να εξασφαλίσουν περιορισμένη εξάρτηση από την ενδοομιλική αντιστάθμιση κινδύνου.

Η αξιολόγηση των υπηρεσιών διαπραγμάτευσης χρηματοοικονομικών προϊόντων και των συναφών κινδύνων δεν σημαίνει το τέλος του εποπτικού ελέγχου των μοντέλων λειτουργίας των νεοεισερχόμενων τραπεζών μετά το Brexit. Συνεχίζεται η μελέτη θεμάτων σχετικά με τις τεχνικές μεταφοράς του πιστωτικού κινδύνου, την εξάρτηση από τη μητρική επιχείρηση για την κάλυψη των αναγκών ρευστότητας και χρηματοδότησης, και την έγκριση εσωτερικών υποδειγμάτων.

1.2.2 Βιωσιμότητα επιχειρηματικού μοντέλου και διακυβέρνηση

1.2.2.1 Οι στρατηγικές ψηφιακού μετασχηματισμού των τραπεζών

Μία από τις εποπτικές προτεραιότητες για την περίοδο 2022‑24 ήταν να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις για τις τράπεζες λόγω του ψηφιακού μετασχηματισμού.

Τα όργανα διοίκησης των τραπεζών φέρουν τη βασική ευθύνη για τον καθορισμό στρατηγικών στόχων σε σχέση με τον ψηφιακό μετασχηματισμό και τη χρήση καινοτόμων τεχνολογιών. Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ εστίασε τις προσπάθειές της στην αξιολόγηση της ικανότητας των τραπεζών να αναπτύσσουν και να εφαρμόζουν επαρκείς ψηφιακές στρατηγικές για την ενίσχυση της βιωσιμότητας των επιχειρηματικών μοντέλων λειτουργίας τους και τη συνετή αντιμετώπιση των συναφών κινδύνων. Προτεραιότητα επίσης συνέχισε να αποτελεί η ενίσχυση της κατανόησης, από πλευράς εποπτικών αρχών, των εξελίξεων στην αγορά και η παρακολούθηση των επιπτώσεων από τις ραγδαίες μεταβολές του τεχνολογικού τοπίου.

Με την έρευνα ψηφιακού μετασχηματισμού έγινε συλλογή ομοιογενών πληροφοριών, οι οποίες προηγουμένως δεν ήταν διαθέσιμες κατά τρόπο ομοιόμορφο μεταξύ των ΣΙ. Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης θα αξιοποιηθούν σε διάφορες εποπτικές δραστηριότητες

Για τον λόγο αυτό η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ πραγματοποίησε αποφασιστικά βήματα για την αντιμετώπιση αυτών των ζητημάτων το 2022. Μετά από διάλογο υψηλού επιπέδου που είχε με μερικούς από τους κορυφαίους φορείς της αγοράς (στο πλαίσιο πρωτοβουλίας για τη δημιουργία πλατφόρμας με σκοπό το διαμοιρασμό σχετικών δεδομένων της αγοράς) για να κατανοήσει τις τάσεις στην αγορά, ζήτησε από όλα τα ΣΙ να συμμετάσχουν σε έρευνα σχετικά με τον ψηφιακό μετασχηματισμό και τη χρήση χρηματοοικονομικής τεχνολογίας (FinTech). Η έρευνα αυτή συνέλεξε πληροφορίες διαθέσιμες για πρώτη φορά με ομοιόμορφο τρόπο σε όλα τα ΣΙ, ενώ ορισμένες εθνικές αρμόδιες αρχές τη χρησιμοποίησαν και για μερικά από τα ΛΣΙ της δικαιοδοσίας τους.

Μια επισκόπηση σε επίπεδο τραπεζικού συστήματος των συμπερασμάτων της έρευνας παρουσιάζεται στο τεύχος Φεβρουαρίου 2023 του Ενημερωτικού Δελτίου Εποπτείας (Supervision Newsletter) και περιλαμβάνει σύνδεσμο προς τα συνολικά ευρήματα. Γενικά, τα ευρήματα της έρευνας επιβεβαιώνουν ότι οι τράπεζες προχωρούν ολοένα περισσότερο στον ψηφιακό μετασχηματισμό και στη χρήση καινοτόμων τεχνολογιών, αλλάζοντας έτσι τον τρόπο παροχής χρηματοοικονομικών υπηρεσιών και προϊόντων. Οι τράπεζες θεωρούν ότι αυτές οι κινήσεις είναι απαραίτητα στοιχεία για τη διατήρηση των μεριδίων τους στην αγορά και την ενίσχυση της κερδοφορίας τους. Για να επιτύχουν τους στόχους της στρατηγικής ψηφιακού μετασχηματισμού τους, οι τράπεζες τείνουν να στηρίζονται στην εξωτερική ανάθεση εργασιών και σε συμπράξεις με τρίτους, σε ένα περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από ανταγωνισμό για την προσέλκυση, διατήρηση και ανάπτυξη τεχνολογίας πληροφορικής και ψηφιακής τεχνογνωσίας. Ωστόσο, καθώς οι τράπεζες καθιστούν προσβάσιμες τις υποδομές πληροφορικής τους σε εξωτερικούς παρόχους, αντιμετωπίζουν αυξημένους κινδύνους που σχετίζονται με την εξάρτηση από τρίτους και την κυβερνοασφάλεια. Οι κίνδυνοι αυτοί απαιτούν περαιτέρω παρακολούθηση και πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στα πλαίσια των τραπεζών για τη διακυβέρνηση και τη διάθεση ανάληψης κινδύνου.

Πάντως, οι απαντήσεις στην έρευνα είναι ποικίλες, καθώς φαίνεται ότι δεν αντιλαμβάνονται όλοι με τον ίδιο τρόπο τι σημαίνει ψηφιακός μετασχηματισμός – ο οποίος παραμένει μια πολύ γενική έννοια που σχετίζεται με επιχειρηματικά μοντέλα λειτουργίας, διαδικασίες και αλλαγή κουλτούρας που αξιοποιούν τις δυνατότητες της τεχνολογίας. Ως εκ τούτου, πρόκειται να πραγματοποιηθούν περαιτέρω διερευνήσεις και επιθεωρήσεις επ’ αυτού τα επόμενα χρόνια.

Το συνολικό αποτέλεσμα της έρευνας θα είναι ιδιαίτερα χρήσιμο για (α) τη διαμόρφωση κατευθύνσεων προς τις εποπτικές αρχές αναφορικά με την αξιολόγηση των κινδύνων και των βέλτιστων πρακτικών των τραπεζών, (β) τον εντοπισμό κινδύνων σε συγκεκριμένες εποπτευόμενες οντότητες ή για συγκεκριμένες χρήσεις της τεχνολογίας που απαιτούν περαιτέρω στοχευμένο έλεγχο και (γ) δυνητικά, τον προσδιορισμό πρόσθετων εποπτικών προσδοκιών. Επίσης, τα αποτελέσματα της έρευνας θα είναι χρήσιμα για τη διαμόρφωση της μεθοδολογίας SREP για τα επιχειρηματικά μοντέλα και τη διακυβέρνηση που αποτελούν τη βάση για τη χρήση νέων τεχνολογιών.

Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ συνέχισε τις προσπάθειές της να παίξει ενεργό ρόλο στον ψηφιακό μετασχηματισμό για το μελλοντικό ευρωπαϊκό και διεθνές κανονιστικό πλαίσιο, με περαιτέρω συνεργασίες με τις Ευρωπαϊκές Εποπτικές Αρχές και τους διεθνείς φορείς θέσπισης προτύπων για τη ρύθμιση διαφόρων πτυχών του ψηφιακού μετασχηματισμού και της καινοτομίας στον χρηματοπιστωτικό τομέα. Επιπλέον, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ εξακολούθησε να συμμετέχει σε συζητήσεις σχετικά με το εύρος του κανονιστικού πλαισίου και για νομοθετικές προτάσεις που αφορούν την ψηφιακή χρηματοοικονομική στρατηγική για την ΕΕ, όπως ο Κανονισμός για τις Αγορές Κρυπτοστοιχείων,[6] η Πράξη για την Ψηφιακή Επιχειρησιακή Ανθεκτικότητα[7] και η πρόταση Κανονισμού για την Τεχνητή Νοημοσύνη.[8]

1.2.2.2 Αδυναμίες όσον αφορά την ικανότητα στρατηγικής καθοδήγησης των οργάνων διοίκησης

Το ισχυρό πλαίσιο διακυβέρνησης και εσωτερικού ελέγχου και η ύπαρξη αξιόπιστων δεδομένων είναι απαραίτητα στοιχεία που συμβάλλουν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και τον μετριασμό της υπερβολικής ανάληψης κινδύνων τόσο σε ομαλές περιόδους όσο και σε περιόδους κρίσης. Παρά την πρόοδο που έχουν σημειώσει οι τράπεζες τα τελευταία χρόνια, οι εποπτικές αρχές συνεχίζουν να διαπιστώνουν πολυάριθμες διαρθρωτικές αδυναμίες στις λειτουργίες εσωτερικού ελέγχου, στον τρόπο λειτουργίας των οργάνων διοίκησης και στην ικανότητα συγκεντρωτικής καταγραφής και αναφοράς κινδύνων.

Γι’ αυτό τον λόγο η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ συμμετείχε σε πολλές δράσεις με σκοπό την επίτευξη προόδου στον εν λόγω τομέα, ιδίως στην ενίσχυση των εσωτερικών ικανοτήτων διακυβέρνησης και στρατηγικής καθοδήγησης. Για την περίοδο 2022-24 οι δραστηριότητες αυτές περιλαμβάνουν στοχευμένες αξιολογήσεις τραπεζών που εμφανίζουν αδυναμίες στη σύνθεση και τη λειτουργία των διοικητικών τους οργάνων, επιτόπιες επιθεωρήσεις, στοχευμένες (επαν)αξιολογήσεις καταλληλότητας με βάση τους κινδύνους, την ανάπτυξη μιας προσέγγισης ώστε να λαμβάνεται υπόψη η διαφορετικότητα στις αξιολογήσεις καταλληλότητας, την επικαιροποίηση της εποπτικής δήλωσης 2016[9], καθώς και τη συλλογή στοιχείων.

Το 2022 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ οριστικοποίησε τη συλλογή στοιχείων σχετικά με τη σύνθεση και τη λειτουργία των οργάνων διοίκησης των τραπεζών. Από την ανάλυση προέκυψε ότι το επίπεδο της επίσημα καταχωρημένης ανεξαρτησίας εντός των οργάνων διοίκησης των τραπεζών αυξάνεται, θα μπορούσε ωστόσο να βελτιωθεί περαιτέρω σε ορισμένες περιπτώσεις. Επιπλέον, προκύπτει ότι η διαφορετικότητα τόσο σε όρους φύλου όσο και σε όρους εμπειρογνωμοσύνης (ιδίως σε τομείς όπως η πληροφορική), η οποία εδώ και καιρό αναγνωρίζεται ως ζήτημα καίριας σημασίας για την αποτελεσματική διακυβέρνηση, επιδέχεται βελτίωση. Άλλος ένας τομέας ενδιαφέροντος είναι η ανάγκη για αποτελεσματικότερες πολιτικές σχεδιασμού της διαδοχής για τα όργανα διοίκησης. Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ παρακολούθησε την ανταπόκριση των τραπεζών σε αυτά τα ευρήματα στο πλαίσιο της SREP του 2022, ζητώντας από τις τράπεζες που ακόμη δεν διαθέτουν πολιτικές ή στόχους για τη διαφορετικότητα να θεσπίσουν σχετικά πλαίσια. Ειδικότερα, οι εποπτικές προσδοκίες που γνωστοποιήθηκαν στις τράπεζες κατέστησαν σαφές ότι οι στοχευμένες πολιτικές πρέπει να ενσωματώνουν συγκεκριμένη αναλογία των μη επαρκώς εκπροσωπούμενων φύλων στο όργανο διοίκησης και να λαμβάνουν υπόψη και άλλες διαστάσεις όπως η ηλικία, το φύλο, η καταγωγή, καθώς και το εκπαιδευτικό και επαγγελματικό υπόβαθρο. Οι ΜΕΟ παρακολουθούν την εφαρμογή των εν λόγω πλαισίων από τις τράπεζες ως μέρος των τακτικών εποπτικών τους δραστηριοτήτων.

Οι ρυθμίσεις διακυβέρνησης είναι σημαντικές για όλες τις τράπεζες ανεξαρτήτως μεγέθους. Γι’ αυτό τον λόγο, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ διενήργησε και θεματικό έλεγχο των ρυθμίσεων διακυβέρνησης στα ΛΣΙ[10] την περίοδο 2021‑22, χρησιμοποιώντας στοιχεία από δείγμα που περιλάμβανε πάνω από 200 ΛΣΙ στις 21 συμμετέχουσες χώρες. Τα αποτελέσματα αποκάλυψαν αρκετές αδυναμίες στα ΛΣΙ και υπογραμμίζουν τη σημασία της διαρκούς βελτίωσης, η οποία διευκολύνεται μέσα από τον συνεχή διάλογο μεταξύ των εποπτικών αρχών σε όλα τα επίπεδα. Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ και οι εθνικές εποπτικές αρχές θα συνεχίσουν να προωθούν την ευρύτερη ευθυγράμμιση των ευρωπαϊκών εποπτικών προσδοκιών και προτύπων για την εσωτερική διακυβέρνηση, αντιμετωπίζοντας τυχόν αδυναμίες όπως εντοπίζονται.

1.2.3 Αναδυόμενοι κίνδυνοι

1.2.3.1 Κίνδυνος πληροφοριακών συστημάτων και κυβερνοασφάλειας

Ο κίνδυνος πληροφοριακών συστημάτων και κυβερνοασφάλειας εξακολούθησε να αποτελεί βασικό παράγοντα κινδύνου για τον τραπεζικό τομέα το 2022

Παρά τον ρωσοουκρανικό πόλεμο, ο αριθμός των κυβερνοσυμβάντων που αναφέρθηκαν στην ΕΚΤ διατηρήθηκε σχετικά σταθερός τα τρία πρώτα τρίμηνα του 2022 σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2021.

Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ διενήργησε σειρά επιτόπιων και μη εποπτικών δράσεων αναφορικά με τον κίνδυνο πληροφοριακών συστημάτων και κυβερνοασφάλειας το 2022 και κατέληξε στα εξής συμπεράσματα: πρώτον, στις τράπεζες εξακολουθούν να υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης ως προς την εφαρμογή βασικών μέτρων κυβερνοασφάλειας, καθώς τα μισά σχεδόν σοβαρά ευρήματα εντοπίστηκαν στη διάρκεια επιτόπιων επιθεωρήσεων για τον κίνδυνο πληροφοριακών συστημάτων που διενεργήθηκαν το 2022 και κατά το πλείστον αφορούσαν τον κίνδυνο ασφάλειας πληροφοριακών συστημάτων και κυβερνοασφάλειας. Δεύτερον, η εξάρτηση από συστήματα που πλησιάζουν στο τέλος του κύκλου ζωής τους, που επί σειρά ετών αυξανόταν συνεχώς, σταθεροποιήθηκε, αλλά παρέμεινε πολύ υψηλή. Τρίτον, η διαχείριση της ποιότητας δεδομένων παραμένει ο λιγότερο ανεπτυγμένος τομέας ελέγχου κινδύνων και μερικοί από τους κρίσιμους ελέγχους δεν είχαν εφαρμοστεί ακόμη πλήρως σε αρκετές τράπεζες. Τέταρτον, ο αριθμός των έργων κρίσιμης σημασίας που επηρεάζουν σημαντικά το τοπίο στον τομέα της πληροφορικής αυξήθηκε κατά πολύ, αναδεικνύοντας τη σημασία της διαθεσιμότητας ενδεδειγμένων διαδικασιών διαχείρισης όσον αφορά τις εξελίξεις στον τομέα της πληροφορικής και τα έργα πληροφορικής.

Επιπλέον, για πρώτη φορά η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ κατάφερε να συγκεντρώσει όλα τα μητρώα εξωτερικών συνεργατών από ΣΙ το 2022. Η προκαταρκτική ανάλυση αυτών των πληροφοριών επιβεβαιώνει τη σπουδαιότητα αυτού του ζητήματος: οι τράπεζες δήλωσαν περίπου 60.000 συμβάσεις εξωτερικής ανάθεσης σε ισχύ, οι μισές από τις οποίες καλύπτουν τις κρίσιμες λειτουργίες τους. Ενώ το 40% του συνόλου των συμβάσεων σχετίζεται με υπηρεσίες τεχνολογίας πληροφορικής και επικοινωνιών (ΤΠΕ), οι τράπεζες καταφεύγουν στην εξωτερική ανάθεση εργασιών και για άλλες κρίσιμες λειτουργίες, όπως εσωτερικοί έλεγχοι, υπηρεσίες εξυπηρέτησης πελατών και διοικητικές υπηρεσίες, υπηρεσίες πληρωμών ή ταμειακής διαχείρισης κ.ά.

Οι πληροφορίες που συλλέχθηκαν αναφορικά με την εξάρτηση από τρίτους παρόχους βοήθησαν να εντοπιστούν ορισμένοι αναδυόμενοι κίνδυνοι και προκλήσεις που απαιτούν ορθή διαχείριση, όπως η ύπαρξη αρκετών παρόχων κρίσιμων υπηρεσιών που είναι δύσκολο να υποκατασταθούν, η σημαντική λειτουργική εξάρτηση των τραπεζών από εταιρίες και υπηρεσίες που προέρχονται από χώρες εκτός ΕΕ, καθώς και ο σημαντικός αριθμός συμβάσεων που ακόμη δεν ευθυγραμμίζονται πλήρως ούτε με τις κατευθυντήριες γραμμές της ΕΒΑ ούτε με τις εποπτικές προσδοκίες της ΕΚΤ.

Το 2022 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ συμμετείχε επίσης στις δραστηριότητες διεθνών ομάδων εργασίας σχετικά με τους κινδύνους πληροφοριακών συστημάτων και κυβερνοασφάλειας, συμπεριλαμβανομένων ομάδων που λειτουργούν υπό την EBA, την Επιτροπή της Βασιλείας για την Τραπεζική Εποπτεία και το Συμβούλιο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, καθώς και στις εργασίες σχετικά με νέες κανονιστικές προτάσεις, όπως ο Κανονισμός για την ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα.[11]

Συνολικά, οι εξελίξεις αυτές καταδεικνύουν ότι οι τράπεζες πρέπει να συνεχίσουν να βελτιώνουν τα πλαίσια για τη λειτουργική τους ανθεκτικότητα ώστε να διασφαλίσουν τη δέουσα επιχειρησιακή τους συνέχεια, συμπεριλαμβανομένων των κρίσιμων υπηρεσιών τους, σε ένα περιβάλλον ολοένα πιο σύνθετο, καθώς και να προσαρμοστούν στις νέες και στις αναμενόμενες κανονιστικές απαιτήσεις.

1.2.3.2 Κλιματικοί και περιβαλλοντικοί κίνδυνοι

Μετά τη δημοσίευση του Οδηγού της ΕΚΤ όσον αφορά τους περιβαλλοντικούς και κλιματικούς κινδύνους τον Νοέμβριο του 2020, η ΕΚΤ ξεκίνησε σειρά εποπτικών ασκήσεων προκειμένου να αξιολογήσει την ικανότητα των τραπεζών να διαχειρίζονται τους κλιματικούς και περιβαλλοντικούς κινδύνους και να ευθυγραμμίσουν τις πρακτικές τους με τις εποπτικές προσδοκίες. Σε συνέχεια της εξέτασης των αυτοαξιολογήσεων και των σχεδίων υλοποίησης των τραπεζών το 2021, η ΕΚΤ πραγματοποίησε θεματικό έλεγχο το 2022, στον οποίο αξιολόγησε την ορθότητα και την αρτιότητα των βασικών πολιτικών και διαδικασιών των ιδρυμάτων, καθώς και την ικανότητά τους να διαμορφώνουν αποτελεσματικά τις στρατηγικές τους για τους κλιματικούς και περιβαλλοντικούς κινδύνους και τα προφίλ κινδύνου τους.

Ο έλεγχος διενεργήθηκε παράλληλα με την πρώτη εποπτική άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων για τους κλιματικούς κινδύνους (βλ. Πλαίσιο 3) και συμπληρώθηκε από μια στοχευμένη αξιολόγηση επαγγελματικών ακινήτων και ειδικές επιτόπιες επιθεωρήσεις. Ο θεματικός έλεγχος διενεργήθηκε από την ΕΚΤ και 21 εθνικές αρμόδιες αρχές και κάλυψε 107 ΣΙ και 79 ΛΣΙ.

Για πάνω από τις μισές τράπεζες εκφράζονται σοβαρές ανησυχίες ως προς την ικανότητά τους να εφαρμόσουν αποτελεσματικά τις στρατηγικές και τις διαδικασίες τους

Ο θεματικός έλεγχος κατέδειξε[12] πρώτον ότι τα περισσότερα ιδρύματα έχουν πλέον καταρτίσει σε επίπεδο οργανισμού αρχιτεκτονική για την αντιμετώπιση των κλιματικών και περιβαλλοντικών κινδύνων και ανέπτυξαν σαφώς τις ικανότητές τους κατά το τελευταίο έτος (Διάγραμμα 13). Επιπλέον, αναγνωρίζεται σε ολοένα αυξανόμενο βαθμό η σοβαρότητα αυτών των κινδύνων και χρησιμοποιείται ευρύ σύνολο ορθών πρακτικών σε μεγάλο αριθμό ιδρυμάτων. Η ΕΚΤ δημοσίευσε μια συλλογή ορθών πρακτικών σε ειδική έκδοση[13] προκειμένου να ανταποκριθεί στο αίτημα του τραπεζικού τομέα για περαιτέρω πληροφόρηση σχετικά με τις ορθές πρακτικές και να δείξει ότι η ταχεία πρόοδος είναι εφικτή. Σε κάθε περίπτωση, σχεδόν όλα τα ιδρύματα διαπιστώθηκε ότι χρειάζεται να καταβάλουν εκτεταμένες και συστηματικές προσπάθειες προκειμένου να ευθυγραμμίσουν τις πρακτικές τους με τις εποπτικές προσδοκίες. Γενικά, οι προσεγγίσεις των τραπεζών δεν ήταν μεθοδολογικά προηγμένες, ενώ απουσίαζαν λεπτομερείς πληροφορίες για τους κλιματικούς και περιβαλλοντικούς κινδύνους ή/και την ενεργητική διαχείριση του χαρτοφυλακίου και το προφίλ κινδύνου αντίστοιχα. Ειδικότερα, για το 96% των ιδρυμάτων διαπιστώθηκαν τυφλά σημεία στον εντοπισμό κλιματικών και περιβαλλοντικών κινδύνων και για πάνω από τα μισά ιδρύματα εκφράστηκαν σοβαροί προβληματισμοί σχετικά με την ικανότητά τους να εφαρμόζουν αποτελεσματικά τις στρατηγικές και τις διαδικασίες τους.

Επιπλέον, τον Μάρτιο του 2022 η ΕΚΤ δημοσίευσε επικαιροποιημένη αξιολόγηση της προόδου των τραπεζών ως προς τη δημοσιοποίηση των κλιματικών και περιβαλλοντικών κινδύνων, όπως παρουσιάζονται από την ΕΚΤ στον Οδηγό του Νοεμβρίου 2020. Παρόλο που παρατηρούνται βελτιώσεις σε σχέση με την πρώτη αξιολόγηση της ΕΚΤ στα τέλη του 2020, καμία τράπεζα δεν έχει καλύψει πλήρως τις εποπτικές προσδοκίες. Σε σύγκριση με το 2020, μεγαλύτερος αριθμός τραπεζών έχει πλέον την ικανότητα να δημοσιοποιεί χρήσιμες πληροφορίες για τους κλιματικούς και περιβαλλοντικούς κινδύνους. Ωστόσο, το συνολικό επίπεδο διαφάνειας παραμένει ανεπαρκές. Σχεδόν το 75% των τραπεζών δεν δημοσιοποιούσαν πληροφορίες για το κατά πόσον οι κλιματικοί και περιβαλλοντικοί κίνδυνοι είχαν ουσιώδη αντίκτυπο στο προφίλ κινδύνου τους, παρόλο που οι μισές τράπεζες δήλωσαν στην ΕΚΤ ότι οι ίδιες θεωρούν ότι είναι εκτεθειμένες σε κινδύνους αυτού του είδους. Και περίπου το 60% των τραπεζών του δείγματος δεν περιέγραψαν πώς θα μπορούσαν να επηρεάσουν τη στρατηγική τους οι κίνδυνοι μετάβασης ή οι φυσικοί κίνδυνοι. Η ΕΚΤ έστειλε επιστολές με εξατομικευμένα σχόλια στις τράπεζες όπου εξήγησε τις κύριες αδυναμίες τους, καθώς και ότι αναμένει να αναλάβουν αποφασιστική δράση. Στόχος της ενέργειας ήταν επίσης να βοηθήσει τις τράπεζες να προετοιμαστούν για τις νέες εποπτικές απαιτήσεις, όπως τα δεσμευτικά πρότυπα του Πυλώνα 3 για τη δημοσιοποίηση περιβαλλοντικών και κοινωνικών κινδύνων και κινδύνων διακυβέρνησης. Η ΕΚΤ ξεκίνησε εκ νέου έλεγχο των δημοσιοποιήσεων των τραπεζών για τους κλιματικούς και περιβαλλοντικούς κινδύνους στο τέλος του 2022, ενώ τα αποτελέσματα αναμένονται στη διάρκεια του 2023.

Σε συνέχεια των διαφόρων εποπτικών ασκήσεων, η ΕΚΤ έστειλε επιστολές με εξατομικευμένα σχόλια σε όλα τα ΣΙ θέτοντας συγκεκριμένη προθεσμία ανά ίδρυμα, με στόχο να καλυφθούν όλες οι εποπτικές προσδοκίες μέχρι το τέλος του 2024.[14] Η τήρηση των προθεσμιών θα παρακολουθείται προσεκτικά και, εφόσον κριθεί απαραίτητο, θα ληφθούν μέτρα επιβολής συμμόρφωσης. Η ΕΚΤ είχε ήδη συμπεριλάβει συγκεκριμένα ανά τράπεζα ευρήματα για τους κλιματικούς και περιβαλλοντικούς κινδύνους στη SREP, όπου είχε επιβάλει δεσμευτικές απαιτήσεις ποιοτικού χαρακτήρα σε περισσότερες από 30 τράπεζες. Για μικρό αριθμό τραπεζών, το γεγονός αυτό είχε επίπτωση στις βαθμολογίες τους βάσει της SREP και κατ’ επέκταση έμμεση επίπτωση στις κεφαλαιακές απαιτήσεις του Πυλώνα 2.

Διάγραμμα 13

Αποτελέσματα εποπτικών αξιολογήσεων 2021 και 2022

Επίπεδο ωριμότητας των εφαρμοζόμενων πρακτικών σε διάφορους τομείς εποπτικών προσδοκιών (ανά τράπεζα)

(ποσοστά τομέων εποπτικών προσδοκιών)

Πηγή: Walking the talk - Banks gearing up to manage risks from climate change and environmental degradation, ECB, November 2022.
Σημείωση: Οι βαθμολογίες βάσει της εποπτικής αξιολόγησης του 2021 λαμβάνονται υπόψη ως προσεγγιστική μεταβλητή για το επίπεδο ωριμότητας των πρακτικών που εφάρμοσαν τα ιδρύματα το 2021. Λόγω της επικαιροποιημένης μεθοδολογίας αξιολόγησης που εφαρμόστηκε στον θεματικό έλεγχο του 2022, η άμεση σύγκριση με τα αποτελέσματα του 2021 είναι μόνο ενδεικτική.

Πλαίσιο 3
Άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων της ΕΚΤ για τους κλιματικούς κινδύνους

Το 2022 η ΕΚΤ διενήργησε άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων για τους κλιματικούς κινδύνους (climate stress test – CST) στο πλαίσιο της ετήσιας εποπτικής άσκησης προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων. Δεδομένης της καινοτομίας της εν λόγω άσκησης και της ανάγκης για εξειδικευμένα στοιχεία και υποδείγματα με σκοπό την ανάλυση των κλιματικών κινδύνων, η CST για το 2022 έπρεπε να θεωρηθεί αφενός ως ευκαιρία για να αντληθούν διδάγματα για τις τράπεζες και για τις εποπτικές αρχές και αφετέρου ως εργαλείο ενίσχυσης της ικανότητας του κλάδου να διενεργεί ασκήσεις αυτού του είδους. Ως εκ τούτου, τα αποτελέσματα δεν αφορούσαν άμεσα την κεφαλαιακή βάση των τραπεζών, παρόλο που τα ευρήματα ποιοτικού χαρακτήρα από την άσκηση αξιοποιήθηκαν στην Εποπτική Διαδικασία Εξέτασης και Αξιολόγησης (SREP).

Διάρθρωση της άσκησης και σενάρια

Η άσκηση CST περιλάμβανε τρεις ενότητες. Η Ενότητα 1 αφορούσε ερωτηματολόγιο ποιοτικού χαρακτήρα που αποσκοπούσε στη συλλογή πληροφοριών σχετικά με τα εσωτερικά πλαίσια CST, καλύπτοντας τεχνικές πτυχές και ερωτήματα που σχετίζονται με τη διακυβέρνηση και τις διαδικασίες. Η Ενότητα 2 αξιολόγησε τη βιωσιμότητα των εσόδων των τραπεζών και τον βαθμό έκθεσής τους σε εταιρίες εντάσεως άνθρακα. Ζητήθηκε από τις τράπεζες να δηλώσουν το εισόδημά τους από τους 22 πιο ρυπογόνους βιομηχανικούς κλάδους και την ένταση των εκπομπών των σημαντικότερων αντισυμβαλλομένων τους, καθώς και τα αντίστοιχα ανοίγματα. Στην Ενότητα 3 ζητήθηκε από τις τράπεζες να υποβάλουν προβολές για τις ζημίες “από κάτω προς τα επάνω” σύμφωνα με έξι διαφορετικά σενάρια τα οποία, με κάποιες επεκτάσεις, βασίστηκαν στα σενάρια που δημοσίευσε το δίκτυο κεντρικών τραπεζών και εποπτικών αρχών για ένα πράσινο χρηματοπιστωτικό σύστημα (Network for Greening the Financial System – NGFS). Τα εν λόγω σενάρια ήταν πολύ διαφορετικά από τα δυσμενή σενάρια των παραδοσιακών ασκήσεων που εξετάζουν τη φερεγγυότητα, καθώς αφορούν αποκλειστικά κλιματικούς κινδύνους, με διαφορετικούς χρονικούς ορίζοντες και χαρακτηριστικά. Περιλάμβαναν δύο σενάρια φυσικών κινδύνων σε ορίζοντα ενός έτους (σενάριο πλημμυρών και σενάριο ξηρασίας και υψηλών θερμοκρασιών αντίστοιχα), ένα βραχυπρόθεσμο (τριετές) σενάριο που αφορά τον κίνδυνο άτακτης μετάβασης και τρία μακροπρόθεσμα (με 30ετή ορίζοντα) σενάρια που αφορούν τον κίνδυνο μετάβασης. Στη CST του 2022 συμμετείχαν 104 σημαντικά ιδρύματα, αλλά μόλις από 41 ζητήθηκε να υποβάλουν προβολές ζημιών “από κάτω προς τα επάνω”.

Αποτελέσματα[15]

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, οι τράπεζες έχουν πραγματοποιήσει σημαντική πρόοδο και έχουν αρχίσει να ενσωματώνουν τους κλιματικούς κινδύνους στα πλαίσιά τους για τις ασκήσεις προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων, ωστόσο πολλές από αυτές βρίσκονται ακόμη σε πολύ πρώιμο στάδιο όσον αφορά την ανάπτυξη της ικανότητας συλλογής στοιχείων και δημιουργίας υποδειγμάτων. Η Ενότητα 1 αποκάλυψε ότι κατά την καταληκτική ημερομηνία (31 Δεκεμβρίου 2021) 59% των συμμετεχόντων ιδρυμάτων δεν διέθετε πλαίσιο για τη διενέργεια ασκήσεων προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων για τους κλιματικούς κινδύνους. Επιπλέον, οι περισσότερες τράπεζες έχουν μόνο μεσοπρόθεσμα σχέδια για την ενσωμάτωση των κλιματικών κινδύνων στα εσωτερικά τους πλαίσια διενέργειας ασκήσεων προσομοίωσης.

Από την Ενότητα 2 προκύπτει ότι τα έσοδα από τόκους που δημιουργούν οι τομείς υψηλότερης έντασης εκπομπών δεν ήταν αμελητέα και ανέρχονται γύρω στο 65% των συνολικών εσόδων από τόκους των μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων. Από τη σκοπιά του κινδύνου μετάβασης, το γεγονός αυτό δεν είναι κατ’ ανάγκη πρόβλημα, αλλά ανέδειξε πόσο σημαντικό είναι οι τράπεζες να συνεργάζονται με τους πελάτες τους και να αντλούν πληροφορίες σχετικά με τα σχέδια μετάβασης αυτών.

Στην Ενότητα 3, οι τράπεζες από τις οποίες ζητήθηκε να υποβάλουν προβολές ζημιών ανέφεραν ζημίες ύψους 70 δισεκ. ευρώ σε συγκεντρωτικό επίπεδο υπό τα τρία βραχυπρόθεσμα σενάρια, εκ των οποίων 53 δισεκ. ευρώ υπό το σενάριο άτακτης μετάβασης και 17 δισεκ. ευρώ υπό το σενάριο φυσικών κινδύνων. Η ΕΚΤ αναγνώρισε ότι οι εν λόγω εκτιμήσεις σαφώς υποτιμούν τον πραγματικό κίνδυνο διότι τα σενάρια δεν υποθέτουν οικονομική ύφεση, οι τράπεζες αντιμετωπίζουν δυσχέρειες στη συλλογή δεδομένων και την οικονομετρική εκτίμηση με αποτέλεσμα την ανεπαρκή αποτίμηση των κλιματικών παραγόντων, δεν εφαρμόστηκαν οι πρόσθετες εποπτικές προβλέψεις και η κάλυψη των ανοιγμάτων ήταν περιορισμένη για τους σκοπούς της άσκησης, μόλις το 1/3 των συνολικών ανοιγμάτων των τραπεζών.

Η άσκηση εντόπισε σημαντικές προκλήσεις σε σχέση με τις απαιτήσεις διαθεσιμότητας και δημοσιοποίησης στοιχείων για τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και τα πιστοποιητικά ενεργειακής απόδοσης. Οι προκλήσεις αυτές οδήγησαν στην εκτεταμένη χρήση προσεγγιστικών μεταβλητών διαφορετικής ποιότητας και απαιτούν περαιτέρω καθοδήγηση και συνεργασία με τους αντισυμβαλλομένους.

Ενσωμάτωση της άσκησης CST στις εποπτικές δραστηριότητες και επόμενα βήματα

Τα αποτελέσματα της CST, σε συνδυασμό με τα πορίσματα του θεματικού ελέγχου του 2022, αξιοποιήθηκαν ως ποιοτικού χαρακτήρα πληροφορίες στην ετήσια SREP, η οποία συμπεριέλαβε τους κλιματικούς κινδύνους στην αξιολόγηση των επιχειρηματικών μοντέλων, της εσωτερικής διακυβέρνησης και της διαχείρισης κινδύνων των τραπεζών. Λαμβάνοντας υπόψη τα διδάγματα που αντλήθηκαν από τη CST του 2022, η ΕΚΤ δημοσίευσε επίσης κατευθύνσεις για ορθές πρακτικές[16] με σκοπό τη βελτίωση των ικανοτήτων των τραπεζών για τη διενέργεια προσομοιώσεων για τους κλιματικούς κινδύνους. Η ΕΚΤ θα συνεχίσει να παρακολουθεί την πρόοδο των τραπεζών, με την προσδοκία ότι τα εποπτευόμενα ιδρύματα θα αναπτύξουν περαιτέρω τα πλαίσια για τη διενέργεια όποιου είδους ασκήσεων και θα περιορίσουν τα κενά δεδομένων μέχρι το τέλος του 2024.

1.3 Άμεση εποπτεία σημαντικών ιδρυμάτων

1.3.1 Μη επιτόπια (off-site) εποπτεία

Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ επιδιώκει να εποπτεύει τα ΣΙ με τρόπο αναλογικό, αυστηρό και συνεπή, με βάση τον κίνδυνο. Για τον σκοπό αυτό, κάθε χρόνο ορίζει μια σειρά από βασικές δραστηριότητες διαρκούς εποπτείας. Αυτές βασίζονται στις υπάρχουσες κανονιστικές απαιτήσεις, στο Εγχειρίδιο εποπτείας και στις εποπτικές προτεραιότητες του ΕΕΜ και περιλαμβάνονται στο πρόγραμμα εποπτικής εξέτασης (SEP) για κάθε ΣΙ. Πέρα από αυτές τις δραστηριότητες για την αντιμετώπιση κινδύνων σε επίπεδο συστήματος, στο πρόγραμμα SEP μπορούν να συμπεριληφθούν και άλλες εποπτικές δραστηριότητες προσαρμοσμένες στις ιδιαιτερότητες κάθε τράπεζας που υπάγεται σ’ αυτό, παρέχοντας έτσι στις ΜΕΟ τη δυνατότητα να αναλύουν και να αντιμετωπίζουν ιδιοσυγκρασιακούς κινδύνους. Οι μη επιτόπιες δραστηριότητες του προγράμματος SEP περιλαμβάνουν (α) σχετικές με τον κίνδυνο δραστηριότητες (π.χ. SREP), (β) άλλες δραστηριότητες που συνδέονται με οργανωτικές, διοικητικές ή νομικές απαιτήσεις (π.χ. ετήσια αξιολόγηση της σημαντικότητας) και (γ) πρόσθετες δραστηριότητες που σχεδιάζονται από τις ΜΕΟ για την περαιτέρω προσαρμογή του προγράμματος SEP στις ιδιαιτερότητες του εποπτευόμενου ομίλου ή οντότητας (π.χ. αναλύσεις του επιχειρηματικού μοντέλου ή της δομής διακυβέρνησης μιας τράπεζας).

1.3.1.1 Αναλογικότητα

Όπως και τα προηγούμενα χρόνια, οι προγραμματισμένες εποπτικές δραστηριότητες για το 2022 ακολούθησαν την αρχή της αναλογικότητας, προσαρμόζοντας την ένταση του εποπτικού έργου στη συστημική σημασία και το προφίλ κινδύνου της εποπτευόμενης τράπεζας

Το SEP ακολουθεί την αρχή της αναλογικότητας, δηλ. η ένταση του εποπτικού έργου εξαρτάται από το μέγεθος, τη συστημική σημασία και την πολυπλοκότητα κάθε ιδρύματος.

Όπως και τα προηγούμενα χρόνια, ο μέσος αριθμός των προγραμματισμένων εποπτικών δραστηριοτήτων ανά ΣΙ που περιλαμβάνεται στο SEP αντικατοπτρίζει αυτή την αρχή της αναλογικότητας, δηλ. οι ΜΕΟ που εποπτεύουν μεγαλύτερα ΣΙ με υψηλότερο βαθμό επικινδυνότητας προγραμματίζουν κατά μέσο όρο μεγαλύτερο αριθμό δραστηριοτήτων SEP (Διάγραμμα 14).

Διάγραμμα 14

Μέσος όρος προγραμματισμένων καθηκόντων ανά σημαντικό ίδρυμα το 2022

Πηγή: ΕΚΤ.
Σημείωση: Τα δεδομένα αντλήθηκαν στις 22 Δεκεμβρίου 2022.

Ο αριθμός των δραστηριοτήτων που πραγματοποιήθηκαν το 2022 ήταν οριακά μικρότερος από ό,τι είχε προγραμματιστεί στην αρχή του έτους (Διάγραμμα 15). Αυτό αποδίδεται κυρίως στην ακύρωση μικρού αριθμού διοικητικών καθηκόντων στη διάρκεια του έτους, όπως είχε συμβεί και σε προηγούμενα έτη.

Διάγραμμα 15

Μέσος αριθμός καθηκόντων ανά σημαντικό ίδρυμα το 2022

Πηγή: ΕΚΤ.
Σημείωση: Τα δεδομένα αντλήθηκαν στις 22 Δεκεμβρίου 2022.

1.3.1.2 Προσέγγιση βασισμένη στους κινδύνους

Το SEP ακολουθεί μια προσέγγιση βασισμένη στους κινδύνους, με έμφαση στους σημαντικότερους συστημικούς, αλλά και συγκεκριμένους ανά ίδρυμα κινδύνους για κάθε ΣΙ. Επί παραδείγματι, για τις τράπεζες με υψηλά επίπεδα ΜΕΔ, οι ΜΕΟ διενήργησαν περισσότερες δραστηριότητες που σχετίζονται με τον πιστωτικό κίνδυνο από ό,τι για τη μέση τράπεζα. Ομοίως, το ποσοστό των δραστηριοτήτων των ΜΕΟ που σχετίζεται με τον κίνδυνο αγοράς είναι υψηλότερο για τις τράπεζες με μεγάλα ανοίγματα σε πράξεις στην αγορά και σε διαπραγμάτευση τίτλων από ό,τι για τη μέση τράπεζα (Διάγραμμα 16).

Διάγραμμα 16

Πρόγραμμα SEP το 2021 και το 2022: δραστηριότητες σχετικά με τον πιστωτικό κίνδυνο και τον κίνδυνο αγοράς ως ποσοστό του συνόλου

Πιστωτικός κίνδυνος

(ποσοστά %)


Κίνδυνος αγοράς

(ποσοστά %)

Πηγή: ΕΚΤ.
Σημείωση: Τα δεδομένα αντλήθηκαν στις 22 Δεκεμβρίου 2022.

1.3.1.3 Κύριοι άξονες δράσης της μη επιτόπιας εποπτείας το 2022

Η SREP είναι το βασικό εποπτικό εργαλείο για τη συνοπτική παρουσίαση όλων των πληροφοριών που συλλέγονται για κάθε ίδρυμα ένα δεδομένο έτος, ώστε να παραχθεί η ετήσια αξιολόγηση κινδύνων για το εκάστοτε ίδρυμα (βλ. επίσης Ενότητα 1.3.1.5 σχετικά με την οριζόντια ανάλυση βάσει της SREP 2022).

Χαρακτηριστικά παραδείγματα της μη επιτόπιας εποπτείας που διενήργησαν οι ΜΕΟ το 2022 στο πλαίσιο της SREP για το 2022 και της συνολικής αξιολόγησης βάσει SREP είναι η άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων του 2022 για τους κλιματικούς κινδύνους (βλ. Πλαίσιο 3) και η στοχευμένη αξιολόγηση των επαγγελματικών ακινήτων (commercial real estate – CRE).

Η στοχευμένη αξιολόγηση CRE απαίτησε σημαντικούς πόρους. Ανακοινώθηκε τον Δεκέμβριο του 2021 και επικεντρώθηκε στη διαχείριση του πιστωτικού κινδύνου σε σχέση με τους αναδυόμενους κινδύνους στα εγχώρια χαρτοφυλάκια επαγγελματικών ακινήτων των τραπεζών, χρησιμοποιώντας τη συγκριτική ανάλυση μεταξύ ομοειδών ιδρυμάτων ως βάση για την αξιολόγηση στοιχείων κρίσιμης σημασίας στη διαχείριση πιστωτικού κινδύνου.

Επίσης, η ΕΚΤ διενήργησε άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων για τους κλιματικούς κινδύνους μεταξύ των ΣΙ υπό την εποπτεία της στο πλαίσιο της άσκησης προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων που διεξάγει κάθε χρόνο. Τα κύρια ευρήματα αυτής της άσκησης δημοσιεύθηκαν τον Ιούλιο του 2022.

1.3.1.4 Εποπτικά ευρήματα

Τα εποπτικά ευρήματα είναι ένα από τα κύρια αποτελέσματα των τακτικών εποπτικών δραστηριοτήτων και αντανακλούν αδυναμίες τις οποίες πρέπει να διορθώσουν οι τράπεζες. Οι ΜΕΟ είναι αρμόδιες για την παρακολούθηση των ενεργειών που αναλαμβάνουν οι τράπεζες σε συνέχεια αυτών των ευρημάτων. Το 2022 ο συνολικός αριθμός των καταγεγραμμένων ευρημάτων ήταν μειωμένος σε σχέση με το 2021 και επανήλθε σε επίπεδο παρόμοιο με το προ της πανδημίας. Αυτό αποδίδεται κυρίως στη μείωση του αριθμού των ευρημάτων που σχετίζονται με τις διερευνήσεις εσωτερικών υποδειγμάτων σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος. Η πλειονότητα των ευρημάτων προέρχεται από τις διερευνήσεις εσωτερικών υποδειγμάτων, τις επιτόπιες επιθεωρήσεις και τις δραστηριότητες που σχετίζονται με αδειοδοτήσεις. Ο μεγαλύτερος αριθμός ευρημάτων αφορούσε θέματα πιστωτικού κινδύνου (Διάγραμμα 17).

Διάγραμμα 17

Εποπτικά ευρήματα

Πηγή: ΕΚΤ.
Σημειώσεις: Το δείγμα περιλαμβάνει ευρήματα από όλες τις ΜΕΟ που εργάζονται στην Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ (μεταβαλλόμενο δείγμα). Τα δεδομένα αντλήθηκαν στις 16 Δεκεμβρίου 2022.

1.3.1.5 Οριζόντια ανάλυση βάσει SREP

Το 2021 η διαδικασία SREP επανήλθε στην κανονική της μεθοδολογία, η οποία εφαρμόστηκε εκ νέου στον ετήσιο κύκλο της SREP το 2022. Όπως και στους προηγούμενους κύκλους, οι βαθμολογίες βάσει της SREP παρέμειναν γενικά αμετάβλητες και, παρά την ανάκαμψη μετά την πανδημία, οι εποπτικές αρχές παρέμειναν επιφυλακτικές εν μέσω των εξωγενών διαταραχών που προκάλεσαν οι εμμένουσες επιπτώσεις της πανδημίας και ο ρωσοουκρανικός πόλεμος.

Όπως και σε προηγούμενους κύκλους της SREP και σύμφωνα με τις εποπτικές προτεραιότητες για το 2022, η πλειονότητα των μέτρων ποιοτικού χαρακτήρα στόχευε στην αντιμετώπιση των ανεπαρκειών ως προς τη διαχείριση πιστωτικού κινδύνου και την εσωτερική διακυβέρνηση, ωστόσο για πρώτη φορά ελήφθη και σημαντικός αριθμός μέτρων για την αντιμετώπιση των κλιματικών κινδύνων.

Ο πιστωτικός κίνδυνος ήταν ένας από τους βασικούς τομείς ενδιαφέροντος της αξιολόγησης βάσει SREP. Παρά τη βελτίωση στα επίπεδα κινδύνου και τις θετικές εξελίξεις στην πιστωτική ποιότητα (π.χ. μείωση των ανοιγμάτων ΜΕΔ), οι μέσες βαθμολογίες βελτιώθηκαν οριακά μόνο. Η εξέλιξη αυτή αποδίδεται στη συνεχιζόμενη αβεβαιότητα για τις μακροοικονομικές και χρηματοπιστωτικές εξελίξεις και στις εμμένουσες διαρθρωτικές αδυναμίες που χαρακτηρίζουν τους ελέγχους πιστωτικού κινδύνου. Ως αποτέλεσμα του συνεχιζόμενου ρωσοουκρανικού πολέμου και των συναφών επιπτώσεων στις τιμές της ενέργειας και των βασικών εμπορευμάτων, καθώς και της ταχύρρυθμης εξόδου από το περιβάλλον χαμηλών επιτοκίων, οι διαφαινόμενες ενδείξεις λανθάνοντος κινδύνου έγιναν ολοένα πιο ορατές. Τα ποσοστά δανείων σε καθεστώς ρύθμισης και δανείων Σταδίου 2 αυξήθηκαν πάνω από τα προ της πανδημίας επίπεδά τους, γεγονός που δηλώνει ότι υπάρχουν θύλακες κινδύνου στον τομέα της μοχλευμένης χρηματοδότησης και ανοίγματα που σχετίζονται με ευπάθειες σε συγκεκριμένους τομείς, καθώς και κίνδυνος αντισυμβαλλομένου λόγω των δυσμενών συνεπειών του πολέμου στην Ουκρανία.

Το 1/3 των μέτρων που ελήφθησαν για την αντιμετώπιση του πιστωτικού κινδύνου αφορούσε στρατηγικά και επιχειρησιακά σχέδια ή την κάλυψη των μη εξυπηρετούμενων ανοιγμάτων (ΜΕΑ). Επιπλέον, σε συμφωνία με τις εποπτικές προτεραιότητες για τον πιστωτικό κίνδυνο, ποσοστό 10% του συνόλου των μέτρων αφορούσε αδυναμίες σε θέματα που εμπίπτουν στην επιστολή “Dear CEO” της 4ης Δεκεμβρίου 2020 και στις Κατευθυντήριες γραμμές της ΕΒΑ σχετικά με τη χορήγηση και την παρακολούθηση δανείων.

Η εσωτερική διακυβέρνηση παραμένει πηγή ανησυχίας. Οι ανεπάρκειες στην αποτελεσματικότητα των οργάνων διοίκησης, η διάθεση για ανάληψη κινδύνου, η ανεπαρκής μέριμνα για τις λειτουργίες κανονιστικής συμμόρφωσης και εσωτερικής επιθεώρησης, καθώς και ο επίμονος κατακερματισμός και η απουσία εναρμόνισης των πληροφοριακών συστημάτων, επηρεάζουν την ικανότητα κατάρτισης συγκεντρωτικών δεδομένων των τραπεζών.

Το 1/3 των μέτρων ποιοτικού χαρακτήρα στο πεδίο της εσωτερικής διακυβέρνησης εστίαζε στην ανάγκη βελτίωσης της αποτελεσματικότητας των οργάνων διοίκησης και αποσκοπούσε στην αντιμετώπιση αδυναμιών κυρίως στη σύνθεση των οργάνων διοίκησης και στην κατανομή των αρμοδιοτήτων, καθώς και στον προγραμματισμό για διαδοχή των μελών του Δ.Σ. Στη διάρκεια του 2022 πραγματοποιήθηκε πρόοδος στα ιδρύματα που δεν διέθεταν πολιτικές για τη διαφορετικότητα ή ενδοεπιχειρησιακούς στόχους για την ισότιμη εκπροσώπηση των φύλων σε επίπεδο Δ.Σ. Εντούτοις, για την πλειονότητα των εποπτευόμενων τραπεζών διαπιστώθηκαν αδυναμίες σε σχέση με τη διαφορετικότητα ως προς άλλες διαστάσεις πλην του φύλου (π.χ. ηλικία, καταγωγή).

Όσον αφορά τους κλιματικούς κινδύνους, περισσότερα από 30 ΣΙ κλήθηκαν να υιοθετήσουν 40 μέτρα ποιοτικού χαρακτήρα στο πλαίσιο της αξιολόγησης βάσει SREP. Η πλειονότητα των μέτρων ποιοτικού χαρακτήρα αφορούσε θέματα στρατηγικού και επιχειρησιακού σχεδιασμού, γεγονός που δείχνει ότι αυτός ο τομέας θεωρείται από τις εποπτικές αρχές κρίσιμης σημασίας για την καλύτερη διαχείριση των κλιματικών και περιβαλλοντικών κινδύνων. Τα ευρήματα κάλυψαν ευρύ φάσμα θεμάτων, ώστε να εξασφαλίζεται ότι οι κλιματικοί και περιβαλλοντικοί κίνδυνοι ενσωματώνονται αξιόπιστα και τεκμηριωμένα στα πλαίσια για τη χάραξη στρατηγικής και τη διαχείριση κινδύνων. Αφορούσαν βελτιώσεις στις αξιολογήσεις σημαντικότητας των σχετικών κινδύνων, προσαρμογές των εσωτερικών ασκήσεων προσομοίωσης καταστάσεων κρίσης και της ανάλυσης σεναρίων, τη θέσπιση και παρακολούθηση κατάλληλων βασικών δεικτών κινδύνου, τις τροποποιήσεις του εύρους και της συχνότητας υποβολής αναφορών για τη διαχείριση κινδύνων, καθώς και την περαιτέρω ενσωμάτωση του κλιματικού κινδύνου στο πλαίσιο για τη διάθεση ανάληψης κινδύνου.

Παρά το δυσμενές οικονομικό περιβάλλον, η κεφαλαιακή επάρκεια παρέμεινε ουσιαστικά αμετάβλητη, με τις μέσες κεφαλαιακές απαιτήσεις βάσει του Πυλώνα 2 και τις κατευθύνσεις του Πυλώνα 2 να διαμορφώνονται παρόμοιες όπως τα προηγούμενα έτη. Σε συγκεκριμένες τράπεζες επιβλήθηκαν εκ νέου πρόσθετες κεφαλαιακές απαιτήσεις υπό τον Πυλώνα 2 λόγω ανεπαρκούς κάλυψης των ΜΕΔ. Για πρώτη φορά η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ αξιολόγησε τον κίνδυνο υπερβολικής μόχλευσης στο πλαίσιο της SREP του 2022, προκειμένου να εντοπίσει τις τράπεζες για τις οποίες απαιτούνται μέτρα ποιοτικού χαρακτήρα ή κεφαλαιακές απαιτήσεις βάσει του Πυλώνα 2 ειδικά για τον δείκτη μόχλευσης. Μετά το αποτέλεσμα της αξιολόγησης, προσδιορίστηκαν μέτρα ποιοτικού χαρακτήρα για τέσσερα ιδρύματα. Ο κίνδυνος υπερβολικής μόχλευσης συνδέεται με έκθεση σε ενδεχόμενη μόχλευση (contingent leverage) ή με ενδείξεις “ωραιοποίησης των στοιχείων” (window dressing).

Η μέση κεφαλαιακή κατεύθυνση του Πυλώνα 2 παρέμεινε σε γενικές γραμμές αμετάβλητη, δεδομένου ότι το 2022 δεν διενεργήθηκε άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων για την κεφαλαιακή επάρκεια σε ολόκληρο το τραπεζικό σύστημα.

Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. συγκεντρωτικά αποτελέσματα της αξιολόγησης SREP 2022.

1.3.1.6 Η ΕΚΤ αναθέτει σε εξωτερικούς εμπειρογνώμονες την επανεξέταση της SREP

Η SREP πάντοτε αποτελούσε βασικό στοιχείο των εποπτικών δραστηριοτήτων της ΕΚΤ και είναι το πρωτεύον εργαλείο διασφάλισης συνεπούς εποπτείας υψηλού επιπέδου σε έναν ανομοιογενή τραπεζικό τομέα.

Από τη θέσπισή της η SREP έχει υποστεί σημαντικές αλλαγές, ενσωματώνοντας τροποποιήσεις από νέους ή επικαιροποιημένους κανονισμούς, καθώς και πρακτικές προσαρμογές σε ένα μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Οκτώ χρόνια μετά την έναρξη εφαρμογής της ευρωπαϊκής τραπεζικής εποπτείας, η ΕΚΤ αποφάσισε να αξιολογήσει κατά πόσον η SREP στην τρέχουσα μορφή της καλύπτει πλήρως τις υφιστάμενες ανάγκες και προτεραιότητες και κατά πόσον μπορεί να εξορθολογιστεί η εφαρμοζόμενη διαδικασία. Τον Σεπτέμβριο του 2022 η ΕΚΤ ανέθεσε σε ομάδα διεθνών εμπειρογνωμόνων υψηλού επιπέδου την υποβολή συστάσεων με σκοπό τη βελτίωση της αποδοτικότητας και της αποτελεσματικότητας της ευρωπαϊκής τραπεζικής εποπτείας με βάση την επανεξέταση της SREP.

Στην αρχική φάση του έργου της, η εν λόγω ομάδα σοφών συμμετείχε σε σειρά εισαγωγικών συνεδριάσεων ώστε να εξοικειωθεί με τις βασικές έννοιες και διαδικασίες της SREP και να μπορεί να συλλέξει πληροφορίες κρίσιμες για την αξιολόγηση, αλλά και να δημιουργήσει επαφές στους αντίστοιχους τομείς της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ. Επίσης, οι συνεδριάσεις αυτές κάλυψαν το πώς συνδέει η SREP διάφορες άλλες εποπτικές δραστηριότητες με το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο.

Στην επόμενη φάση του έργου της, η ομάδα εμπειρογνωμόνων πραγματοποίησε συνεντεύξεις με σημαντικούς ενδιαφερόμενους φορείς, δηλ. στελέχη ΕΑΑ, της EBA, άλλων διεθνών εποπτικών αρχών και εκπροσώπους του κλάδου. Σκοπός αυτών των συναντήσεων ήταν η ενημέρωση για τις βέλτιστες πρακτικές και η διερεύνηση επιλογών όσον αφορά τη μελλοντική εξέλιξη της τραπεζικής εποπτείας, καθώς και η διευκόλυνση της ομάδας στη λήψη αποφάσεων σχετικά με τυχόν συστάσεις που θα χρειαζόταν να εκδώσει.

Στην τελική φάση του έργου, από τον Ιανουάριο έως τον Μάρτιο του 2023, οι εμπειρογνώμονες υψηλού επιπέδου σκοπεύουν να διατυπώσουν συστάσεις για την απλούστευση των διαδικασιών και τη βελτίωση της γενικότερης αποτελεσματικότητας της SREP.

1.3.2 Επιτόπια εποπτεία

Το 2022 η πλειονότητα των επιτόπιων επιθεωρήσεων και των διερευνήσεων εσωτερικών υποδειγμάτων πραγματοποιήθηκε με υβριδικές μεθόδους εργασίας

Το 2022 η πλειονότητα των επιτόπιων επιθεωρήσεων (OSI) και των διερευνήσεων εσωτερικών υποδειγμάτων (IMI) πραγματοποιήθηκε με μια υβριδική προσέγγιση που συνδύασε με επιτυχία την παραδοσιακή επιτόπια παρουσία στις εγκαταστάσεις της εποπτευόμενης οντότητας[17] με την εργασία εξ αποστάσεως, με αύξηση της επιτόπιας παρουσίας μόλις το επέτρεψαν οι συνθήκες της πανδημίας.

Το 2022 ξεκίνησαν 158 OSI και 100 IMI για σημαντικά ιδρύματα, παρουσιάζοντας ανοδική τάση σε σχέση με την έναρξη της πανδημίας, και μάλιστα με αριθμό αυξημένο από ό,τι προ της πανδημίας στην περίπτωση των OSI (Διάγραμμα 18).

Όσον αφορά τις επιτόπιες επιθεωρήσεις, όπως και τα προηγούμενα χρόνια χρησιμοποιήθηκε και πάλι η προσέγγιση τύπου εκστρατείας[18] για ποικίλες κατηγορίες κινδύνου, συμπληρώνοντας τις OSI ανά τράπεζα που ζητούν και οι ΜΕΟ. Σε συμφωνία με τις εποπτικές προτεραιότητες για το 2022, οι περισσότερες βασικές εκστρατείες συνεχίστηκαν από το προηγούμενο έτος και αφορούσαν (α) τα επαγγελματικά ακίνητα (CRE),[19] (β) τις μεγαλύτερες μικρομεσαίες/μεγάλες επιχειρήσεις, (γ) τον λεπτομερή έλεγχο των χαρτοφυλακίων υψηλής διαφοροποίησης βάσει του προτύπου ΔΠΧΑ 9, (δ) τη μοχλευμένη χρηματοδότηση, (ε) την εσωτερική διαδικασία αξιολόγησης της κεφαλαιακής επάρκειας (ICAAP), (στ) το επιχειρηματικό μοντέλο και την κερδοφορία και (ζ) τη συγκεντρωτική καταγραφή και αναφορά κινδύνων, μια νέα εκστρατεία για να αξιολογηθεί κατά πόσον η ικανότητα συγκεντρωτικής καταγραφής και οι πρακτικές αναφοράς των κινδύνων στήριξαν γενικά τη διαχείριση των κινδύνων και επέτρεψαν στα όργανα διοίκησης των τραπεζών να λάβουν ενημερωμένες αποφάσεις. Οι αναδυόμενοι κίνδυνοι αντιμετωπίστηκαν με OSI για τους κλιματικούς και περιβαλλοντικούς κινδύνους, τον πιστωτικό κίνδυνο αντισυμβαλλομένου, τους κινδύνους πληροφοριακών συστημάτων λόγω εξωτερικής ανάθεσης και την ανθεκτικότητα έναντι κυβερνοαπειλών. Πραγματοποιήθηκε μια σειρά OSI σχετικά με τις στρατηγικές ψηφιακού μετασχηματισμού των τραπεζών ώστε να αντιμετωπιστούν οι διαρθρωτικές αδυναμίες με την προώθηση αποτελεσματικών στρατηγικών ψηφιακού μετασχηματισμού και διακυβέρνησης.

Όπως και το 2021, τα κύρια θέματα που αντιμετώπισαν οι διερευνήσεις εσωτερικών υποδειγμάτων το 2022 αφορούσαν την εφαρμογή των νέων προτύπων και κατευθυντήριων γραμμών της EBA, την προσωρινή ανοχή των υποδειγμάτων στο πλαίσιο του Brexit και την παρακολούθηση σε συνέχεια της στοχευμένης αξιολόγησης των εσωτερικών υποδειγμάτων (TRIM).

Διάγραμμα 18

Επιτόπιες επιθεωρήσεις και διερευνήσεις εσωτερικών υποδειγμάτων που ξεκίνησαν το 2020, το 2021 και το 2022

(αριθμός διερευνήσεων)

Πηγή: Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ.

1.3.2.1 Κυριότερα ευρήματα των επιτόπιων επιθεωρήσεων

Η ανάλυση που ακολουθεί παρουσιάζει συνοπτικά τα πιο κρίσιμα ευρήματα των επιτόπιων επιθεωρήσεων.[20]

Πιστωτικός κίνδυνος

Καταγράφοντας στροφή σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος, οι OSI για τον πιστωτικό κίνδυνο που πραγματοποιήθηκαν το 2022 βασίστηκαν κυρίως στην ποσοτική προσέγγιση με έμφαση, ειδικότερα, στην εξέταση φακέλων πιστοδοτήσεων και στην αξιολόγηση των πλαισίων σχηματισμού προβλέψεων των τραπεζών βάσει του προτύπου ΔΠΧΑ 9 (με τη συμβολή των νέων μεθοδολογιών που επιτρέπουν τον έλεγχο των χαρτοφυλακίων λιανικής και πιο αναλυτικών (granular) στοιχείων πιστοδοτήσεων. Οι εν λόγω αξιολογήσεις οδήγησαν σε πρόσθετες αναταξινομήσεις ανοιγμάτων στην κατηγορία ΜΕΑ, ύψους 4,2 δισεκ. ευρώ, καθώς και σε πρόσθετες προβλέψεις ύψους 2,3 δισεκ. ευρώ.

Τα ευρήματα που προέκυψαν από τις επιτόπιες επιθεωρήσεις του 2022 για τον πιστωτικό κίνδυνο ανέδειξαν τις παρακάτω σημαντικές αδυναμίες, κατά φθίνουσα σειρά συχνότητας και σοβαρότητας.

  • Αποτύπωση και ταξινόμηση ανά κατηγορία πιστωτικού κινδύνου: αδυναμίες στην αξιολόγηση των χρηματοοικονομικών δυσχερειών των δανειοληπτών που αναγκάζουν τις ομάδες επιθεωρητών να ταξινομήσουν εκ νέου ορισμένα ανοίγματα ως αβέβαιης είσπραξης ή υπό ρύθμιση και να εντάξουν περαιτέρω ανοίγματα στο Στάδιο 2 βάσει του ΔΠΧΑ 9.
  • Υπολογισμός ατομικών και συλλογικών προβλέψεων: αδυναμίες στις παραμέτρους ορισμού της πιθανότητας αθέτησης και της ζημίας σε περίπτωση αθέτησης (LGD) στα υποδείγματα συλλογικού σχηματισμού προβλέψεων, αδυναμίες στην αντιμετώπιση σημαντικής ανόδου του πιστωτικού κινδύνου, ανεπαρκής ενσωμάτωση πληροφόρησης για τις μελλοντικές εξελίξεις, απουσία ανάλυσης ή αισιόδοξη ανάλυση των ταμειακών ροών κατά την εκτίμηση των ατομικών προβλέψεων, υπερεκτίμηση ή ακατάλληλος υπολογισμός της αξίας των εξασφαλίσεων, των στοιχείων ενεργητικού υπό κατάσχεση και των εγγυήσεων.
  • Διαδικασία χορήγησης και παρακολούθησης πιστώσεων: αδυναμίες στη διαδικασία λήψης αποφάσεων για τη χορήγηση πιστώσεων, ακατάλληλος δείκτης υπολογισμού της ικανότητας εξυπηρέτησης χρέους του δανειολήπτη, ανεπαρκής ανάλυση του κινδύνου αναχρηματοδότησης των δανείων με αποπληρωμή στη λήξη (bullet loans), ατελή κριτήρια έγκρισης πιστοδοτήσεων.
  • Ποιότητα των δεδομένων: χαμηλή ποιότητα των δεδομένων από τους φακέλους δανείων που παρείχαν τα επιθεωρούμενα ιδρύματα, εσωτερικά πληροφοριακά συστήματα που δεν υποστηρίζουν τις κατάλληλες διαδικασίες εντοπισμού, παρακολούθησης και κατηγοριοποίησης του πιστωτικού κινδύνου.
Εσωτερική διακυβέρνηση

Όπως και το προηγούμενο έτος, οι OSI που διενεργήθηκαν το 2022 κάλυψαν διάφορα θέματα διακυβέρνησης, με ιδιαίτερη έμφαση στις εποπτικές προτεραιότητες. Τα πιο κρίσιμα ευρήματα[21] ανέδειξαν αδυναμίες στους εξής τομείς διακυβέρνησης:

  • Λειτουργίες εσωτερικού ελέγχου (συμπεριλαμβάνονται η κανονιστική συμμόρφωση, η διαχείριση κινδύνων και η εσωτερική επιθεώρηση): σοβαρές αδυναμίες στο καθεστώς, τους πόρους και τα πεδία δραστηριότητας όλων των λειτουργιών εσωτερικού ελέγχου.
  • Συγκεντρωτική καταγραφή και αναφορά κινδύνων: ανεπαρκείς ρυθμίσεις διακυβέρνησης, αδυναμίες στη διαχείριση ποιότητας δεδομένων που δημιουργούν ανησυχίες για την ικανότητα κατάρτισης ορθών και αξιόπιστων στοιχείων για τους κινδύνους, καθώς και ανακρίβειες και ανεπάρκειες στο πλαίσιο υποβολής αναφορών για τη διαχείριση κινδύνων.
  • Εξωτερική ανάθεση: ανεπαρκής αξιολόγηση κινδύνου κατά τη λήψη αποφάσεων για την εξωτερική ανάθεση εργασιών και αδυναμίες στην παροχή και παρακολούθηση υπηρεσιών που ανατέθηκαν σε εξωτερικούς συνεργάτες, ιδίως σε σχέση με υπηρεσίες πληροφορικής.
  • Εταιρική δομή και οργάνωση: αδύναμη κουλτούρα κινδύνου σε επίπεδο οργανισμού, αδυναμίες των πλαισίων εσωτερικού ελέγχου και ανεπαρκείς ανθρώπινοι και τεχνικοί πόροι.
Κίνδυνος πληροφοριακών συστημάτων

Σε συμφωνία με τις εποπτικές προτεραιότητες για την περίοδο 2022‑24, το 2022 ο αριθμός των OSI που επικεντρώθηκαν στη διαχείριση κινδύνου πληροφοριακών συστημάτων και κυβερνοασφάλειας αυξήθηκε και τα ευρήματα στον συγκεκριμένο τομέα αντιπροσώπευαν σχεδόν τα μισά από τα σοβαρά ευρήματα που εντοπίστηκαν στις OSI για τον κίνδυνο πληροφοριακών συστημάτων το 2022.

Από τα υπόλοιπα ευρήματα, το μεγαλύτερο ποσοστό αφορούσε αδυναμίες στη διαχείριση έργων πληροφορικής (δηλ. 12% του συνόλου των σοβαρών ευρημάτων που σχετίζονταν με τον κίνδυνο πληροφοριακών συστημάτων το 2022). Αφενός, το γεγονός αυτό επιβεβαίωσε την παρατήρηση ότι η κύρια αιτία για τη διακοπή λειτουργίας κρίσιμων υπηρεσιών ήταν οι αλλαγές λογισμικού, όπως ανέφεραν οι τράπεζες στο σχετικό ερωτηματολόγιο (IT Risk Questionnaire).[22] Αφετέρου, ο αριθμός των ευρημάτων σ’ αυτό τον τομέα ήταν ανησυχητικός, με δεδομένες τις αυξημένες προσδοκίες ως προς την ευελιξία κατόπιν αλλαγών λογισμικού που πραγματοποιήθηκαν με σκοπό την υποστήριξη του ψηφιακού μετασχηματισμού (άλλος ένας τομέας ενδιαφέροντος των εποπτικών προτεραιοτήτων).

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τον κίνδυνο πληροφοριακών συστημάτων και κυβερνοασφάλειας βλ. Ενότητα 1.2.3.1.

Εποπτικά κεφάλαια και εσωτερική διαδικασία αξιολόγησης της κεφαλαιακής επάρκειας

Η εκστρατεία για την εσωτερική διαδικασία αξιολόγησης της κεφαλαιακής επάρκειας (ICAAP) που ξεκίνησε το 2020 χρησιμοποιήθηκε και το 2021 και το 2022 ώστε να αντιμετωπιστούν διαρθρωτικές αδυναμίες στην ποσοτικοποίηση κινδύνων και στις κεφαλαιακές προβλέψεις, προκειμένου να ενισχυθεί ο κεφαλαιακός προγραμματισμός.

Τα κύρια ευρήματα σχετικά με τα εποπτικά κεφάλαια (Πυλώνας 1) αφορούσαν: (α) απουσία επίσημης περιγραφής της διαδικασίας υπολογισμού των κεφαλαιακών απαιτήσεων, (β) ανεπαρκές πλαίσιο ελέγχου για τη διαδικασία υπολογισμού των κεφαλαιακών απαιτήσεων και των ιδίων κεφαλαίων και (γ) λανθασμένη ταξινόμηση σε κατηγορίες ανοιγμάτων ή ανεπάρκειες ως προς την απόδοση συντελεστών στάθμισης στα ανοίγματα.

Τα πιο σοβαρά ζητήματα που αναδείχθηκαν από τις επιθεωρήσεις της ICAAP περιλαμβάνουν: (α) αδύναμες εσωτερικές μεθοδολογίες ποσοτικοποίησης (π.χ. για τον πιστωτικό κίνδυνο, τον κίνδυνο αγοράς ή τον κίνδυνο επιτοκίου), (β) ανεπαρκή αξιοπιστία της διαδικασίας του πολυετούς κεφαλαιακού προγραμματισμού, (γ) ανεπαρκή μεθοδολογία εντοπισμού ουσιωδών κινδύνων στο πλαίσιο της διαδικασίας εντοπισμού κινδύνων και (δ) ανύπαρκτη ή ασυνεπή σύνδεση μεταξύ της ICAAP και των πλαισίων επιχειρηματικής στρατηγικής, στρατηγικής για τους κινδύνους και διάθεσης για την ανάληψη κινδύνου.

Επιχειρηματικό μοντέλο και κερδοφορία

Με βάση την εκστρατεία OSI για τα επιχειρηματικά μοντέλα λειτουργίας που ξεκίνησε το 2021, στις σχετικές επιτόπιες επιθεωρήσεις που διενεργήθηκαν το 2022 δόθηκε πάλι έμφαση στις βασικές πτυχές της εκστρατείας (π.χ. επανεξέταση της στρατηγικής, ανάλυση κερδοφορίας, τιμολόγηση των δανείων και χρηματοοικονομικές προβολές).

Τα πιο κρίσιμα ευρήματα ήταν οι υπεραισιόδοξες και πλημμελώς δομημένες χρηματοοικονομικές προβολές που κατάρτισαν ορισμένα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Επιπροσθέτως εντοπίστηκαν οι παρακάτω αδυναμίες.

  • Ελλιπής διαδικασία χάραξης στρατηγικής, η οποία χαρακτηρίζεται από ανεπαρκή παρακολούθηση και δεν επιτρέπει την επίτευξη των στρατηγικών στόχων.
  • Πλημμελής ανάλυση κερδοφορίας με ανεπαρκή καθοδήγηση λόγω ακατάλληλων διαδικασιών στρατηγικής αξιολόγησης των βασικών δεικτών απόδοσης (KPI) και αδυναμία εφαρμογής των KPI στην πράξη.
  • Αναποτελεσματικό πλαίσιο τιμολόγησης, το οποίο θέτει σε κίνδυνο την κερδοφορία και τους στρατηγικούς στόχους.
Κίνδυνος αγοράς

Οι επιτόπιες επιθεωρήσεις για τον κίνδυνο αγοράς που διενεργήθηκαν το 2022 εστίασαν αφενός στον κίνδυνο αποτίμησης των τραπεζών που επηρεάζονται από το Brexit, οι οποίες αξιολογήθηκαν στο πλαίσιο του κινδύνου επιτοκίου στην εκστρατεία για το τραπεζικό χαρτοφυλάκιο και αφετέρου στον πιστωτικό κίνδυνο αντισυμβαλλομένου.

Οι κυριότερες αδυναμίες που εντοπίστηκαν το 2022 σχετίζονται με τη μέτρηση της εύλογης αξίας και πρόσθετες προσαρμογές αξίας (ανεπαρκής αξιοπιστία των πηγών δεδομένων της αγοράς και κάλυψη όσον αφορά την ανεξάρτητη επαλήθευση τιμής, ανεπαρκείς μεθοδολογίες ιεράρχησης της εύλογης αξίας και πρόσθετων προσαρμογών αξίας, ανησυχίες σχετικά με τις πρακτικές απόσβεσης του κέρδους πρώτης ημέρας). Επίσης, εντοπίστηκαν αδυναμίες στο πλαίσιο διαχείρισης του κινδύνου υποδειγμάτων (κυρίως στη διαδικασία επικύρωσης των υποδειγμάτων και τις διορθώσεις των παραμέτρων κινδύνου) και στη διαχείριση του κινδύνου αντισυμβαλλομένου (που αφορά κυρίως τα πλαίσια διενέργειας των ασκήσεων προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων για τη διαχείριση του κινδύνου αντισυμβαλλομένου, τον εντοπισμό, τη μέτρηση και τη θέσπιση ορίων, καθώς και τη διαχείριση ασφαλειών).

Κίνδυνος ρευστότητας

Δεν υπήρξε μεταβολή στην έκταση των επιτόπιων επιθεωρήσεων για τον κίνδυνο ρευστότητας. Η πλειονότητα των πολύ σοβαρών ευρημάτων σχετίζεται με αδυναμίες στην επιμέτρηση και παρακολούθηση των κινδύνων (ελλείψεις σε σχέση με την ορθότητα των παραμέτρων και την επιλογή των παραδοχών), στην υποβολή εποπτικών δεδομένων (εσφαλμένη ταξινόμηση των συνιστωσών του δείκτη κάλυψης ρευστότητας) και στο πλαίσιο για τη διενέργεια των ασκήσεων προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων (ατέλειες στον σχεδιασμό των σεναρίων).

Κίνδυνος επιτοκίου στο τραπεζικό χαρτοφυλάκιο

Η πλειονότητα των κρίσιμων ευρημάτων αφορούσε αδυναμίες στο πλαίσιο για τα σενάρια των ασκήσεων προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων (ατέλειες στον σχεδιασμό σεναρίων και στην εφαρμογή του εποπτικού ελέγχου ακραίων τιμών), καθώς και στην επιμέτρηση και παρακολούθηση του κινδύνου επιτοκίου στο τραπεζικό χαρτοφυλάκιο, όπου εντοπίστηκαν αδυναμίες στα υποδείγματα ποσοτικοποίησης που χρησιμοποιούνται για τις παραδοχές των συμπεριφορικών υποδειγμάτων, ανεπάρκειες στην επικύρωση υποδειγμάτων και τον δοκιμαστικό εκ των υστέρων έλεγχο (back‑testing).

1.3.2.2 Κυριότερα ευρήματα των διερευνήσεων εσωτερικών υποδειγμάτων

Το 2022 η προσέγγιση των διερευνήσεων εσωτερικών υποδειγμάτων (IMI) εστίασε στις παρακάτω παραμέτρους.

Πρόγραμμα διορθωτικών ενεργειών για τα αιτήματα εσωτερικών διαβαθμίσεων (internal ratings‑based – IRB) σύμφωνα με τις απαιτήσεις της EBA: μεγάλος αριθμός αιτημάτων που υπέβαλαν οι τράπεζες σχετικά με τα εσωτερικά υποδείγματα αφορούσε την ανάγκη τροποποίησης των υποδειγμάτων σύμφωνα με τις νέες απαιτήσεις που έχει καθορίσει η EBA στο πλαίσιο της αναθεώρησης του κανονιστικού πλαισίου για τη μέθοδο των εσωτερικών διαβαθμίσεων (το λεγόμενο πρόγραμμα διορθωτικών ενεργειών IRB). Η προθεσμία για τη συμμόρφωση προς το μεγαλύτερο μέρος των εν λόγω απαιτήσεων έληξε στο τέλος του 2021. Συνεπώς, πολύ μεγάλος αριθμός αιτημάτων από τις εν λόγω τράπεζες αξιολογήθηκε στη διάρκεια του 2022.

Τα πιο κρίσιμα ευρήματα αφορούσαν τις διαδικασίες διασφάλισης ποιότητας δεδομένων. Σε σχέση με το πλαίσιο υποδειγματοποίησης για την εκτίμηση της πιθανότητας αθέτησης υποχρεώσεων (PD), τα κρισιμότερα ευρήματα αφορούσαν τον υπολογισμό του μακροχρόνιου μέσου όρου και τα περιθώρια συντηρητικότητας, ενώ όσον αφορά την εκτίμηση της ζημίας σε περίπτωση αθέτησης (LGD), υπήρξε μεγάλος αριθμός σοβαρών ευρημάτων σε σχέση με τον υπολογισμό της πραγματοποιηθείσας LGD και τον υπολογισμό LGD κατάλληλης για την περίπτωση οικονομικής επιβράδυνσης (LGD downturn estimation).

Ενέργειες σε συνέχεια της TRIM: Οι 200 επιτόπιες διερευνήσεις που πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο της στοχευμένης αξιολόγησης εσωτερικών υποδειγμάτων (TRIM) αποκάλυψαν ότι οι τράπεζες χρειάζεται να βελτιώσουν σημαντικά τον τρόπο εφαρμογής και χρήσης των εσωτερικών υποδειγμάτων. Ο διαρκής εποπτικός έλεγχος θεωρείται σημαντικός προκειμένου να διασφαλίζεται ότι οι τράπεζες αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά τις αδυναμίες που εντοπίζονται. Γενικά, σε σχέση με το υπόδειγμα εσωτερικών διαβαθμίσεων (IRB), οι ενέργειες σε συνέχεια της TRIM συνδυάστηκαν με διερευνήσεις εσωτερικών υποδειγμάτων που πραγματοποιήθηκαν ειδικά για τους σκοπούς του προαναφερθέντος προγράμματος διορθωτικών ενεργειών IRB σύμφωνα με τις απαιτήσεις της EBA.

Νέα ιδρύματα που υπόκεινται στην άμεση Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ: Με την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ και τη μετεγκατάσταση ιδρυμάτων σε χώρες εντός της τραπεζικής ένωσης, ορισμένα ιδρύματα ζήτησαν την έγκριση της ΕΚΤ για να συνεχίσουν να χρησιμοποιούν τα εσωτερικά υποδείγματά τους που είχαν εγκριθεί εκτός του πεδίου της ευρωπαϊκής τραπεζικής εποπτείας. Σημαντικός αριθμός IMI το 2022 στόχευε στην αξιολόγηση αυτών των υποδειγμάτων, συγκεκριμένα της μεθόδου περί εσωτερικών υποδειγμάτων για τον κίνδυνο αγοράς και τον πιστωτικό κίνδυνο αντισυμβαλλομένου.

Ως αποτέλεσμα των IMI για τον κίνδυνο αγοράς, τα περισσότερα ευρήματα στις τράπεζες που επηρεάζονται από το Brexit αφορούσαν αδυναμίες στη διακυβέρνηση και την εξωτερική ανάθεση εργασιών, δεδομένου ότι για τη διαχείριση κινδύνων, την ανάπτυξη υποδειγμάτων και την παρακολούθηση βασίζονται σε μεγάλο βαθμό σε λειτουργίες του ομίλου ή σε άλλες οντότητες του ομίλου εκτός του πεδίου της ευρωπαϊκής τραπεζικής εποπτείας. Επιπλέον, οι τράπεζες αυτές διαπιστώθηκε ότι υστερούν σε σχέση με άλλα ιδρύματα όσον αφορά τη συμμόρφωση προς τα κανονιστικά πρότυπα και το πώς αντιλαμβάνεται η ΕΚΤ τις εν λόγω κανονιστικές απαιτήσεις, π.χ. σε τομείς όπως το πλαίσιο εφαρμογής ενός μηχανισμού προσαρμογής για κινδύνους που δεν έχουν ενσωματωθεί στο υπόδειγμα (risk‑not‑in‑the‑model)[23] και τον δοκιμαστικό εκ των υστέρων έλεγχο (back‑testing) των χαρτοφυλακίων κινδύνου αγοράς που δεν έχουν λήξει (not‑yet‑mature). Για ορισμένες κατηγορίες κινδύνου αγοράς, τα υποδείγματα κινδύνου αγοράς δεν καλύπτουν σημαντικό ποσοστό των θέσεων, που είναι ωστόσο προϋπόθεση για τη χρήση εσωτερικών υποδειγμάτων.

Ως αποτέλεσμα των IMI για τον πιστωτικό κίνδυνο αντισυμβαλλομένου, τα περισσότερα ευρήματα στις τράπεζες που επηρεάζονται από το Brexit αφορούσαν θέματα διακυβέρνησης και εξωτερικής ανάθεσης, δεδομένου ότι τα ιδρύματα που επηρεάζονται από το Brexit βασίζονταν σε μεγάλο βαθμό σε λειτουργίες του ομίλου για τη διαχείριση κινδύνων, την ανάπτυξη υποδειγμάτων και την παρακολούθηση, όπως και στην περίπτωση του κινδύνου αγοράς. Τα ευρήματα αφορούσαν επίσης ορισμένες πτυχές των εσωτερικών υποδειγμάτων οι οποίες δεν είναι τυπικές των ιδρυμάτων που επηρεάζονται από το Brexit, π.χ. η επικύρωση (ιδίως για την κάλυψη κατά τον δοκιμαστικό εκ των υστέρων έλεγχο), η ποιότητα των δεδομένων, η παραμετροποίηση των ασκήσεων προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων και η υποδειγματοποίηση των ταμειακών ροών συναλλαγών επί τίτλων στη διάρκεια της περιόδου κινδύνου περιθωρίου (margin period of risk)[24].

Τέλος, η ΕΚΤ έλαβε και αξιολόγησε αιτήματα που αφορούσαν την επάνοδο σε λιγότερο προηγμένες μεθόδους, ιδίως στο πλαίσιο των πρωτοβουλιών που ανέλαβαν οι τράπεζες για την απλοποίηση των υποδειγμάτων τους, σε συμφωνία με τις εποπτικές προσδοκίες της ΕΚΤ. Δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στην αποτροπή της επιλεκτικής χρήσης της μιας ή της άλλης μεθόδου (cherry‑picking) σε αυτές τις περιπτώσεις.

1.4 Έμμεση εποπτεία των λιγότερο σημαντικών ιδρυμάτων

1.4.1 Διάρθρωση του τομέα των λιγότερο σημαντικών ιδρυμάτων

Ο τομέας των ΛΣΙ παραμένει συνολικά μάλλον κατακερματισμένος. Ωστόσο, το 83% του συνόλου των ευρωπαϊκών ΛΣΙ βρίσκεται στη Γερμανία, την Αυστρία και την Ιταλία. Ως εκ τούτου, οι ίδιες αυτές χώρες πρωτοστάτησαν και στην ενοποίηση του τομέα των ΛΣΙ.

Ο αριθμός των ΛΣΙ το 2022 υποχώρησε περαιτέρω σε 2.032, επιβεβαιώνοντας τη συνεχιζόμενη τάση προς ενοποίηση εντός του τομέα των ΛΣΙ

Αυτή η τάση προς ενοποίηση στον τομέα των ΛΣΙ συνεχίστηκε στη διάρκεια του 2022, με τον συνολικό αριθμό των ΛΣΙ να υποχωρεί περαιτέρω, από 2.089 στο τέλος του 2021 σε 2.032 (Πίνακας 1) το γ΄ τρίμηνο του 2022, ενώ το μεγαλύτερο μέρος της μείωσης αναλογούσε στη Γερμανία. Τους δέκα πρώτους μήνες του 2022 εξαγοράστηκαν ή συγχωνεύθηκαν συνολικά 39 οντότητες, εκ των οποίων 33 γερμανικά και 5 αυστριακά ΛΣΙ. Σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος, ο αριθμός των ιδρυμάτων των οποίων οι άδειες λειτουργίας ανακλήθηκαν μειώθηκε σημαντικά, από 10 ΛΣΙ στο σύνολο των χωρών που συμμετέχουν στον ΕΕΜ το 2021 σε μόλις ένα ΛΣΙ το 2022. Επίσης, υπήρξε μόνο μία περίπτωση λήξης της άδειας λειτουργίας. Οι εξελίξεις αυτές αντισταθμίστηκαν μόνο εν μέρει από τη χορήγηση τεσσάρων νέων αδειών λειτουργίας σε τέσσερις διαφορετικές χώρες και την έναρξη εργασιών άλλων τριών οντοτήτων (υποκαταστημάτων ή χρηματοδοτικών εταιριών συμμετοχών), οι οποίες άρχισαν να δραστηριοποιούνται υπό την ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία.

Πίνακας 1

Αριθμός λιγότερο σημαντικών ιδρυμάτων ανά χώρα

Πηγή: ΕΚΤ.
Σημείωση: Τα στοιχεία αντικατοπτρίζουν το υψηλότερο επίπεδο ενοποίησης με εξαίρεση τις υποδομές των χρηματοπιστωτικών αγορών.

Παρά τη μείωση του αριθμού των ΛΣΙ, ο εν λόγω τομέας εξακολουθεί να αντιπροσωπεύει σημαντικό ποσοστό του ευρύτερου ευρωπαϊκού τραπεζικού τομέα, καθώς διακρατεί σχεδόν το 15% του συνολικού ενεργητικού του τραπεζικού τομέα, αν δεν συμπεριληφθούν οι υποδομές των χρηματοπιστωτικών αγορών (18% αν συμπεριληφθούν). Το μερίδιο του ενεργητικού των ΛΣΙ στο συνολικό ενεργητικό του τραπεζικού τομέα της εκάστοτε χώρας εξηγεί τη σπουδαιότητα του τομέα των ΛΣΙ σε ορισμένα κράτη‑μέλη. Αποτυπώνει επίσης ικανοποιητικά την ανομοιογενή σύνθεση των διαφόρων εγχώριων τραπεζικών συστημάτων μεταξύ των 21 χωρών που υπόκεινται στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία. Στο Λουξεμβούργο, τη Γερμανία και την Αυστρία τα ΛΣΙ αντιπροσωπεύουν πάνω από το 1/3 του συνολικού ενεργητικού του εγχώριου τραπεζικού τομέα. Αντίθετα, σε χώρες όπου ο τραπεζικός τομέας χαρακτηρίζεται από υψηλότερο βαθμό συγκέντρωσης, ο τομέας των ΛΣΙ είναι σχετικά μικρός. Έτσι στη Γαλλία, την Ελλάδα και το Βέλγιο αντιπροσωπεύει μόλις 2,6%, 3,5% και 5,5% αντίστοιχα του συνολικού ενεργητικού του τραπεζικού τομέα.

Διάγραμμα 19

Μερίδια αγοράς των σημαντικών και των λιγότερο σημαντικών ιδρυμάτων

(% του συνολικού ενεργητικού του τραπεζικού τομέα)

Πηγή: Υπολογισμοί της ΕΚΤ βάσει στοιχείων FINREP F 01.01, F 01.01_DP.
Σημείωση: Το διάγραμμα παρουσιάζει το μερίδιο αγοράς υπολογιζόμενο στο υψηλότερο επίπεδο ενοποίησης. Αυτό σημαίνει ότι τα υποκαταστήματα και οι οντότητες που είναι θυγατρικές οντοτήτων οι οποίες συμμετέχουν στον ΕΕΜ περιλαμβάνονται στο συνολικό ενεργητικό της μητρικής οντότητας και δεν λαμβάνονται υπόψη στο αντίστοιχο μερίδιο αγοράς του εγχώριου τραπεζικού τομέα. Για τη Βουλγαρία, την Κροατία και τη Σλοβακία προβλέπονται εξαιρέσεις σ’ αυτή τη γενική μεθοδολογία, έτσι τα μερίδια αγοράς των ΣΙ στις εν λόγω χώρες περιλαμβάνουν το συνολικό ενεργητικό των οντοτήτων που είναι τοπικές θυγατρικές διασυνοριακών μητρικών οντοτήτων οι οποίες συμμετέχουν στον ΕΕΜ. Ως εκ τούτου, τα ποσοστά των μεριδίων αγοράς για τη Βουλγαρία, την Κροατία και τη Σλοβακία ακολουθούν διαφορετική μεθοδολογία και δεν είναι άμεσα συγκρίσιμα με εκείνα των υπόλοιπων χωρών στο διάγραμμα.

Ο τομέας των ΛΣΙ περιλαμβάνει ποικίλα δυναμικά τμήματα της αγοράς, από καταναλωτική πίστη και στεγαστικά δάνεια έως υπηρεσίες ιδιωτικής τραπεζικής και διαχείρισης περιουσιακών στοιχείων. Οι δραστηριότητες των ΛΣΙ τείνουν να είναι πιο συγκεντρωμένες γεωγραφικά από ό,τι εκείνες των ΣΙ, με κυρίαρχο επιχειρηματικό μοντέλο λειτουργίας τη λιανική τραπεζική. Ως εκ τούτου, ο τομέας των ΛΣΙ περιλαμβάνει συνήθως μεγάλο αριθμό περιφερειακών αποταμιευτικών ή/και συνεταιριστικών τραπεζών, ενώ οι περισσότερες από τις εν λόγω τράπεζες στη Γερμανία και την Αυστρία είναι επίσης μέλη θεσμικών συστημάτων προστασίας – πάνω από τα 2/3 του συνόλου των ΛΣΙ στην Αυστρία και περίπου το 90% στη Γερμανία.

Διάγραμμα 20

Ταξινόμηση των λιγότερο σημαντικών ιδρυμάτων κατά επιχειρηματικό μοντέλο λειτουργίας

(ποσοστά επί του αριθμού των ΛΣΙ σε κάθε χώρα)

Πηγή: Υπολογισμοί της ΕΚΤ βάσει των υποδειγμάτων FINREP F 01.01, F 01.01_DP.
Σημείωση: Το διάγραμμα παρουσιάζει το μερίδιο αγοράς υπολογισμένο στο υψηλότερο επίπεδο ενοποίησης. Αυτό σημαίνει ότι τα υποκαταστήματα και οι οντότητες που είναι θυγατρικές οντοτήτων οι οποίες συμμετέχουν στον ΕΕΜ περιλαμβάνονται στο συνολικό ενεργητικό της μητρικής οντότητας και δεν λαμβάνονται υπόψη στο αντίστοιχο μερίδιο αγοράς του εγχώριου τραπεζικού τομέα. Για τη Βουλγαρία, την Κροατία και τη Σλοβακία προβλέπονται εξαιρέσεις σ’ αυτή τη γενική μεθοδολογία και τα μερίδια αγοράς των ΣΙ στις εν λόγω χώρες περιλαμβάνουν το συνολικό ενεργητικό των οντοτήτων που αποτελούν τοπικές θυγατρικές διασυνοριακών μητρικών οντοτήτων που συμμετέχουν στον ΕΕΜ. Ως εκ τούτου, τα ποσοστιαία μερίδια αγοράς για τη Βουλγαρία, την Κροατία και τη Σλοβακία ακολουθούν διαφορετική μεθοδολογία και δεν είναι άμεσα συγκρίσιμα με εκείνα των υπόλοιπων χωρών στο διάγραμμα.

1.4.2 Επιλεγμένες δραστηριότητες επίβλεψης

Ο πιστωτικός κίνδυνος παραμένει μείζονος σημασίας για την εποπτεία των ΛΣΙ, παρότι η μείωση του δείκτη ΜΕΔ συνεχίστηκε και το 2022

Παρά τη σταθερή καθοδική πορεία των επιπέδων των ΜΕΔ τα τελευταία χρόνια, ο πιστωτικός κίνδυνος παραμένει βασική πηγή ανησυχίας για τα ΛΣΙ, με δεδομένη την τρέχουσα μακροοικονομική και γεωπολιτική αβεβαιότητα. Στο σύνολο των ΛΣΙ, ο δείκτης ΜΕΔ (χωρίς τη χρηματοδότηση από τις κεντρικές τράπεζες) τον Σεπτέμβριο του 2022 υποχώρησε σε 2,1%, από 2,3% τον Σεπτέμβριο του 2021. Αντίστοιχα, ο αριθμός των ΛΣΙ με υψηλά επίπεδα ΜΕΔ[25] συνέχισε να μειώνεται, από 208 σε 183 σε δωδεκάμηνη βάση.

Μετά τις πολυάριθμες εποπτικές δραστηριότητες για τον πιστωτικό κίνδυνο τα τελευταία χρόνια, το 2022 αναπτύχθηκε και εφαρμόστηκε σταδιακά ένα κοινό πλαίσιο για την τακτική, δομημένη παρακολούθηση των τάσεων του πιστωτικού κινδύνου στα ΛΣΙ. Το πλαίσιο αυτό παρέχει στις ΕΑΑ πιο αναλυτικά επίπεδα αναφοράς, επιτρέποντας τη σύγκριση βασικών δεικτών σε τακτική βάση για θέματα όπως ο προσδιορισμός των ανοιγμάτων σε καθεστώς ρύθμισης και των ανοιγμάτων αβέβαιης είσπραξης, καθώς και οι πρακτικές σχηματισμού προβλέψεων στον τομέα των ΛΣΙ.

Ο θεματικός έλεγχος για την εσωτερική διακυβέρνηση των ΛΣΙ ολοκληρώθηκε το 2022

Η εσωτερική διακυβέρνηση παρέμεινε βασική προτεραιότητα των ευρωπαϊκών εποπτικών αρχών. Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ πραγματοποίησε τον θεματικό έλεγχο για τις ρυθμίσεις διακυβέρνησης των ΛΣΙ το 2021/22 σε συνεργασία με τις εθνικές εποπτικές αρχές, χρησιμοποιώντας στοιχεία από δείγμα σχεδόν 300 ΛΣΙ από τις 21 συμμετέχουσες χώρες. Ο έλεγχος κάλυψε ευρύ φάσμα θεμάτων που σχετίζονται με την εσωτερική διακυβέρνηση, συμπεριλαμβανομένης της λειτουργίας των διοικητικών συμβουλίων των ΛΣΙ, και συμπληρώθηκε από έρευνα για τις συναφείς εθνικές εποπτικές πρακτικές. Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ και οι εθνικές εποπτικές αρχές θα συνεχίσουν να προάγουν την περαιτέρω ευθυγράμμιση των εποπτικών προσδοκιών και προτύπων για την εσωτερική διακυβέρνηση, αντιμετωπίζοντας τυχόν αδυναμίες όπως εντοπίζονται.

Η αδύναμη κερδοφορία ήταν το θέμα πολυάριθμων εποπτικών δραστηριοτήτων

Παράλληλα, η κερδοφορία παραμένει πηγή ανησυχίας για μεγάλο μέρος του τομέα των ΛΣΙ (βλ. Ενότητα 1.1.2). Έτσι, οι ευρωπαϊκές εποπτικές αρχές διενήργησαν διάφορες σχετικές δραστηριότητες, π.χ. σε σχέση με τον ψηφιακό μετασχηματισμό σε τομείς όπως η χρήση ηλεκτρονικής πλατφόρμας καταθέσεων από τα ΛΣΙ ή τη στενή παρακολούθηση των ΛΣΙ που χρησιμοποιούν επιχειρηματικά μοντέλα χρηματοοικονομικής τεχνολογίας (FinTech). Επιπλέον, διενήργησαν εξειδικευμένες αναλύσεις ανά τομέα για διάφορα θέματα, όπως οι πιστωτικοί και οι οικοδομικοί συνεταιρισμοί ή η παρακολούθηση των αποταμιευτικών τραπεζών και των δικτύων θεσμικών συστημάτων προστασίας (institutional protection schemes – IPS), καθώς και το Brexit, με έμφαση στα επιχειρηματικά μοντέλα λειτουργίας και την κερδοφορία.

Το 2022 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ πραγματοποίησε πιλοτική άσκηση για την αποτελεσματικότητα της εποπτείας των ΛΣΙ

Επίσης, το 2022 ξεκίνησε πιλοτική άσκηση προς υποστήριξη του ευρύτερου στόχου να βελτιωθεί η συνέπεια των εποπτικών αποτελεσμάτων για τα ΛΣΙ που υπόκεινται στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία. Η άσκηση αποσκοπούσε στη μέτρηση της αποτελεσματικότητας της εποπτείας και επίβλεψης των ΛΣΙ που υπόκεινται στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία με βάση ποσοτικές και ποιοτικές πληροφορίες. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στους εποπτικούς πόρους, τις εποπτικές δραστηριότητες (π.χ. επιτόπιες επιθεωρήσεις), την ένταση του εποπτικού διαλόγου με τα ΛΣΙ και τη συμμόρφωση προς τις κατευθυντήριες γραμμές της EBA.

Πολυάριθμες περαιτέρω πρωτοβουλίες εποπτείας και επίβλεψης αναλήφθηκαν σε συμφωνία με τις γενικότερες εποπτικές προτεραιότητες και τους βασικούς κινδύνους που έχουν εντοπιστεί στον τομέα των ΛΣΙ

Οι νέες πρωτοβουλίες επίβλεψης των ΛΣΙ περιλάμβαναν θεματικές εργασίες για τον κλιματικό κίνδυνο, τη διαχείριση κρίσεων και την επανεξέταση των πρακτικών των ΕΑΑ για τη διενέργεια ασκήσεων προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων. Περαιτέρω λεπτομέρειες σχετικά με αυτές και άλλες πρωτοβουλίες αναφέρονται στην έκθεση LSI supervision report 2022.

1.4.3 Καταγραφή εθνικών πρακτικών διενέργειας ασκήσεων προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων για τα ΛΣΙ

Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ συνέχισε να προάγει την ευρύτερη σύγκλιση στον τομέα των εποπτικών ασκήσεων προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων για τα ΛΣΙ διενεργώντας μια καταγραφή των αντίστοιχων εθνικών πρακτικών για τα ΛΣΙ. Η συγκριτική ανάλυση των προσεγγίσεων που εφαρμόζονται σε εθνικό επίπεδο αποτέλεσε τη βάση για την περαιτέρω πρόοδο προς την επίτευξη συνέπειας, όπου ενδείκνυται, π.χ. διευκόλυνση της χρήσης κοινών σεναρίων. Η ανταλλαγή ορθών πρακτικών μεταξύ των ΕΑΑ θα συμβάλει και στην εναρμόνιση των πρακτικών διενέργειας των ασκήσεων προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων μεταξύ των ΛΣΙ, στον βαθμό που το επιτρέπουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των εθνικών ΛΣΙ και με πλήρη σεβασμό προς την αρχή της αναλογικότητας.

1.5 Μακροπροληπτικές αρμοδιότητες της ΕΚΤ

Η ΕΚΤ εξακολούθησε να συνεργάζεται στενά με τις εθνικές αρχές το 2022, σύμφωνα με τα μακροπροληπτικά καθήκοντα που της έχουν ανατεθεί βάσει του άρθρου 5 του Κανονισμού ΕΕΜ[26]. Σ’ αυτό το πλαίσιο, όπως και τα προηγούμενα χρόνια, η ΕΚΤ έλαβε και αξιολόγησε κοινοποιήσεις για μέτρα μακροπροληπτικής πολιτικής που της κοινοποιήθηκαν από τις αντίστοιχες εθνικές αρχές. Οι κοινοποιήσεις αφορούσαν αποφάσεις για τον καθορισμό αντικυκλικού κεφαλαιακού αποθέματος ασφαλείας (CCyB), αποφάσεις σχετικά με τον προσδιορισμό των παγκοσμίως συστημικά σημαντικών ιδρυμάτων (G‑SII) ή των λοιπών συστημικά σημαντικών ιδρυμάτων (O‑SII) και τον χειρισμό τους από την άποψη των κεφαλαιακών απαιτήσεων, καθώς και αποφάσεις σχετικά με άλλα μακροπροληπτικά μέτρα, π.χ. τον καθορισμό αποθεμάτων ασφαλείας έναντι συστημικού κινδύνου ή μέτρα βάσει του άρθρου 458 του Κανονισμού για τις κεφαλαιακές απαιτήσεις (CRR).

Στη διάρκεια της πανδημίας αρκετές εθνικές αρχές αποφάσισαν να αποδεσμεύσουν τα αποθέματα ασφαλείας ώστε να στηρίξουν την παροχή δανείων αυτή την περίοδο. Ωστόσο, το 2021 μερικές εθνικές αρχές άρχισαν να επιβάλλουν εκ νέου απαιτήσεις για θετικά ποσοστά αντικυκλικού κεφαλαιακού αποθέματος ασφαλείας (CCyB) προκειμένου να αντιμετωπίσουν τον αυξανόμενο κυκλικό κίνδυνο. Αυτό συνεχίστηκε το 2022, με αρκετές εθνικές αρχές να αυξάνουν το κυκλικό και το διαρθρωτικό κεφαλαιακό απόθεμα ασφαλείας σε ένα περιβάλλον διόγκωσης των μακροχρηματοπιστωτικών ευπαθειών. Επίσης, οι εθνικές αρχές προσδιόρισαν 129 O‑SII και καθόρισαν το ποσοστό κεφαλαιακού αποθέματος ασφαλείας τους. Τα εν λόγω ποσοστά αποθεμάτων ασφαλείας ήταν σύμφωνα με τη μεθοδολογία που ορίζει ένα ελάχιστο ποσοστό (κατώφλι) κεφαλαιακού αποθέματος ανά κατηγορία συστημικής σημασίας των O‑SII (floor methodology), την οποία εφαρμόζει η ΕΚΤ από το 2016. Στις 21 Δεκεμβρίου 2022 η ΕΚΤ ανακοίνωσε ότι από 1ης Ιανουαρίου 2024 θα αρχίσει να χρησιμοποιεί αναθεωρημένη μεθοδολογία ορισμού του ελάχιστου ποσοστού για την αξιολόγηση των αποθεμάτων ασφαλείας των O‑SII.[27] Η αναθεωρημένη μεθοδολογία του ελάχιστου ποσοστού σχεδιάστηκε για να ενισχύσει την ικανότητα των O‑SII να απορροφούν ζημίες, να μειώσει περαιτέρω τον κίνδυνο ανομοιογένειας των αποθεμάτων ασφαλείας των O‑SII και να εξασφαλίσει την ομοιόμορφη μεταχείριση των O‑SII στις χώρες εκείνες που υπόκεινται στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία.

Τον Μάρτιο του 2022 η ΕΚΤ δημοσίευσε την απάντησή προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή που είχε ζητήσει τη συμβουλή της σχετικά με την επανεξέταση του ευρωπαϊκού μακροπροληπτικού πλαισίου.[28] Είχε ζητηθεί επίσης η συμβολή της EBA και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Συστημικού Κινδύνου (ΕΣΣΚ), που δημοσίευσαν τις απαντήσεις τους παράλληλα.[29]

Αναγνώριση της προόδου που έχει συντελεστεί προς την ανάπτυξη της ευρωπαϊκής τραπεζικής ένωσης στην αναθεωρημένη μεθοδολογία αξιολόγησης για τα G‑SII

Τον Μάιο του 2022 η Επιτροπή της Βασιλείας για την Τραπεζική Εποπτεία τροποποίησε τη μεθοδολογία της για τις παγκοσμίως συστημικά σημαντικές τράπεζες (G‑SIB) σε αναγνώριση της προόδου που συντελέστηκε προς την ανάπτυξη της ευρωπαϊκής τραπεζικής ένωσης. Η αναθεωρημένη μεθοδολογία παρέχει στις εποπτικές αρχές τη διακριτική ευχέρεια να μειώσουν τους συντελεστές στάθμισης που αποδίδονται σε στοιχεία ενεργητικού και παθητικού εντός της τραπεζικής ένωσης κατά την αξιολόγηση της συστημικής σημασίας των τραπεζών.[30] Σε συνέχεια αυτού, η ΕΚΤ δημοσίευσε δήλωση στις 27 Ιουνίου 2022 σε σχέση με τη μεταχείριση της ευρωπαϊκής τραπεζικής ένωσης στο πλαίσιο της μεθοδολογίας αξιολόγησης των παγκοσμίως συστημικά σημαντικών τραπεζών.[31] Σε συμφωνία με τη μεθοδολογία για τις G‑SIB, η ΕΚΤ και οι εθνικές αρχές εντόπισαν οκτώ G-SII που υπόκεινται στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία το 2022 και καλούνται να διατηρούν πρόσθετα κεφαλαιακά αποθέματα ασφαλείας μεταξύ 1,0% και 1,5% το 2024.[32]

Στις 2 Νοεμβρίου 2022 το Διοικητικό Συμβούλιο δημοσίευσε δήλωση στην οποία επισημαίνει ότι ορισμένες εθνικές αρχές και η ΕΚΤ διερευνούν τη σκοπιμότητα αύξησης των μακροπροληπτικών κεφαλαιακών αποθεμάτων ασφαλείας σε κάποιες χώρες προκειμένου να διατηρηθεί η ανθεκτικότητα και να διασφαλιστεί η ικανότητα των τραπεζών να αντεπεξέρχονται σε συστημικούς κινδύνους που τυχόν θα εμφανιστούν στο μέλλον.[33] Επίσης, η δήλωση αναγνωρίζει και προσυπογράφει την προειδοποίηση για τις ευπάθειες του χρηματοπιστωτικού συστήματος, την οποία εξέδωσε το ΕΣΣΚ στις 22 Σεπτεμβρίου 2022 με αποδέκτες μεταξύ άλλων και την ΕΚΤ.[34]

Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ συμμετείχε επίσης ενεργά σε διάφορες πτυχές του έργου του ΕΣΣΚ, μεταξύ άλλων στις εργασίες του για τα οικιστικά και επαγγελματικά ακίνητα,[35] τους κινδύνους κυβερνοασφάλειας και τους κλιματικούς κινδύνους, τα κρυπτοστοιχεία και την αποκεντρωμένη χρηματοδότηση. Συμμετείχε επίσης στην κατάρτιση του δυσμενούς σεναρίου για την πανευρωπαϊκή άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων που διενήργησε η EBA το 2023 και της έκθεσης περί συμμόρφωσης (Summary Compliance Report) στο πλαίσιο των συστάσεων του ΕΣΣΚ για τον περιορισμό στη διανομή μερισμάτων στη διάρκεια της πανδημίας.[36]

1.6 Κίνδυνοι και εποπτικές προτεραιότητες για την περίοδο 2023-25

Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ αναπτύσσει και επικαιροποιεί με ευελιξία τις εποπτικές της προτεραιότητες μετά από ενδελεχή αξιολόγηση των βασικών κινδύνων και ευπαθειών για τον ευρωπαϊκό τραπεζικό τομέα

Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ αξιολογεί και παρακολουθεί συνεχώς τους κινδύνους και τις ευπάθειες που απειλούν τα ιδρύματα υπό την άμεση εποπτεία της. Το αποτέλεσμα αυτής της αξιολόγησης, το οποίο αντικατοπτρίζει και την πληροφόρηση από τη SREP, στηρίζει την ανάπτυξη και επικαιροποίηση της μεσοπρόθεσμης στρατηγικής της και των αντίστοιχων εποπτικών προτεραιοτήτων της. Οι εποπτικές προτεραιότητες προωθούν την αποτελεσματικότητα και τη συνέπεια του εποπτικού προγραμματισμού για τις MEO, ενισχύοντας έτσι την αποδοτική κατανομή των πόρων. Βοηθούν επίσης τις EAA να καθορίσουν τις δικές τους προτεραιότητες για την εποπτεία των λιγότερο σημαντικών ιδρυμάτων με αναλογικό τρόπο (βλ. Ενότητα 1.4).

Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ επικαιροποίησε τις εποπτικές προτεραιότητές της για την περίοδο 2023‑25 προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι άμεσοι κίνδυνοι από το τρέχον περιβάλλον, καθώς και ορισμένες πιο διαρθρωτικές προκλήσεις

Η γεωπολιτική διαταραχή από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022 και οι άμεσες μακροχρηματοπιστωτικές επιπτώσεις της με τη μορφή αυξημένων τιμών της ενέργειας και των βασικών εμπορευμάτων, που οδήγησαν στην άνοδο του πληθωρισμού, αύξησαν τις αβεβαιότητες σχετικά με τις εξελίξεις στην οικονομία και τις χρηματοπιστωτικές αγορές, εντείνοντας με τη σειρά τους τούς κινδύνους για τον τραπεζικό τομέα. Σε αυτό το δυσμενές περιβάλλον, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ, σε στενή συνεργασία με τις EAA, επικαιροποίησε τις στρατηγικές προτεραιότητές της για την περίοδο 2023‑25. Θα ζητηθεί από τα εποπτευόμενα ιδρύματα, πρώτον, να ενισχύσουν την ανθεκτικότητά τους στις άμεσες επιπτώσεις των μακροχρηματοπιστωτικών και γεωπολιτικών διαταραχών (Προτεραιότητα 1), δεύτερον, να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις του ψηφιακού μετασχηματισμού και να ενισχύσουν τις ικανότητες στρατηγικής καθοδήγησης των οργάνων διοίκησης (Προτεραιότητα 2) και, τρίτον, να εντείνουν τις προσπάθειές τους για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής (Προτεραιότητα 3) (βλ. Σχήμα 1).

Σχήμα 1

Εποπτικές προτεραιότητες 2023-25 για την αντιμετώπιση ευπαθειών που εντοπίστηκαν στις τράπεζες

Πηγή: ΕΚΤ.
Σημειώσεις: Στο σχήμα παρουσιάζονται οι τρεις εποπτικές προτεραιότητες και οι αντίστοιχες ευπάθειες που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι τράπεζες τα προσεχή έτη. Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ θα διενεργήσει στοχευμένες δραστηριότητες για την αξιολόγηση, την παρακολούθηση και τη μεταπαρακολούθηση σε σχέση με τις εντοπιζόμενες ευπάθειες. Κάθε ευπάθεια συνδέεται με την κατηγορία κινδύνου στην οποία υπάγεται. Ως ευπαθείς τομείς ορίζονται εκείνοι που εμφανίζουν μεγαλύτερη ευαισθησία στο τρέχον μακροοικονομικό περιβάλλον.

1.6.1 Προτεραιότητα 1: Ενίσχυση της ανθεκτικότητας σε άμεσες μακροχρηματοπιστωτικές και γεωπολιτικές διαταραχές

Οι τράπεζες παρουσίασαν καλές επιδόσεις το πρώτο εξάμηνο του 2022, ωστόσο έκτοτε οι αβεβαιότητες και οι κίνδυνοι έχουν αυξηθεί σημαντικά

Κατά το πρώτο εξάμηνο του 2022 τα εποπτευόμενα ιδρύματα παρουσίασαν γενικά καλές επιδόσεις, υποστηριζόμενα από την οικονομική ανάκαμψη μετά τη σταδιακή χαλάρωση των πανδημικών περιορισμών και τη βαθμιαία ομαλοποίηση των επιτοκίων. Οι τράπεζες ανέφεραν εύρωστους δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας και άφθονα αποθέματα ρευστότητας ασφαλείας όλη αυτή την περίοδο, γεγονός που αντικατοπτρίζει την ισχυρή συνολικά ανθεκτικότητα του τομέα. Ενώ ο άμεσος αντίκτυπος του ρωσοουκρανικού πολέμου παραμένει συγκρατημένος έως τώρα για την πλειονότητα των εποπτευόμενων ιδρυμάτων, η μακροοικονομική διαταραχή, η οποία επέτεινε τις προϋπάρχουσες πληθωριστικές πιέσεις και τα συνεχιζόμενα προβλήματα στις αλυσίδες εφοδιασμού, επεκτάθηκε ευρύτερα, ιδίως στην Ευρώπη. Έτσι, οι χρηματοοικονομικοί και μη χρηματοοικονομικοί κίνδυνοι αυξήθηκαν για τον ευρωπαϊκό χρηματοπιστωτικό τομέα. Σ’ αυτό το περιβάλλον, ο πρωτεύων στόχος της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα είναι να διασφαλίσει ότι οι τράπεζες υπό την άμεση εποπτεία της θα ενισχύσουν την ανθεκτικότητά τους σε άμεσες μακροχρηματοπιστωτικές και γεωπολιτικές διαταραχές. Η πανευρωπαϊκή άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων του 2023 υπό τον συντονισμό της EBA θα στηρίξει αυτή την προσπάθεια και τα αποτελέσματά της θα ληφθούν υπόψη στον επόμενο κύκλο της SREP, συμβάλλοντας έτσι στις εποπτικές προτεραιότητες για το 2023.

Οι τράπεζες πρέπει να αντιμετωπίσουν τις αδυναμίες στη διαχείριση πιστωτικού κινδύνου, συμπεριλαμβανομένων των ανοιγμάτων σε ευπαθείς τομείς

Ο συνδυασμός χαμηλών ρυθμών ανάπτυξης, επίμονα υψηλού πληθωρισμού και αυξανόμενων επιτοκίων αναμένεται να επηρεάσει την ικανότητα των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών να εξυπηρετούν το χρέος τους, ιδίως σε περιπτώσεις υψηλής δανειακής επιβάρυνσης. Επιπλέον, τα αυξανόμενα επιτόκια εντείνουν τις πιέσεις στον τομέα των ακινήτων, όπου συσσωρεύονται ευπάθειες, όπως φανερώνουν οι επίμονες ενδείξεις υπερτίμησης των κατοικιών, το αυξανόμενο κόστος κατασκευής και η στροφή προς την τηλεργασία, η οποία επηρεάζει αρνητικά κυρίως τον τομέα των επαγγελματικών ακινήτων. Σ’ αυτό το πλαίσιο, οι τράπεζες πρέπει να είναι σε θέση να εντοπίζουν άμεσα και να περιορίζουν τη συσσώρευση κινδύνων στα πιστωτικά τους ανοίγματα προς τομείς που είναι πιο ευαίσθητοι στο τρέχον μακροοικονομικό περιβάλλον. Ενώ οι τράπεζες έχουν πραγματοποιήσει κάποια πρόοδο τα τελευταία χρόνια, η SREP του 2022 επιβεβαιώνει ότι οι αδυναμίες στους ελέγχους κινδύνων παραμένουν, ιδίως σε σχέση με τη χορήγηση και παρακολούθηση των δανείων, την κατηγοριοποίηση των δανειοληπτών που αντιμετωπίζουν δυσχέρειες και τα πλαίσια σχηματισμού προβλέψεων. Ως εκ τούτου, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ θα ενισχύσει και θα εντείνει τις προσπάθειές της σ’ αυτό τον τομέα και, παρότι οι περισσότερες από τις δραστηριότητες που προγραμματίζονται για τα προσεχή έτη αποτελούν συνέχεια του προγράμματος εργασίας επί των προτεραιοτήτων του προηγούμενου έτους, θα γίνουν προσαρμογές ώστε να καλυφθούν και οι τομείς που επηρεάστηκαν περισσότερο από τις επιπτώσεις της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία (π.χ. ενεργοβόροι κλάδοι) και από το μακροοικονομικό περιβάλλον.

Οι τράπεζες οφείλουν να αντιμετωπίσουν την έλλειψη διαφοροποίησης των πηγών χρηματοδότησης και τις ανεπάρκειες των σχεδίων χρηματοδότησης

Τα έκτακτα μέτρα νομισματικής πολιτικής που υιοθετήθηκαν στη διάρκεια της πανδημίας παρείχαν στις τράπεζες άφθονη ρευστότητα με μειωμένο κόστος. Αυτή την περίοδο οι τράπεζες βασίστηκαν σε σχετικά μεγαλύτερο βαθμό στη χρηματοδότηση από την κεντρική τράπεζα και λιγότερο στη χρηματοδότηση από την αγορά. Η απότομη αύξηση του πληθωρισμού που παρατηρήθηκε από την έναρξη του ρωσοουκρανικού πολέμου και η επακόλουθη αυστηροποίηση της νομισματικής πολιτικής στις προηγμένες οικονομίες σήμαναν τη λήξη των συνθηκών παρατεταμένης διατήρησης χαμηλών επιτοκίων (lower‑for‑longer). Η άμεση συνέπεια για τις τράπεζες ήταν η άνοδος του κόστους χρηματοδότησης από την κεντρική τράπεζα και των προσφερόμενων‑ζητούμενων τιμών στις αγορές χονδρικής. Όσον αφορά το μέλλον, οι τράπεζες θα αντιμετωπίσουν ενδεχομένως δυσχέρειες στη χρηματοδότησή τους εάν στραφούν στη χρηματοδότηση μέσω της αγοράς χονδρικής, σε μια περίοδο κατά την οποία αυτή καθίσταται πιο δαπανηρή και η διάθεση των επενδυτών για ανάληψη κινδύνου μειώνεται. Το γεγονός αυτό μπορεί να επηρεάσει δυσμενώς την κερδοφορία των τραπεζών και την ικανότητά τους να διατηρήσουν τους τρέχοντες δείκτες ρευστότητας και χρηματοδότησης. Οι κίνδυνοι που οφείλονται στην υψηλή εξάρτηση των τραπεζών από τη ρευστότητα που αντλούν μέσω των TLTRO III και οι συναφείς στρατηγικές εξόδου τους απαιτούν συνεχή εποπτικό έλεγχο, όπως υπογραμμίζουν ορισμένες MEO στη SREP του τρέχοντος έτους. Σ’ αυτό το πλαίσιο, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ θα ενισχύσει τη συνεργασία της με στοχευμένο αριθμό τραπεζών που εμφανίζουν πιο ευπαθή διάρθρωση χρηματοδότησης ή/και αδύναμες πρακτικές διαχείρισης των κινδύνων ρευστότητας και χρηματοδότησης. Τα εποπτευόμενα ιδρύματα θα κληθούν να αναπτύξουν, να εκτελέσουν και να προσαρμόσουν, εφόσον χρειάζεται, ένα εύρωστο και αξιόπιστο σχέδιο ρευστότητας και χρηματοδότησης, το οποίο θα καλύπτει τις στρατηγικές εξόδου και τον περιορισμό των κινδύνων αναχρηματοδότησης και της συγκέντρωσης στη διάρθρωση χρηματοδότησής τους.

1.6.2 Προτεραιότητα 2: Αντιμετώπιση των προκλήσεων του ψηφιακού μετασχηματισμού και ενίσχυση της ικανότητας στρατηγικής καθοδήγησης των οργάνων διοίκησης

Οι τράπεζες χρειάζεται επίσης να αντιμετωπίσουν διαρθρωτικής φύσεως προκλήσεις και κινδύνους που σχετίζονται με τη λειτουργία τους σε ένα ολοένα πιο ψηφιακό περιβάλλον, προκειμένου να διασφαλίσουν την ανθεκτικότητα και τη βιωσιμότητα των επιχειρηματικών μοντέλων τους.

Οι τράπεζες χρειάζεται να αναπτύξουν και να εφαρμόσουν αξιόπιστες στρατηγικές ψηφιακού μετασχηματισμού

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός, πέρα από το ότι συμβάλλει αποφασιστικά στην ενίσχυση της αποδοτικότητας, έχει και κρίσιμη σημασία προκειμένου οι τράπεζες να παραμείνουν ανταγωνιστικές. Υπ’ αυτή την έννοια, οι τράπεζες χρειάζεται να προσαρμόσουν τις στρατηγικές ψηφιακού μετασχηματισμού τους, αφενός για να αντιμετωπίσουν τις διαρκώς εξελισσόμενες προτιμήσεις των καταναλωτών και αφετέρου για να ανταποκριθούν στην όξυνση του ανταγωνισμού με τραπεζικά ιδρύματα που είναι πρωτοπόροι στον ψηφιακό μετασχηματισμό, αλλά και με μη τραπεζικά ιδρύματα που δημιουργήθηκαν στην ψηφιακή εποχή και παρέχουν ψηφιακές τραπεζικές υπηρεσίες. Τα επόμενα έτη η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ σκοπεύει να επικαιροποιήσει και να δημοσιεύσει τις εποπτικές προσδοκίες της για τις στρατηγικές ψηφιακού μετασχηματισμού, αξιολογώντας τις τρέχουσες στρατηγικές των τραπεζών με στοχευμένες επιτόπιες επιθεωρήσεις και αξιολογήσεις. Επιπλέον, οι εποπτικές αρχές θα παρακολουθήσουν τα ιδρύματα που τυχόν υστερούν ώστε και αυτά να συμπληρώσουν τη συνολική στρατηγική τους και θα ωθήσουν τις τράπεζες να αντιμετωπίσουν τις διαρθρωτικές αδυναμίες που εντοπίστηκαν.

Σε υψηλά επίπεδα οι κίνδυνοι σε σχέση με την εξωτερική ανάθεση εργασιών πληροφορικής και τις κυβερνοαπειλές

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός μπορεί να συνιστά σημαντική απειλή για τις τράπεζες όσον αφορά τη λειτουργική ανθεκτικότητά τους. Συγκεκριμένα, οι τράπεζες χρειάζεται να αντιμετωπίσουν τους κινδύνους που προέρχονται από την αυξημένη εξάρτηση από τρίτους για κρίσιμες υπηρεσίες πληροφορικής και τις αδυναμίες των ρυθμίσεων εξωτερικής ανάθεσης υπηρεσιών πληροφορικής, που θα μπορούσαν να προκαλέσουν αυξανόμενες ζημίες λόγω μη διαθεσιμότητας ή κακής ποιότητας των υπηρεσιών που παρέχονται από τρίτους. Χρειάζεται επίσης να προνοήσουν για την αντιμετώπιση των κινδύνων κυβερνοασφάλειας που σχετίζονται με την ασφάλεια των πληροφοριακών συστημάτων, των οποίων η πιθανότητα εμφάνισης έχει αυξηθεί στο πλαίσιο των αυξημένων γεωπολιτικών εντάσεων και του ρωσοουκρανικού πολέμου. Σ’ αυτό το περιβάλλον, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ θα συνεχίσει να αξιολογεί τις ρυθμίσεις εξωτερικής ανάθεσης εργασιών των τραπεζών και τα μέτρα που λαμβάνουν για την κυβερνοασφάλεια και θα συνεχίσει να διενεργεί στοχευμένες αξιολογήσεις και επιτόπιες επιθεωρήσεις, ώστε να παρακολουθεί την εφαρμογή των μέτρων για την αντιμετώπιση των ελλείψεων.

Οι τράπεζες χρειάζονται όργανα διοίκησης που να λειτουργούν εύρυθμα και να αντανακλούν τη διαφορετικότητα, με ισχυρή ικανότητα στρατηγικής καθοδήγησης

Το ισχυρό πλαίσιο εσωτερικής διακυβέρνησης και η αποτελεσματική στρατηγική καθοδήγηση έχουν κρίσιμη σημασία για τη διασφάλιση της βιωσιμότητας των επιχειρηματικών μοντέλων των τραπεζών. Οι τράπεζες έχουν πραγματοποιήσει πρόοδο ως προς τη βελτίωση της συλλογικής καταλληλότητας των οργάνων διοίκησης και την προσαρμογή των πολιτικών τους για τη διαφορετικότητα, ωστόσο σε ορισμένους τομείς απαιτούνται περαιτέρω βήματα, όπως η συμμόρφωση προς τους στόχους για την εκπροσώπηση των γυναικών ή τη διαφορετικότητα των δεξιοτήτων. Παρατηρούνται επίσης αδυναμίες σε σχέση με τη διαδικασία προγραμματισμού της διαδοχής των μελών και την ικανότητα των οργάνων διοίκησης να επιβλέπουν και να ελέγχουν τις λειτουργίες διαχείρισης, καθώς και σε σχέση με την επίσημη κατοχύρωση της ανεξαρτησίας των οργάνων διοίκησης σε μερικές τράπεζες. Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ θα συνεχίσει να εργάζεται για την επίτευξη προόδου στους εν λόγω τομείς μέσω στοχευμένων αξιολογήσεων, επιτόπιων επιθεωρήσεων και στοχευμένων αξιολογήσεων καταλληλότητας με βάση τους κινδύνους. Επίσης, οι εποπτικές αρχές θα επικαιροποιούν και θα δημοσιεύουν τις εποπτικές προσδοκίες τους για τη διακυβέρνηση και τη διαχείριση κινδύνων.

Πρέπει να αντιμετωπιστούν οι επίμονες αδυναμίες στη συγκεντρωτική καταγραφή και αναφορά κινδύνων

Η πρόσβαση σε επίκαιρη και συνεπή πληροφόρηση αποτελεί προϋπόθεση όχι μόνο για την αποτελεσματική στρατηγική καθοδήγηση, αλλά και για τη διαχείριση κινδύνων και την ορθή λήψη αποφάσεων. Εντούτοις, ουσιώδεις ανεπάρκειες στον τομέα της συγκεντρωτικής καταγραφής και αναφοράς κινδύνων έχουν εντοπιστεί επανειλημμένως στο πλαίσιο των ετήσιων ασκήσεων SREP. Οι τράπεζες παρουσιάζουν αργή και ανεπαρκή πρόοδο στην κάλυψη κενών σε σχέση με τις εποπτικές προσδοκίες και τη συμμόρφωση προς τις σχετικές αρχές της Επιτροπής της Βασιλείας για την Τραπεζική Εποπτεία. Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ θα εντείνει αναλόγως τις προσπάθειες ώστε να εξασφαλίσει ότι τα εποπτευόμενα ιδρύματα θα πραγματοποιήσουν σαφή πρόοδο για τη διόρθωση των διαρθρωτικών αδυναμιών που εντοπίζονται, μεταξύ άλλων μέσω στοχευμένης συνεργασίας με τις τράπεζες και μέσω επιτόπιων επιθεωρήσεων.

1.6.3 Προτεραιότητα 3: Εντατικοποίηση της προσπάθειας να αντιμετωπιστεί η κλιματική αλλαγή

Η κλιματική αλλαγή δεν μπορεί πλέον να θεωρείται μακροπρόθεσμος ή αναδυόμενος κίνδυνος, καθότι οι επιπτώσεις της είναι ήδη ορατές και αναμένεται να ενισχυθούν σημαντικά τα προσεχή έτη. Ως εκ τούτου, η αντιμετώπιση των προκλήσεων και η αξιοποίηση των ευκαιριών που προκύπτουν από την κλιματική μετάβαση καθίστανται επιτακτικά αναγκαίες για τις τράπεζες.

Πρέπει να δοθεί άμεση προτεραιότητα στην αντιμετώπιση των κινδύνων που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή

Η επιδείνωση των ακραίων καιρικών φαινομένων ανά την Ευρώπη αυξάνει την πιθανότητα και τη σοβαρότητα των ζημιών λόγω φυσικών κινδύνων. Παράλληλα, η διατάραξη της αγοράς ενέργειας λόγω του ρωσοουκρανικού πολέμου υπογράμμισε την ανάγκη να διατηρήσει η Ευρώπη τη δυναμική μετάβασης σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Συνεπώς, οι τράπεζες χρειάζεται να ενσωματώσουν κατάλληλα τους κλιματικούς και περιβαλλοντικούς κινδύνους στα πλαίσια επιχειρηματικής στρατηγικής, διακυβέρνησης και διαχείρισης κινδύνου τους, προκειμένου να μετριάζουν και να δημοσιοποιούν αυτούς τους κινδύνους, ευθυγραμμίζοντας τις πρακτικές τους με τις τρέχουσες κανονιστικές απαιτήσεις και τις εποπτικές προσδοκίες. Για τον σκοπό αυτό, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ θα συνεχίσει να εστιάζει στην αντιμετώπιση των αδυναμιών που εντοπίστηκαν στην άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων για τον κλιματικό κίνδυνο[37] και στον θεματικό έλεγχο[38] του 2022, παρακολουθώντας την πρόοδο των τραπεζών και λαμβάνοντας μέτρα επιβολής συμμόρφωσης, εφόσον χρειαστεί, ώστε να διασφαλιστεί η πλήρης ευθυγράμμιση προς τις προσδοκίες της μέχρι το τέλος του 2024.

2 Αδειοδοτήσεις και διαδικασίες επιβολής συμμόρφωσης και κυρώσεων

2.1 Αδειοδοτήσεις

2.1.1 Αξιολογήσεις σημαντικότητας, συνολικές αξιολογήσεις και προσδιορισμός των λιγότερο σημαντικών ιδρυμάτων υψηλής επίδρασης

2.1.1.1 Αξιολογήσεις σημαντικότητας

Από την 1η Ιανουαρίου 2023 η ΕΚΤ εποπτεύει άμεσα 113 τράπεζες, σύμφωνα με την ετήσια επανεξέταση της σημαντικότητας και τις έκτακτες αξιολογήσεις

Σύμφωνα με τον Κανονισμό για το πλαίσιο ΕΕΜ,[39] η ετήσια αξιολόγηση, προκειμένου να διαπιστωθεί αν μια τράπεζα ή ένας τραπεζικός όμιλος πληροί οποιοδήποτε από τα κριτήρια χαρακτηρισμού του ως σημαντικού,[40] ολοκληρώθηκε τον Νοέμβριο του 2022. Συμπληρώθηκε από έκτακτες αξιολογήσεις σημαντικότητας (που οδήγησαν σε 60 αποφάσεις σημαντικότητας), οι οποίες διενεργήθηκαν κατόπιν μεταβολών στη διάρθρωση ομίλων.

Ως εκ τούτου, 113 ιδρύματα[41] ταξινομήθηκαν ως σημαντικά στις 30 Νοεμβρίου 2022, έναντι 115 κατά την προηγούμενη ετήσια αξιολόγηση σημαντικότητας.

Μετά την ετήσια αξιολόγηση του 2022, ο όμιλος AS LHV Group ταξινομήθηκε ως σημαντικός, διότι στις 31 Δεκεμβρίου 2021 πληρούσε το κριτήριο της σπουδαιότητας για την οικονομία. Η ΕΚΤ ανέλαβε την άμεση εποπτεία του AS LHV Group την 1η Ιανουαρίου 2023.

Επιπρόσθετα, λόγω του ότι τέσσερις επιχειρήσεις επενδύσεων της Κατηγορίας 1 αδειοδοτήθηκαν ως σημαντικά πιστωτικά ιδρύματα, δύο νέα σημαντικά ιδρύματα (ΣΙ) προστέθηκαν στον κατάλογο των εποπτευόμενων οντοτήτων: η Citigroup Global Markets Europe AG στις 15 Οκτωβρίου 2022 και η BofA Securities Europe SA στις 8 Δεκεμβρίου 2022. Άλλα δύο σημαντικά πιστωτικά ιδρύματα προστέθηκαν στους υφιστάμενους σημαντικούς ομίλους: η Morgan Stanley Europe SE στον όμιλο Morgan Stanley Europe Holding SE, με ισχύ από τις 2 Σεπτεμβρίου 2022, και η Portzamparc στον όμιλο BPCE S.A., με ισχύ από τις 3 Νοεμβρίου 2022.

Παράλληλα, τέσσερα ιδρύματα διαγράφηκαν από τον κατάλογο των σημαντικών οντοτήτων.

  • Η J.P. Morgan Bank Luxembourg S.A. διαγράφηκε λόγω συγχώνευσης με απορρόφηση με την J.P. Morgan AG με ισχύ από τις 22 Ιανουαρίου 2022.
  • Η Banque Degroof Petercam SA / Bank Degroof Petercam NV και οι θυγατρικές της αναταξινομήθηκαν ως λιγότερο σημαντικά ιδρύματα (ΛΣΙ). Η άμεση εποπτεία των οντοτήτων αυτών από την ΕΚΤ έπαυσε στις 25 Φεβρουαρίου 2022.
  • Η άδεια λειτουργίας της Sberbank Europe AG in Abwicklung έληξε στις 15 Δεκεμβρίου 2022.
  • Η άδεια λειτουργίας της RCB Bank LTD ανακλήθηκε από την ΕΚΤ στις 23 Δεκεμβρίου 2022.

Επιπλέον, σημειώθηκαν οι ακόλουθες μεταβολές στη διάρθρωση ομίλων, οι οποίες επηρέασαν τον αριθμό των σημαντικών εποπτευόμενων οντοτήτων.

  • Η Swedbank Baltics AS ταξινομήθηκε ως σημαντική, με βάση το μέγεθος, μετά την εξαγορά της Swedbank AS, της “Swedbank” AS και της „Swedbank” AB, οι οποίες έγιναν θυγατρικές της Swedbank Baltics AS. Εποπτεύεται άμεσα από την ΕΚΤ από τις 4 Ιανουαρίου 2022.
  • Η Banca Carige S.p.A. – Cassa di Risparmio di Genova e Imperia και οι θυγατρικές της εξαγοράστηκαν από την BPER Banca S.p.A. και έγιναν μέρος του σημαντικού εποπτευόμενου ομίλου επικεφαλής του οποίου είναι η BPER Banca S.p.A., με ισχύ από τις 3 Ιουνίου 2022.

Τέλος, σημειώθηκαν οι ακόλουθες μεταβολές στη διάρθρωση ομίλων, οι οποίες ωστόσο δεν επηρέασαν τον αριθμό των σημαντικών εποπτευόμενων οντοτήτων.

  • Η CrelanCo SC / CrelanCo CV ταξινομήθηκε ως σημαντική, με βάση το μέγεθος, μετά την απόκτηση άνω του 50% του κεφαλαίου και των δικαιωμάτων ψήφου στην AXA Bank Belgium SA, η οποία έγινε θυγατρική της CrelanCo SC / CrelanCo CV. Η ΕΚΤ ανέλαβε την άμεση εποπτεία της CrelanCo SC / CrelanCo CV την 1η Φεβρουαρίου 2023.
  • Η Quintet Private Bank (Europe) S.A. έγινε η επικεφαλής οντότητα του σημαντικού εποπτευόμενου ομίλου της μετά τη μεταφορά της καταστατικής έδρας, των γραφείων και της κεντρικής διοίκησής της από το Λουξεμβούργο στο Κατάρ και τη συγχώνευση με απορρόφηση της Banque Puilaetco Dewaay Luxembourg S.A. με την Quintet Private Bank (Europe) S.A., με ισχύ από τις 25 Φεβρουαρίου 2022.

Ο κατάλογος των εποπτευόμενων οντοτήτων επικαιροποιείται συχνά. Η τελευταία έκδοση του καταλόγου δημοσιεύεται στον δικτυακό τόπο της ΕΚΤ για την τραπεζική εποπτεία.

Πίνακας 2

Σημαντικοί τραπεζικοί όμιλοι ή μεμονωμένες τράπεζες που υπόκεινται στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία μετά την ετήσια αξιολόγηση του 2022

Πηγή: ΕΚΤ.
Σημειώσεις: Το “σύνολο ενεργητικού” αφορά τα συνολικά στοιχεία ενεργητικού των οντοτήτων που περιλαμβάνονται στον κατάλογο των εποπτευόμενων οντοτήτων, όπως δημοσιεύθηκε τον Δεκέμβριο του 2022 (με ημερομηνία αναφοράς την 30ή Νοεμβρίου 2022 για τις αποφάσεις σημαντικότητας που κοινοποιήθηκαν στα εποπτευόμενα ιδρύματα μετά την ετήσια αξιολόγηση σημαντικότητας και την 1η Νοεμβρίου 2022 για λοιπές μεταβολές και εξελίξεις στη διάρθρωση ομίλων). Η ημερομηνία αναφοράς για το σύνολο ενεργητικού είναι η 31η Δεκεμβρίου 2021 (ή η πιο πρόσφατη διαθέσιμη ημερομηνία, όπως εφαρμόστηκε στην τελευταία αξιολόγηση σημαντικότητας). Ο αριθμός οντοτήτων αντανακλά όλες τις εξελίξεις στη διάρθρωση των σημαντικών ομίλων έως και την 1η Νοεμβρίου 2022 και όλες τις εξελίξεις στις αποφάσεις σημαντικότητας έως και την 30ή Νοεμβρίου 2022.

2.1.1.2 Συνολικές αξιολογήσεις και έλεγχοι ποιότητας στοιχείων ενεργητικού

Το πρώτο εξάμηνο του 2022 η ΕΚΤ ολοκλήρωσε τρεις συνολικές αξιολογήσεις που είχαν ξεκινήσει το 2021. Οι τρεις τράπεζες που αξιολογήθηκαν πληρούσαν όλες ένα κριτήριο για να υπαχθούν στην άμεση εποπτεία της ΕΚΤ: πρόκειται για την Addiko Bank AG στην Αυστρία (σημαντικές διασυνοριακές δραστηριότητες), την Agri Europe Cyprus Limited στη Σλοβενία (μεταξύ των τριών μεγαλύτερων πιστωτικών ιδρυμάτων στο εν λόγω κράτος‑μέλος) και την Barclays Bank Ireland PLC στην Ιρλανδία (μέγεθος).

Ο έλεγχος της ποιότητας των στοιχείων ενεργητικού (asset quality review – AQR) και η εποπτική άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων αποσυνδέθηκαν το 2022, με την έννοια ότι αντιμετωπίζονται πλέον ως δύο χωριστές και ανεξάρτητες εποπτικές ασκήσεις.

Το 2022 η ΕΚΤ ξεκίνησε ελέγχους ποιότητας στοιχείων ενεργητικού σε τέσσερις τράπεζες. Οι έλεγχοι στην AS “Citadele banka” στη Λεττονία (μεταξύ των τριών μεγαλύτερων πιστωτικών ιδρυμάτων στο εν λόγω κράτος‑μέλος) και στη βελγική τράπεζα Crelan SA (μέγεθος) άρχισαν τον Μάιο του 2022, ενώ στη Goldman Sachs Bank Europe SE (μέγεθος) και στη Morgan Stanley Europe SE (μέγεθος) άρχισαν τον Σεπτέμβριο του 2022. Οι έλεγχοι της ποιότητας των στοιχείων ενεργητικού αναμένεται να ολοκληρωθούν έως το τέλος Μαρτίου του 2023.

2.1.1.3 Λιγότερο σημαντικά ιδρύματα υψηλής επίδρασης

Λόγω του μεγάλου αριθμού των ΛΣΙ, καθώς και των διαφορών τους ως προς το μέγεθος, την πολυπλοκότητα και το προφίλ κινδύνου, η ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία ταξινομεί τα ιδρύματα αυτά με βάση την επίδρασή τους στο χρηματοπιστωτικό σύστημα και το προφίλ κινδύνου τους. Από το 2022 και εξής τα κριτήρια επίδρασης και τα κριτήρια κινδύνου αξιολογούνται χωριστά. Τα ΛΣΙ υψηλής επίδρασης προσδιορίζονται μία φορά τον χρόνο για καθεμία από τις χώρες που υπάγονται στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία.

Ένα ΛΣΙ χαρακτηρίζεται ως υψηλής επίδρασης εφόσον πληροί ένα τουλάχιστον από τα ακόλουθα κριτήρια.

  • Μέγεθος
    Το σύνολο ενεργητικού του ιδρύματος υπερβαίνει τα 15 δισεκ. ευρώ.
  • Σπουδαιότητα για την οικονομία
    Το σύνολο ενεργητικού του ιδρύματος υπερβαίνει το 15% του ΑΕΠ της χώρας
    ή το ίδρυμα ταξινομείται στα “λοιπά συστημικώς σημαντικά ιδρύματα” κατά την έννοια της Οδηγίας για τις κεφαλαιακές απαιτήσεις (Capital Requirements Directive – CRD).[42]
  • Δυνητικά σημαντικό ίδρυμα
    Το ΛΣΙ είναι “μεγάλο ίδρυμα” κατά την έννοια του αναθεωρημένου Κανονισμού σχετικά με τις κεφαλαιακές απαιτήσεις (CRR II)[43] (ίδρυμα που πληροί ένα από τα κριτήρια σημαντικότητας αλλά δεν ταξινομείται ως σημαντικό).
  • Διασυνοριακές δραστηριότητες
    Το ΛΣΙ κατέχει ένα ή περισσότερα πιστωτικά ιδρύματα σε μία ή περισσότερες συμμετέχουσες χώρες.
  • Επιχειρηματικό μοντέλο
    Το ΛΣΙ είναι υποδομή χρηματοπιστωτικών αγορών (FMI) με άδεια να λειτουργεί ως τραπεζικό ίδρυμα, κεντρική τράπεζα αποταμιεύσεων, κεντρική συνεταιριστική τράπεζα ή ως κεντρικό ίδρυμα ενός θεσμικού συστήματος προστασίας.
  • Κανόνας ελάχιστης κάλυψης
    Αν σε μια χώρα προσδιοριστούν λιγότερα από τρία ΛΣΙ υψηλής επίδρασης με βάση τα παραπάνω κριτήρια, εφαρμόζεται ο κανόνας της ελάχιστης κάλυψης, σύμφωνα με τον οποίο πρόσθετα ΛΣΙ επιλέγονται με βάση το μέγεθος έως ότου προσδιοριστούν τρία ΛΣΙ υψηλής επίδρασης.

Αν ένα ΛΣΙ δεν πληροί πλέον τα κριτήρια – εκτός από τις περιπτώσεις στις οποίες ο λόγος χαρακτηρισμού του ως υψηλής επίδρασης ήταν οι διασυνοριακές δραστηριότητες, το επιχειρηματικό μοντέλο ή ο κανόνας ελάχιστης κάλυψης – διατηρεί το καθεστώς υψηλής επίδρασης για τα επόμενα δύο χρόνια, σύμφωνα με τον λεγόμενο “κανόνα της σταθερότητας”.

Ένα ΛΣΙ που θεωρείται μικρό και μη πολύπλοκο ίδρυμα κατά την έννοια του CRR II δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως ΛΣΙ υψηλής επίδρασης εκτός εάν είναι το μεγαλύτερο ΛΣΙ σε μια επικράτεια όπου όλα τα ΛΣΙ είναι μικρά και μη πολύπλοκα ιδρύματα.

2.1.1.4 Συνέπειες του χαρακτηρισμού ενός ΛΣΙ ως υψηλής επίδρασης

Ο χαρακτηρισμός ενός ΛΣΙ ως υψηλής επίδρασης αποτελεί παράγοντα τον οποίο οι εθνικές αρμόδιες αρχές (ΕΑΑ) λαμβάνουν υπόψη κατά τον προσδιορισμό της συχνότητας και του βαθμού λεπτομέρειας των εποπτικών δραστηριοτήτων τους, όπως η εποπτική διαδικασία ελέγχου και αξιολόγησης (SREP) και οι επιτόπιοι έλεγχοι. Επιπλέον, οι ΕΑΑ υποχρεούνται να κοινοποιούν στην ΕΚΤ κάθε ουσιώδη εποπτική διαδικασία ή απόφαση που σκοπεύουν να εφαρμόσουν σε σχέση με τα εν λόγω ιδρύματα, σύμφωνα με τα άρθρα 97 και 98 του Κανονισμού για το πλαίσιο ΕΕΜ.

Στον παρακάτω πίνακα παρατίθενται τα ΛΣΙ υψηλής επίδρασης για το 2023, όπως εγκρίθηκαν από το Εποπτικό Συμβούλιο της ΕΚΤ. Για να διασφαλίζεται η διαφάνεια της ταξινόμησης, ο χαρακτηρισμός ενός ΛΣΙ ως υψηλής επίδρασης αιτιολογείται για κάθε ίδρυμα.

Πίνακας 3

Κατάλογος λιγότερο σημαντικών εποπτευόμενων οντοτήτων υψηλής επίδρασης για το 2023

Βέλγιο
Βουλγαρία
Γερμανία
Εσθονία
Ιρλανδία
Ελλάδα
Ισπανία
Γαλλία
Κροατία
Ιταλία
Κύπρος
Λεττονία
Λιθουανία
Λουξεμβούργο
Μάλτα
Ολλανδία
Αυστρία
Πορτογαλία
Σλοβενία
Σλοβακία
Φινλανδία

2.1.2 Διαδικασίες αδειοδότησης

Το 2022 κοινοποιήθηκαν στην Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ συνολικά 759 διαδικασίες αδειοδότησης

Το 2022 κοινοποιήθηκαν στην Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ συνολικά 759 διαδικασίες αδειοδότησης (Πίνακας 4). Οι εν λόγω κοινοποιήσεις περιλάμβαναν 30 αιτήσεις χορήγησης άδειας λειτουργίας, 22 ανακλήσεις άδειας λειτουργίας, 64 λήξεις άδειας λειτουργίας, 87 περιπτώσεις απόκτησης ή αύξησης ειδικών συμμετοχών, 549 διαδικασίες ενιαίου διαβατηρίου και 7 αδειοδοτήσεις χρηματοοικονομικών εταιριών συμμετοχών. Επίσης, οι ΕΑΑ και η ΕΚΤ συμμετείχαν στην αδειοδότηση επιχειρήσεων επενδύσεων ως πιστωτικών ιδρυμάτων μετά τη θέση σε ισχύ του νέου πλαισίου για την εποπτεία των επιχειρήσεων επενδύσεων τον Ιούνιο του 2021.

Πίνακας 4

Διαδικασίες αδειοδότησης που υποβλήθηκαν στην ΕΚΤ από σημαντικά και λιγότερο σημαντικά ιδρύματα

Πηγή: ΕΚΤ.

Το 2022 εκδόθηκαν 244 αποφάσεις[44] περί διαδικασιών αδειοδότησης. Εξ αυτών, το Εποπτικό Συμβούλιο υπέβαλε 108 σχέδια αποφάσεων που εγκρίθηκαν στη συνέχεια από το Διοικητικό Συμβούλιο. Οι υπόλοιπες 136 αποφάσεις εγκρίθηκαν από ανώτερα διοικητικά στελέχη στο πλαίσιο της εκχώρησης αρμοδιοτήτων.[45] Στις αποφάσεις αυτές περιλαμβάνονται και 98 πράξεις (όπως λήξη αδειών και διαδικασίες ενιαίου διαβατηρίου) οι οποίες εγκρίθηκαν σιωπηρά από την ΕΚΤ[46] εφόσον δεν διατύπωσε αντίρρηση εντός των νόμιμων προθεσμιών.

Οι 244 αποφάσεις περί διαδικασιών αδειοδότησης αντιστοιχούν στο 9% του συνόλου των επιμέρους εποπτικών αποφάσεων της ΕΚΤ το 2022.

Μία διαδικασία αδειοδότησης οδήγησε σε αρνητική απόφαση. Επιπλέον, 14 αιτήσεις για χορήγηση άδειας λειτουργίας και 7 κοινοποιήσεις για απόκτηση ή αύξηση ειδικών συμμετοχών αποσύρθηκαν πριν από την έκδοση της απόφασης λόγω αρνητικής αξιολόγησης. Σε μία περίπτωση εφαρμόστηκε το ενδεδειγμένο μέτρο εποπτείας σύμφωνα με το άρθρο 21α(6) της αναθεωρημένης Οδηγίας για τις κεφαλαιακές απαιτήσεις (CRD V)[47] σε σχέση με μια χρηματοδοτική εταιρία συμμετοχών.

Σε σύγκριση με το 2021, ο αριθμός των κοινοποιημένων διαδικασιών αδειοδότησης το 2022 παρέμεινε σε γενικές γραμμές αμετάβλητος.

2.1.2.1 Εξελίξεις στις κοινές διαδικασίες

Ο αριθμός των κοινών διαδικασιών που κοινοποιήθηκαν στην ΕΚΤ παρέμεινε παρόμοιος όπως το προηγούμενο έτος

Συνολικά, το 2022 ο αριθμός των κοινών διαδικασιών χορήγησης άδειας λειτουργίας, ειδικών συμμετοχών και ανάκλησης αδειών που κοινοποιήθηκαν στην ΕΚΤ παρέμεινε παρόμοιος σε σχέση με το προηγούμενο έτος.

Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ αξιολόγησε μεγάλο αριθμό ειδικών συμμετοχών. Σε ορισμένες διαδικασίες, μετά τους προβληματισμούς που εξέφρασαν οι εποπτικές αρχές κατά την αρχική αξιολόγηση ή κατόπιν έκδοσης αρνητικής απόφασης από την ΕΚΤ, οι αιτούσες οντότητες αποφάσισαν να αποσύρουν τις κοινοποιήσεις τους ή να ασκήσουν το δικαίωμα ακρόασης. Σε άλλες περιπτώσεις, οι αιτούντες αποφάσισαν να αποσύρουν τις αιτήσεις τους λόγω του παρατεταμένου αβέβαιου μακροοικονομικού περιβάλλοντος ή για διάφορους λόγους ανάλογα με την περίπτωση. Αρκετές διαδικασίες ειδικών συμμετοχών προέκυψαν από περιπτώσεις εσωτερικής αναδιοργάνωσης, στις οποίες εφαρμόστηκε η απλοποιημένη προσέγγιση για την αξιολόγηση των ειδικών συμμετοχών. Όπως και τα προηγούμενα έτη και παρά τις διαφαινόμενες τάσεις μετασχηματισμού και ενεργητικής ενοποίησης, παρατηρήθηκε περιορισμένη μόνο δραστηριότητα διασυνοριακών εξαγορών και συγχωνεύσεων.

Οι περισσότερες διαδικασίες άδειας λειτουργίας το 2022 αφορούσαν την ίδρυση νέων ΛΣΙ. Οι λιγοστές διαδικασίες χορήγησης άδειας λειτουργίας που αφορούσαν σημαντικά ιδρύματα οφείλονταν πρωτίστως σε ανάγκη επέκτασης των αδειών ώστε να συμπεριλάβουν τις πρόσθετες ρυθμιζόμενες δραστηριότητες που σχεδιάζουν οι εν λόγω τράπεζες. Επιπρόσθετα, αρκετές άδειες χορηγήθηκαν σύμφωνα με το νέο κανονιστικό πλαίσιο της ΕΕ για τις επιχειρήσεις επενδύσεων, το οποίο θεσπίστηκε με την εφαρμογή του Κανονισμού και της Οδηγίας περί επιχειρήσεων επενδύσεων στις 26 Ιουνίου 2021.

Όπως και τα προηγούμενα έτη, ένας σημαντικός παράγοντας που οδήγησε σε νέες αιτήσεις χορήγησης αδειών λειτουργίας ήταν η αυξημένη χρήση ψηφιακών καινοτομιών για την παροχή υπηρεσιών σε πελάτες που εδρεύουν στην ΕΕ (π.χ. επιχειρηματικά μοντέλα χρηματοοικονομικής τεχνολογίας – FinTech). Οι περισσότερες αιτήσεις οι οποίες αφορούσαν επιχειρηματικά μοντέλα που σχετίζονται με δραστηριότητες και υπηρεσίες κρυπτοστοιχείων (crypto‑assets) υποβλήθηκαν από πιστωτικά ιδρύματα με έδρα τη Γερμανία, λόγω της ειδικής αδειοδότησης που απαιτείται να έχουν σύμφωνα με τη γερμανική νομοθεσία. Ορισμένες από τις αιτήσεις αυτές για άδειες λειτουργίας στη Γερμανία αποσύρθηκαν κατά την αρχική αξιολόγηση. Επίσης, μία αίτηση αδειοδότησης για επιχειρηματικό μοντέλο που σχετίζεται με κρυπτοστοιχεία κατατέθηκε από ίδρυμα με έδρα το Λουξεμβούργο.

Τα εθνικά πλαίσια που διέπουν τα κρυπτοστοιχεία διαφέρουν σε αρκετά μεγάλο βαθμό. Για τον λόγο αυτό, η ΕΚΤ προσπαθεί να εναρμονίσει την αξιολόγηση των αιτημάτων αδειοδότησης που σχετίζονται με κρυπτοστοιχεία.

Πλαίσιο 4
Άδεια άσκησης δραστηριοτήτων κρυπτοστοιχείων

Σε επίπεδο ΕΕ, η Προεδρία του Συμβουλίου και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κατέληξαν πρόσφατα σε προσωρινή συμφωνία σχετικά με την πρόταση κανονισμού για τις αγορές κρυπτοστοιχείων, που θα οδηγήσει στη θέσπιση κανονιστικού πλαισίου για τα κρυπτοστοιχεία. Στο μεταξύ, οι αγορές κρυπτοστοιχείων αναπτύσσονται ταχέως, με τις τράπεζες να εξετάζουν το ενδεχόμενο συμμετοχής τους. Καθήκον της ΕΚΤ είναι να διασφαλίσει ότι οι τράπεζες που επιλέγουν να συμμετάσχουν στις δραστηριότητες αυτές θα το πράξουν με ασφαλή και ορθό τρόπο. Όπως και για όλες τις άλλες διαδικασίες χορήγησης αδειών, η ΕΚΤ και οι οικείες ΕΑΑ εφαρμόζουν τα κριτήρια της Οδηγίας περί κεφαλαιακών απαιτήσεων (CRD) κατά την αξιολόγηση των αιτημάτων αδειοδότησης που αφορούν δραστηριότητες και υπηρεσίες κρυπτοστοιχείων.

Τα κρυπτοστοιχεία θεωρούνται επιρρεπή σε κινδύνους που συνδέονται με ξέπλυμα χρήματος και χρηματοδότηση της τρομοκρατίας. Εν προκειμένω, η ΕΚΤ στηρίζεται στη συμβολή των εθνικών αρχών καταπολέμησης του ξεπλύματος χρήματος και των εθνικών μονάδων διερεύνησης χρηματοοικονομικών πληροφοριών.[48]

Το 2022 η ΕΚΤ συνέχισε να λαμβάνει μεγάλο αριθμό αιτήσεων χορήγησης άδειας λειτουργίας για τράπεζες με επιχειρηματικό μοντέλο FinTech. Οι αξιολογήσεις έδειξαν ότι οι επιχειρήσεις FinTech τείνουν να εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την εξωτερική ανάθεση υπηρεσιών κρίσιμης σημασίας εξαιτίας του περιορισμένου προσωπικού τους. Η ανάθεση υπηρεσιών κρίσιμης σημασίας σε εξωτερικούς παρόχους υπηρεσιών αυξάνει τον λειτουργικό κίνδυνο, ιδίως στον τομέα των υπηρεσιών πληροφορικής και χρήσης υπολογιστικού νέφους για αποθήκευση δεδομένων. Οι επιχειρήσεις FinTech έκαναν συχνά χρήση του καθεστώτος ενιαίου διαβατηρίου που επιτρέπει στα πιστωτικά ιδρύματα της ΕΕ να παρέχουν υπηρεσίες ή να εγκαθιστούν υποκατάστημα σε οποιαδήποτε άλλη χώρα της ΕΕ δυνάμει της αρχικής άδειας λειτουργίας που τους έχει χορηγηθεί.

Αρκετές διαδικασίες ανάκλησης άδειας λειτουργίας προέκυψαν από την άμεση ή έμμεση υπαγωγή ιδρυμάτων στο καθεστώς κυρώσεων που επέβαλαν η ΕΕ και οι ΗΠΑ ως αντίδραση στον πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας. Τα εν λόγω ιδρύματα είχαν επιχειρηματικά μοντέλα λειτουργίας που είχαν καταστεί μη βιώσιμα ή δεν συμμορφώνονταν με τις απαιτήσεις προληπτικής εποπτείας. Σε άλλες περιπτώσεις, ανακλήθηκαν άδειες λειτουργίας διότι τα ιδρύματα δεν διέθεταν οικονομική ευρωστία και είχαν μη βιώσιμα επιχειρηματικά μοντέλα ή παρουσίαζαν άλλες σοβαρές αδυναμίες σε θέματα προληπτικής εποπτείας ή ΞΧ/ΧΤ. Ένα ΛΣΙ εξήλθε από την αγορά μέσω διαδικασιών αφερεγγυότητας. Ανακλήσεις αδειών προέκυψαν επίσης λόγω οικειοθελούς διακοπής της επιχειρηματικής δραστηριότητας ή λόγω συγχωνεύσεων και άλλου είδους αναδιαρθρώσεων.

2.1.2.2 Εξελίξεις στις διαδικασίες ενιαίου διαβατηρίου και τις (μικτές) χρηματοδοτικές εταιρίες συμμετοχών

Η ΕΚΤ και οι ΕΑΑ επεξεργάστηκαν 549 διαδικασίες ενιαίου διαβατηρίου το 2022.

Οι εγκρίσεις και οι απαλλαγές για τις μητρικές (μικτές) χρηματοδοτικές εταιρίες συμμετοχών προβλέφθηκαν με το άρθρο 21α της Οδηγίας CRD V. Το 2021 η ΕΚΤ έλαβε κυρίως αποφάσεις που αφορούσαν υπάρχουσες (μικτές) χρηματοδοτικές εταιρίες συμμετοχών.[49] Το 2022 η ΕΚΤ ενέκρινε 11 χρηματοδοτικές εταιρίες συμμετοχών, μία εκ των οποίων ήταν νεοσυσταθείσα εντός του εποπτευόμενου ομίλου. Άλλες εγκρίσεις αφορούσαν καθυστερήσεις στην ενσωμάτωση του άρθρου 21α στο εθνικό δίκαιο (δηλ. μετά τις 29 Δεκεμβρίου 2020), που με τη σειρά τους είχαν καθυστερήσει και τις σχετικές κοινοποιήσεις. Η ΕΚΤ έλαβε επίσης την πρώτη της “κοινή απόφαση” ως η αρμόδια αρχή του κράτους‑μέλους όπου ήταν εγκατεστημένη η (μικτή) χρηματοδοτική εταιρία συμμετοχών μαζί με μια άλλη αρμόδια αρχή ως φορέα ενοποιημένης εποπτείας βάσει του άρθρου 21α(8) της Οδηγίας CRD V. Τέλος, σημειώθηκε πλήθος αναδιοργανώσεων σε εποπτευόμενους ομίλους, με τις οποίες καταργήθηκαν (μικτές) χρηματοδοτικές εταιρίες συμμετοχών από τη διάρθρωση των ομίλων.

2.1.2.3 Το νέο πλαίσιο της ΕΚΤ για τις επιχειρήσεις επενδύσεων

Η ΕΚΤ και οι ΕΑΑ συνέχισαν επίσης τις εργασίες αδειοδότησης επιχειρήσεων επενδύσεων. Τον Ιούνιο του 2021 τέθηκε σε ισχύ ένα νέο πλαίσιο για την εποπτεία των επιχειρήσεων επενδύσεων, θεσπίζοντας τα κριτήρια με βάση τα οποία μια επιχείρηση επενδύσεων θα πρέπει να υποβάλλει αίτηση αδειοδότησης ως πιστωτικό ίδρυμα. Η άδεια αυτή θα χορηγείται με βάση κριτήρια ποιοτικά (δραστηριότητες) και ποσοτικά (αξία ενεργητικού), είτε σε ατομική βάση είτε σε επίπεδο ομίλου. Το 2021 και το 2022 οι επιχειρήσεις επενδύσεων που πληρούν τις προϋποθέσεις για τη λήψη άδειας λειτουργίας πιστωτικού ιδρύματος εξαιρούνται από το νέο εποπτικό πλαίσιο. Περίπου 20 ιδρύματα αναμένεται να εμπίπτουν στην απαίτηση αδειοδότησης τραπεζών. Μέχρι στιγμής, οι ΕΑΑ έχουν ενημερώσει την ΕΚΤ για 11 υποβληθείσες αιτήσεις και το 2022 αδειοδοτήθηκαν 5 επιχειρήσεις, πρωτίστως στη Γερμανία, τη Γαλλία και την Ολλανδία.

Προκειμένου να διασφαλίσει μια πιο ομοιόμορφη αξιολόγηση μεταξύ των επιχειρήσεων επενδύσεων αλλά και μεταξύ των χωρών που συμμετέχουν στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία, η ΕΚΤ έχει αναπτύξει συγκεκριμένη μεθοδολογία που στοχεύει στην επίτευξη ισορροπίας ανάμεσα (α) στο γεγονός ότι οι επιχειρήσεις αυτές θα πρέπει να αξιολογούνται ως οποιοδήποτε άλλο ίδρυμα που αιτείται άδειας λειτουργίας τράπεζας και (β) στο γεγονός ότι οι εν λόγω επιχειρήσεις επενδύσεων, προτού γίνουν πιστωτικά ιδρύματα, υπόκεινται ήδη σε απαιτήσεις προληπτικής εποπτείας οι οποίες επιβάλλονται από τις εθνικές αρχές.

2.1.2.4 Δικτυακή πύλη IMAS

Η πύλη IMAS είναι η διαδικτυακή πλατφόρμα η οποία διευκολύνει τις επαφές και την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ εποπτικών αρχών και εποπτευόμενων οντοτήτων/τρίτων. Αποτελεί μέρος της στρατηγικής για τον ψηφιακό μετασχηματισμό των εποπτικών διαδικασιών και καλύπτει όλα τα στάδια του εποπτικού κύκλου.[50]

Το 2022 προστέθηκαν και οι υπόλοιπες διαδικασίες αδειοδότησης – ειδικότερα, οι αιτήσεις χορήγησης άδειας λειτουργίας, οι οικειοθελείς ανακλήσεις αδειών, καθώς και οι εγκρίσεις και απαλλαγές χρηματοδοτικών εταιριών συμμετοχών. Σημαντικό μέρος των διαδικασιών αξιολόγησης καταλληλότητας και επάρκειας συνέχισε να διεκπεραιώνεται μέσω της πύλης IMAS.

2.2 Διαδικασίες αξιολόγησης καταλληλότητας και επάρκειας

Θετικές τάσεις σημειώθηκαν στις διαδικασίες αξιολόγησης καταλληλότητας και επάρκειας το 2022

Το 2022 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ έλαβε συνολικά 2.445 κοινοποιήσεις για διαδικασίες αξιολόγησης καταλληλότητας και επάρκειας (ατομικές αξιολογήσεις μελών του διοικητικού και του εποπτικού συμβουλίου, επικεφαλής κρίσιμων λειτουργιών και διευθυντών υποκαταστημάτων τρίτων χωρών) (Πίνακας 5).

Πίνακας 5

Διαδικασίες αξιολόγησης καταλληλότητας και επάρκειας που κοινοποιήθηκαν στην ΕΚΤ

Πηγή: ΕΚΤ.
Σημειώσεις: Το δείγμα περιλαμβάνει όλα τα σημαντικά ιδρύματα (εντός του Ενιαίου Εποπτικού Μηχανισμού) που υπέβαλαν αιτήσεις αξιολόγησης καταλληλότητας και επάρκειας.

Περίπου 67% των διαδικασιών αξιολόγησης καταλληλότητας και επάρκειας που κοινοποιήθηκαν το 2022 αφορούσαν μέλη Δ.Σ. στο πλαίσιο της εποπτικής του αρμοδιότητας, ενώ το 27% αφορούσε μέλη Δ.Σ. στο πλαίσιο της εκτελεστικής του αρμοδιότητας. Οι υπόλοιπες διαδικασίες αφορούσαν επικεφαλής κρίσιμων λειτουργιών (4%), διευθυντές υποκαταστημάτων τρίτων χωρών (1%) και πρόσθετα μη εκτελεστικά μέλη Δ.Σ.

Συνεχίζοντας τη θετική τάση που παρατηρείται από το 2019, ο συνολικός χρόνος ολοκλήρωσης των αξιολογήσεων καταλληλότητας και επάρκειας μειώθηκε σε 102 ημέρες κατά μέσο όρο, δηλαδή λιγότερο από το τετράμηνο που προβλέπεται κατά μέγιστον στην παράγραφο 179 των Κοινών κατευθυντήριων γραμμών της Ευρωπαϊκής Αρχής Κινητών Αξιών και Αγορών (ESMA) και της Ευρωπαϊκής Αρχής Τραπεζών (EBA) σχετικά με την αξιολόγηση της καταλληλότητας των μελών του διοικητικού οργάνου και των προσώπων που κατέχουν καίριες θέσεις.

2.2.1 Εξελίξεις στις αξιολογήσεις καταλληλότητας και επάρκειας

Η ΕΚΤ διαπίστωσε αδυναμίες ως προς ένα ή περισσότερα κριτήρια καταλληλότητας και επάρκειας για το 32% των διαδικασιών το 2022. Όπως και τα προηγούμενα έτη, οι συνηθέστερες αδυναμίες αφορούσαν τα κριτήρια “διάθεση χρόνου”, “επαγγελματική εμπειρία” και “συγκρούσεις συμφερόντων”. Για να περιορίσει τις αδυναμίες αυτές, η ΕΚΤ επέβαλε παρεπόμενες διατάξεις, ειδικότερα 58 προϋποθέσεις, 225 υποχρεώσεις και 95 συστάσεις, σε σημαντικά ιδρύματα. Η πολιτική της ΕΚΤ που αποτελεί τη βάση αυτών των παρεπόμενων διατάξεων αναθεωρήθηκε το 2022 (βλ. Πλαίσιο 5).

Σε περίπτωση σοβαρών αμφιβολιών σχετικά με την καταλληλότητα μελών Δ.Σ. ή επικεφαλής κρίσιμων λειτουργιών, συχνά αποσύρεται η αίτηση αξιολόγησης καταλληλότητας και επάρκειας. Στις περιπτώσεις αυτές, ο εποπτικός διάλογος με τις τράπεζες βοηθά να αποφεύγονται τυχόν αρνητικές αποφάσεις της ΕΚΤ περί καταλληλότητας και επάρκειας. Το 2022 αποσύρθηκαν κατ’ αυτόν τον τρόπο 16 αιτήσεις.

Η ΕΚΤ διενήργησε επίσης 15 επαναξιολογήσεις μελών Δ.Σ. τραπεζών, εκ των οποίων επτά αφορούσαν ζητήματα φήμης και τέσσερις αδυναμίες στον τομέα της καταπολέμησης του ξεπλύματος χρήματος. Τέσσερα μέλη Δ.Σ. παραιτήθηκαν ως συνέπεια των επαναξιολογήσεων αυτών.[51] Πληροφορίες συναφείς με θέματα ΞΧ/ΧΤ εξετάστηκαν επίσης κατά την αξιολόγηση της καταλληλότητας μελών Δ.Σ. για συνολικά 23 αιτήσεις.

Για την προώθηση της διαφορετικότητας στις τράπεζες που εποπτεύει, η ΕΚΤ στις αξιολογήσεις καταλληλότητας και επάρκειας που διενεργεί αξιολογεί επίσης τη συλλογική καταλληλότητα με βάση κριτήρια όπως η διαφορετικότητα ως προς το φύλο, η επαγγελματική εμπειρία και το υπόβαθρο. Στο πλαίσιο αυτό, στις σχετικές αποφάσεις της γίνεται μνεία σημαντικών ευρημάτων σε θέματα διαφορετικότητας και επιβάλλονται παρεπόμενες διατάξεις όπου αυτό επιτρέπεται από την εθνική νομοθεσία.

Προκειμένου να εξορθολογίσει τις διαδικασίες αξιολόγησης καταλληλότητας και επάρκειας, η ΕΚΤ εξακολουθεί να αναπτύσσει τα πληροφοριακά εργαλεία της. Έως το τέλος του 2022 όλες οι χώρες που συμμετέχουν στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία εντάχθηκαν στην πύλη IMAS, η οποία επιτρέπει στα σημαντικά ιδρύματα να υποβάλλουν τις αιτήσεις αξιολόγησης καταλληλότητας και επάρκειας και να παρακολουθούν την πορεία τους μέχρι και την έκδοση τελικής απόφασης. Το 2022 η χρήση της πύλης IMAS από τις τράπεζες για αιτήσεις αξιολόγησης καταλληλότητας και επάρκειας αυξήθηκε από 84% σε 89%, με αποτέλεσμα να βελτιωθεί ο συνολικός χρόνος επεξεργασίας των εν λόγω διαδικασιών. Η ΕΚΤ θα συνεχίσει να προωθεί την πλήρη αξιοποίηση της πύλης IMAS από όλες τις σημαντικές τράπεζες.

Επιπλέον, σημαντική πρόοδος σημειώθηκε ως προς την ανάπτυξη του εργαλείου Heimdall, το οποίο απλοποιεί τη διαδικασία αξιολόγησης καταλληλότητας μέσω της αυτόματης ανάγνωσης των ερωτηματολογίων που συμπληρώνουν οι τράπεζες και επισήμανσης τυχόν ζητημάτων με βάση το περιεχόμενό τους. Το εργαλείο αξιοποιεί τεχνολογίες οπτικής αναγνώρισης χαρακτήρων, αυτόματης μετάφρασης και ανάλυσης δεδομένων προκειμένου να μειώσει τον φόρτο εργασίας από χειροκίνητες διαδικασίες και την πιθανότητα ανθρώπινου λάθους.

Πλαίσιο 5
Αναθεώρηση του πλαισίου της ΕΚΤ για τις παρεπόμενες διατάξεις

Για να αυξήσει την αποτελεσματικότητα των αποφάσεών της περί καταλληλότητας και επάρκειας, η ΕΚΤ αναθεώρησε την πολιτική της για τις παρεπόμενες διατάξεις (ancillary provisions). Όπως εξηγείται στο Ενημερωτικό Δελτίο Εποπτείας (Supervision Newsletter) του Νοεμβρίου 2022, από 1ης Ιανουαρίου 2023 οι παρεπόμενες διατάξεις – οι οποίες συνίστανται σε προϋποθέσεις, υποχρεώσεις ή συστάσεις – που προσαρτώνται σε αποφάσεις της ΕΚΤ περί καταλληλότητας και επάρκειας θα περιλαμβάνουν συγκεκριμένες απαιτήσεις και προθεσμίες για την αναγκαία διόρθωση των αδυναμιών με σκοπό τη διασφάλιση της καταλληλότητας των μελών Δ.Σ. Αυτό θα αποσαφηνίσει περαιτέρω τις παρεπόμενες διατάξεις, διευκολύνοντας τις τράπεζες και τις εποπτικές αρχές να ανταποκριθούν σε αυτές και αυξάνοντας έτσι την αποτελεσματικότητα των αποφάσεων περί καταλληλότητας και επάρκειας. Επιπρόσθετα, βάσει της αναθεωρημένης πολιτικής η ΕΚΤ δεν θα επιβάλλει πλέον υποχρεώσεις χωρίς προθεσμίες ή με απλή υπενθύμιση των νομικών υποχρεώσεων με τις οποίες οφείλουν να συμμορφώνονται οι τράπεζες σε κάθε περίπτωση. Αυτό σημαίνει ότι ο συνολικός αριθμός των παρεπόμενων διατάξεων θα μειωθεί και όσες επιβάλλονται θα βοηθήσουν τις τράπεζες και τις εποπτικές αρχές να έχουν ακριβέστερη στόχευση, ώστε οι διατάξεις αυτές να καταστούν ένα αποτελεσματικότερο εποπτικό εργαλείο. Η αναθεωρημένη πολιτική για τη χρήση των παρεπόμενων διατάξεων είναι ένα ακόμη βήμα προς μια πιο διεισδυτική και απλοποιημένη προσέγγιση της ΕΚΤ στις αξιολογήσεις καταλληλότητας και επάρκειας και τις προσπάθειες ενδυνάμωσης της διακυβέρνησης των τραπεζών.

2.3 Καταγγελία παραβάσεων, επιβολή συμμόρφωσης και επιβολή κυρώσεων

2.3.1 Μέτρα επιβολής συμμόρφωσης και κυρώσεων

Η ΕΚΤ ασχολήθηκε με δέκα διαδικασίες το 2022, οκτώ εκ των οποίων είχαν ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος του έτους

Σύμφωνα με τον Κανονισμό ΕΕΜ και τον Κανονισμό για το πλαίσιο ΕΕΜ, ο καταμερισμός των εξουσιών επιβολής συμμόρφωσης και επιβολής κυρώσεων μεταξύ της ΕΚΤ και των ΕΑΑ εξαρτάται από τη φύση της πιθανολογούμενης παράβασης, τα πρόσωπα που ευθύνονται και τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν (βλ. Ετήσια Έκθεση της ΕΚΤ για την εποπτική δραστηριότητα 2014). Με βάση το ισχύον νομικό πλαίσιο, οι κυρώσεις που επιβάλλει η ΕΚΤ εντός του πεδίου των εποπτικών καθηκόντων της δημοσιεύονται στον δικτυακό τόπο της ΕΚΤ για την τραπεζική εποπτεία. Οι κυρώσεις που επιβάλλουν οι ΕΑΑ κατόπιν αιτήματος της ΕΚΤ δημοσιεύονται στον ίδιο δικτυακό τόπο.

Το 2022 η ΕΚΤ ασχολήθηκε με δέκα διαδικασίες επιβολής κυρώσεων, οι οποίες οδήγησαν στην έκδοση οκτώ αποφάσεών της (Πίνακας 6).

Πίνακας 6

Δραστηριότητα επιβολής συμμόρφωσης και κυρώσεων της ΕΚΤ το 2022

Πηγή: ΕΚΤ.

Το 2022 η ΕΚΤ επέβαλε έξι πρόστιμα συνολικού ύψους 12.240.000 ευρώ

Από τις δέκα διαδικασίες επιβολής κυρώσεων που διεκπεραιώθηκαν το 2022, οι οκτώ αφορούσαν πιθανολογούμενες παραβάσεις διατάξεων του ενωσιακού δικαίου που έχουν ευθεία εφαρμογή (συμπεριλαμβανομένων αποφάσεων και κανονισμών της ΕΚΤ) και διαπράχθηκαν από σημαντικά ιδρύματα. Έξι εξ αυτών των διαδικασιών ολοκληρώθηκαν το 2022 με αποφάσεις της ΕΚΤ, οι οποίες επέβαλαν πρόστιμα συνολικού ύψους 12.240.000 ευρώ. Τρεις από τις αποφάσεις αυτές επιβεβαίωσαν αποφάσεις επιβολής κυρώσεων που είχαν αρχικά εκδοθεί το 2018 αλλά στη συνέχεια ακυρώθηκαν εν μέρει από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 2020. Δύο διαδικασίες συνεχίζονταν ακόμη στο τέλος του 2022.

Οι άλλες δύο διαδικασίες που διεκπεραιώθηκαν το 2022 σχετίζονταν με πιθανολογούμενες παραβάσεις της εθνικής νομοθεσίας που ενσωματώνει τη CRD και αφορούσαν την απόκτηση ειδικών συμμετοχών σε δύο ΛΣΙ. Οι διαδικασίες ολοκληρώθηκαν με αιτήματα της ΕΚΤ προς τις οικείες ΕΑΑ προκειμένου να κινήσουν διαδικασίες.

Λεπτομερέστερη ανάλυση ανά θέμα των πιθανολογούμενων παραβάσεων που υπάγονταν σε διαδικασίες συμμόρφωσης και επιβολής κυρώσεων οι οποίες διεξήχθησαν το 2022 από την ΕΚΤ παρουσιάζεται στο Διάγραμμα 21.

Διάγραμμα 21

Πιθανολογούμενες παραβάσεις που υπάγονταν σε διαδικασίες επιβολής συμμόρφωσης και κυρώσεων το 2022

Πηγή: ΕΚΤ.

Μετά από προηγούμενα αιτήματα της ΕΚΤ για έναρξη διαδικασιών και αφού αξιολόγησε τις υποθέσεις σύμφωνα με το εθνικό δίκαιο της χώρας της, μία ΕΑΑ επέβαλε τρία πρόστιμα συνολικού ύψους 6.000 ευρώ το 2022

Μετά από προηγούμενα αιτήματα της ΕΚΤ για έναρξη διαδικασιών και αφού αξιολόγησε τις υποθέσεις σύμφωνα με το εθνικό δίκαιο της χώρας της, μία ΕΑΑ επέβαλε τρία πρόστιμα συνολικού ύψους 6.000 ευρώ το 2022.

Επίσης εάν η ΕΚΤ έχει εύλογες υπόνοιες ότι έχει διαπραχθεί ποινικό αδίκημα, ζητά από την οικεία ΕΑΑ να παραπέμψει το ζήτημα στις αρμόδιες αρχές για διερεύνηση και ενδεχόμενη ποινική δίωξη, σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία. Ένα τέτοιο αίτημα υποβλήθηκε στην οικεία ΕΑΑ το 2022.

Αναλυτικότερες πληροφορίες, καθώς και ολοκληρωμένα στατιστικά στοιχεία για τις κυρώσεις που σχετίζονταν με παραβάσεις απαιτήσεων προληπτικής εποπτείας και οι οποίες επιβλήθηκαν από την ΕΚΤ και τις ΕΑΑ το 2022 στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής τραπεζικής εποπτείας, θα παρουσιαστούν στην έκθεση “Annual Report on Sanctioning Activities in the SSM in 2022”, η οποία θα δημοσιευθεί στον δικτυακό τόπο της ΕΚΤ για την τραπεζική εποπτεία το δεύτερο τρίμηνο του 2023.

2.3.2 Αναφορά παραβάσεων (whistleblowing)

Το 2022 η ΕΚΤ έλαβε 204 καταγγελίες παραβάσεων, αυξημένες κατά 34% σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος

Σύμφωνα με το άρθρο 23 του Κανονισμού ΕΕΜ, η ΕΚΤ έχει καθήκον να διασφαλίζει ότι υπάρχουν αποτελεσματικοί μηχανισμοί που επιτρέπουν σε οποιοδήποτε πρόσωπο να καταγγείλει παραβάσεις της σχετικής νομοθεσίας της ΕΕ. Για τον σκοπό αυτό, η ΕΚΤ παρέχει μηχανισμό καταγγελίας παραβάσεων, ο οποίος περιλαμβάνει μια προδιαμορφωμένη διαδικτυακή πλατφόρμα που είναι προσβάσιμη μέσω του δικτυακού τόπου της τραπεζικής εποπτείας της ΕΚΤ.

Η ΕΚΤ εγγυάται την πλήρη εμπιστευτικότητα των αναφορών παραβάσεων που υποβάλλονται μέσω της διαδικτυακής πλατφόρμας ή με άλλους τρόπους (π.χ. με ηλεκτρονικό μήνυμα ή επιστολή) και λαμβάνει υπόψη όλες τις διαθέσιμες πληροφορίες κατά την εκτέλεση των εποπτικών της καθηκόντων.

Το 2022 η ΕΚΤ έλαβε 204 καταγγελίες, αυξημένες κατά 34% σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος. Από αυτές, 86 αφορούσαν πιθανολογούμενες παραβάσεις της σχετικής νομοθεσίας της ΕΕ, εκ των οποίων κρίθηκε ότι 78 εμπίπτουν στις εποπτικές αρμοδιότητες της ΕΚΤ και οκτώ στην αρμοδιότητα των ΕΑΑ. Οι υπόλοιπες αφορούσαν κυρίως πιθανολογούμενες παραβάσεις εκτός του πεδίου της προληπτικής εποπτείας (π.χ. προστασία καταναλωτών), άρα και εκτός του πεδίου εφαρμογής του μηχανισμού καταγγελίας παραβάσεων.

Οι συνηθέστερες περιπτώσεις αναφορών παραβάσεων που εμπίπτουν στο πεδίο της εποπτικής αρμοδιότητας της ΕΚΤ αφορούσαν ζητήματα διακυβέρνησης (90%) και ανεπάρκειας στον υπολογισμό των απαιτήσεων ιδίων κεφαλαίων και των κεφαλαιακών απαιτήσεων (5%). Πλήρης ανάλυση παρουσιάζεται στο Διάγραμμα 22. Τα ζητήματα διακυβέρνησης αφορούσαν κυρίως τη διαχείριση κινδύνων και τους εσωτερικούς ελέγχους, τις λειτουργίες του οργάνου διοίκησης, τις απαιτήσεις καταλληλότητας και επάρκειας των διοικητικών στελεχών και την οργανωτική δομή.[52]

Διάγραμμα 22

Πιθανολογούμενες παραβάσεις που αναφέρθηκαν μέσω του μηχανισμού καταγγελίας παραβάσεων

(ποσοστά %)

Πηγή: ΕΚΤ.

Οι αρμόδιες Μικτές Εποπτικές Ομάδες ενημερώθηκαν για τις πληροφορίες που αναφέρθηκαν μέσω του μηχανισμού καταγγελίας παραβάσεων. Η ΕΚΤ εξέτασε δεόντως τις πληροφορίες και προέβη σε κατάλληλες ενέργειες στο πλαίσιο των εποπτικών καθηκόντων της.

Οι κύριες διερευνητικές ενέργειες κατά το 2022 σε σχέση με αναφορές παραβάσεων της σχετικής νομοθεσίας της ΕΕ που υποβλήθηκαν στη διάρκεια του έτους ή παλαιότερα ήταν οι εξής:

  • αίτημα προς την εποπτευόμενη οντότητα για προσκόμιση εγγράφων ή παροχή εξηγήσεων (52%),
  • εσωτερική αξιολόγηση με βάση τα υπάρχοντα έγγραφα (36%),
  • αίτημα για εσωτερική επιθεώρηση ή επιτόπιο έλεγχο (7%),
  • συνέντευξη με τα κατηγορούμενα πρόσωπα (5%).

3 Συμβολή στη διαχείριση κρίσεων

3.1 Οι επιπτώσεις του ρωσοουκρανικού πολέμου στις εποπτευόμενες τράπεζες – περιπτώσεις κρίσης το 2022

Η γεωπολιτική κατάσταση στη Ρωσία και την Ουκρανία επηρέασε τόσο τα σημαντικά όσο και τα λιγότερο σημαντικά ιδρύματα. Σε ορισμένες τράπεζες επιβλήθηκαν μέτρα βάσει του πλαισίου διαχείρισης κρίσεων, τα οποία αποδείχθηκαν αποτελεσματικά.

3.1.1 Η περίπτωση της Sberbank Europe AG

Η ΕΚΤ διαπίστωσε ότι η Sberbank Europe AG και οι θυγατρικές της στην Κροατία και τη Σλοβενία τελούσαν σε κατάσταση αφερεγγυότητας ή επαπειλούμενης αφερεγγυότητας

Σύμφωνα με το πλαίσιο διαχείρισης κρίσεων της ΕΕ, η ΕΚΤ, κατόπιν διαβούλευσης με το Ενιαίο Συμβούλιο Εξυγίανσης (ΕΣΕ), δύναται να αποφανθεί ότι μια εποπτευόμενη οντότητα τελεί σε κατάσταση αφερεγγυότητας ή επαπειλούμενης αφερεγγυότητας (ΚΑΕΑ). Στις 28 Φεβρουαρίου 2022 η ΕΚΤ διαπίστωσε ότι το αυστριακό σημαντικό ίδρυμα Sberbank Europe AG και οι δύο θυγατρικές του στην τραπεζική ένωση, η Sberbank d.d. στην Κροατία και η Sberbank banka d.d. στη Σλοβενία, τελούσαν σε ΚΑΕΑ σύμφωνα με το άρθρο 18(1)(α) και 18(4)(γ) του Κανονισμού για τον Ενιαίο Μηχανισμό Εξυγίανσης[53] λόγω μη αναστρέψιμης επιδείνωσης της κατάστασης ρευστότητάς τους.[54]

3.1.1.1 Η πορεία προς την αξιολόγηση της κατάστασης αφερεγγυότητας ή επαπειλούμενης αφερεγγυότητας

Οι τράπεζες κατέγραψαν σημαντικές εκροές καταθέσεων ως αποτέλεσμα της επίπτωσης που είχαν στη φήμη τους οι γεωπολιτικές εντάσεις με αποκορύφωμα τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022. Το γεγονός αυτό οδήγησε σε ραγδαία και ουσιώδη επιδείνωση της ρευστότητάς τους. Δεν υπήρχαν διαθέσιμα μέτρα με ρεαλιστική πιθανότητα αποκατάστασης της ρευστότητας σε επίπεδο ομίλου ή σε καθεμιά από τις θυγατρικές της Sberbank Europe AG εντός της τραπεζικής ένωσης. Στις 28 Φεβρουαρίου 2022 η ΕΚΤ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι οντότητες πιθανότατα δεν θα ήταν σε θέση να εκπληρώσουν εμπρόθεσμα τις δανειακές ή άλλες υποχρεώσεις τους.

3.1.1.2 Συνεργασία και ανταλλαγή πληροφοριών με το Ενιαίο Συμβούλιο Εξυγίανσης και άλλες αρχές

Η ΕΚΤ εντατικοποίησε τις επαφές της με το ΕΣΕ μετά την κλιμάκωση των γεωπολιτικών εντάσεων και έλαβε κάποια πρώτα προπαρασκευαστικά μέτρα. Οι ομάδες της ΕΚΤ και του ΕΣΕ που ήταν άμεσα υπεύθυνες για τη Sberbank Europe AG συνεργάστηκαν στενά και η κατάσταση ρευστότητας της τράπεζας συζητήθηκε διεξοδικά με εκπροσώπους του ΕΣΕ σε συναντήσεις διαχείρισης κρίσεων που διοργάνωσε η ΕΚΤ. Το ΕΣΕ κλήθηκε επίσης να συμμετάσχει ως παρατηρητής στις σχετικές συνεδριάσεις του Εποπτικού Συμβουλίου της ΕΚΤ. Ένας εκπρόσωπος της ΕΚΤ συμμετείχε ως παρατηρητής σε όλες τις συναφείς με την υπόθεση εκτελεστικές συσκέψεις του ΕΣΕ, συμπεριλαμβανομένης της συνεδρίασης κατά την οποία το ΕΣΕ αποφάσισε τη λήψη μέτρων εξυγίανσης. Η ΕΚΤ και το ΕΣΕ αναγνώρισαν τη στενή και αποτελεσματική συνεργασία τους στη διάρκεια της κατάστασης κρίσης.

Λόγω της παρουσίας της Sberbank Europe AG σε διαφορετικές επικράτειες, η ΕΚΤ συνεργάστηκε επίσης με διάφορες εθνικές αρμόδιες αρχές (ΕΑΑ) χωρών εντός και εκτός της ΕΕ. Η ύπαρξη ενός κοινού πλαισίου διαχείρισης κρίσεων – της Οδηγίας για την Ανάκαμψη και την Εξυγίανση των Τραπεζών – ενίσχυσε τη συνεργασία αυτή. Ωστόσο, ο κατακερματισμός των εθνικών νομικών διατάξεων είχε ως αποτέλεσμα η διαδικασία να γίνει πιο περίπλοκη.

3.1.1.3 Ενέργειες μετά την αξιολόγηση της κατάστασης αφερεγγυότητας ή επαπειλούμενης αφερεγγυότητας

Μετά την επιβολή διήμερου περιορισμού δραστηριοτήτων (μορατόριουμ), την 1η Μαρτίου 2022 το ΕΣΕ εξέδωσε αποφάσεις εξυγίανσης για τις θυγατρικές στην Κροατία και τη Σλοβενία και έκρινε ότι δεν απαιτούνται μέτρα εξυγίανσης για τη μητρική εταιρία στην Αυστρία.[55] Στη συνέχεια, την ίδια ημέρα, η ΕΚΤ υπέδειξε στην αρχή χρηματοπιστωτικών αγορών της Αυστρίας να διορίσει κυβερνητικό επίτροπο και να απαγορεύσει τη συνέχιση των εργασιών της Sberbank Europe AG. Όλες οι μετοχές της κροατικής θυγατρικής Sberbank d.d. μεταβιβάστηκαν στη Hrvatska Poštanska Banka d.d. (Κροατικό Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο) και όλες οι μετοχές της σλοβενικής θυγατρικής Sberbank banka d.d. μεταβιβάστηκαν στη Nova ljubljanska banka d.d. (NLB d.d.). Οι πρώην θυγατρικές της Sberbank Europe AG επαναλειτούργησαν κανονικά στις 2 Μαρτίου 2022, χωρίς να επηρεαστούν οι καταθέτες ή οι πελάτες. Η αυστριακή μητρική εταιρία απέφυγε τις διαδικασίες αφερεγγυότητας και ξεκίνησε εθελούσια σταδιακή παύση των εργασιών της (voluntary wind‑down) κατά το αυστριακό δίκαιο. Στις 21 Απριλίου 2022 η Γενική Συνέλευση της Sberbank Europe AG ενέκρινε το σχέδιο εκκαθάρισης, τη λύση της τράπεζας και τη ρευστοποίηση των περιουσιακών στοιχείων της και τον διορισμό τεσσάρων μελών του Διοικητικού Συμβουλίου ως εκκαθαριστών με την εντολή να παραδώσουν την άδεια λειτουργίας της τράπεζας στο τέλος των διαδικασιών εκκαθάρισης. Έως το φθινόπωρο του 2022 η Sberbank Europe AG είχε ως επί το πλείστον εκτελέσει το σχέδιο εκκαθάρισής της, είχε πωλήσει το μεγαλύτερο μέρος των περιουσιακών της στοιχείων και είχε αποπληρώσει σχεδόν όλους τους καταθέτες, με αποτέλεσμα να παραδώσει την άδεια λειτουργίας της τον Δεκέμβριο του 2022.

3.1.2 Η περίπτωση της RCB Bank LTD

Η RCB Bank LTD είναι μια κυπριακή τράπεζα της οποίας σημαντικός μέτοχος ήταν, μέχρι πρόσφατα, η τράπεζα VTB με έδρα τη Ρωσία.

Τον Μάρτιο του 2022, μετά την επιβολή κυρώσεων ως αποτέλεσμα της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, η ΕΚΤ έλαβε σειρά αποφάσεων σχετικά με τις εργασίες της RCB Bank. Ειδικότερα, η ΕΚΤ (α) ενέκρινε την πώληση μέρους του δανειακού χαρτοφυλακίου της RCB Bank στην Ελληνική Τράπεζα Δημόσια Εταιρεία Λίμιτεδ (Hellenic Bank Public Company Ltd), (β) επέβαλε περιορισμούς στις εργασίες της RCB Bank, ώστε να μη μπορεί να δέχεται νέες καταθέσεις, να χορηγεί νέα δάνεια ή να πραγματοποιεί νέες επενδύσεις και (γ) διόρισε προσωρινό διαχειριστή προκειμένου να συνεργαστεί με τη διοίκηση και να παρακολουθεί προσεκτικά τη ρευστότητα και το κεφάλαιο της τράπεζας.

Η μεταβολή της γεωπολιτικής κατάστασης ώθησε την RCB Bank να επανεξετάσει τη συνολική επιχειρηματική στρατηγική της και να αποφασίσει την εθελούσια σταδιακή παύση των τραπεζικών εργασιών της, ώστε να διασφαλιστούν η πλήρης αποπληρωμή του συνόλου των καταθετών και η παράδοση της άδειας λειτουργίας της τράπεζας στο τέλος της διαδικασίας.[56] Έως το φθινόπωρο του 2022 η RCB Bank είχε αποπληρώσει, μεταβιβάσει ή μετατρέψει το σύνολο των καταθέσεών της και είχε ζητήσει την ανάκληση της άδειας λειτουργίας της, η οποία εγκρίθηκε από την ΕΚΤ με την απόφαση της 22.12.2022[57].

3.2 Σχέσεις με το Ενιαίο Συμβούλιο Εξυγίανσης

Η στενή συνεργασία μεταξύ της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ και του ΕΣΕ συνεχίστηκε το 2022

Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ και το ΕΣΕ διατήρησαν τη στενή τους συνεργασία σε όλα τα επίπεδα το 2022. Ο Πρόεδρος του ΕΣΕ με πρόσκληση του Εποπτικού Συμβουλίου της ΕΚΤ συμμετείχε ως παρατηρητής στις συνεδριάσεις του επί θεμάτων που σχετίζονται με τις αρμοδιότητες του ΕΣΕ. Παρομοίως, εκπρόσωπος της ΕΚΤ συμμετείχε ως παρατηρητής σε όλες τις εκτελεστικές συνεδριάσεις και τις συνόδους της ολομέλειας του ΕΣΕ. Επιπλέον, υπήρξαν τακτικές ανταλλαγές μεταξύ των Προέδρων, καθώς και ανώτερης και μεσαίας βαθμίδας διοικητικών στελεχών της ΕΚΤ και του ΕΣΕ για θέματα κοινού ενδιαφέροντος, όπως η επικαιροποίηση του Μνημονίου Συνεργασίας μεταξύ του ΕΣΕ και της ΕΚΤ, η κατάρτιση σχεδίων ανάκαμψης και εξυγίανσης και η ανάπτυξη πολιτικών σχετικά με τη διαχείριση κρίσεων. Τέλος, σύμφωνα με το Μνημόνιο Συνεργασίας, οι δύο οργανισμοί αντάλλαξαν ένα ευρύ σύνολο συναφών δεδομένων και πληροφοριών που είχαν ήδη στη διάθεσή τους, γεγονός που μείωσε σημαντικά τον φόρτο των τραπεζών από τη διπλή υποβολή στοιχείων.

Το 2022 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ και το ΕΣΕ ξεκίνησαν τη δεύτερη αναθεώρηση του διμερούς Μνημονίου Συνεργασίας μεταξύ τους, με σκοπό την αξιοποίηση της εμπειρίας που αποκτήθηκε τα τελευταία χρόνια και τη διερεύνηση νέων νομοθετικών ρυθμίσεων και νέων τομέων συνεργασίας. Η αναθεώρηση θα ενισχύσει περαιτέρω τη συνεργασία και την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ και του ΕΣΕ. Επιπρόσθετα, όπως και στο παρελθόν, η ΕΚΤ συμμετείχε στην άσκηση ετοιμότητας για καταστάσεις κρίσης (dry run) του ΕΣΕ και στην τριμερή άσκηση ανώτατου επιπέδου (Trilateral Principal Level Exercise) μεταξύ των αρχών εξυγίανσης, των εποπτικών αρχών, των κεντρικών τραπεζών και των υπουργείων οικονομικών των ΗΠΑ, του Ηνωμένου Βασιλείου και της τραπεζικής ένωσης. Στόχος αυτών των τακτικών ασκήσεων και ανταλλαγών είναι να γίνουν πιο κατανοητά τα καθεστώτα εξυγίανσης που εφαρμόζονται σε κάθε επικράτεια και να βελτιωθεί ο συντονισμός ως προς τις πρακτικές σχεδιασμού και τις διαδικασίες διασυνοριακής εξυγίανσης.

Επιπρόσθετα, οι τακτικές επαφές μεταξύ των Μικτών Εποπτικών Ομάδων της ΕΚΤ και των Εσωτερικών Ομάδων Εξυγίανσης του ΕΣΕ συνέχισαν να στηρίζουν σημαντικά τη συνεργασία των δύο οργανισμών. Η συνεργασία τους ήταν ιδιαίτερα στενή για ιδρύματα που υπάγονται στο πλαίσιο διαχείρισης κρίσεων της ΕΚΤ, δηλαδή ιδρύματα με επιδεινούμενη χρηματοοικονομική κατάσταση, με σκοπό την πλήρη ευθυγράμμιση των αρχών εποπτείας και εξυγίανσης σε περίπτωση κρίσης (βλ. Ενότητα 3.1).

Σύμφωνα με το κανονιστικό πλαίσιο, ζητήθηκε η γνώμη του ΕΣΕ για τα σχέδια ανάκαμψης που υπέβαλαν στην Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ τα σημαντικά ιδρύματα. Οι παρατηρήσεις του ΕΣΕ ελήφθησαν υπόψη κατά την αξιολόγηση των σχεδίων αυτών και κατά την κατάρτιση σχολίων προς τις εποπτευόμενες οντότητες. Οι παρατηρήσεις αυτές αφορούσαν, μεταξύ άλλων, τη βαθμονόμηση των ορίων των δεικτών ανάκαμψης που σχετίζονται με την ελάχιστη απαίτηση ιδίων κεφαλαίων και επιλέξιμων υποχρεώσεων (MREL), καθώς και τον αντίκτυπο των επιλογών ανάκαμψης στη δυνατότητα εξυγίανσης.

Τέλος, σύμφωνα με τον Κανονισμό ΕΜΕ το ΕΣΕ ζήτησε τη γνώμη της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ αναφορικά με τα προτεινόμενα σχέδια εξυγίανσης. Όπως και παλαιότερα, η διαβούλευση αυτή αφορούσε, μεταξύ άλλων, τον καθορισμό της MREL, συμπεριλαμβανομένης της απαλλαγής των θυγατρικών εταιριών της υπό εξυγίανση οντότητας από την MREL, καθώς και αξιολογήσεις των δυνατοτήτων εξυγίανσης. Επίσης, ζητήθηκε η γνώμη της ΕΚΤ αναφορικά με αιτήματα των εθνικών αρχών εξυγίανσης σύμφωνα με το άρθρο 12δ(5) του Κανονισμού ΕΜΕ. Όπως και τα προηγούμενα έτη, το ΕΣΕ ζήτησε επίσης τη γνώμη της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ για τον υπολογισμό των εκ των προτέρων εισφορών που προτείνεται να καταβάλλουν στο Ενιαίο Ταμείο Εξυγίανσης τα σημαντικά ιδρύματα, με την αξιολόγηση της ΕΚΤ να επικεντρώνεται σε παρατηρήσεις από τη σκοπιά της εποπτικής αρχής και υπό το πρίσμα της δυνατότητας του εκάστοτε ιδρύματος να συνεχίσει τη λειτουργία του.

3.3 Διαχείριση κρίσεων για τα λιγότερο σημαντικά ιδρύματα

Η διαχείριση κρίσεων για τα λιγότερο σημαντικά ιδρύματα (ΛΣΙ) απαιτεί τη στενή συνεργασία της οικείας ΕΑΑ και της ΕΚΤ. Παρόλο που η ΕΑΑ έχει την άμεση ευθύνη για την εποπτεία των ΛΣΙ, ανακύπτει ανάγκη για εντατικότερη συνεργασία και ανταλλαγή πληροφοριών όταν ένα ΛΣΙ προσεγγίζει το σημείο της μη βιωσιμότητας. Στη φάση αυτή, η ΕΚΤ, ως η αρμόδια αρχή για τις κοινές διαδικασίες, συνεργάζεται με την ΕΑΑ για ενδεχόμενη ανάκληση της άδειας λειτουργίας του.

Η ΕΚΤ και η ΕΑΑ συνεργάστηκαν στενά σε 20 περιπτώσεις επιδείνωσης της χρηματοοικονομικής κατάστασης ΛΣΙ

Το 2022 η ΕΚΤ και οι ΕΑΑ συνεργάστηκαν στενά και αντάλλαξαν πληροφορίες αναφορικά με πολλά ΛΣΙ που διαπιστώθηκε ότι αντιμετώπιζαν επιδείνωση της χρηματοοικονομικής τους κατάστασης ή ότι βρίσκονταν σε κρίση. Οι ΕΑΑ κοινοποίησαν στην ΕΚΤ οκτώ νέες περιπτώσεις επιδείνωσης της χρηματοοικονομικής κατάστασης ΛΣΙ. Η ΕΚΤ και οι ΕΑΑ συνέχισαν επίσης να συνεργάζονται στενά και να ανταλλάσσουν πληροφορίες αναφορικά με 20 περιπτώσεις επιδείνωσης της χρηματοοικονομικής κατάστασης, ενώ σε εννέα περιπτώσεις συγκροτήθηκαν ειδικές ομάδες επαφής για διαχείριση κρίσεων. Όπως και τα προηγούμενα έτη, οι ομάδες αυτές – που απαρτίζονται από εκπροσώπους τόσο της ΕΚΤ όσο και των οικείων ΕΑΑ – διασφάλισαν την προσεκτική παρακολούθηση των κρίσεων, καθώς και την έγκαιρη και συντονισμένη λήψη εποπτικών μέτρων και αποφάσεων. Το 2022, στο πλαίσιο του προγράμματος εργασιών 2022/23 για τα ΛΣΙ, συγκροτήθηκε κοινή ομάδα εργασίας ΕΚΤ‑ΕΑΑ για την εξέταση και περαιτέρω βελτίωση της συνεργασίας τους σε περιπτώσεις κρίσης σε ΛΣΙ.

Το 2022 επίσης, οι ΕΑΑ κοινοποίησαν στην ΕΚΤ τρεις περιπτώσεις ανάκλησης άδειας λειτουργίας ΛΣΙ. Και στις τρεις περιπτώσεις η ΕΚΤ εξέδωσε απόφαση για την ανάκληση της άδειας.

Τα μη βιώσιμα επιχειρηματικά μοντέλα, η συνεχώς χαμηλή κερδοφορία που δημιουργεί ζητήματα αφερεγγυότητας και οι ανεπάρκειες στα συστήματα διακυβέρνησης (συμπεριλαμβανομένων ανεπαρκών πλαισίων καταπολέμησης του ξεπλύματος χρήματος) ήταν οι κύριες αιτίες επιδείνωσης της χρηματοοικονομικής κατάστασης των ΛΣΙ το 2022.

Πλαίσιο 6
Επανεξέταση του πλαισίου διαχείρισης κρίσεων και ασφάλισης καταθέσεων

Στην δήλωση της 16.6.2022, το Eurogroup κάλεσε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να υποβάλει νομοθετικές προτάσεις για τη μεταρρύθμιση του πλαισίου διαχείρισης κρίσεων και ασφάλισης καταθέσεων (CMDI). Το Eurogroup συμφώνησε ότι ένα ενισχυμένο πλαίσιο CMDI πρέπει να περιλαμβάνει σαφή και εναρμονισμένη αξιολόγηση του δημόσιου συμφέροντος, διευρυμένη εφαρμογή των εργαλείων εξυγίανσης κατά τη διαχείριση κρίσεων σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο, περαιτέρω εναρμόνιση της χρήσης των εθνικών ταμείων εγγύησης καταθέσεων στη διαχείριση κρίσεων και εναρμόνιση στοχευμένων χαρακτηριστικών των εθνικών νομοθετικών διατάξεων που αφορούν την πτώχευση τραπεζών.

Η εύρυθμη λειτουργία ενός ευρωπαϊκού πλαισίου διαχείρισης κρίσεων και ασφάλισης καταθέσεων είναι ουσιώδους σημασίας για την αποτροπή και την αντιμετώπιση περιπτώσεων πτώχευσης τραπεζών, ανεξαρτήτως μεγέθους, τόσο σε κάθε κράτος‑μέλος της ΕΕ χωριστά όσο και στο σύνολό της. Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ διατύπωσε αναλυτικά τις προτεραιότητες και τις προκαταρκτικές συστάσεις της για την επανεξέταση του πλαισίου CMDI μέσω της συμβολής της στη στοχευμένη διαβούλευση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Αναφορικά με δυνητικές βελτιώσεις στο πλαίσιο διαχείρισης κρίσεων, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να αποσαφηνιστεί το υφιστάμενο πλαίσιο έγκαιρης παρέμβασης ώστε η πρακτική εφαρμογή του να καταστεί ευκολότερη. Επίσης, πρέπει να αντιμετωπιστεί ο εναπομένων κίνδυνος που υφίσταται σε ενδιάμεσες καταστάσεις (limbo): ένα ίδρυμα που έχει κηρυχθεί σε κατάσταση αφερεγγυότητας ή επαπειλούμενης αφερεγγυότητας αλλά δεν υπόκειται σε εξυγίανση θα πρέπει να υπάγεται σε μια διαδικασία ρευστοποίησης των στοιχείων ενεργητικού του, που θα οδηγεί στην έγκαιρη έξοδό του από την τραπεζική αγορά.

Η διευρυμένη εφαρμογή του πλαισίου εξυγίανσης θα αυξήσει την ισότιμη μεταχείριση αλλά και την πρόσβαση σε εργαλεία εξυγίανσης που βασίζονται σε βέλτιστες πρακτικές. Ταυτόχρονα, ανακύπτει επίσης η ανάγκη επανεξέτασης και περαιτέρω εναρμόνισης του πλαισίου εκκαθάρισης. Η πιο εκτεταμένη χρήση πόρων από τα συστήματα εγγύησης καταθέσεων θα μπορούσε να διευκολύνει τη χρήση των εργαλείων μεταβίβασης τόσο στην εξυγίανση όσο και στην εκκαθάριση. Για τον σκοπό αυτό, η προσέγγιση του ελάχιστου κόστους (least‑cost test) πρέπει να προσαρμοστεί και να εναρμονιστεί. Επιπλέον, θα πρέπει να εξεταστεί το ενδεχόμενο να αρθεί η προνομιακή κατάταξη των συστημάτων εγγύησης καταθέσεων στην πρώτη θέση μεταξύ των πιστωτών, έτσι ώστε τα συστήματα εγγύησης καταθέσεων να μπορούν να συνεισφέρουν περισσότερα κεφάλαια σε περιπτώσεις τόσο εξυγίανσης όσο και εκκαθάρισης, διευκολύνοντας έτσι τις τράπεζες που περιέρχονται σε κατάσταση αφερεγγυότητας να αποχωρούν από την αγορά κατά τρόπο που να διαφυλάσσεται η αξία των περιουσιακών στοιχείων τους.

Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ ευελπιστεί να συμβάλει ουσιαστικά, εντός του πεδίου των αρμοδιοτήτων της, στην επικείμενη νομοθετική διαδικασία για την επανεξέταση του πλαισίου CMDI.

4 Διοργανική συνεργασία

4.1 Ευρωπαϊκή και διεθνής συνεργασία

Σημαντικό επίτευγμα το 2022 ήταν η υιοθέτηση απλούστερων εγκριτικών κανόνων αναφορικά με τη διαβίβαση εποπτικών πληροφοριών σε αρχές εκτός του Ενιαίου Εποπτικού Μηχανισμού (ΕΕΜ). Η σχετική νομοθετική πράξη[58] καθιστά τους κανόνες έγκρισης διαβίβασης πιο απλούς και πιο διαφανείς, σύμφωνα και με την ισχύουσα νομοθεσία.

4.1.1 Συνεργασία με άλλες εποπτικές αρχές της ΕΕ και με αρχές τρίτων χωρών

4.1.1.1 Η ΕΚΤ και τα σώματα εποπτών

Η αγαστή συνεργασία μεταξύ εποπτικών αρχών τόσο σε επίπεδο ΕΕ όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο αποτελεί βασικό παράγοντα για την αποτελεσματική εποπτεία των διασυνοριακών τραπεζικών ομίλων. Η ΕΚΤ ενεργεί ως η αρχή ενοποιημένης εποπτείας για τους σημαντικούς τραπεζικούς ομίλους που εδρεύουν σε χώρες οι οποίες συμμετέχουν στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία. Για τους σημαντικούς τραπεζικούς ομίλους με διασυνοριακή δραστηριότητα εντός της τραπεζικής ένωσης, η ΕΚΤ είναι η μοναδική εποπτική αρχή που είναι υπεύθυνη για τη μητρική επιχείρηση και για τυχόν διασυνοριακές θυγατρικές ή υποκαταστήματα.

Για τους σημαντικούς τραπεζικούς ομίλους που δραστηριοποιούνται εκτός της τραπεζικής ένωσης, η ΕΚΤ συμμετέχει σε σώματα εποπτών – μόνιμες αλλά ευέλικτες δομές με σκοπό τη συνεργασία, τον συντονισμό και την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των αρχών που είναι αρμόδιες για την εποπτεία των διασυνοριακών τραπεζικών ομίλων και εμπλέκονται σε αυτήν. Τα σώματα εποπτών επιτρέπουν στην ΕΚΤ να διαμορφώνει συντονισμένες εποπτικές προσεγγίσεις και αποφάσεις και να καταρτίζει κοινά προγράμματα εργασίας με άλλες εποπτικές αρχές που εμπλέκονται στην εποπτεία του ίδιου διασυνοριακού τραπεζικού ομίλου. Η ΕΚΤ οργανώνει σώματα εποπτών σε περιπτώσεις όπου, ως φορέας εποπτείας στη χώρα καταγωγής, η ΕΚΤ είναι η αρμόδια αρχή για την εποπτεία ενός τραπεζικού ομίλου σε ενοποιημένη βάση. Αν η ΕΚΤ είναι φορέας εποπτείας της χώρας υποδοχής και επιβλέπει συγκεκριμένες οντότητες εντός ενός τραπεζικού ομίλου, συμμετέχει σε σώματα εποπτών κατόπιν πρόσκλησης της εποπτικής αρχής της χώρας καταγωγής.

Ως εποπτική αρχή της χώρας υποδοχής, η ΕΚΤ συμμετέχει σε σώματα εποπτών για τραπεζικούς ομίλους των οποίων η μητρική οντότητα εδρεύει εκτός της τραπεζικής ένωσης

Το 2022 λειτούργησαν σώματα εποπτών για 43 τράπεζες υπό την άμεση εποπτεία της ΕΚΤ. Η ΕΚΤ ήταν η εποπτική αρχή της χώρας καταγωγής σε κάποιο σώμα εποπτών σε 25 περιπτώσεις, εκ των οποίων 18 αφορούσαν σώματα που απαρτίζονταν αποκλειστικά από εποπτικούς φορείς της ΕΕ. Ως αρχή της χώρας υποδοχής, η ΕΚΤ συμμετείχε σε 7 ακόμη σώματα εποπτών της ΕΕ καθώς και σε 11 σώματα που συγκρότησαν οι αρχές τρίτων χωρών. Επίσης, συνήφθησαν 29 γραπτές συμφωνίες συνεργασίας και συντονισμού – πλαίσια συνεργασίας που συμφωνούνται μεταξύ μιας εποπτικής αρχής και άλλων μελών του σώματος με σκοπό τον συντονισμό της γνωστοποίησης και ανταλλαγής εμπιστευτικών πληροφοριών. Η ΕΚΤ εκτιμά ότι περίπου 8 νέα σώματα εποπτών θα συσταθούν το 2023, διασφαλίζοντας τη συμμόρφωση με τον ισχύοντα κανονισμό.

Μια οριζόντια ομάδα που απαρτίζεται από εκπροσώπους των τριών διευθύνσεων που είναι υπεύθυνες για την άμεση μη επιτόπια εποπτεία επιμέρους τραπεζών παρέχει διαρκή υποστήριξη στις Μικτές Εποπτικές Ομάδες κατά την εκπλήρωση των υποχρεώσεών τους στο πλαίσιο των συνεργασιών σύμφωνα με ευρωπαϊκούς κανονισμούς και οδηγίες (π.χ. χαρτογράφηση των οντοτήτων των ομίλων, ανταλλαγή πληροφοριών για βασικούς χρηματοοικονομικούς δείκτες μεταξύ των αρμόδιων αρχών και το πρόγραμμα εξέτασης των σωμάτων εποπτών). Η οριζόντια ομάδα προάγει επίσης την εναρμόνιση και προωθεί τις βέλτιστες εποπτικές πρακτικές σε σχέση με τη διεθνή συνεργασία.

4.1.1.2 Ενίσχυση της συνεργασίας με αρχές χωρών της ΕΕ εκτός ΕΕΜ

Το 2022 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ υπέγραψε μνημόνια συνεργασίας με τις εποπτικές αρχές των κρατών‑μελών της ΕΕ που δεν συμμετέχουν στον ΕΕΜ

Η ΕΚΤ αποσκοπεί σε περαιτέρω βελτίωση της εποπτικής συνεργασίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο, προάγοντας μια κοινή εποπτική κουλτούρα και επιδιώκοντας την εναρμόνιση των εποπτικών πρακτικών και μεθοδολογιών. Προς τον σκοπό αυτό, το 2022 η ΕΚΤ υπέγραψε πολυμερές μνημόνιο συνεργασίας με τις εθνικές αρμόδιες αρχές των έξι χωρών της ΕΕ που δεν συμμετέχουν στον ΕΕΜ (Δανία, Ουγγαρία, Πολωνία, Ρουμανία, Σουηδία και Τσεχία) σύμφωνα με το άρθρο 3(6) του Κανονισμού ΕΕΜ. Το μνημόνιο προβλέπει ενισχυμένη συνεργασία μεταξύ της ΕΚΤ και των αρχών αυτών για την εκτέλεση των αντίστοιχων εποπτικών καθηκόντων τους σε σχέση με τα εποπτευόμενα ιδρύματα και τις διασυνοριακές μονάδες τους. Αυτό θα συμβάλει σε αύξηση της ανταλλαγής πληροφοριών, π.χ. σχετικά με κυβερνοσυμβάντα, καθώς και σε ενίσχυση της συνεργασίας για τη μείωση των κινδύνων κατακερματισμού των ευρωπαϊκών τραπεζικών αγορών σε περιόδους έντονων πιέσεων.[59] Τα εποπτικά μνημόνια συνεργασίας της ΕΚΤ δημοσιεύονται στον δικτυακό τόπο της ΕΚΤ για την τραπεζική εποπτεία.

4.1.1.3 Συνεργασία με άλλους τομεακούς φορείς εποπτείας στην ΕΕ και με αρχές προληπτικής εποπτείας τρίτων χωρών

Οι χρηματοπιστωτικοί όμιλοι ετερογενών δραστηριοτήτων είναι χρηματοπιστωτικοί όμιλοι ή υπο-όμιλοι που παρέχουν υπηρεσίες και προϊόντα σε διάφορους τομείς των χρηματοπιστωτικών αγορών, όπως ο τραπεζικός, ο ασφαλιστικός ή/και ο επενδυτικός κλάδος. Ορισμένοι από τους ομίλους ετερογενών δραστηριοτήτων συγκαταλέγονται μεταξύ των μεγαλύτερων χρηματοπιστωτικών ομίλων που δραστηριοποιούνται στις χρηματοπιστωτικές αγορές και παρέχουν υπηρεσίες σε παγκόσμια κλίμακα.

Σύμφωνα με την απαίτηση της Οδηγίας για τους χρηματοπιστωτικούς ομίλους ετερογενών δραστηριοτήτων, η συντονίζουσα αρχή και οι λοιπές εμπλεκόμενες αρμόδιες αρχές για τη συμπληρωματική εποπτεία των ομίλων αυτών πρέπει να θεσπίζουν συμφωνίες συντονισμού για να διευκολύνεται η συνεργασία μεταξύ τους. Για τους ομίλους των οποίων επικεφαλής είναι οντότητες που εμπίπτουν στην ενοποιημένη εποπτεία της ΕΚΤ, η ΕΚΤ είναι υπεύθυνη για τη θέσπιση τέτοιου είδους συμφωνιών συντονισμού. Το 2022 το Εποπτικό Συμβούλιο και το Διοικητικό Συμβούλιο ενέκριναν τις συμφωνίες συντονισμού για τη συμπληρωματική εποπτεία των χρηματοπιστωτικών ομίλων ετερογενών δραστηριοτήτων επικεφαλής των οποίων είναι 16 σημαντικά ιδρύματα.

Το 2022 η ΕΚΤ συνέχισε επίσης να ενισχύει τη συνεργασία με εθνικές αρχές εποπτείας των αγορών στην ΕΕ. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΚΤ και η ιταλική Commissione Nazionale per le Società e la Borsa επικαιροποίησαν το διμερές μνημόνιο συνεργασίας τους.

Το 2022 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ υπέγραψε μνημόνια συνεργασίας με τις εποπτικές αρχές του Καναδά και της Ιαπωνίας

Τέλος, υπογράφηκαν δύο εποπτικά μνημόνια συνεργασίας με αρχές προληπτικής εποπτείας τρίτων χωρών και συγκεκριμένα του Καναδά (Office of the Superintendent of Financial Institutions) και της Ιαπωνίας (Financial Services Agency).

4.1.2 Προγράμματα Αξιολόγησης του Χρηματοπιστωτικού Τομέα του ΔΝΤ

Τα Προγράμματα Αξιολόγησης του Χρηματοπιστωτικού Τομέα (FSAP) του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) αποτελούν ολοκληρωμένες, εις βάθος αξιολογήσεις του χρηματοπιστωτικού τομέα μιας χώρας.

Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ έχει υλοποιήσει πολλές από τις συστάσεις του FSAP του ΔΝΤ για τη ζώνη του ευρώ

Το FSAP που διενήργησε το ΔΝΤ το 2018 για τη ζώνη του ευρώ εξέτασε την αρχιτεκτονική τραπεζικής εποπτείας και εξυγίανσης στη ζώνη του ευρώ. Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ έχει υλοποιήσει πολλές από τις συστάσεις του ΔΝΤ στις εποπτικές πρακτικές της, ενώ παράλληλα οι συννομοθέτες της ΕΕ ήδη εξετάζουν τις συστάσεις που απαιτούν τροποποίηση στο δίκαιο της ΕΕ. Το επόμενο FSAP του ΔΝΤ για τη ζώνη του ευρώ αναμένεται να ξεκινήσει το 2024.

Τα εθνικά FSAP δεν περιλαμβάνουν αξιολογήσεις της ευρωπαϊκής τραπεζικής εποπτείας

Το 2022 το ΔΝΤ ολοκλήρωσε εθνικά FSAP για τη Γερμανία, την Ιρλανδία και τη Φινλανδία και ξεκίνησε αντίστοιχο πρόγραμμα για το Βέλγιο. Αυτά τα εθνικά FSAP αξιολογούν θέματα εκτός του τραπεζικού τομέα (όπως είναι τα εθνικά πλαίσια ασφάλισης και μακροπροληπτικής πολιτικής) και διεξάγουν ολιστική αξιολόγηση των τραπεζικών θεμάτων, ιδιαίτερα όσων εμπίπτουν στην αρμοδιότητα των εθνικών αρχών που εποπτεύουν λιγότερο σημαντικά ιδρύματα ή πτυχών που συνδέονται με την καταπολέμηση του ξεπλύματος χρήματος και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας.

Η ΕΚΤ συμμετέχει στις εθνικές διαβουλεύσεις βάσει του άρθρου IV του ΔΝΤ

Η συμμετοχή της ΕΚΤ στις εθνικές διαβουλεύσεις βάσει του άρθρου IV του ΔΝΤ για χώρες που συμμετέχουν στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία αφορά μικροπροληπτικά και μακροπροληπτικά θέματα, σύμφωνα με τις αρμοδιότητες της ΕΚΤ στους εν λόγω τομείς.

Πλαίσιο 7
Εφαρμογή του πλαισίου Βασιλεία III στην ΕΕ και διατήρηση της καταλληλότητάς του για τον σκοπό που εξυπηρετεί: γνώμες της ΕΚΤ αναφορικά με τη δέσμη νομοθετικών μέτρων για τις τράπεζες 2021 (Κανονισμός για τις κεφαλαιακές απαιτήσεις III/Οδηγία για τις κεφαλαιακές απαιτήσεις VI)

Η πρόταση

Τον Οκτώβριο του 2021 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε μια συνολική δέσμη τροποποιήσεων των κανόνων της ΕΕ για τις τράπεζες, όπως αυτοί ορίζονται στον Κανονισμό και την Οδηγία για τις κεφαλαιακές απαιτήσεις (CRR και CRD). Οι τροποποιήσεις εστιάζουν στην υλοποίηση των τελικών μεταρρυθμίσεων του πλαισίου Βασιλεία ΙΙΙ στην ΕΕ, στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας του τραπεζικού τομέα σε κινδύνους περιβαλλοντικούς, κοινωνικούς και διακυβέρνησης και στην περαιτέρω εναρμόνιση των εποπτικών κανόνων και εξουσιών. Κατόπιν αιτήματος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, η ΕΚΤ εξέδωσε τρεις γνώμες, οι οποίες περιγράφουν τις θέσεις της ως προς τη δέσμη και παρέχουν συμβουλές στους συννομοθέτες σχετικά με τις τροποποιήσεις αυτές.[60]

Οι θέσεις της ΕΚΤ σχετικά με την προτεινόμενη δέσμη μεταρρυθμίσεων

Η ΕΚΤ επικρότησε γενικώς τις προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, οι οποίες υλοποιούν τις υπόλοιπες μεταρρυθμίσεις της Βασιλείας ΙΙΙ στην ΕΕ, βελτιώνουν το ενιαίο εγχειρίδιο κανόνων της ΕΕ και ενισχύουν το πλαίσιο προληπτικής εποπτείας για τα πιστωτικά ιδρύματα σε διάφορους τομείς. Η ΕΚΤ έκρινε ότι οι μεταρρυθμίσεις αυτές διορθώνουν βασικές αδυναμίες του πλαισίου και ως εκ τούτου ήταν ουσιώδους σημασίας για την ευρωστία του ευρωπαϊκού τραπεζικού τομέα.

Σε δύο Γνώμες της, η ΕΚΤ εξέτασε και υποστήριξε, μεταξύ άλλων, τη θέσπιση του κατώτατου ορίου κεφαλαιακών απαιτήσεων στην ΕΕ – ενός σημαντικού στοιχείου των μεταρρυθμίσεων της Βασιλείας ΙΙΙ. Επίσης, η ΕΚΤ επικρότησε την ενίσχυση των πλαισίων για τους περιβαλλοντικούς, κοινωνικούς και σχετικούς με τη διακυβέρνηση κινδύνους και τις αξιολογήσεις καταλληλότητας, καθώς και την εναρμόνιση του καθεστώτος κυρώσεων, των κανόνων που διέπουν τα υποκαταστήματα τρίτων χωρών και των εθνικών εξουσιών που αφορούν την απόκτηση σημαντικών (material) συμμετοχών, τη μεταβίβαση στοιχείων ενεργητικού ή παθητικού, συγχωνεύσεις και διασπάσεις.[61]

Ταυτόχρονα, η ΕΚΤ εξέφρασε και κάποιους προβληματισμούς και πρότεινε αλλαγές στην πρόταση της Επιτροπής. Όσον αφορά την υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων της Βασιλείας ΙΙΙ, η ΕΚΤ σημείωσε ότι η πρόταση περιλαμβάνει πολλές αποκλίσεις από τα πρότυπα της Βασιλείας ΙΙΙ οι οποίες δεν δικαιολογούνται από τη σκοπιά της προληπτικής εποπτείας ή της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας και δεν καλύπτουν ορισμένους θύλακες κινδύνου.

Συνεπώς, στις Γνώμες της η ΕΚΤ κάλεσε τους συννομοθέτες της ΕΕ να διασφαλίσουν την έγκαιρη, πλήρη και πιστή εφαρμογή της Βασιλείας ΙΙΙ. Αυτό το κεντρικό μήνυμα διατυπώθηκε σε κοινή ανάρτηση της ΕΚΤ και της EBA στο ιστολόγιο εποπτείας τον Νοέμβριο του 2022.[62]

Τέλος, στην τρίτη Γνώμη της η ΕΚΤ επικρότησε επίσης τις προτεινόμενες τεχνικές προσαρμογές στην πρόταση “αλυσιδωτής δομής” (“Daisy Chain”) της Επιτροπής οι οποίες θα διασφαλίσουν καλύτερη ευθυγράμμιση μεταξύ του Κανονισμού για τις κεφαλαιακές απαιτήσεις και της Οδηγίας για την ανάκαμψη και την εξυγίανση των τραπεζών.

4.2 Συμβολή στη διαμόρφωση του ευρωπαϊκού και διεθνούς κανονιστικού πλαισίου

4.2.1 Συμβολή στις εργασίες του Συμβουλίου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας

Το 2022 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ στήριξε τις προσπάθειες του ΣΧΣ σε τομείς προτεραιότητας όπως το πλαίσιο G‑SIB, κλιματικοί κίνδυνοι και συναφείς δημοσιοποιήσεις, καθώς και δραστηριότητες κρυπτοστοιχείων

Το 2022 το Συμβούλιο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΣΧΣ) επικεντρώθηκε στον συντονισμό των παρεμβάσεων πολιτικής στον χρηματοπιστωτικό τομέα την επαύριο της πανδημίας COVID‑19 και της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, προκειμένου να ανταποκριθεί στις προκλήσεις της τεχνολογικής καινοτομίας και να αντιμετωπίσει τους χρηματοοικονομικούς κινδύνους από την κλιματική αλλαγή. Λόγω του μεταβαλλόμενου μακροοικονομικού και χρηματοπιστωτικού περιβάλλοντος, το ΣΧΣ εντατικοποίησε την παρακολούθηση των ευπαθειών και εργάστηκε για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας του χρηματοπιστωτικού συστήματος.

Ως μέλος του ΣΧΣ, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ συμμετείχε ενεργά σε διάφορους άξονες εργασιών, όπως (α) ο ετήσιος προσδιορισμός των παγκοσμίως συστημικά σημαντικών τραπεζών (G‑SIB), ο οποίος αντανακλούσε την επανεξέταση από πλευράς της Επιτροπής της Βασιλείας για την Τραπεζική Εποπτεία όσον αφορά τη μεταχείριση των διασυνοριακών ανοιγμάτων εντός της ευρωπαϊκής τραπεζικής ένωσης, (β) οι εργασίες που αφορούσαν τις εποπτικές και κανονιστικές προσεγγίσεις για τους κλιματικούς κινδύνους, τις συναφείς δημοσιοποιήσεις και την ανάλυση βάσει κλιματικών σεναρίων από τις διάφορες χώρες, (γ) η δέσμη μέτρων πολιτικής για δραστηριότητες κρυπτοστοιχείων που τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση και (δ) το έγγραφο διαβούλευσης για την επίτευξη μεγαλύτερης σύγκλισης στην αναφορά κυβερνοσυμβάντων.

Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ συμμετείχε καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους στις συνεδριάσεις της ολομέλειας του ΣΧΣ, της Μόνιμης Επιτροπής για την Εφαρμογή Προτύπων και της Μόνιμης Επιτροπής Εποπτικής και Κανονιστικής Συνεργασίας. Συμμετείχε επίσης στη Συντονιστική Ομάδα Εξυγίανσης και την Περιφερειακή Συμβουλευτική Ομάδα του ΣΧΣ για την Ευρώπη.

Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ θα εξακολουθήσει να συνεισφέρει στο πρόγραμμα εργασιών του ΣΧΣ, ιδίως στους προαναφερθέντες τομείς. Επιπλέον, θα συνεργαστεί με το ΣΧΣ για κινδύνους τρίτων και θέματα εξωτερικής ανάθεσης δραστηριοτήτων, καθώς και στη διεξαγωγή μιας παγκόσμιας άσκησης προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων για τις τράπεζες σε συνεργασία με την Επιτροπή της Βασιλείας για την Τραπεζική Εποπτεία και σε μια νέα άσκηση για την εκτίμηση των επιπτώσεων από τις μεταρρυθμίσεις της G20 αναφορικά με το πλαίσιο τιτλοποιήσεων.

4.2.2 Συμβολή στη διαδικασία της Βασιλείας

Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ συνεργάστηκε σε διεθνές επίπεδο και συνεισέφερε σε διάφορα θέματα, όπως τα μέτρα πολιτικής για τους χρηματοοικονομικούς κινδύνους που σχετίζονται με το κλίμα, τα κρυπτοστοιχεία και η μεταχείριση των ευρωπαϊκών διασυνοριακών ανοιγμάτων

Το 2022 η ΕΚΤ συνέχισε να συμβάλλει σημαντικά στο έργο της Επιτροπής της Βασιλείας για την Τραπεζική Εποπτεία. Συμμετείχε ενεργά σε διάφορους άξονες εργασιών, παρέχοντας τεχνογνωσία στις ομάδες της Επιτροπής της Βασιλείας και συνεργαζόμενη με μέλη της Επιτροπής εντός της ΕΕ αλλά και παγκοσμίως.

Κύρια ορόσημα των εργασιών αυτών ήταν τα εξής: (α) ολοκλήρωση της στοχευμένης επανεξέτασης της μεταχείρισης των διασυνοριακών ανοιγμάτων εντός της τραπεζικής ένωσης στη μεθοδολογία αξιολόγησης των παγκοσμίως συστημικά σημαντικών τραπεζών (G‑SIB), το οποίο αποτελεί σαφή αναγνώριση της προόδου που έχει συντελεστεί στην ανάπτυξη της τραπεζικής ένωσης,[63] (β) δημοσίευση των αρχών για την αποτελεσματική διαχείριση και εποπτεία του κλιματικού χρηματοοικονομικού κινδύνου, με την επιδίωξη να προαχθεί μια προσέγγιση βάσει αρχών για τη βελτίωση τόσο της διαχείρισης κινδύνων των τραπεζών όσο και των πρακτικών των εποπτικών φορέων που αφορούν τους κλιματικούς χρηματοοικονομικούς κινδύνους, (γ) δημοσίευση του παγκόσμιου προτύπου προληπτικής εποπτείας για τον βαθμό έκθεσης των τραπεζών σε κρυπτοστοιχεία και (δ) δημοσίευση της δεύτερης έκθεσης αξιολόγησης για τις επιπτώσεις και την αποτελεσματικότητα των υλοποιημένων μεταρρυθμίσεων της Βασιλείας σε σχέση με τη δυνατότητα χρήσης των κεφαλαιακών αποθεμάτων ασφαλείας και την κυκλικότητα αυτών.

Η ΕΚΤ επίσης συμμετείχε στην Ομάδα Δράσης της Επιτροπής της Βασιλείας για την επανεξέταση των βασικών αρχών της Βασιλείας, ώστε να εκτιμηθεί εάν χρειάζονται αλλαγές, και ποιες είναι αυτές, στις προϋποθέσεις για την αποτελεσματική τραπεζική εποπτεία, στις βασικές αρχές και στη μεθοδολογία αξιολόγησης.

Επιπλέον, η ΕΚΤ έλαβε μέρος σε μια σειρά ειδικών συνεδριάσεων της Επιτροπής της Βασιλείας όπου συζητήθηκαν οι κίνδυνοι και οι ευπάθειες στο παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα και οι επιπτώσεις του ρωσοουκρανικού πολέμου.

Τέλος, η ΕΚΤ συνέχισε να συμπροεδρεύει στην Ομάδα Δράσης της Επιτροπής της Βασιλείας για τους Κλιματικούς Χρηματοοικονομικούς Κινδύνους (Task Force on Climate-related Financial Risks), καθώς και στην Ομάδα Πολιτικής και Προτύπων (Policy and Standard Group) της Επιτροπής, η οποία είναι υπεύθυνη για την ανάπτυξη και εφαρμογή κοινών προτύπων προληπτικής εποπτείας. Τον Οκτώβριο του 2022 η ΕΚΤ φιλοξένησε στη Φραγκφούρτη την πρώτη διά ζώσης συνεδρίαση της Ομάδας Πολιτικής και Προτύπων μετά την εκδήλωση της πανδημίας.

4.2.3 Συμβολή στις εργασίες της Ευρωπαϊκής Αρχής Τραπεζών

Το 2022 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ εξακολούθησε να συνεργάζεται στενά με την Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών (European Banking Authority – EBA) για την προώθηση ομοιόμορφης εποπτείας σε ολόκληρο τον ευρωπαϊκό τραπεζικό τομέα και για την προαγωγή της ασφάλειας και της ευρωστίας των πιστωτικών ιδρυμάτων και της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας. Η ισχυρή συνεργασία με την ΕΒΑ στις πανευρωπαϊκές ασκήσεις προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων συνεχίστηκε το 2022, με την ΕΚΤ να συνεισφέρει στις αντίστοιχες ασκήσεις για το 2023. Η ΕΚΤ συμμετείχε επίσης στο κανονιστικό έργο της ΕΒΑ, συνεισφέροντας και παρέχοντας στήριξη σε διάφορα έργα, συμπεριλαμβανομένης της διαμόρφωσης των κατευθυντήριων γραμμών της ΕΒΑ σχετικά με τους κινδύνους επιτοκίου για τα τραπεζικά χαρτοφυλάκια και τον κίνδυνο διαφορών αποδόσεων που ενέχουν οι δραστηριότητες εκτός χαρτοφυλακίου συναλλαγών. Η ΕΚΤ συμμετείχε επίσης ενεργά στις εργασίες της ΕΒΑ για την αντιμετώπιση των συνεπειών της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, παρακολουθώντας τους κινδύνους, τη μεταβλητότητα της αγοράς ενέργειας και τις επιπτώσεις των κυρώσεων και του πολέμου στην οικονομία. Ακόμη, συνέχισε να συνεισφέρει στις εργασίες της ΕΒΑ για τις εποπτικές τεχνολογίες (SupTech) και τις νομοθετικές προτάσεις για τις αγορές κρυπτοστοιχείων και την ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα.

Επιπλέον, η ΕΚΤ συνέβαλε στην ολοκλήρωση των πανευρωπαϊκών ασκήσεων διαφάνειας που διεξήχθησαν από την EBA το 2022, εξασφαλίζοντας την έγκαιρη παροχή και την ακρίβεια των εποπτικών στοιχείων για τα 98 σημαντικά ιδρύματα που υπάγονται στην άμεση εποπτεία της ΕΚΤ. Η άσκηση παρείχε αναλυτική πληροφόρηση για τις τράπεζες που συμμετέχουν στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία.

Η ΕΚΤ συνέχισε να συμμετέχει ως παρατηρητής στη Μόνιμη Επιτροπή της ΕΒΑ για την καταπολέμηση του ξεπλύματος χρήματος και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας (ΞΧ/ΧΤ) και έλαβε μέρος σε πολλούς άξονες εργασιών, συμβάλλοντας από τη σκοπιά της εποπτικής αρχής στην ανάπτυξη κανονιστικών προϊόντων, όπως οι κατευθυντήριες γραμμές για τη συνεργασία και την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των αρχών προληπτικής εποπτείας, των αρχών καταπολέμησης ΞΧ/ΧΤ και των εθνικών αρχών διερεύνησης χρηματοοικονομικών πληροφοριών και οι αναθεωρημένες κατευθυντήριες γραμμές SREP, οι οποίες παρέχουν καθοδήγηση στις αρχές προληπτικής εποπτείας ως προς την ενσωμάτωση των κινδύνων ΞΧ/ΧΤ στην εποπτική διαδικασία εξέτασης και αξιολόγησης (SREP). Μετά την οριστικοποίηση των κατευθυντηρίων γραμμών, η ΕΚΤ πραγματοποίησε τις αλλαγές που προήλθαν από το νομικό πλαίσιο και, όπου ήταν αναγκαίο, θέσπισε νέες εσωτερικές διαδικασίες σε συμμόρφωση με τις διατάξεις τους (βλ. Πλαίσιο 8).

Η ΕΚΤ συνεργάστηκε με την ΕΒΑ και άλλους εμπλεκόμενους φορείς για τη διατύπωση πρότασης σχετικά με τη δημιουργία μιας κοινής συμβουλευτικής και συντονιστικής επιτροπής – όπως προβλέπεται στην οικονομοτεχνική έκθεση της ΕΒΑ – προκειμένου να διευκολυνθούν οι προετοιμασίες για ένα σύστημα ενοποιημένης υποβολής στοιχείων με στόχο τη μείωση του φόρτου αναγγελίας των τραπεζών. Δύο εργαστήρια για τις εθνικές αρχές έλαβαν χώρα στις 18 Νοεμβρίου και την 1η Δεκεμβρίου 2022, με συμμετοχή εκπροσώπων του τραπεζικού κλάδου την 1η Δεκεμβρίου. Όλοι οι συμμετέχοντες στα εργαστήρια εξέφρασαν την έντονη στήριξή τους για την πρωτοβουλία και αναμένουν εντός του 2023 τη συγκρότηση της Κοινής Επιτροπής Υποβολής Τραπεζικών Στοιχείων και τον καθορισμό των αρμοδιοτήτων της και του προγράμματος εργασιών της.

Όσον αφορά τη διαδικασία της EBA περί συμμόρφωσης ή αιτιολόγησης (comply or explain), το 2022 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ γνωστοποίησε στην EBA τον βαθμό συμμόρφωσής της αναφορικά με 15 κατευθυντήριες γραμμές, όπως δημοσιεύεται στον δικτυακό τόπο τραπεζικής εποπτείας της ΕΚΤ. Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ δεσμεύεται να συμμορφώνεται με όλες τις κατευθυντήριες γραμμές που εκδίδει η EBA ή η Κοινή Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Εποπτικών Αρχών.

Πλαίσιο 8
Η ΕΚΤ και η καταπολέμηση του ξεπλύματος χρήματος: τελευταίες εξελίξεις

Προσπάθεια ώστε τα ζητήματα καταπολέμησης του ξεπλύματος χρήματος και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας να αντανακλώνται καλύτερα στα εποπτικά καθήκοντα της ΕΚΤ

Η καταπολέμηση του ξεπλύματος χρήματος και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας (ΞΧ/ΧΤ) είναι απαραίτητη για τη διατήρηση της σταθερότητας και της ακεραιότητας του χρηματοπιστωτικού συστήματος, καθώς αυτές οι αξιόποινες δραστηριότητες θέτουν σε σοβαρό κίνδυνο τη βιωσιμότητα των τραπεζών. Η εποπτεία των πιστωτικών και χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων στον τομέα της καταπολέμησης ΞΧ/ΧΤ είναι αποκλειστική αρμοδιότητα των εθνικών αρχών και εξαιρείται ρητώς από τα καθήκοντα της ΕΚΤ, με βάση το ισχύον θεσμικό πλαίσιο.[64] Πάντως, η ΕΚΤ στις σχετικές εποπτικές δραστηριότητές της θα πρέπει να συνεκτιμά σταθερά τις συνέπειες του κινδύνου ΞΧ/ΧΤ από τη σκοπιά της προληπτικής εποπτείας. Συγκεκριμένα, η ΕΚΤ θα πρέπει να διασφαλίζει την επάρκεια των εσωτερικών ελέγχων και των πλαισίων διακυβέρνησης των ιδρυμάτων και, για τον λόγο αυτό, λαμβάνει υπόψη πώς τα πιστωτικά ιδρύματα διαχειρίζονται τους κινδύνους ΞΧ/ΧΤ. Για να το επιτύχει, η ΕΚΤ πρέπει να λαμβάνει υπόψη πληροφορίες προερχόμενες από τις αρχές εποπτείας ΞΧ/ΧΤ των ιδρυμάτων. Ομοίως, η ΕΚΤ οφείλει επίσης να κοινοποιεί στις αρχές καταπολέμησης ΞΧ/ΧΤ τις σημαντικές πληροφορίες που συλλέγει ή καταρτίζει στη διάρκεια των εποπτικών της δραστηριοτήτων.[65]

Το 2022 η ΕΚΤ συνέχισε να βελτιώνει τον τρόπο με τον οποίο οι κίνδυνοι ΞΧ/ΧΤ αντανακλώνται στην προληπτική εποπτεία της.

  • Η ΕΚΤ απλούστευσε τις διαδικασίες της για την ανταλλαγή πληροφοριών βάσει της πολυμερούς συμφωνίας που υπέγραψαν η ΕΚΤ και οι εθνικές αρχές εποπτείας των πιστωτικών και χρηματοδοτικών ιδρυμάτων σε θέματα ΞΧ/ΧΤ δυνάμει της Οδηγίας για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες[66] και στο πλαίσιο των σωμάτων εποπτών ΞΧ/ΧΤ. Εν προκειμένω, η ΕΚΤ επισημοποίησε τη συμμετοχή της ως παρατηρητή στα σώματα αυτά με βάση τους όρους συμμετοχής που υπέγραψαν η ΕΚΤ και όλοι οι εμπλεκόμενοι βασικοί φορείς εποπτείας σε θέματα ΞΧ/ΧΤ. Επιπλέον, η ΕΚΤ ενίσχυσε το πλαίσιό της για την ανταλλαγή πληροφοριών σε θέματα ΞΧ/ΧΤ ώστε να είναι σύμμορφο με τις κατευθυντήριες γραμμές της ΕΒΑ σχετικά με τη συνεργασία βάσει της Οδηγίας 2013/36/EΕ[67] και παράλληλα ανέπτυξε μια διαδικασία η οποία καθιστά λειτουργική την υποβολή πληροφοριών στο ευρωπαϊκό σύστημα υποβολής αναφορών για ουσιώδεις αδυναμίες σε θέματα καταπολέμησης ΧΤ/ΞΧ (EuReCA) που δημιούργησε η ΕΒΑ.
  • Μετά τη δημοσίευση των αναθεωρημένων κατευθυντήριων γραμμών SREP της ΕΒΑ, η ΕΚΤ επικαιροποίησε τη μεθοδολογία SREP για τα σημαντικά ιδρύματα ώστε να συμπεριλάβει τις αναθεωρημένες επιχειρησιακές οδηγίες για τον τρόπο αποτύπωσης του κινδύνου ΞΧ/ΧΤ στα διάφορα στοιχεία της SREP. Επικαιροποιημένη μεθοδολογία SREP για τα λιγότερο σημαντικά ιδρύματα αναμένεται να διαμορφωθεί στις αρχές του 2023. Επιπρόσθετα, στον αναθεωρημένο οδηγό της για τις αξιολογήσεις καταλληλότητας, η ΕΚΤ αποσαφήνισε πώς εξετάζονται γεγονότα που είναι σημαντικά για την καταπολέμηση ΞΧ/ΧΤ στις επαναξιολογήσεις καταλληλότητας, ενώ παράλληλα ανέπτυξε μια νέα προσέγγιση σχετικά με την ατομική ευθύνη των μελών διοικητικών συμβουλίων των τραπεζών σε περίπτωση σοβαρών εποπτικών ευρημάτων, συμπεριλαμβανομένων ευρημάτων που άπτονται θεμάτων ΞΧ/ΧΤ. Η ΕΚΤ ανέπτυξε επίσης κατεύθυνση πολιτικής για την αξιολόγηση των διαδικασιών αδειοδότησης ιδρυμάτων που ασκούν δραστηριότητες κρυπτοστοιχείων και ενδέχεται να εκτίθενται σε υψηλότερο από τον συνήθη κίνδυνο ΞΧ/ΧΤ. Επιπλέον, οι εσωτερικές πολιτικές αδειοδότησης επικαιροποιούνται ώστε να αντανακλούν νέα εργαλεία συνεργασίας και συγκεκριμένα τις κατευθυντήριες γραμμές της ΕΒΑ για τη συνεργασία βάσει της Οδηγίας 2013/36/EΕ και τη βάση δεδομένων ΚΞΧ/ΧΤ της ΕΒΑ.

Με αυτές τις ενέργειες η ΕΚΤ ολοκλήρωσε επίσης το έργο συμμόρφωσης με τις συστάσεις που εξέδωσε το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο το 2021.

Το 2021 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπέβαλε φιλόδοξες νομοθετικές προτάσεις για την ενίσχυση του πλαισίου καταπολέμησης ΞΧ/ΧΤ της ΕΕ.[68] Το 2022 η ΕΚΤ συνέχισε να παρακολουθεί προσεκτικά τις συζητήσεις πολιτικής και κανονιστικών θεμάτων στα σχετικά φόρουμ. Ειδικότερα, η ΕΚΤ (α) δημοσίευσε δύο γνώμες σχετικά με τις προτεινόμενες νομοθετικές ρυθμίσεις τον Φεβρουάριο του 2022[69], (β) παρέστη στην ομάδα εργασίας του Συμβουλίου ως παρατηρητής, (γ) παρείχε τεχνική υποστήριξη στα κράτη‑μέλη, στην Προεδρία του Συμβουλίου και στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, βασιζόμενη στην εμπειρία της να ασκεί προληπτική εποπτεία σε επίπεδο ΕΕ εντός του Ενιαίου Εποπτικού Μηχανισμού και (δ) δημοσίευσε στο ιστολόγιο εποπτείας (Supervision Blog) δύο αναρτήσεις μελών του Εποπτικού Συμβουλίου τον Φεβρουάριο και τον Μάιο[70].

Η ΕΚΤ εκτιμά ότι το μελλοντικό σύστημα εποπτείας ΞΧ/ΧΤ θα βελτιώσει περαιτέρω τη συνεργασία και την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των εμπλεκόμενων αρχών και θα διευκολύνει την ομοιόμορφη εφαρμογή των κανόνων καταπολέμησης ΞΧ/ΧΤ με ίσους όρους μεταχείρισης. Ειδικότερα, η ΕΚΤ προσβλέπει σε συνεργασία με τη μελλοντική αρχή ΚΞΧ/ΧΤ της ΕΕ.

5 Οργανωτική δομή της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ

5.1 Εκπλήρωση των υποχρεώσεων λογοδοσίας

Το 2022 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ συνέχισε να συνεργάζεται στενά με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της ΕΕ

Η παρούσα Ετήσια Έκθεση είναι ένας από τους κύριους διαύλους λογοδοσίας της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ έναντι του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), όπως προβλέπει ο Κανονισμός ΕΕΜ. Ο Κανονισμός ορίζει ότι τα εποπτικά καθήκοντα της ΕΚΤ πρέπει να υπόκεινται στις δέουσες υποχρεώσεις διαφάνειας και λογοδοσίας. Η ΕΚΤ αποδίδει μεγάλη σημασία στη διατήρηση και πλήρη εφαρμογή του πλαισίου λογοδοσίας, το οποίο προσδιορίζεται λεπτομερώς στη Διοργανική Συμφωνία μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και της ΕΚΤ και στο Μνημόνιο Συνεργασίας μεταξύ του Συμβουλίου της ΕΕ και της ΕΚΤ.

Το 2022, για πρώτη φορά μετά την εκδήλωση της πανδημίας, οι επαφές μεταξύ της Επιτροπής Οικονομικών και Νομισματικών Θεμάτων (ECON) του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Προέδρου του Εποπτικού Συμβουλίου πραγματοποιήθηκαν διά ζώσης στις Βρυξέλλες. Ο Πρόεδρος παρουσίασε ενώπιον της Επιτροπής ECON σε δημόσια ακρόαση την Ετήσια έκθεση της ΕΚΤ για την εποπτική δραστηριότητα 2021 στις 31 Μαρτίου 2022, ενώ συμμετείχε επίσης σε δύο τακτικές δημόσιες ακροάσεις στις 30 Ιουνίου και την 1η Δεκεμβρίου 2022. Οι συζητήσεις επικεντρώθηκαν κυρίως στους κινδύνους για τον χρηματοπιστωτικό τομέα που απορρέουν από τον ρωσοουκρανικό πόλεμο, το μακροοικονομικό περιβάλλον, τον υψηλό πληθωρισμό, την ομαλοποίηση της νομισματικής πολιτικής και την ενεργειακή κρίση. Άλλα θέματα που συζητήθηκαν ήταν η ενίσχυση της τραπεζικής ένωσης, συμπεριλαμβανομένης της υλοποίησης των μεταρρυθμίσεων της Βασιλείας ΙΙΙ, το πρόγραμμα της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ για την ενσωμάτωση παραμέτρων που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή στην εποπτεία και η εποπτεία των υπηρεσιών κρυπτοστοιχείων.

Ο Πρόεδρος του Εποπτικού Συμβουλίου απάντησε σε έξι γραπτές ερωτήσεις ευρωβουλευτών το 2022

Το 2022 ο Πρόεδρος του Εποπτικού Συμβουλίου απάντησε σε έξι γραπτές ερωτήσεις μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου επί θεμάτων τραπεζικής εποπτείας. Δημοσιεύθηκαν όλες οι απαντητικές επιστολές. Οι επιστολές κάλυπταν ποικιλία θεμάτων, όπως οι επιπτώσεις του ρωσοουκρανικού πολέμου στον τραπεζικό τομέα, οι κλιματικοί και περιβαλλοντικοί κίνδυνοι και τα επιτόκια στεγαστικών δανείων.

Επίσης, όπως προβλέπει η Διοργανική Συμφωνία, η ΕΚΤ διαβίβαζε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τα πρακτικά των συνεδριάσεων του Εποπτικού Συμβουλίου της και τις περιλήψεις των σεμιναρίων του Εποπτικού Συμβουλίου.

Επιπλέον, για την περαιτέρω προώθηση του διαλόγου μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και της ΕΚΤ στο πλαίσιο της ισχυρής δέσμευσής της για λογοδοσία, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ απάντησε στα σχόλια και τις προτάσεις που διατύπωσε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στο ψήφισμά του σχετικά με την Τραπεζική Ένωση – Ετήσια Έκθεση για το 2021. Στην απάντησή της[71], η ΕΚΤ σχολίασε τη γενική κατάσταση του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος, τις επιπτώσεις του ψηφιακού ευρώ, την ισόρροπη εκπροσώπηση των φύλων στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, τους κλιματικούς και περιβαλλοντικούς κινδύνους, τα επιτόκια στεγαστικών δανείων και δανείων προς μικρομεσαίες επιχειρήσεις, την καταπολέμηση του ξεπλύματος χρήματος, τη διαφάνεια και την ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης.

Όσον αφορά τις επαφές με το Συμβούλιο της ΕΕ το 2022, ο Πρόεδρος του Εποπτικού Συμβουλίου συμμετείχε σε δύο διά ζώσης ανταλλαγές απόψεων με το Eurogroup, στις 4 Απριλίου και στις 7 Νοεμβρίου. Η ΕΚΤ δημοσίευσε επισκόπηση των συναφών εποπτικών δραστηριοτήτων της πριν από τις συζητήσεις με το Eurogroup.[72] Η γενική κατάσταση του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος στο ιδιάζον μακροοικονομικό και γεωπολιτικό περιβάλλον του 2022 και οι εποπτικές προτεραιότητες συγκαταλέγονται στα κύρια θέματα που συζητήθηκαν.

Το 2022 η ΕΚΤ συνεργάστηκε με το ΕΕΣ στον έλεγχο της επιχειρησιακής αποτελεσματικότητας της ΕΚΤ σε σχέση με την εποπτεία της διαχείρισης των μη εξυπηρετούμενων δανείων από τις τράπεζες

Το 2022 η ΕΚΤ συνεργάστηκε επίσης με το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο (ΕΕΣ) στους ελέγχους που διενεργεί για την τραπεζική εποπτεία και συγκεκριμένα στον έλεγχο της επιχειρησιακής αποτελεσματικότητας της ΕΚΤ σε σχέση με την εποπτεία της διαχείρισης των μη εξυπηρετούμενων δανείων από τις τράπεζες, ο οποίος αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2023.

Επιπρόσθετα, το Μνημόνιο Συνεργασίας που υπογράφηκε μεταξύ της ΕΚΤ και του ΕΕΣ το 2019 διευκόλυνε την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των δύο οργανισμών στο πλαίσιο των απαιτούμενων ενεργειών μετά τους ελέγχους του ΕΕΣ στην Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ. Η πρόοδος υλοποίησης των συστάσεων του ΕΕΣ προς την ΕΚΤ παρακολουθείται από την ΕΚΤ, ενώ και το ΕΕΣ διενεργεί ασκήσεις παρακολούθησης για την υλοποίηση προηγούμενων συστάσεων. Στο πλαίσιο αυτό, το 2022 το ΕΕΣ διενήργησε έλεγχο των ενεργειών που ανέλαβε η ΕΚΤ για να ανταποκριθεί στα ευρήματα και τις συστάσεις που περιέχονται στην πρώτη έκθεση του ΕΕΣ για τη λειτουργία του Ενιαίου Εποπτικού Μηχανισμού (ΕΕΜ) και στη δεύτερη έκθεση του ΕΕΣ για τη διαχείριση κρίσεων.[73] Τα αποτελέσματα της μεταπαρακολούθησης των συστάσεων της έκθεσης του ΕΕΣ για τη διαχείριση κρίσεων συμπεριλήφθηκαν στην έκθεση του ΕΕΣ για τις επιδόσεις του προϋπολογισμού της ΕΕ, η οποία δημοσιεύθηκε τον Νοέμβριο του 2022.[74]

5.2 Διαφάνεια και επικοινωνία

Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε ψηφιακούς διαύλους και πλατφόρμες επικοινωνίας για την έγκαιρη, διαφανή και αποτελεσματική διάχυση των πληροφοριών. Για μεγαλύτερη απήχηση στο ευρύ κοινό, η ΕΚΤ συνέχισε να χρησιμοποιεί οπτικό υλικό καθώς και σαφή και κατανοητά κείμενα. Χρησιμοποίησε ποικίλες μορφές επικοινωνίας, όπως ενσωμάτωση συνδέσμων (swipe-up) σε αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, podcast και αναρτήσεις ιστολογίου, προκειμένου να εξηγήσει εποπτικά και τραπεζικά θέματα σε ακροατήρια με διαφορετικό μορφωτικό και επαγγελματικό υπόβαθρο.

Αυτά τα επικοινωνιακά εργαλεία συνέβαλαν επίσης στην ευρύτερη μετάδοση των σημαντικών μηνυμάτων που γνωστοποιούνται με παραδοσιακά μέσα όπως ομιλίες και συνεντεύξεις. Το 2022 ο Πρόεδρος και ο Αντιπρόεδρος εκφώνησαν 26 ομιλίες και οι εκπρόσωποι της ΕΚΤ στο Εποπτικό Συμβούλιο 13 ομιλίες, ενώ μαζί έδωσαν 29 συνεντεύξεις στα μέσα ενημέρωσης και ανήρτησαν εννέα δημοσιεύσεις ιστολογίου και άρθρα γνώμης. Ο Πρόεδρος του Εποπτικού Συμβουλίου παραχώρησε επίσης συνέντευξη τύπου σχετικά με τα αποτελέσματα της SREP 2021. Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ κυκλοφόρησε τρία επεισόδια podcast και δημοσίευσε 23 δελτία τύπου και άλλα κείμενα, μεταξύ άλλων επιστολές προς Ευρωβουλευτές, κατευθύνσεις προς τις τράπεζες και εποπτικά στατιστικά στοιχεία. Το τριμηνιαίο Ενημερωτικό Δελτίο Εποπτείας (Supervision Newsletter), που δημοσιεύεται σε ηλεκτρονική μορφή και έχει πάνω από 9.000 συνδρομητές, παρείχε πληροφόρηση και πρόσφατες ενημερώσεις σχετικά με εν εξελίξει εποπτικά έργα και ευρήματα.

Το 2022 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ δημοσιοποίησε τα συγκεντρωτικά αποτελέσματα της πρώτης άσκησης προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων για τους κλιματικούς κινδύνους και έθεσε σε δημόσια διαβούλευση το σχέδιο οδηγού για τις διαδικασίες απόκτησης ειδικών συμμετοχών. Επίσης, ανταποκρίθηκε άμεσα σε καταστάσεις κρίσης, π.χ. παρέχοντας διαφανή ενημέρωση σχετικά με την απόφαση αφερεγγυότητας ή επαπειλούμενης αφερεγγυότητας για τη Sberbank Europe AG. Όπως και τα προηγούμενα έτη, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ παρείχε ενημέρωση για διάφορες υποθέσεις κυρώσεων. Επιπλέον, η ΕΚΤ και το Ενιαίο Συμβούλιο Εξυγίανσης πραγματοποίησαν το πρώτο τους κοινό συνέδριο, που περιλάμβανε ομιλίες και συζητήσεις σε επίπεδο εμπειρογνωμόνων με θέματα τα δέκα χρόνια της τραπεζικής ένωσης, την επιχειρησιακή ανθεκτικότητα, τη διαχείριση κρίσεων και το μέλλον της τραπεζικής.

Για την προώθηση του διαλόγου μεταξύ της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ και επαγγελματιών από όλο το φάσμα της αγοράς που εμπλέκονται σε θέματα του τραπεζικού τομέα, η ΕΚΤ πραγματοποίησε δύο συνεδριάσεις της Ομάδας Επαφών της Τραπεζικής Εποπτείας με την Αγορά (Banking Supervision Market Contact Group). Η ομάδα συζήτησε μεταξύ άλλων τις προοπτικές κινδύνου για τον ευρωπαϊκό τραπεζικό τομέα.

Το 2022 η ΕΚΤ απάντησε σε 1.007 ερωτήσεις του κοινού σε θέματα τραπεζικής εποπτείας, τα οποία αφορούσαν γενικές πληροφορίες για την εποπτεία, αιτιάσεις κατά τραπεζών ή αναφορές παραβάσεων της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, αδειοδοτήσεις, την άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων για τους κλιματικούς κινδύνους και τα μέτρα για την αντιμετώπιση του ρωσοουκρανικού πολέμου. Μέσω του Κέντρου Επισκεπτών, η ΕΚΤ φιλοξένησε έξι διά ζώσης διαλέξεις και πέντε διαδικτυακές με θέμα την τραπεζική εποπτεία, τις οποίες παρακολούθησαν 182 και 187 συμμετέχοντες αντίστοιχα, και δέχθηκε 963 επισκέπτες (617 με φυσική παρουσία και 346 διαδικτυακά), οι οποίοι ενημερώθηκαν για τα βασικά καθήκοντα της ΕΚΤ και τα κύρια στοιχεία της ευρωπαϊκής τραπεζικής εποπτείας.

5.3 Στελέχωση της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ

5.3.1 Προσλήψεις

Γενικά, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ ανακοινώνει τις κενές θέσεις εργασίας πρώτα εσωτερικά, εκτός από τις θέσεις νεοπροσλαμβανομένων, οι οποίες προκηρύσσονται στην εξωτερική αγορά. Το 2022 η Τραπεζική Εποπτεία προσέλαβε 24 εξωτερικούς υποψηφίους σε θέσεις πιο μακροχρόνιας απασχόλησης.

Διάγραμμα 23

Αριθμός διορισμών ανά κατηγορία το 2022

Πηγή: ΕΚΤ.

Για τις θέσεις νεοπροσλαμβανομένων σε επίπεδο αναλυτή, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ προσλαμβάνει συχνά υποψηφίους με επαγγελματική εμπειρία που αποκτήθηκε μέσω πρακτικής άσκησης. Οι πρώην ασκούμενοι με αρχική επαγγελματική εμπειρία στην τραπεζική εποπτεία συνέχισαν να αποτελούν πηγή ταλέντων για τις θέσεις αυτές το 2022.

Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ προσέλαβε 131 ασκουμένους το 2022, στους οποίους συμπεριλαμβάνονται και ασκούμενοι που προσελήφθησαν μέσω δύο νέων προκηρύξεων πρακτικής άσκησης. Με την πρώτη προκήρυξη προσελήφθησαν έξι Ουκρανοί ασκούμενοι για να ασχοληθούν με θέματα τραπεζικής εποπτείας που σχετίζονται με τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Με τη δεύτερη προκήρυξη η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ προσέλαβε τέσσερις ασκουμένους στο φάσμα του αυτισμού, στο πλαίσιο της στρατηγικής της ΕΚΤ για τη διαφορετικότητα.

Στο πλαίσιο της ετήσιας εκ περιτροπής ανανέωσης, 45 στελέχη μετακινήθηκαν σε άλλη Μικτή Εποπτική Ομάδα, προκειμένου να αποφεύγεται η ανάπτυξη φαινομένων διαπλοκής (supervisory capture) και να προάγεται η ατομική και επαγγελματική τους εξέλιξη. Για πρώτη φορά, η Γενική Διεύθυνση Οριζόντιας Εποπτείας συμπεριλήφθηκε στη διαδικασία με στόχο την περαιτέρω ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ οριζόντιας και κάθετης εποπτείας.

5.3.2 Προγράμματα ανταλλαγής

Πέραν του προγράμματος ανταλλαγής προσωπικού του ΕΕΜ (βλ. Ενότητα 5.4), οι υπηρεσιακές μονάδες τραπεζικής εποπτείας συμμετείχαν και στο Πρόγραμμα Schuman, το οποίο δίνει τη δυνατότητα σε στελέχη από ολόκληρο το Ευρωπαϊκό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών και την ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία να εργαστούν σε διαφορετικά ιδρύματα πάνω σε κοινά έργα. Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ πρότεινε δύο έργα και στήριξε τρία μέλη του προσωπικού της που ενδιαφέρθηκαν να συμμετάσχουν σε άλλα έργα.

5.3.3 Ανάπτυξη δυναμικού

Το 2022 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ πραγματοποίησε αξιολόγηση οργανωσιακής ετοιμότητας και προσδιόρισε τρεις τομείς που χρειάζονται ενίσχυση: κίνδυνος πληροφοριακών συστημάτων και κυβερνοασφάλειας, κλιματικός κίνδυνος και ψηφιακός μετασχηματισμός.

Η ανάλυση αυτή αποτέλεσε τη βάση για το σχέδιο ανάπτυξης δυναμικού του ΕΕΜ για το 2023. Το σχέδιο θα περιλαμβάνει μέτρα για τον καλύτερο εντοπισμό και την καλύτερη αντιστοίχιση του ταλέντου με τις ανάγκες του οργανισμού, την κατάρτιση και άλλες ευκαιρίες μάθησης, καθώς και μέτρα για τη βελτίωση της διαδικασίας πρόσληψης νέων ταλαντούχων στελεχών. Σε αυτό το πλαίσιο, 17,5 θέσεις τέθηκαν στη διάθεση του ΕΕΜ (flexibility pool) για το 2023 με στόχο τη στήριξη πρωτοβουλιών σε αυτούς τους τρεις τομείς που χρειάζονται ενίσχυση.

Ένα πρόγραμμα ανταλλαγής προσωπικού μεταξύ της ΕΚΤ και της Ευρωπαϊκής Αρχής Ασφαλίσεων και Επαγγελματικών Συντάξεων ξεκίνησε στο τέλος του 2022 για την προώθηση της συνεργασίας στην εποπτεία των χρηματοπιστωτικών ομίλων ετερογενών δραστηριοτήτων. Από την 1η Φεβρουαρίου 2023 αναμένεται αμοιβαία μετάθεση δύο στελεχών από κάθε οργανισμό.

5.3.4 Διαφορετικότητα και συμπεριληπτικότητα

Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ χαρακτηρίζεται εκ φύσεως από διαφορετικότητα, καθώς τα μέλη του προσωπικού της προέρχονται από ολόκληρη την Ευρώπη, ενώ 9% του προσωπικού έχει περισσότερες από μία υπηκοότητες, 56% είναι γονείς και 46% είναι γυναίκες. Ενώ η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ δεσμεύεται να στηρίζει τη διαφορετικότητα και τη συμπεριληπτικότητα με μια ολιστική θεώρηση, η ισόρροπη εκπροσώπηση των φύλων παραμένει βασική στρατηγική προτεραιότητα. Το ποσοστό των γυναικών που εργάζονται στην Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ ποικίλλει ελαφρώς μεταξύ των διαφόρων επιπέδων ιεραρχίας. Σε επίπεδο αναλυτών, το ποσοστό των γυναικών παρέμεινε αμετάβλητο στο 50%. Σε επίπεδο εμπειρογνωμόνων, αυξήθηκε κατά 2 ποσοστιαίες μονάδες σε 43%. Σε επίπεδο επικεφαλής ομάδων, το ποσοστό μειώθηκε κατά 1 ποσοστιαία μονάδα σε 32% και στις θέσεις ευθύνης αυξήθηκε κατά 2 ποσοστιαίες μονάδες σε 34%.

5.4 Ενοποίηση του ΕΕΜ

Το εγχείρημα της ενοποίησης του ΕΕΜ ξεκίνησε το 2022 και έχει συντελεστεί σημαντική πρόοδος σε διάφορες πρωτοβουλίες

Το εγχείρημα της ενοποίησης του ΕΕΜ, το οποίο εγκρίθηκε από το Εποπτικό Συμβούλιο της ΕΚΤ το 2021, ξεκίνησε το 2022 και απευθύνεται σε εκπροσώπους από όλες τις εθνικές αρμόδιες αρχές (ΕΑΑ), τις εθνικές κεντρικές τράπεζες και τις υπηρεσιακές μονάδες της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ. Διάφορες πρωτοβουλίες σχεδιάστηκαν με στόχο την περαιτέρω ενθάρρυνση μιας κοινής κουλτούρας και προοπτικών ανέλιξης σε όλο το εύρος του ΕΕΜ, τη δημιουργία ευκαιριών για στενότερη συνεργασία σε όλη τη διάρκεια του εποπτικού κύκλου, την ενίσχυση του ολοκληρωμένου σχεδιασμού, την περαιτέρω ανάπτυξη εργαλείων συνεργασίας του ΕΕΜ και την υιοθέτηση κοινών τεχνολογιών για την εποπτεία και την εκπαίδευση.

Σημαντική πρόοδος έχει συντελεστεί ως προς τη διευκόλυνση της πρόσβασης στις πληροφορίες και τη δημιουργία κοινών εργαλείων πληροφορικής, συμπεριλαμβανομένων των ενισχυμένων δικαιωμάτων πρόσβασης σε εποπτικά κείμενα (με κατάλληλες ρήτρες διασφάλισης). Αυτό βελτίωσε και την ανταλλαγή εμπειριών μέσω του SSMnet, μιας διαδικτυακής πλατφόρμας για όλους τους εργαζομένους στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία. Οι υπεύθυνοι περιεχομένου (content contributors) από όλες τις εθνικές εποπτικές αρχές και από την Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ συνέχισαν να εμπλουτίζουν το SSMnet με νέο περιεχόμενο, όπως είναι η κοινοποίηση των βασικών συμπερασμάτων από την πρώτη έρευνα για τη συνεργασία εντός του ΕΕΜ που διεξήχθη σε επίπεδο ευρωπαϊκής τραπεζικής εποπτείας και η δημιουργία ενός νέου χώρου περιεχομένου ώστε το προσωπικό να μπορεί να βρίσκει ευκαιρίες μετακίνησης εντός της ευρωπαϊκής τραπεζικής εποπτείας. Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ βραβεύθηκε με το Financial Stability Initiative Award 2022 του Central Banking για τη δημιουργία του SSMnet.

Όσον αφορά την κινητικότητα εντός του ΕΕΜ, εκτός από το πρόγραμμα ανταλλαγής προσωπικού του ΕΕΜ που ξεκίνησε πιλοτικά το 2021, τέσσερα ζεύγη στελεχών της Banco de España και της ΕΚΤ συμμετείχαν σε μονοετές πρόγραμμα ανταλλαγής το 2022. Επίσης, δημιουργήθηκαν πολυάριθμες ευκαιρίες προκειμένου εποπτικά στελέχη από τις ΕΑΑ να συνεργαστούν διαδικτυακά σε ειδικές ομάδες εμπειρογνωμόνων που ασχολούνται με σημαντικά εποπτικά θέματα. Με βάση αυτή τη θετική εμπειρία, περαιτέρω ευκαιρίες βραχυπρόθεσμης συνεργασίας με τις εθνικές εποπτικές αρχές εξετάζονται για ενδεδειγμένα έργα.

Το 2022 εγκαινιάστηκε μια νέα μορφή συνεργασίας μεταξύ της ΕΚΤ και των ΕΑΑ: ο Κόμβος του ΕΕΜ για τις τιτλοποιήσεις άρχισε να λειτουργεί όπως προβλεπόταν την 1η Απριλίου 2022 και πλέον συνεπικουρεί την ΕΚΤ στην εποπτεία των απαιτήσεων διατήρησης κινδύνου, διαφάνειας και επανατιτλοποίησης.[75]

Επίσης, ενθαρρύνθηκε η στενότερη συνεργασία στον τομέα των επιτόπιων επιθεωρήσεων, βασιζόμενη στη συνεχιζόμενη διασυνοριακή συνεργασία. Επιπρόσθετα, δημιουργήθηκαν σε πιλοτική μορφή δύο κέντρα αρμοδιοτήτων – ένα για τα επιχειρηματικά μοντέλα και την κερδοφορία και ένα για τον κίνδυνο επιτοκίου στο τραπεζικό χαρτοφυλάκιο – με στόχο τη στενότερη συνεργασία για αυτά τα είδη κινδύνου.

Στον τομέα της εποπτικής εκπαίδευσης, εγκαινιάστηκαν νέες μορφές εκπαίδευσης σε συνεργασία με τους παρόχους INSEAD και Coursera για τη διερεύνηση του ψηφιακού μετασχηματισμού και της καινοτομίας (βλ. Ενότητα 5.5). Περισσότερες ευκαιρίες εκπαίδευσης και ανταλλαγής γνώσεων αναμένεται να προκύψουν από τη σύμπραξη της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ με το European University Institute.

Για να προλειανθεί το έδαφος για στενότερη συνεργασία, αναμορφώθηκε η διαδικασία εποπτικού σχεδιασμού και προβλέπονται πλέον ισχυρότεροι δεσμοί με τις ΕΑΑ. Η αναθεωρημένη διαδικασία περιλαμβάνει περιοδικά σημεία επαφής με το Εποπτικό Συμβούλιο και τις ΕΑΑ για ανάλυση κινδύνων και ορισμό προτεραιοτήτων, καθώς και έγκαιρη καθοδήγηση σχετικά με αδυναμίες στον επιχειρησιακό σχεδιασμό και την οργανωσιακή ετοιμότητα που έχουν τεθεί σε προτεραιότητα.

5.5 Η ψηφιακή ατζέντα του ΕΕΜ

14 εργαλεία εποπτικής τεχνολογίας ενεργοποιήθηκαν το 2022, υποβοηθώντας το έργο πάνω από 1.100 εποπτών

Ο τραπεζικός τομέας βασίζεται όλο και περισσότερο στην τεχνολογία και στα δεδομένα, γεγονός που σημαίνει ότι η ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία πρέπει να συμβαδίζει με την εποπτική τεχνολογία (SupTech) και να προωθεί τη χρήση της. Το 2022 η ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία αποκόμισε ουσιαστικά οφέλη από τον ψηφιακό μετασχηματισμό που άρχισε το 2020. Η ενεργοποίηση 14 εργαλείων SupTech αποτέλεσε σημαντικό ορόσημο στην ψηφιακή ατζέντα του ΕΕΜ. Στο τέλος του 2022 πάνω από 1.100 επόπτες χρησιμοποιούσαν ενεργά τα νέα εργαλεία SupTech για να υποστηρίξουν τις καθημερινές εργασίες τους.

Λαμπρό παράδειγμα είναι το Εικονικό Εργαστήριο (Virtual Lab), που έχει ενισχύσει τη συνεργασία και την ψηφιακή ανταλλαγή πληροφοριών εντός της ευρωπαϊκής τραπεζικής εποπτείας χάρη στη σύγχρονη πλατφόρμα υπολογιστικού νέφους και στο ενοποιημένο σύνολο εργαλείων συνεργασίας και επικοινωνίας για το προσωπικό της ΕΚΤ και των ΕΑΑ. Το Εικονικό Εργαστήριο προάγει επίσης την καινοτομία, προσφέροντας περιβάλλοντα ανταλλαγής κωδίκων και υποδειγμάτων για την ανάπτυξη έργων που βασίζονται στην επιστήμη των δεδομένων (data science) και την τεχνητή νοημοσύνη (ΑΙ). Παρομοίως, η πλατφόρμα κειμενικής ανάλυσης Athena για μη δομημένα δεδομένα εισήγαγε νέες δυνατότητες, όπως υποδειγματοποίηση θέματος (topic modelling), ανάλυση συναισθήματος (sentiment analysis), σύνοψη κειμένου (text summarisation) και μηχανές εμβάθυνσης (insight engines). Έτσι οι επόπτες μπόρεσαν να επεξεργαστούν και να αναλύσουν αμέσως τον όγκο των εγγράφων που συναντούν στη δουλειά τους. Επιπλέον, το Agora παρέχει μια ενιαία πηγή για όλα τα δεδομένα προληπτικής εποπτείας που χρησιμοποιούνται στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία, ενώ το Navi – η πλατφόρμα εύρεσης αναλύσεων δικτύου και εξελιγμένων οπτικοποιήσεων – παράγει σημαντικά αποτελέσματα από συνδεδεμένα δεδομένα (connected data), όπως είναι η μετοχική σύνθεση των σημαντικών ιδρυμάτων. Τα εργαλεία αυτά εξυπηρετούν τις ανάγκες των εποπτών σε ολόκληρη την ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία και προάγουν την ενοποίηση.

Ειδικά εκπαιδευτικά προγράμματα για τον ψηφιακό μετασχηματισμό και την καινοτομία που απευθύνονται στο προσωπικό όλων των βαθμίδων συμβάλλουν στην καλλιέργεια ψηφιακής κουλτούρας εντός της ευρωπαϊκής τραπεζικής εποπτείας

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός περικλείει επίσης πρωτοβουλίες για την ανάπτυξη ψηφιακής κουλτούρας και την αναβάθμιση των δεξιοτήτων του προσωπικού, ώστε οι επόπτες να μπορέσουν να καλύψουν τις τρέχουσες και τις μελλοντικές ψηφιακές ανάγκες. Το 2022, σε σύμπραξη με κορυφαία πανεπιστημιακά ιδρύματα, περισσότεροι από 1.000 επόπτες από τις ΕΑΑ και την ΕΚΤ εγγράφηκαν σε εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες, όπως το εκπαιδευτικό πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης του ΕΕΜ και το Data Science School. Οι διαφορετικοί συνδυασμοί εκπαιδευτικών μέσων, συμπεριλαμβανομένων διά ζώσης μαθημάτων και τηλεκπαίδευσης, προσέφεραν μια υπερσύγχρονη εκπαιδευτική εμπειρία.

Αυτές οι ψηφιακές προσπάθειες έτυχαν ευρείας αναγνώρισης από εξωτερικούς φορείς – για δεύτερο συναπτό έτος η ΕΚΤ βραβεύθηκε με το FinTech RegTech Global Award του Central Banking, κερδίζοντας το Βραβείο Καινοτομίας Υπολογιστικού Νέφους για το Εικονικό Εργαστήριο.

Στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας Project Olympus, η ΕΚΤ και οι εθνικές εποπτικές αρχές συνεργάζονται για τη διαμόρφωση ενός κοινού, δυναμικά εξελισσόμενου τοπίου πληροφοριακών συστημάτων

Το 2022 η ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία ξεκίνησε επίσης μια φιλόδοξη πρωτοβουλία, το Project Olympus, με στόχο να θέσει τις βάσεις για ένα κοινό και ολοκληρωμένο τοπίο πληροφοριακών συστημάτων για την ΕΚΤ και τις εθνικές εποπτικές αρχές. Στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας, οι εμπειρογνώμονες καθόρισαν συγκεκριμένα σημεία δράσης για τη διασφάλιση κοινών και συνδεδεμένων εργαλείων, απρόσκοπτης πρόσβασης και πλοήγησης σε όλα τα συστήματα, κοινών πληροφοριακών προτύπων και εποπτείας που βασίζεται στα δεδομένα.

Τέλος, η ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία οργανώνει μονάδα εποπτικής τεχνολογίας, ώστε το σύστημα να ανταποκρίνεται στην αυξανόμενη ανάγκη για εποπτεία που βασίζεται στην τεχνολογία και τα δεδομένα. Βασική επιδίωξη είναι να διασφαλίζονται υψηλής ποιότητας εποπτικά αποτελέσματα, η διαρκής καινοτομία και η αποτελεσματική υιοθέτηση και εξέλιξη της εποπτικής τεχνολογίας σε ολόκληρη την ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία.

5.6 Λήψη αποφάσεων

5.6.1 Συνεδριάσεις και αποφάσεις του Εποπτικού Συμβουλίου και της Διευθύνουσας Επιτροπής

Το Εποπτικό Συμβούλιο συνεδρίασε 23 φορές το 2022

Το Εποπτικό Συμβούλιο της ΕΚΤ συνεδρίασε 23 φορές το 2022. Μετά τη χαλάρωση των περιορισμών που συνδέονται με την πανδημία, πραγματοποιήθηκαν δύο συνεδριάσεις στη Φραγκφούρτη και μία στην Αθήνα. Όλες οι υπόλοιπες πραγματοποιήθηκαν μέσω τηλεδιάσκεψης. Επίσης, το Εποπτικό Συμβούλιο διοργάνωσε πέντε σεμινάρια για την ανταλλαγή προκαταρκτικών απόψεων σε θέματα εποπτικής σημασίας. Κατόπιν πρόσκλησης της Deutsche Bundesbank, το Εποπτικό Συμβούλιο πραγματοποίησε μια ανεπίσημη διάσκεψη στρατηγικής στο Βερολίνο τον Οκτώβριο του 2022, όπου τα μέλη συναντήθηκαν με την τοπική κοινότητα χρηματοοικονομικής τεχνολογίας και αντάλλαξαν απόψεις σχετικά με τις ενέργειες που πρέπει να γίνουν για την ενοποίηση του ΕΕΜ και με τους πιθανούς τρόπους βελτίωσης της εποπτικής αποτελεσματικότητας.

Η Διευθύνουσα Επιτροπή[76] του Εποπτικού Συμβουλίου πραγματοποίησε επτά συνεδριάσεις το 2022, όλες μέσω τηλεδιάσκεψης.

Η Διευθύνουσα Επιτροπή πραγματοποίησε 7 τακτικές συνεδριάσεις και 12 πρόσθετες συνεδριάσεις για να συζητήσει συγκεκριμένα θέματα

Η Διευθύνουσα Επιτροπή πραγματοποίησε 12 πρόσθετες συνεδριάσεις εστιάζοντας στον ψηφιακό μετασχηματισμό, την απλούστευση των διαδικασιών του ΕΕΜ και την ενοποίηση του ΕΕΜ. Όλες οι συνεδριάσεις πραγματοποιήθηκαν μέσω τηλεδιάσκεψης και η συμμετοχή ήταν ελεύθερη για όσα μέλη του Εποπτικού Συμβουλίου εξέφρασαν σχετικό ενδιαφέρον.

Εποπτικό Συμβούλιο

Το 2022 η ΕΚΤ εξέδωσε 2.582 εποπτικές αποφάσεις[77] που αφορούσαν συγκεκριμένες εποπτευόμενες οντότητες (Σχήμα 2). Εξ αυτών, οι 1.360 αποφάσεις εκδόθηκαν από προϊσταμένους υπηρεσιακών μονάδων της ΕΚΤ, σύμφωνα με το γενικό πλαίσιο κατ’ εξουσιοδότηση λήψης αποφάσεων όσον αφορά εποπτικές νομικές πράξεις. Οι 1.222 αποφάσεις εκδόθηκαν από το Διοικητικό Συμβούλιο σύμφωνα με τη διαδικασία μη διατύπωσης αντίρρησης βάσει σχεδίου πρότασης του Εποπτικού Συμβουλίου. Στις αποφάσεις αυτές περιλαμβάνονται και 213 πράξεις[78] (όπως ίδρυση υποκαταστημάτων) οι οποίες εγκρίθηκαν σιωπηρά από την ΕΚΤ εφόσον δεν διατύπωσε αντίρρηση εντός των νόμιμων προθεσμιών.

Οι περισσότερες εποπτικές αποφάσεις αφορούσαν αξιολογήσεις καταλληλότητας και επάρκειας (44,9%), την εποπτική διαδικασία εξέτασης και αξιολόγησης (SREP) (9,7%), εσωτερικά υποδείγματα (8,5%), ίδια κεφάλαια (7,7%) και την έκτακτη υποβολή δεδομένων (4,7%).

Το Εποπτικό Συμβούλιο έλαβε αποφάσεις για διάφορα οριζόντια ζητήματα, όπως τα εποπτικά μέτρα λόγω του ρωσοουκρανικού πολέμου

Πέραν των τελικών σχεδίων αποφάσεων που αφορούσαν συγκεκριμένες τράπεζες και υποβλήθηκαν στο Διοικητικό Συμβούλιο προς έκδοση, το Εποπτικό Συμβούλιο έλαβε αποφάσεις για διάφορα οριζόντια ζητήματα. Κατά κύριο λόγο, οι αποφάσεις αυτές αφορούσαν τα εποπτικά μέτρα για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της επιδεινούμενης γεωπολιτικής κατάστασης στην αρχή του έτους, την προετοιμασία και διεξαγωγή της άσκησης προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων για τους κλιματικούς κινδύνους, την απλοποίηση των αξιολογήσεων των σχεδίων ανάκαμψης και τις αναθεωρήσεις στη μεθοδολογία ελέγχου της ποιότητας των στοιχείων ενεργητικού. Ορισμένες από αυτές τις αποφάσεις καταρτίστηκαν από προσωρινές δομές κατ’ εντολή του Εποπτικού Συμβουλίου. Αυτές οι δομές απαρτίζονταν από εκπροσώπους της ΕΚΤ και των ΕΑΑ και διεξήγαγαν προπαρασκευαστικές εργασίες για διάφορα θέματα, όπως αναθεωρήσεις στη μεθοδολογία SREP για τον κίνδυνο αγοράς, τον πιστωτικό κίνδυνο και τις κατευθύνσεις του Πυλώνα 2.

Επίσης, ορισμένες αποφάσεις του Εποπτικού Συμβουλίου οδήγησαν στη δημοσίευση οδηγών για το κοινό, εκθέσεων και αναθεωρήσεων, όπως ο αναθεωρημένος Οδηγός της ΕΚΤ για τα δικαιώματα και τις διακριτικές ευχέρειες που παρέχει το ενωσιακό δίκαιο, ο Οδηγός για την κοινοποίηση πράξεων τιτλοποίησης και η Έκθεση της ΕΚΤ για την πρόοδο των τραπεζών ως προς τη διαφανή δημοσιοποίηση των προφίλ κινδύνου τους σε σχέση με το κλίμα και το περιβάλλον.

Οι περισσότερες αποφάσεις του Εποπτικού Συμβουλίου λήφθηκαν με γραπτή διαδικασία.[79]

Από τους 113 τραπεζικούς ομίλους που εποπτεύονταν άμεσα από την ΕΚΤ το 2022, οι 32 ζήτησαν να λάβουν τις επίσημες αποφάσεις της μεταφρασμένες σε επίσημη γλώσσα της ΕΕ εκτός των αγγλικών (όσοι και το 2021).

Σχήμα 2

Αποφάσεις του Εποπτικού Συμβουλίου το 2022

Σημειώσεις:
1) Εκτός από τις συνεδριάσεις του, το Εποπτικό Συμβούλιο πραγματοποίησε πέντε σεμινάρια το 2022.
2) Ο αριθμός αυτός περιλαμβάνει τις γραπτές διαδικασίες τόσο επί εποπτικών αποφάσεων για επιμέρους ιδρύματα όσο και επί άλλων θεμάτων, όπως οι κοινές μεθοδολογίες και οι διαβουλεύσεις του Εποπτικού Συμβουλίου. Μια γραπτή διαδικασία μπορεί να περιλαμβάνει περισσότερες της μιας εποπτικές αποφάσεις.
3) Ο αριθμός αφορά τις εποπτικές αποφάσεις που απευθύνονται σε επιμέρους εποπτευόμενες οντότητες ή στους δυνητικούς αγοραστές τους, καθώς και οδηγίες προς τις εθνικές αρμόδιες αρχές για τα σημαντικά ιδρύματα ή τα λιγότερο σημαντικά ιδρύματα. Μια απόφαση μπορεί να περιέχει περισσότερες της μιας εποπτικές εγκρίσεις.
4) Οι 1.160 αποφάσεις για τις αξιολογήσεις καταλληλότητας και επάρκειας καλύπτουν 2.445 μεμονωμένες διαδικασίες (βλ. Ενότητα 2.2).

5.6.2 Δραστηριότητες του Διοικητικού Συμβουλίου Επανεξέτασης

Το Διοικητικό Συμβούλιο Επανεξέτασης (ABoR) είναι όργανο της ΕΚΤ, του οποίου τα μέλη είναι ατομικώς και συλλογικώς ανεξάρτητα από την ΕΚΤ και έχουν αναλάβει το καθήκον να επανεξετάζουν τις αποφάσεις που υιοθετήθηκαν από το Διοικητικό Συμβούλιο επί θεμάτων εποπτείας, κατόπιν παραδεκτής αίτησης επανεξέτασης.

Το 2022 το ABoR δέχθηκε τρία αιτήματα διοικητικής επανεξέτασης εποπτικών αποφάσεων της ΕΚΤ (Πίνακας 7). Ένα από τα αιτήματα αποσύρθηκε από την αιτούσα οντότητα αφού το ζήτημα επιλύθηκε από την ΕΚΤ εκτός των διαδικασιών που προβλέπει το ABoR. Στη δεύτερη περίπτωση, το ABoR διαπίστωσε ότι το αίτημα ήταν απαράδεκτο διότι η αίτηση επανεξέτασης ήταν ελλιπής και δεν πληρούσε τις τυπικές προϋποθέσεις που περιγράφονται στον Κανονισμό ΕΕΜ ή στην Απόφαση του ABoR.

Στην τρίτη περίπτωση, το ABoR εξέδωσε γνωμοδότηση όπου πρότεινε ότι το Εποπτικό Συμβούλιο θα πρέπει να τροποποιήσει την προσβαλλόμενη απόφαση, προ πάντων ώστε να αντανακλά περαιτέρω την αρχή της αναλογικότητας. Στην περίπτωση αυτή, το ABoR διεξήγαγε προφορική ακρόαση στις εγκαταστάσεις της ΕΚΤ, κατά το στάδιο της διερεύνησης, όπου η αιτούσα οντότητα και η ΕΚΤ είχαν μια ακόμη ευκαιρία να σχολιάσουν την προσβαλλόμενη απόφαση.

Τον Δεκέμβριο του 2022 το ABoR δημοσίευσε έγγραφο για τα οκτώ χρόνια εμπειρίας του στην επανεξέταση εποπτικών αποφάσεων της ΕΚΤ. Το έγγραφο περιγράφει τη διαδικασία επανεξέτασης του ABoR και παρουσιάζει τα σημαντικά διαδικαστικά και ουσιαστικά ζητήματα και ερωτήματα που αναλύθηκαν από το ABoR καθώς και τα κριτήρια στα οποία βασίστηκαν οι γνωμοδοτήσεις του.

Το 2022 χαρακτηρίστηκε από αλλαγές στη σύνθεση του Διοικητικού Συμβουλίου Επανεξέτασης

Το 2022 Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου Επανεξέτασης ήταν η Concetta Brescia Morra. Τα υπόλοιπα μέλη του ήταν οι Pentti Hakkarainen (από την 1η Φεβρουαρίου 2022, Αντιπρόεδρος), F. Javier Aríztegui Yáñez, André Camilleri και René Smits. Αναπληρωματικά μέλη ήταν οι Christiane Campill και Damir Odak. Ο Pentti Hakkarainen ορίστηκε Πρόεδρος την 1η Ιανουαρίου 2023. Η τρέχουσα σύνθεση του Διοικητικού Συμβουλίου Επανεξέτασης δημοσιεύεται στον δικτυακό τόπο της ΕΚΤ για την τραπεζική εποπτεία.

Πίνακας 7

Αριθμός υποθέσεων που επανεξετάστηκαν από το Διοικητικό Συμβούλιο Επανεξέτασης

Πηγή: ΕΚΤ.
* Μία γνώμη αφορούσε δύο αποφάσεις της ΕΚΤ.

5.6.3 Αναθεωρημένοι τομείς αρμοδιότητας των εκπροσώπων της ΕΚΤ στο Εποπτικό Συμβούλιο

Οι τομείς αρμοδιότητας των εκπροσώπων της ΕΚΤ αναθεωρήθηκαν μετά τον διορισμό νέας εκπροσώπου το 2022

Δυνάμει του Κανονισμού ΕΕΜ και της Απόφασης ΕΚΤ 2014/4[80], το Διοικητικό Συμβούλιο διορίζει στο Εποπτικό Συμβούλιο τέσσερις εκπροσώπους της ΕΚΤ, κανείς εκ των οποίων δεν ασκεί καθήκοντα άμεσα συνδεόμενα με τη νομισματική λειτουργία της ΕΚΤ ή καθήκοντα για λογαριασμό ΕΑΑ.

Οι τρέχοντες εκπρόσωποι της ΕΚΤ στο Εποπτικό Συμβούλιο είναι οι Kerstin af Jochnick, Edouard Fernandez-Bollo, Elizabeth McCaul και Anneli Tuominen. Στις καθημερινές εργασίες τους, οι εκπρόσωποι υποστηρίζουν τον Πρόεδρο και τον Αντιπρόεδρο του Εποπτικού Συμβουλίου και εκπροσωπούν την Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά.

Μετά τον διορισμό της Anneli Tuominen στις 15 Ιουνίου 2022, οι τομείς αρμοδιότητας των εκπροσώπων της ΕΚΤ στο Εποπτικό Συμβούλιο αναθεωρήθηκαν και κατανέμονται όπως δείχνει ο Πίνακας 8.

Πίνακας 8

Αναθεωρημένοι τομείς αρμοδιότητας των εκπροσώπων της ΕΚΤ στο Εποπτικό Συμβούλιο

5.7 Εφαρμογή του Κώδικα Συμπεριφοράς

Σύμφωνα με το άρθρο 19(3) του Κανονισμού ΕΕΜ, η ΕΚΤ έχει καταρτίσει ένα πλαίσιο δεοντολογίας για τους ανώτατους λειτουργούς, τη διοίκηση και το προσωπικό της. Αυτό αποτελείται από τον ενιαίο Κώδικα συμπεριφοράς ανώτατων λειτουργών της ΕΚΤ, ένα ειδικό κεφάλαιο στους Κανόνες της ΕΚΤ για Θέματα Προσωπικού και την Κατευθυντήρια γραμμή για τον καθορισμό των αρχών του πλαισίου δεοντολογίας του ΕΕΜ. Η εφαρμογή και περαιτέρω ανάπτυξη του πλαισίου υποστηρίζεται από την Επιτροπή Δεοντολογίας της ΕΚΤ, το Γραφείο Συμμόρφωσης και Διακυβέρνησης (CGO) και την Επιτροπή Δεοντολογίας και Συμμόρφωσης.

Η ΕΚΤ ενίσχυσε τους κανόνες της για τις ιδιωτικές χρηματοοικονομικές συναλλαγές των ανώτατων λειτουργών της ΕΚΤ

Κατόπιν πρότασης της ανεξάρτητης Επιτροπής Δεοντολογίας της ΕΚΤ, τον Νοέμβριο του 2022 το Διοικητικό Συμβούλιο υιοθέτησε έναν ενισχυμένο Κώδικα Συμπεριφοράς για τους ανώτατους λειτουργούς της ΕΚΤ, που θεσπίζει πρόσθετους περιορισμούς στις ιδιωτικές χρηματοοικονομικές συναλλαγές καθώς και ενισχυμένες υποχρεώσεις διαφάνειας[81]. Από την 1η Ιανουαρίου 2023 οι ανώτατοι λειτουργοί επιτρέπεται να αποκτούν μόνο γενικώς διαφοροποιημένα μέσα με μεσομακροπρόθεσμο ορίζοντα και οφείλουν να υποβάλλουν καταλόγους των ιδιωτικών χρηματοοικονομικών συναλλαγών που διενεργήθηκαν κατά το προηγούμενο ημερολογιακό έτος.

Σύμφωνα με την εντολή που της έχει ανατεθεί, η Επιτροπή Δεοντολογίας πραγματοποίησε την ετήσια αξιολόγηση των Δηλώσεων Συμφερόντων των μελών του Εποπτικού Συμβουλίου πριν από τη δημοσίευσή στους στον δικτυακό τόπο της ΕΚΤ για την τραπεζική εποπτεία. Επίσης, ανταποκρίθηκε σε αιτήματα παροχής συμβουλών που υπέβαλαν ανώτατοι λειτουργοί της ΕΚΤ οι οποίοι εμπλέκονται στην τραπεζική εποπτεία και, στο πλαίσιο αυτό, εξέδωσε 15 γνωμοδοτήσεις, η πλειονότητα των οποίων αφορούσε δραστηριότητες μετά τη λήξη της απασχόλησης. Ακολουθώντας την πολιτική διαφάνειας, η ΕΚΤ συνέχισε να δημοσιοποιεί τις γνωμοδοτήσεις της Επιτροπής Δεοντολογίας για περιπτώσεις σύγκρουσης συμφερόντων και αμειβόμενης απασχόλησης μετά τη λήξη της θητείας και, από τον Φεβρουάριο του 2022 αναφορικά με προγραμματιζόμενες ιδιωτικές δραστηριότητες.[82]

Το νέο Ethics Chatbot παρέχει συμβουλές σε πραγματικό χρόνο για θέματα δεοντολογίας στο προσωπικό της ΕΚΤ

Το 2022 το Γραφείο Συμμόρφωσης και Διακυβέρνησης εισήγαγε μια αυτόματη υπηρεσία συνομιλίας (Ethics Chatbot) προκειμένου να δίνει άμεσες απαντήσεις σε απλές ερωτήσεις του προσωπικού για θέματα δεοντολογίας. Αυτή η αυτόματη υπηρεσία μείωσε τον αριθμό των αιτημάτων που ζητούν τη συνδρομή του προσωπικού του Γραφείου Συμμόρφωσης και Διακυβέρνησης κατά σχεδόν 20%, από 2.050 το 2021 σε 1.690 το 2022. Περίπου 42% των αιτημάτων για παροχή συμβουλών υποβλήθηκαν από στελέχη της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ.

Διάγραμμα 24

Κατηγορίες αιτημάτων που υποβλήθηκαν το 2022 από στελέχη της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ

Πηγή: ΕΚΤ.

Το Γραφείο Συμμόρφωσης και Διακυβέρνησης συνέχισε να παρέχει στο προσωπικό εξειδικευμένα εκπαιδευτικά σεμινάρια και προγράμματα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και διοργάνωσε επίσης εκστρατείες ενημέρωσης σχετικά με το πλαίσιο δεοντολογίας, όπως η Εβδομάδα ενημέρωσης για ζητήματα δεοντολογίας και οι Ανοικτές ημέρες δεοντολογίας για τους νεοπροσληφθέντες. Η εκστρατεία ενημέρωσης για το 2022 επικεντρώθηκε, μεταξύ άλλων, στους περιορισμούς της ΕΚΤ μετά τη λήξη της απασχόλησης και στους κανόνες για τη διαπραγμάτευση επικείμενων επαγγελματικών δραστηριοτήτων[83]. Για την αποφυγή πραγματικών ή εικαζόμενων περιπτώσεων σύγκρουσης συμφερόντων λόγω μεταπήδησης στον ιδιωτικό τομέα (“revolving door”), το Γραφείο Συμμόρφωσης και Διακυβέρνησης εξέτασε δυνητικές συγκρούσεις συμφερόντων σε σχέση με μέλη του προσωπικού στα οποία προτάθηκε να εργαστούν στον ιδιωτικό τομέα και παρείχε συμβουλές σχετικά με τους ισχύοντες κανόνες και τα μέτρα περιορισμού.

Από τους υπαλλήλους του τομέα της τραπεζικής εποπτείας που παραιτήθηκαν στη διάρκεια του 2022, σε τρεις περιπτώσεις αποφασίστηκε προσωρινή απαγόρευση ανάληψης άλλης επαγγελματικής δραστηριότητας σύμφωνα με το πλαίσιο δεοντολογίας. Σε εννέα περιπτώσεις, για την αποφυγή φαινομένων “revolving door” επιβλήθηκαν πρόσθετα μέτρα διασφάλισης, όπως ανακατανομή καθηκόντων, μετακίνηση υπαλλήλων σε άλλες θέσεις ή/και διακοπή δικαιωμάτων πρόσβασης, εφαρμόζοντας στην ουσία τη μεταβατική περίοδο εντός του οργανισμού.

Το Γραφείο Συμμόρφωσης και Διακυβέρνησης διοργάνωσε τις τακτικές ασκήσεις παρακολούθησης της συμμόρφωσης σχετικά με τις ιδιωτικές χρηματοοικονομικές συναλλαγές του προσωπικού και των ανώτατων λειτουργών της ΕΚΤ. Όπως και τα προηγούμενα έτη, η άσκηση εντόπισε περιορισμένο αριθμό περιπτώσεων μη συμμόρφωσης, εκ των οποίων σχεδόν οι μισές σχετίζονταν με το προσωπικό της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ. Καμία από αυτές τις περιπτώσεις δεν αφορούσε εκ προθέσεως παράπτωμα ή άλλη σοβαρή μη συμμόρφωση.

Η Επιτροπή Δεοντολογίας και Συμμόρφωσης υποστήριξε τη συνεκτική εφαρμογή του πλαισίου δεοντολογίας του ΕΕΜ

Αντανακλώντας την αυξανόμενη σημασία της δεοντολογίας και της συμμόρφωσης, η Διάσκεψη Δεοντολογίας και Συμμόρφωσης (Ethics and Compliance Conference) μετεξελίχθηκε σε Επιτροπή Δεοντολογίας και Συμμόρφωσης. Μετά την υιοθέτηση του ενισχυμένου πλαισίου δεοντολογίας του ΕΕΜ το 2021, η Επιτροπή Δεοντολογίας και Συμμόρφωσης προώθησε την εναρμονισμένη και συνεκτική εφαρμογή των νέων κανόνων από τις ΕΑΑ των χωρών που συμμετέχουν στον ΕΕΜ. Για τον σκοπό αυτό, η ΕΚΤ στήριξε την εν εξελίξει άσκηση παρακολούθησης της εφαρμογής, λαμβάνοντας μέρος σε τακτικές ανταλλαγές απόψεων και παρέχοντας συμβουλές και πληροφόρηση για τις βέλτιστες πρακτικές.

5.8 Εφαρμογή της αρχής του διαχωρισμού μεταξύ καθηκόντων νομισματικής πολιτικής και εποπτικών καθηκόντων

Το 2022 η αρχή του διαχωρισμού μεταξύ καθηκόντων νομισματικής πολιτικής και εποπτικών καθηκόντων εφαρμόστηκε κυρίως σε σχέση με την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ διαφορετικών τομέων πολιτικής.

Σύμφωνα με την Απόφαση ΕΚΤ/2014/39 σχετικά με την εφαρμογή του διαχωρισμού μεταξύ της λειτουργίας νομισματικής πολιτικής και της εποπτικής λειτουργίας της ΕΚΤ[84], αυτή η ανταλλαγή πληροφοριών πραγματοποιήθηκε με βάση την “αρχή του αναγκαίου”: κάθε τομέας πολιτικής κλήθηκε να αποδείξει ότι οι ζητούμενες πληροφορίες είναι αναγκαίες για την επίτευξη των στόχων πολιτικής του. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η πρόσβαση σε εμπιστευτικές πληροφορίες δόθηκε απευθείας από τη λειτουργία πολιτικής της ΕΚΤ που κατείχε τις πληροφορίες. Αυτό έγινε με βάση την Απόφαση ΕΚΤ/2014/39, η οποία επιτρέπει τη χορήγηση πρόσβασης σε πληροφορίες που αφορούν ανωνυμοποιημένα στοιχεία ή πληροφορίες που δεν είναι ευαίσθητες από την άποψη της χάραξης πολιτικής απευθείας από τις λειτουργίες πολιτικής. Η παρέμβαση της Εκτελεστικής Επιτροπής για την επίλυση πιθανών συγκρούσεων συμφερόντων δεν κατέστη αναγκαία.

Ωστόσο, σύμφωνα με την Απόφαση ΕΚΤ/2014/39, η παρέμβαση της Εκτελεστικής Επιτροπής απαιτήθηκε σε λίγες περιπτώσεις προκειμένου να επιτραπεί η ανταλλαγή μη ανωνυμοποιημένων πληροφοριών που αφορούσαν επιμέρους τράπεζες ή αξιολογήσεων που ήταν ευαίσθητες από την άποψη της χάραξης πολιτικής. Πρόσβαση στα δεδομένα δόθηκε μόνο σε όσους ήταν απαραίτητη μετά από αξιολόγηση κάθε επιμέρους περίπτωσης και για περιορισμένο χρόνο, προκειμένου να διασφαλίζεται η διαρκής τήρηση της “αρχής του αναγκαίου”.

Το 2022 ενεργοποιήθηκε ρήτρα έκτακτης ανάγκης εξαιτίας της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία

Όσον αφορά δεδομένα που σχετίζονται με τις συνέπειες της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία για τον τραπεζικό τομέα, ενεργοποιήθηκε η ρήτρα έκτακτης ανάγκης του άρθρου 8 της Απόφασης ΕΚΤ/2014/39 από την Εκτελεστική Επιτροπή τον Φεβρουάριο του 2022. Έτσι δεν χρειάζεται πλέον χωριστή έγκριση της Εκτελεστικής Επιτροπής για την κοινοποίηση σχετικών πληροφοριών, υπό την αυστηρή προϋπόθεση αποδέκτες των πληροφοριών να είναι μόνο όσοι είναι απαραίτητο να τις γνωρίζουν. Αυτή η εξαίρεση είχε εφαρμοστεί το 2021 σε αρκετές περιπτώσεις ανταλλαγής τραπεζικών στοιχείων που συγκεντρώθηκαν στο πλαίσιο της πανδημίας COVID‑19. Όπως και παραπάνω, πρόσβαση στα δεδομένα δόθηκε μόνο σε όσους ήταν απαραίτητη μετά από αξιολόγηση κάθε επιμέρους περίπτωσης και για περιορισμένο χρόνο, προκειμένου να διασφαλίζεται η διαρκής τήρηση της “αρχής του αναγκαίου”.

Ο διαχωρισμός σε επίπεδο λήψης αποφάσεων δεν δημιούργησε ανησυχία και δεν απαιτήθηκε η παρέμβαση της Επιτροπής Μεσολάβησης.

5.9 Πλαίσιο υποβολής δεδομένων

5.9.1 Εξελίξεις στο πλαίσιο υποβολής δεδομένων

Μια νέα κεντροποιημένη πλατφόρμα υποβολής δημιουργήθηκε για την έκτακτη συλλογή δεδομένων

Η κεντροποιημένη πλατφόρμα υποβολής (CASPER) της ΕΚΤ επιτρέπει σε εξωτερικούς οργανισμούς να υποβάλλουν με ασφάλεια δομημένα στοιχεία στην ΕΚΤ μέσω της διαδικτυακής πύλης της ΕΚΤ για την κεντρική ταυτοποίηση (ECB Identity Portal). Γίνεται αυτόματη επικύρωση των στοιχείων και τα αποτελέσματα μπορούν να συζητηθούν με τις αρμόδιες ομάδες της ΕΚΤ που κάνουν χρήση της πλατφόρμας. Η CASPER είχε 3.100 εσωτερικούς και εξωτερικούς χρήστες το 2022, επιτυγχάνοντας ένα σημαντικό ορόσημο για τη δοκιμαστική χρήση της. Η ΕΚΤ θα συνεχίσει να χρησιμοποιεί την CASPER για να συγκεντρώνει έκτακτα αιτήματα εποπτικών δεδομένων από τις τράπεζες, αντικαθιστώντας λιγότερο αποδοτικές διαδικασίες όπως ανταλλαγές ηλεκτρονικών μηνυμάτων ή κοινοί φάκελοι.

Το 2022 η ΕΚΤ και οι ΕΑΑ σημείωσαν σπουδαία πρόοδο ως προς την εφαρμογή μέτρων για την περαιτέρω εναρμόνιση των κοινών πρακτικών συλλογής εποπτικών δεδομένων με βάση τη διαδοχική προσέγγιση (sequential approach).[85] Οι απαιτήσεις αυτές στοχεύουν στη δημιουργία ενός ελάχιστου συνόλου κοινών κανόνων, ώστε να εναρμονιστούν οι προσεγγίσεις που ακολουθούνται σε ολόκληρη την ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία για τη συλλογή, επικύρωση και διάδοση των εποπτικών δεδομένων, καθώς και στην ισότιμη μεταχείριση των εποπτευόμενων οντοτήτων.

Η βάση δεδομένων για τη συλλογή στοιχείων που καλύπτει όλο τον ΕΕΜ[86] έχει στόχο να εντοπίσει τρόπους για να μειωθεί ο φόρτος αναγγελίας των τραπεζών, καταργώντας τις αλληλοεπικαλύψεις αιτημάτων από τις εποπτικές αρχές. Η βάση δεδομένων επικαιροποιήθηκε σε τακτική βάση το 2022 και αξιοποιήθηκε στους θεματικούς ελέγχους για την απλοποίηση των απαιτήσεων υποβολής δεδομένων και πριν από την αποστολή νέων οριζόντιων αιτημάτων σε σημαντικά ιδρύματα.

Η ΕΚΤ βελτίωσε το περιεχόμενο και την προβολή των εποπτικών τραπεζικών στατιστικών στοιχείων

Το 2022 η ΕΚΤ εμπλούτισε το περιεχόμενο των τριμηνιαίων εποπτικών τραπεζικών στατιστικών στοιχείων που δημοσιεύονται στην Ενότητα του δικτυακού τόπου της τραπεζικής εποπτείας για τα εποπτικά δεδομένα, με νέους δείκτες για δάνεια και πιστωτικές διευκολύνσεις που υπόκεινται σε αξιολόγηση της απομείωσης (στάδια) να δημοσιεύονται από τον Απρίλιο του 2022. Επιπλέον, από το β΄ τρίμηνο του 2022 η ΕΚΤ άρχισε να δημοσιεύει τον δείκτη καθαρής σταθερής χρηματοδότησης και τον δείκτη μη εξυπηρετούμενων δανείων χωρίς τα διαθέσιμα που τηρούνται στις κεντρικές τράπεζες και άλλες καταθέσεις όψεως. Η προβολή/ανάδειξη των στατιστικών στοιχείων ενισχύθηκε σημαντικά με την προσθήκη μπάνερ στην αρχική σελίδα του δικτυακού τόπου της ΕΚΤ για την τραπεζική εποπτεία, που παρέχει πληροφορίες για βασικούς δείκτες με μια ματιά. Για πρώτη φορά, η ΕΚΤ δημοσίευσε επίσης πληροφορίες βάσει του Πυλώνα 3 για μεμονωμένες οντότητες σχετικά με επιλεγμένα υποδείγματα δημοσιοποίησης πιστωτικού κινδύνου αντισυμβαλλομένου. Η ΕΚΤ διεξήγαγε άσκηση συμφωνίας (reconciliation) μεταξύ των επιλεγμένων στοιχείων που θα δημοσιοποιούνταν βάσει του Πυλώνα 3 και των κανονιστικών δεδομένων, γεγονός που οδήγησε σε σημαντική βελτίωση της συνέπειας των δεδομένων.

5.9.2 Διαχείριση πληροφοριών

Το σύστημα διαχείρισης πληροφοριών του ΕΕΜ (IMAS) είναι ένα ενοποιημένο σύνολο των βασικών πληροφοριακών συστημάτων που χρησιμοποιούν σε καθημερινή βάση όλες οι ευρωπαϊκές αρχές τραπεζικής εποπτείας και τα εποπτευόμενα ιδρύματα. Περιλαμβάνει τις εφαρμογές ροής εργασιών (process applications) για τα καθημερινά καθήκοντα των εποπτικών στελεχών (IMAS), μια υπηρεσία υποβολής και ανάλυσης δεδομένων για την ανάκτηση και την επεξεργασία εποπτικών δεδομένων (IDRA) και μια διαδικτυακή εφαρμογή για την ψηφιακή σύνδεση των εποπτευόμενων τραπεζών με τις εποπτικές αρχές με υποβολή των αιτήσεων και των κοινοποιήσεων μέσω ηλεκτρονικών εντύπων (διαδικτυακή πύλη IMAS). Το IMAS ενοποιεί καινοτόμα εργαλεία εποπτικής τεχνολογίας όπου χρειάζεται και κατά περίπτωση.

Το 2022 το IMAS συνέχισε να εξελίσσεται συμβαδίζοντας με τις μεταβολές που επήλθαν στο χρηματοπιστωτικό σύστημα και στο κανονιστικό του πλαίσιο, καθώς και με τις αλλαγές στη μεθοδολογία και στρατηγική του ΕΕΜ. Οι νέες εξελίξεις το 2022 επηρέασαν βασικές εποπτικές διαδικασίες και αφορούν (α) τις νέες διαδικασίες που προστέθηκαν στο IMAS, ώστε να αντανακλούν την επικαιροποιημένη μεθοδολογία SREP για το 2022, (β) βελτιώσεις στον όγκο των δεδομένων που υποβλήθηκαν στα όργανα λήψης αποφάσεων του ΕΕΜ, (γ) νέα Ενότητα για την αξιολόγηση της σημαντικότητας και το μητρώο των ιδρυμάτων, (δ) την αναμόρφωση της ενότητας για τον εντοπισμό και την παρακολούθηση εποπτικών ευρημάτων και των σχετικών μέτρων εποπτείας και (ε) την εφαρμογή ειδικών στοιχείων που σχετίζονται με τις αξιολογήσεις καταλληλότητας. Παράλληλα, πραγματοποιήθηκαν σημαντικές τεχνολογικές εξελίξεις στη βασική υποδομή του IMAS με σκοπό την ενοποίησή του με άλλα συστήματα της ΕΚΤ, όπως εφαρμογές εποπτικής τεχνολογίας.

Το 2022 η διαδικτυακή πύλη IMAS εμπλουτίστηκε με νέες εποπτικές διαδικασίες και συγκεκριμένα με την υποβολή αιτήσεων για χορήγηση νέων αδειών λειτουργίας πιστωτικών ιδρυμάτων και επιχειρήσεων επενδύσεων, τις εγκρίσεις και απαλλαγές χρηματοδοτικών εταιριών συμμετοχών για σημαντικούς εποπτευόμενους ομίλους και τις οικειοθελείς ανακλήσεις αδειών, καθώς και με τις κοινοποιήσεις μη ουσιωδών μεταβολών υποδειγμάτων και τις κοινοποιήσεις των ρυθμίσεων εξωτερικής ανάθεσης εργασιών. Στις πρόσθετες εξελίξεις στις διαδικασίες που εκτελούνται ήδη μέσω της διαδικτυακής πύλης IMAS συγκαταλέγονται ένα ομοιόμορφο έντυπο υποβολής για τις αιτήσεις αξιολόγησης καταλληλότητας και επάρκειας και ένα βελτιωμένο έντυπο υποβολής για τις αιτήσεις χορήγησης ενιαίου διαβατηρίου με βάση τις επικαιροποιημένες κατευθυντήριες γραμμές της Ευρωπαϊκής Αρχής Τραπεζών.

6 Αναφορά για την εκτέλεση του προϋπολογισμού

6.1 Δαπάνες για το 2022

Οι δαπάνες της ΕΚΤ για το 2022 ήταν ελαφρώς χαμηλότερες από ό,τι είχε εκτιμηθεί

Σύμφωνα με τον Κανονισμό ΕΕΜ, η ΕΚΤ πρέπει να αφιερώνει επαρκείς πόρους προκειμένου να ασκεί αποτελεσματικά τα εποπτικά της καθήκοντα. Αυτοί οι πόροι χρηματοδοτούνται μέσω της επιβολής εποπτικών τελών στις οντότητες που υπόκεινται στην άμεση και έμμεση εποπτεία της ΕΚΤ.

Οι δαπάνες για την εκτέλεση εποπτικών καθηκόντων προσδιορίζονται χωριστά εντός του προϋπολογισμού της ΕΚΤ. Οι δαπάνες αυτές αφορούν τα έξοδα που βαρύνουν άμεσα τη λειτουργία Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ. Η εποπτική λειτουργία βασίζεται επίσης σε κοινές υπηρεσίες που παρέχονται από τις υπάρχουσες υποστηρικτικές υπηρεσιακές μονάδες της ΕΚΤ.[87]

Η αρμοδιότητα για θέματα που αφορούν τον προϋπολογισμό έχει ανατεθεί στο Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ. Αυτό εγκρίνει τον ετήσιο προϋπολογισμό της ΕΚΤ, κατόπιν πρότασης της Εκτελεστικής Επιτροπής σε διαβούλευση με τον Πρόεδρο και τον Αντιπρόεδρο του Εποπτικού Συμβουλίου για θέματα που συνδέονται με την τραπεζική εποπτεία. Το Διοικητικό Συμβούλιο επικουρείται από την Επιτροπή Προϋπολογισμού, τα μέλη της οποίας προέρχονται από όλες τις εθνικές κεντρικές τράπεζες του Ευρωσυστήματος και την ΕΚΤ. Η Επιτροπή Προϋπολογισμού συνεπικουρεί το Διοικητικό Συμβούλιο παρέχοντάς του αξιολογήσεις των εκθέσεων της ΕΚΤ για την κατάρτιση και την παρακολούθηση του προϋπολογισμού.

Το 2022 οι πραγματοποιηθείσες ετήσιες δαπάνες που συνδέονται με τα εποπτικά καθήκοντα της ΕΚΤ ανήλθαν σε 593,8 εκατ. ευρώ, χαμηλότερες κατά 4,9% σε σύγκριση με την εκτίμηση για δαπάνες ύψους 624,1 εκατ. ευρώ που είχε γνωστοποιηθεί τον Μάρτιο του 2022.

Οι δαπάνες για τα εποπτικά καθήκοντα αυξήθηκαν ελαφρά το 2022, αντανακλώντας τη σταδιακή επιστροφή σε πιο φυσιολογικά επίπεδα δραστηριότητας

Οι δαπάνες για τα εποπτικά καθήκοντα το 2022 αυξήθηκαν κατά 2,8% σε σύγκριση με το 2021, όταν είχαν διαμορφωθεί σε 577,5 εκατ. ευρώ. Η εξέλιξη αυτή αντανακλά τη συνεχιζόμενη σταδιακή επάνοδο σε πιο φυσιολογικά επίπεδα δραστηριότητας όσον αφορά την τραπεζική εποπτεία, ιδίως σε σχέση με την άμεση εποπτεία των σημαντικών ιδρυμάτων, όπου ο αριθμός των επιτόπιων επιθεωρήσεων επανήλθε στα προ της πανδημίας επίπεδά του (βλ. Ενότητα 1.3.2). Η αύξηση του κόστους των οριζόντιων καθηκόντων και των εξειδικευμένων υπηρεσιών μπορεί να αποδοθεί στις τρέχουσες εξελίξεις και βελτιώσεις των ειδικών για την τραπεζική εποπτεία πληροφοριακών συστημάτων. Περισσότερες πληροφορίες για τις δραστηριότητες αυτές διατίθενται στην Ενότητα 5.9.

Πίνακας 9

Κόστος των εποπτικών καθηκόντων της ΕΚΤ ανά λειτουργία (2020-22)

(εκατ. ευρώ)

Πηγή: ΕΚΤ.
Σημείωση: Τα γενικά και μερικά σύνολα στον πίνακα ενδέχεται να μην αθροίζονται στο ακέραιο λόγω στρογγυλοποιήσεων.

Οι κατηγορίες του Πίνακα 9 χρησιμοποιούνται για τον επιμερισμό του ετήσιου κόστους που θα ανακτηθεί από τα ετήσια εποπτικά τέλη, τα οποία καταβάλλουν οι εποπτευόμενες οντότητες με βάση το αν χαρακτηρίζονται σημαντικές ή λιγότερο σημαντικές για εποπτικούς σκοπούς. Σύμφωνα με τη μεθοδολογία επιμερισμού των ετήσιων εποπτικών τελών που προβλέπεται στο άρθρο 8 του Κανονισμού σχετικά με τα εποπτικά τέλη[88], το κόστος που συνδέεται με οριζόντια καθήκοντα και εξειδικευμένες υπηρεσίες επιμερίζεται αναλογικά, με βάση το πλήρες κόστος της εποπτείας των σημαντικών ιδρυμάτων και το κόστος επίβλεψης της εποπτείας των λιγότερο σημαντικών ιδρυμάτων αντίστοιχα. Για κάθε κατηγορία, τα μεγέθη κόστους που αναφέρονται περιλαμβάνουν το αναλογούν τμήμα των κοινών υπηρεσιών που παρέχουν οι υποστηρικτικές υπηρεσιακές μονάδες της ΕΚΤ.

Ο Πίνακας 10 παρέχει πιο αναλυτικά στοιχεία για τις δαπάνες με βάση τις πραγματοποιηθείσες δραστηριότητες, ήτοι:

  • μη επιτόπια εποπτεία και επίβλεψη, συμπεριλαμβανομένου του κόστους συμμετοχής της ΕΚΤ σε Μικτές Εποπτικές Ομάδες και του κόστους των δραστηριοτήτων επίβλεψης των λιγότερο σημαντικών τραπεζών ή τραπεζικών ομίλων,
  • συμμετοχή της ΕΚΤ σε επιτόπιες επιθεωρήσεις, συμπεριλαμβανομένων των διασυνοριακών αποστολών,
  • λειτουργίες πολιτικής, συμβουλευτικές και κανονιστικές λειτουργίες, μεταξύ άλλων αξιολογήσεις σημαντικότητας, αδειοδοτήσεις, συνεργασία με άλλους φορείς, μεθοδολογία και σχεδιασμός, διασφάλιση ποιότητας εποπτικού έργου, διαδικασίες επιβολής συμμόρφωσης και επιβολής κυρώσεων,
  • διαχείριση κρίσεων,
  • μακροπροληπτικά καθήκοντα, συμπεριλαμβανομένων όσων αφορούν τη διενέργεια ασκήσεων προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων και τις εποπτικές πολιτικές,
  • εποπτική στατιστική που αφορά το πλαίσιο υποβολής δεδομένων,
  • λήψη αποφάσεων από το Εποπτικό Συμβούλιο, τη Γραμματεία του και τις νομικές υπηρεσίες του.

Πίνακας 10

Πραγματοποιηθείσες δαπάνες για τα εποπτικά καθήκοντα της ΕΚΤ

(εκατ. ευρώ)

Πηγή: ΕΚΤ.
Σημείωση: Τα γενικά και μερικά σύνολα στον πίνακα ενδέχεται να μην αθροίζονται στο ακέραιο λόγω στρογγυλοποιήσεων.

Οι δαπάνες για επιτόπιες επιθεωρήσεις αυξήθηκαν σχεδόν κατά 60% το 2022, αντανακλώντας την επιστροφή σε πιο φυσιολογικές επιτόπιες δραστηριότητες μετά τη λήξη των μέτρων καραντίνας, με τον αριθμό των επιτόπιων επιθεωρήσεων να επανέρχεται στα προ της πανδημίας επίπεδα. Οι συνεχιζόμενες βελτιώσεις των ειδικών για την τραπεζική εποπτεία πληροφοριακών συστημάτων αύξησαν το κόστος των λειτουργιών πολιτικής και των συμβουλευτικών και κανονιστικών λειτουργιών. Οι δαπάνες για τις εν λόγω λειτουργίες αποτυπώνουν και την ανακατανομή του κόστους που αφορά τις εποπτικές τεχνολογίες (έργα SupTech) από τις κατηγορίες “Εποπτικό Συμβούλιο, γραμματεία και νομικές υπηρεσίες” το 2022. Οι αυξήσεις των δαπανών προληπτικής εποπτείας αντισταθμίστηκαν εν μέρει από τη μείωση των δαπανών για μακροπροληπτικά καθήκοντα, καθώς η άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων που διενεργεί ανά διετία η Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών (ΕΒΑ) δεν πραγματοποιήθηκε το 2022.

Συμπληρωματικά προς τους εσωτερικούς της πόρους, η ΕΚΤ χρησιμοποιεί και εξωτερικούς συμβούλους, οι οποίοι παρέχουν εμπειρογνωμοσύνη ή ολοκληρωμένες συμβουλευτικές υπηρεσίες υπό την καθοδήγηση εξειδικευμένων στελεχών της ΕΚΤ για την αντιμετώπιση προσωρινών ελλείψεων σε πόρους. Το 2022 η ΕΚΤ δαπάνησε 40,8 εκατ. ευρώ σε συμβουλευτικές υπηρεσίες για τα κύρια εποπτικά της καθήκοντα, ποσό αυξημένο κατά 2,0 εκατ. ευρώ έναντι του 2021, εκ του οποίου 13,2 εκατ. ευρώ αφορούν εξελίξεις στα συστήματα πληροφορικής, 7,0 εκατ. ευρώ συνολικές αξιολογήσεις και 20,0 εκατ. ευρώ την εκτέλεση καθηκόντων επιτόπιας εποπτείας, συμπεριλαμβανομένων των διασυνοριακών αποστολών. Περισσότερες πληροφορίες για τις δραστηριότητες αυτές διατίθενται στο Κεφάλαιο 1. Επίσης, κόστος συμβουλευτικής υποστήριξης ύψους 10,4 εκατ. ευρώ καταλoγίστηκε απευθείας στην τραπεζική εποπτεία. Οι δαπάνες αυτές προήλθαν από τομείς που υποστηρίζουν τις εργασίες τραπεζικής εποπτείας και συνδέονταν κυρίως με τη λειτουργία, συντήρηση και εξέλιξη πληροφοριακών συστημάτων.

Το 2022 καταγράφηκε σημαντική αύξηση των δαπανών για υπηρεσιακές μετακινήσεις που σχετίζονται με εποπτικές δραστηριότητες για σημαντικά και λιγότερο σημαντικά ιδρύματα, με τις δαπάνες να ανέρχονται σε 6,8 εκατ. ευρώ, έναντι 0,3 εκατ. ευρώ το 2021. Η αύξηση αυτή αποδίδεται στην επάνοδο των επιτόπιων εποπτικών δραστηριοτήτων σε πιο φυσιολογικά επίπεδα.

Ο επιμερισμός των δαπανών μεταξύ αυτών που βαρύνουν άμεσα την Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ και των δαπανών για τις κοινές υπηρεσίες ήταν γενικά παρόμοιος με του προηγούμενου έτους (Διάγραμμα 25).

Διάγραμμα 25

Κόστος εποπτικών καθηκόντων της ΕΚΤ ανά κατηγορία

(εκατ. ευρώ)

Πηγή: ΕΚΤ.

Οι δαπάνες που βαρύνουν άμεσα την τραπεζική εποπτεία συνίστανται σε: κόστος κύριου εποπτικού προσωπικού, κόστος εποπτικών πρωτοβουλιών (συμπεριλαμβανομένου του κόστους που αφορά τις συνολικές αξιολογήσεις), λοιπές λειτουργικές δαπάνες όπως υπηρεσιακές μετακινήσεις και εκπαίδευση, κόστος εξειδικευμένης τεχνολογίας πληροφορικής όπως το σύστημα IMAS, η πλατφόρμα STAR (Stress Test Account Reporting) και συναφή έργα, καθώς και κόστος εποπτικών τεχνολογιών (SupTech).

Η κατηγορία των κοινών υπηρεσιών περιλαμβάνει υπηρεσίες που χρησιμοποιούνται τόσο από τη λειτουργία κεντρικής τραπεζικής όσο και από τη λειτουργία τραπεζικής εποπτείας, οι οποίες ομαδοποιούνται ως εξής: υπηρεσίες κτιριακών εγκαταστάσεων και υποδομών, υπηρεσίες ανθρώπινου δυναμικού, κοινές υπηρεσίες πληροφορικής, κοινές νομικές, ελεγκτικές και διοικητικές υπηρεσίες, επικοινωνιακές και μεταφραστικές υπηρεσίες, και άλλες υπηρεσίες. Το κόστος αυτών των κοινών υπηρεσιών επιμερίζεται μεταξύ των δύο λειτουργιών, χρησιμοποιώντας έναν μηχανισμό κατανομής του κόστους που εφαρμόζει καθιερωμένους δείκτες μέτρησης, όπως τα ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης, οι χώροι γραφείων και ο όγκος των αιτημάτων μετάφρασης. Καθώς η ΕΚΤ έχει δεσμευθεί να επιδιώκει με κάθε τρόπο την ενίσχυση της αποδοτικότητας, βελτιώνει συστηματικά τους δείκτες μέτρησης της κατανομής του κόστους.

Το 2022 οι συνολικές πραγματοποιηθείσες δαπάνες ήταν 593,8 εκατ. ευρώ. Οι δαπάνες που βαρύνουν άμεσα την Τραπεζική Εποπτεία ανήλθαν σε 351,4 εκατ. ευρώ και το κόστος κοινών υπηρεσιών ανήλθε σε 242,4 εκατ. ευρώ, αποτελώντας το 59,2% και το 40,8% αντίστοιχα των δαπανών που πραγματοποιήθηκαν (ποσοστά παρόμοια όπως και το 2021, όταν είχαν διαμορφωθεί σε 58,5% και 41,5% αντίστοιχα).

Οι αποσβέσεις του συστήματος IMAS και της πλατφόρμας STAR συνέβαλαν στην αύξηση των άμεσα καταλογιστέων δαπανών για τεχνολογία πληροφορικής και συναφή έργα, ύψους 22,9 εκατ. ευρώ το 2022. Οι άμεσα καταλογιστέες δαπάνες για SupTech ανήλθαν σε 20,8 εκατ. ευρώ. Η αύξηση των λοιπών λειτουργικών δαπανών οφείλεται σε δαπάνες που προκύπτουν από τη σταδιακή επιστροφή σε πιο φυσιολογικά επίπεδα επιτόπιων εποπτικών δραστηριοτήτων.

Το 2022 οι δαπάνες για τις κοινές υπηρεσίες αυξήθηκαν ελαφρώς, κατά 2,8 εκατ. ευρώ, έναντι του 2021. Αύξηση παρατηρείται στις περισσότερες κατηγορίες δαπανών, και πάλι κυρίως λόγω της επιστροφής σε πιο φυσιολογικά επίπεδα δραστηριότητας.

6.2 Οι προοπτικές για τα εποπτικά τέλη το 2023

Η ΕΚΤ εκτιμά ότι θα δαπανήσει 649,0 εκατ. ευρώ για την εκτέλεση εποπτικών καθηκόντων το 2023

Λαμβάνοντας υπόψη την παρατηρηθείσα κατά το παρελθόν και την αναμενόμενη εκτέλεση των προγραμματιζόμενων δαπανών, η ΕΚΤ συνέχισε να εφαρμόζει συντηρητική προσέγγιση κατά την εκτίμηση των δαπανών για το 2023, με αποτέλεσμα το εκτιμώμενο ύψος του εποπτικού τέλους για το 2023 να διαμορφωθεί σε 649,0 εκατ. ευρώ. Το ανώτατο προϋπολογισθέν ποσό της ΕΚΤ για εποπτικά καθήκοντα το 2023 είναι 705,6 εκατ. ευρώ. Η εκτίμηση αυτή λαμβάνει υπόψη την αναμενόμενη σταδιακή επιστροφή σε πιο φυσιολογικά επίπεδα δραστηριότητας, την εισαγωγή νέων υπηρεσιών πληροφορικής που σχετίζονται με συνεχιζόμενες επενδύσεις σε έργα SupTech, καθώς και το κόστος εσωτερικών συμβουλευτικών υπηρεσιών για επιτόπιες επιθεωρήσεις και διερευνήσεις εσωτερικών υποδειγμάτων, το οποίο αντισταθμίζεται από τη μείωση των δαπανών για συμβουλευτικές υπηρεσίες από εξωτερικούς συνεργάτες.

Σύμφωνα με τη δέσμευσή της να σταθεροποιήσει το κόστος για ολόκληρο τον οργανισμό έως το 2023, η ΕΚΤ προβλέπει σταθεροποίηση των προγραμματιζόμενων δαπανών στο πλαίσιο των υφιστάμενων καθηκόντων της. Ωστόσο, θα συνεχίσει να ανταποκρίνεται με ευελιξία σε απρόβλεπτους εξωγενείς παράγοντες. Έχουν ληφθεί μέτρα που διασφαλίζουν ότι η ΕΚΤ παραμένει εντός του στόχου σταθεροποίησης, συνεκτιμώντας και την επίπτωση του πληθωρισμού.

Πίνακας 11

Εκτιμώμενο κόστος της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ το 2023 ανά λειτουργία

(εκατ. ευρώ)

Πηγή: ΕΚΤ.
Σημείωση: Τα γενικά και μερικά σύνολα στον πίνακα ενδέχεται να μην αθροίζονται στο ακέραιο λόγω στρογγυλοποιήσεων.

Τα ετήσια εποπτικά τέλη για το 2023, που θα χρεωθούν το 2024, θα γνωστοποιηθούν μετά τη λήξη της περιόδου επιβολής τελών και θα περιλαμβάνουν τις πραγματοποιηθείσες δαπάνες για το σύνολο του 2023, ύστερα από προσαρμογή ως προς τα ποσά που επιστράφηκαν σε μεμονωμένες τράπεζες ή εισπράχθηκαν από μεμονωμένες τράπεζες για προηγούμενες περιόδους επιβολής τελών, τόκους υπερημερίας και τέλη ανεπίδεκτα εισπράξεως. Η ποσοστιαία κατανομή του συνολικού ποσού τελών που θα επιβληθούν ανά κατηγορία ιδρυμάτων το 2023 εκτιμάται στο 95,3% για τα σημαντικά ιδρύματα και στο 4,7% για τα λιγότερο σημαντικά ιδρύματα.

Πίνακας 12

Εκτιμώμενες δαπάνες για τα εποπτικά καθήκοντα της ΕΚΤ το 2023

(εκατ. ευρώ)

Πηγή: ΕΚΤ.
Σημείωση: Τα γενικά και μερικά σύνολα στον πίνακα ενδέχεται να μην αθροίζονται στο ακέραιο λόγω στρογγυλοποιήσεων.

6.3 Πλαίσιο εποπτικών τελών για το 2022

Ο Κανονισμός ΕΕΜ και ο Κανονισμός σχετικά με τα εποπτικά τέλη συναποτελούν το νομικό πλαίσιο βάσει του οποίου η ΕΚΤ επιβάλλει ετήσιο εποπτικό τέλος για τις δαπάνες που πραγματοποιεί κατά την εκτέλεση των εποπτικών της καθηκόντων. Ο Κανονισμός σχετικά με τα εποπτικά τέλη και η σχετική Απόφαση[89] θεσπίζουν τις μεθόδους για (α) τον καθορισμό του συνολικού ποσού του ετήσιου εποπτικού τέλους, (β) τον υπολογισμό του ποσού που πρέπει να καταβάλει κάθε εποπτευόμενο ίδρυμα και (γ) την είσπραξη του ετήσιου εποπτικού τέλους.

6.3.1 Συνολικό ποσό που θα χρεωθεί για την περίοδο επιβολής τελών 2022

Η ΕΚΤ θα επιβάλει εποπτικά τέλη ύψους 593,7 εκατ. ευρώ για το 2022

Τα ετήσια εποπτικά τέλη που θα χρεωθούν για την περίοδο επιβολής τελών 2022 ανέρχονται σε 593,7 εκατ. ευρώ. Το ποσό αυτό αφορά σχεδόν αποκλειστικά τις πραγματοποιηθείσες ετήσιες δαπάνες για το 2022, που ανέρχονται σε 593,8 εκατ. ευρώ, ύστερα από προσαρμογές ύψους 37.690 ευρώ (καθαρά) που επιστράφηκαν σε μεμονωμένες τράπεζες για προηγούμενες περιόδους επιβολής τελών και 133.955 ευρώ για εισπραχθέντες τόκους υπερημερίας, που αντιστοιχούν σε συνολική προσαρμογή ίση με 96.265 ευρώ.

Τα ετήσια εποπτικά τέλη προσαρμόζονται επίσης ως προς τα διαγραφέντα ποσά από τέλη ανεπίδεκτα εισπράξεως, αν και δεν χρειάστηκε τέτοια προσαρμογή το 2022.

Το ποσό που ανακτάται μέσω των ετήσιων εποπτικών τελών διακρίνεται σε δύο μέρη με βάση τον εποπτικό χαρακτηρισμό των εποπτευόμενων οντοτήτων ως σημαντικών ή λιγότερο σημαντικών ιδρυμάτων, ο οποίος αντανακλά τους διαφορετικούς βαθμούς σχολαστικότητας του εποπτικού ελέγχου που απαιτείται από την ΕΚΤ. Ο καταμερισμός των δαπανών στις κατηγορίες των ιδρυμάτων βασίζεται σε μια μεθοδολογία που επιτρέπει συνεχείς τροποποιήσεις και έγκαιρες προσαρμογές, ώστε να διασφαλίζεται η διαρκής βελτίωση του καταμερισμού διαχρονικά.

Για το 2022 το συνολικό ποσό που θα χρεωθεί στα σημαντικά ιδρύματα είναι 566,7 εκατ. ευρώ, ενώ για τα λιγότερο σημαντικά ιδρύματα είναι 27,0 εκατ. ευρώ, αποτελώντας το 95,5% και το 4,5% αντίστοιχα του συνολικού κόστους της τραπεζικής εποπτείας.

Πίνακας 13

Συνολικά έσοδα από καθήκοντα τραπεζικής εποπτείας

(εκατ. ευρώ)

Πηγή: ΕΚΤ.
Σημείωση: Τα γενικά και μερικά σύνολα στον πίνακα ενδέχεται να μην αθροίζονται στο ακέραιο λόγω στρογγυλοποιήσεων.

6.3.2 Εποπτικά τέλη ανά τράπεζα

Σε επίπεδο επιμέρους τραπεζών, τα τέλη υπολογίζονται ανάλογα με τη σπουδαιότητα και το προφίλ κινδύνου κάθε τράπεζας, με βάση ετήσια στοιχεία των εποπτευόμενων τραπεζών. Για τις περισσότερες τράπεζες, η ημερομηνία αναφοράς των στοιχείων είναι η 31η Δεκεμβρίου του προηγούμενου έτους. Για τις τράπεζες των οποίων η υπαγωγή σε εποπτεία στο υψηλότερο επίπεδο ενοποίησης αρχίζει εντός της περιόδου επιβολής τελών, η ΕΚΤ λαμβάνει υπόψη το σύνολο του ενεργητικού και τη συνολική έκθεση σε κίνδυνο, όπως δηλώνονται από την τράπεζα κατά την ημερομηνία αναφοράς που είναι πλησιέστερη στην 31η Δεκεμβρίου. Έπειτα, με βάση αυτά τα μεγέθη υπολογίζει τη μεταβλητή συνιστώσα του εποπτικού τέλους για όλους τους μήνες για τους οποίους το υπόχρεο ίδρυμα οφείλει να το καταβάλλει.[90] Στη συνέχεια, το εποπτικό τέλος που υπολογίζεται ανά τράπεζα χρεώνεται μέσω ετήσιων πληρωμών.

Σχήμα 3

Η μεταβλητή συνιστώσα του εποπτικού τέλους καθορίζεται με βάση τη σπουδαιότητα και το προφίλ κινδύνου της τράπεζας

Το εποπτικό τέλος υπολογίζεται στο υψηλότερο επίπεδο ενοποίησης εντός των κρατών-μελών που συμμετέχουν στον Ενιαίο Εποπτικό Μηχανισμό. Περιλαμβάνει μια μεταβλητή συνιστώσα και μια ελάχιστη συνιστώσα σταθερή για όλες τις τράπεζες που αντιστοιχεί στο 10% του συνολικού ποσού προς ανάκτηση. Για τις μικρότερες σημαντικές τράπεζες, με ενεργητικό έως 10 δισεκ. ευρώ, και για τις μικρότερες λιγότερο σημαντικές τράπεζες, με ενεργητικό έως 1 δισεκ. ευρώ, εφαρμόζεται το ήμισυ της ελάχιστης συνιστώσας εποπτικού τέλους.

Το άρθρο 7 του Κανονισμού σχετικά με τα εποπτικά τέλη προβλέπει ότι απαιτείται τροποποίηση του αντίστοιχου εποπτικού τέλους όταν επέρχονται οι εξής μεταβολές στην κατάσταση μιας τράπεζας: (α) μεταβολή του εποπτικού χαρακτηρισμού της εποπτευόμενης οντότητας, π.χ. από σημαντική σε λιγότερο σημαντική ή το αντίστροφο, (β) χορήγηση άδειας λειτουργίας σε νέα εποπτευόμενη οντότητα ή (γ) ανάκληση υπάρχουσας άδειας λειτουργίας. Ως αποτέλεσμα της εκ των υστέρων τιμολόγησης, η πλειονότητα των μεταβολών κατά το άρθρο 7 που επέρχονται εντός του έτους συμπεριλαμβάνεται στον καθιερωμένο υπολογισμό του τέλους. Ως εκ τούτου, οι νέες αποφάσεις της ΕΚΤ για τα εποπτικά τέλη αντιστοιχούσαν συνολικά σε μόλις 37.690 ευρώ το 2022 και θα συμπεριληφθούν στα ετήσια εποπτικά τέλη που θα τιμολογηθούν για την περίοδο επιβολής τελών 2022.

Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τα εποπτικά τέλη διατίθενται στον δικτυακό τόπο της ΕΚΤ για την τραπεζική εποπτεία. Οι σχετικές ιστοσελίδες ενημερώνονται τακτικά με χρήσιμες, πρακτικές πληροφορίες και δημοσιεύονται σε όλες τις επίσημες γλώσσες της ΕΕ.

6.4 Άλλα έσοδα που συνδέονται με καθήκοντα τραπεζικής εποπτείας

Η ΕΚΤ έχει δικαίωμα να επιβάλλει διοικητικές κυρώσεις στις εποπτευόμενες οντότητες για μη συμμόρφωση προς το ισχύον τραπεζικό δίκαιο της ΕΕ σχετικά με τις απαιτήσεις προληπτικής εποπτείας (συμπεριλαμβανομένων των εποπτικών αποφάσεων της ΕΚΤ). Τα σχετικά έσοδα δεν λαμβάνονται υπόψη στον υπολογισμό των ετήσιων εποπτικών τελών, ούτε τυχόν επιστροφές των προστίμων αυτών σε περίπτωση τροποποίησης ή ακύρωσης προηγούμενων αποφάσεων επιβολής κυρώσεων. Αντίθετα, τα σχετικά ποσά καταγράφονται στα αποτελέσματα χρήσης της ΕΚΤ. Το 2022 τα έσοδα από κυρώσεις σε εποπτευόμενες οντότητες ανήλθαν σε 12,2 εκατ. ευρώ.

7 Νομικές πράξεις που υιοθετήθηκαν από την ΕΚΤ

Οι νομικές πράξεις που υιοθετήθηκαν από την ΕΚΤ περιλαμβάνουν κανονισμούς, αποφάσεις, κατευθυντήριες γραμμές, συστάσεις και οδηγίες προς τις ΕΑΑ (όπως προβλέπεται στο άρθρο 9(1), τρίτο εδάφιο, του Κανονισμού ΕΕΜ και στο άρθρο 22 του Κανονισμού για το πλαίσιο ΕΕΜ). Στην παρούσα Ενότητα παρατίθενται οι νομικές πράξεις σχετικά με την τραπεζική εποπτεία που υιοθετήθηκαν το 2022 από την ΕΚΤ και δημοσιεύθηκαν στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στη βάση δεδομένων EUR-Lex. Περιλαμβάνονται οι νομικές πράξεις που υιοθετήθηκαν βάσει του άρθρου 4(3) του Κανονισμού EEM και άλλες συναφείς νομικές πράξεις.

7.1 Κανονισμοί της ΕΚΤ

ΕΚΤ/2022/14
Κανονισμός (ΕΕ) 2022/504 της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, της 25ης Μαρτίου 2022, που τροποποιεί τον κανονισμό (ΕΕ) 2016/445 σχετικά με την άσκηση δικαιωμάτων και διακριτικών ευχερειών που παρέχει το ενωσιακό δίκαιο (ΕΚΤ/2016/4) (ΕΚΤ/2022/14) (ΕΕ L 102, 30.3.2022, σ. 11)

7.2 Άλλες νομικές πράξεις της ΕΚΤ εκτός των κανονισμών

ΕΚΤ/2022/2
Απόφαση (ΕΕ) 2022/134 της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, της 19ης Ιανουαρίου 2022, η οποία θεσπίζει κοινούς κανόνες διαβίβασης εποπτικών πληροφοριών από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα σε αρχές και όργανα για σκοπούς εκτέλεσης των καθηκόντων που της αναθέτει ο κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1024/2013 του Συμβουλίου (ΕΚΤ/2022/2) (ΕΕ L 20, 31.1.2022, σ. 275)

ΕΚΤ/2022/6
Απόφαση (ΕΕ) 2022/368 της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, της 18ης Φεβρουαρίου 2022, που τροποποιεί την απόφαση (ΕΕ) 2015/2218 σχετικά με τη διαδικασία εξαίρεσης μελών του προσωπικού εποπτευόμενων πιστωτικών ιδρυμάτων από την εφαρμογή του τεκμηρίου άσκησης ουσιώδους αντίκτυπου στο προφίλ κινδύνου των εν λόγω ιδρυμάτων (ΕΚΤ/2022/6) (ΕΕ L 69, 4.3.2022, σ. 117)

ΕΚΤ/2022/7
Απόφαση (ΕΕ) 2022/514 της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, της 1ης Μαρτίου 2022, σχετικά με το συνολικό ποσό των ετήσιων εποπτικών τελών για το 2021 (ΕΚΤ/2022/7) (ΕΕ L 103, 31.3.2022, σ. 14)

ΕΚΤ/2022/12
Κατευθυντήρια γραμμή (ΕΕ) 2022/508 της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, της 25ης Μαρτίου 2022, που τροποποιεί την κατευθυντήρια γραμμή (ΕΕ) 2017/679 της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας σχετικά με την άσκηση από τις εθνικές αρμόδιες αρχές δικαιωμάτων και διακριτικών ευχερειών που παρέχει το ενωσιακό δίκαιο όσον αφορά τα λιγότερο σημαντικά ιδρύματα (ΕΚΤ/2017/9) (ΕΚΤ/2022/12) (ΕΕ L 102, 30.3.2022, σ. 34)

ΕΚΤ/2022/13
Σύσταση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, της 25ης Μαρτίου 2022, που τροποποιεί τη σύσταση ΕΚΤ/2017/10 σχετικά με την εφαρμογή κοινών προδιαγραφών κατά την άσκηση από τις εθνικές αρμόδιες αρχές ορισμένων δικαιωμάτων και διακριτικών ευχερειών που παρέχει το ενωσιακό δίκαιο όσον αφορά τα λιγότερο σημαντικά ιδρύματα (EKT/2022/13) (ΕΕ C 142, 30.3.2022, σ. 1)

ΕΚΤ/2022/33
Απόφαση (ΕΕ) 2022/1981 της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, της 10ης Οκτωβρίου 2022, σχετικά με τη χρήση υπηρεσιών του Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών από τις αρμόδιες αρχές (ΕΚΤ/2022/33) (ΕΕ L 272, 20.10.2022, σ. 22)

ΕΚΤ/2022/34
Απόφαση (ΕΕ) 2022/1982 της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, της 10ης Οκτωβρίου 2022, σχετικά με τη χρήση υπηρεσιών του Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών από τις αρμόδιες αρχές και από τις συνεργαζόμενες αρχές, και την τροποποίηση της απόφασης ΕΚΤ/2013/1 (ΕΚΤ/2022/34) (ΕΕ L 272, 20.10.2022, σ. 29)

© Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, 2023

Ταχυδρομική διεύθυνση 60640 Frankfurt am Main, Γερμανία
Τηλέφωνο +49 69 1344 0
Δικτυακός τόπος www.bankingsupervision.europa.eu

Με την επιφύλαξη παντός δικαιώματος. Η αναπαραγωγή για εκπαιδευτικούς και μη εμπορικούς σκοπούς επιτρέπεται εφόσον αναφέρεται η πηγή.

Για ειδική ορολογία μπορείτε να συμβουλευθείτε το Γλωσσάριο για τον ΕΕΜ (διαθέσιμο μόνο στα αγγλικά).

HTML ISBN 978-92-899-5533-1, ISSN 2443-583X, doi:10.2866/39920, QB-BU-23-001-EL-Q


  1. Βλ. επίσης “Statement regarding supervisory cooperation on operational resilience”, Letter to banks, ECB Banking Supervision, December 2020.

  2. Identification and measurement of credit risk in the context of the coronavirus (COVID-19) pandemic”, Letter to banks, ECB Banking Supervision, 4 December 2020.

  3. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τα αποτελέσματα της στοχευμένης αξιολόγησης επαγγελματικών ακινήτων (commercial real estate targeted review), βλ. “Commercial real estate: connecting the dots”, Supervision Newsletter, ECB Banking Supervision, August 2022.

  4. Το δείγμα περιλαμβάνει τα 29 ΣΙ που υποχρεούνται να υποβάλλουν στοιχεία ανά τρίμηνο μέσω του εποπτικού εργαλείου Leveraged Finance Dashboard της ΕΚΤ.

  5. Συναλλαγές με επίπεδο μόχλευσης – που ορίζεται ως ο λόγος συνολικού χρέους προς EBITDA (κέρδη προ φόρων, τόκων και αποσβέσεων) – εξαπλάσιο από όταν συμφωνήθηκε η συναλλαγή.

  6. Γνώμη της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, της 19ης Φεβρουαρίου 2021, σχετικά με πρόταση κανονισμού για τις αγορές κρυπτοστοιχείων και για την τροποποίηση της οδηγίας (EE) 2019/1937 (CON/2021/4) (EE C 152/01).

  7. Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με την ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα του χρηματοοικονομικού τομέα και την τροποποίηση των κανονισμών (ΕΚ) αριθ. 1060/2009, (ΕΕ) αριθ. 648/2012, (ΕΕ) αριθ. 600/2014 και (ΕΕ) αριθ. 909/2014 (COM/2020/595 final).

  8. Πρόταση κανονισμού για τη θέσπιση εναρμονισμένων κανόνων σχετικά με την τεχνητή νοημοσύνη”, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Απρίλιος 2021.

  9. Εποπτική δήλωση του ΕΕΜ σχετικά με τη διακυβέρνηση και τη διάθεση ανάληψης κινδύνου”, Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ, Ιούνιος 2016.

  10. Βλ. “Strengthening smaller banks’ governance”, Supervision Newsletter, ECB Banking Supervision, May 2022.

  11. Η πράξη για την ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα θεσπίζει νέο πλαίσιο για τη βελτίωση της λειτουργικής ανθεκτικότητας των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων.

  12. Walking the talk - Banks gearing up to manage risks from climate change and environmental degradation”, ECB, November 2022.

  13. Good practices for climate-related and environmental risk management – observations from the 2022 thematic review”, ECB, November 2022.

  14. ECB sets deadlines for banks to deal with climate risks”, press release, ECB, 2 November 2022.

  15. Βλ. “2022 climate risk stress test”, ECB Banking Supervision, July 2022.

  16. Βλ. “ECB report on good practices for climate stress testing”, ECB Banking Supervision, December 2022.

  17. Όπου το επέτρεπαν οι υγειονομικές συνθήκες και σε εθελοντική βάση για τις ομάδες επιθεωρητών, με απόλυτη προτεραιότητα στην υγεία και την ασφάλεια του προσωπικού.

  18. Συγκεντρώνονται μαζί περισσότερες επιτόπιες επιθεωρήσεις που εξετάζουν το ίδιο θέμα, παρέχοντας έτσι ένα πλαίσιο ώστε τα κλιμάκια επιθεώρησης να συντονίζονται και να συνεργάζονται, ευθυγραμμίζοντας τους στόχους τους και αξιοποιώντας συνέργειες.

  19. Περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με τις δραστηριότητες CRE της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ βλ. στο άρθρο με τίτλο “Commercial real estate: connecting the dots”, που δημοσιεύεται στο τεύχος Αυγούστου 2022 του Supervision Newsletter.

  20. Η ανάλυση διενεργήθηκε σε δείγμα 132 OSI για τις οποίες οι τελικές εκθέσεις πορισμάτων δημοσιεύθηκαν από τον Οκτώβριο του 2021 έως τον Σεπτέμβριο του 2022.

  21. Μερικά από τα πιο κρίσιμα ευρήματα που σχετίζονται με την εσωτερική διακυβέρνηση εντοπίστηκαν σε OSI που επικεντρώνονται πρωτίστως σε άλλα είδη κινδύνου (π.χ. κίνδυνος πληροφοριακών συστημάτων, κίνδυνος κεφαλαίου, κίνδυνος επιχειρηματικού μοντέλου και κερδοφορίας).

  22. Περισσότερες λεπτομέρειες για το θέμα του κινδύνου πληροφοριακών συστημάτων και κυβερνοασφάλειας βλ. στην παρουσίαση με τίτλο “IT and cyber risk – key observations”, ECB, 2022.

  23. Ο μηχανισμός προσαρμογής για κινδύνους που δεν έχουν ενσωματωθεί στον υπόδειγμα (risk-not-in-the-model engine) εισάγεται και ορίζεται ως έννοια στην Ενότητα 7 του οδηγού ECB guide to internal models, ECB, October 2019.

  24. Η περίοδος κινδύνου περιθωρίου (margin period of risk) ορίζεται ως “το χρονικό διάστημα από την πιο πρόσφατη ανταλλαγή εξασφαλίσεων για την κάλυψη ενός συμψηφιστικού συνόλου συναλλαγών με αντισυμβαλλόμενο σε αθέτηση έως το κλείσιμο των συναλλαγών και την εκ νέου αντιστάθμιση του απορρέοντος κινδύνου αγοράς”. Βλ. άρθρο 272(9) του Κανονισμού για τις κεφαλαιακές απαιτήσεις (Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 575/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 26ης Ιουνίου 2013, σχετικά με τις απαιτήσεις προληπτικής εποπτείας για πιστωτικά ιδρύματα και επιχειρήσεις επενδύσεων και την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 648/2012) (ΕΕ L 176, 27.6.2013, σ. 1).

  25. Τράπεζες με υψηλά επίπεδα ΜΕΔ θεωρούνται εκείνες με δείκτη ΜΕΔ άνω του 5%. Βλ. “Κατευθυντήριες γραμμές της EBA σχετικά με τη διαχείριση μη εξυπηρετούμενων ανοιγμάτων και υπό ρύθμιση ανοιγμάτων”, EBA, Οκτώβριος 2018.

  26. Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1024/2013 του Συμβουλίου, της 15ης Οκτωβρίου 2013, για την ανάθεση ειδικών καθηκόντων στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα σχετικά με τις πολιτικές που αφορούν την προληπτική εποπτεία των πιστωτικών ιδρυμάτων (ΕΕ L 287, 29.10.2013, σ. 63).

  27. ECB Governing Council statement on macroprudential policies”, ECB, December 2022.

  28. ECB response to the European Commission’s call for advice on the review of the EU macroprudential framework”, ECB, March 2022.

  29. EBA advice on the review of the macroprudential framework”, EBA, April 2022 και “Review of the EU Macroprudential Framework for the Banking Sector - response to the call for advice”, ESRB, March 2022.

  30. Basel Committee finalises principles on climate-related financial risks, progresses work on specifying cryptoassets’ prudential treatment and agrees on way forward for the G-SIB assessment methodology review”, press release, Bank for International Settlements, 31 May 2022.

  31. Governing Council statement on the treatment of the European banking union in the assessment methodology for global systemically important banks”, ECB, June 2022.

  32. BNP Paribas, Deutsche Bank, Groupe BPCE, Groupe Crédit Agricole, ING Bank, Santander, Société Générale και UniCredit. Σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος, το κεφαλαιακό απόθεμα ασφαλείας που πρέπει να διατηρεί η BNP Paribas μειώθηκε από 2,0% σε 1,5% με ισχύ από 1ης Ιανουαρίου 2023.

  33. Governing Council statement on macroprudential policies”, ECB, November 2022.

  34. Προειδοποίηση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Συστημικού Κινδύνου της 22ας Σεπτεμβρίου 2022 σχετικά με τις ευπάθειες του χρηματοπιστωτικού συστήματος της Ένωσης (ΕΣΣΚ/2022/7).

  35. Σύσταση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Συστημικού Κινδύνου της 1ης Δεκεμβρίου 2022 σχετικά με τις ευπάθειες του τομέα των εμπορικών ακινήτων του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΣΣΚ/2022/9).

  36. Σύσταση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Συστημικού Κινδύνου της 27ης Μαΐου 2020 σχετικά με τον περιορισμό διανομών στη διάρκεια της πανδημίας της νόσου COVID-19 (ΕΣΣΚ/2020/7) και Σύσταση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Συστημικού Κινδύνου της 15ης Δεκεμβρίου 2020 που τροποποιεί τη σύσταση ΕΣΣΚ/2020/7 σχετικά με τον περιορισμό διανομών στη διάρκεια της πανδημίας της νόσου COVID-19 (ΕΣΣΚ/2020/15).

  37. 2022 climate risk stress test”, ECB Banking Supervision, July 2022.

  38. Walking the talk – banks gearing up to manage risks from climate change and environmental degradation”, ECB, November 2022.

  39. Κανονισμός (EΕ) αριθ. 468/2014 της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, της 16ης Απριλίου 2014, που θεσπίζει το πλαίσιο συνεργασίας μεταξύ της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, των εθνικών αρμόδιων αρχών και των εθνικών εντεταλμένων αρχών εντός του ενιαίου εποπτικού μηχανισμού (Κανονισμός για το πλαίσιο ΕΕΜ) (ΕΚΤ/2014/17) (ΕΕ L 141, 14.5.2014, σ. 1).

  40. Τα εν λόγω κριτήρια καθορίζονται στο άρθρο 6(4) του Κανονισμού ΕΕΜ.

  41. Ο κατάλογος των σημαντικών και των λιγότερο σημαντικών ιδρυμάτων που δημοσιεύθηκε στις 21 Δεκεμβρίου 2022 αντικατοπτρίζει (α) τις αποφάσεις σημαντικότητας που κοινοποιήθηκαν στα εποπτευόμενα ιδρύματα πριν από τις 30 Νοεμβρίου 2022 και (β) άλλες μεταβολές και εξελίξεις στη διάρθρωση ομίλων που είχαν τεθεί σε ισχύ πριν από την 1η Νοεμβρίου 2022.

  42. Οδηγία 2013/36/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 26ης Ιουνίου 2013, σχετικά με την πρόσβαση στη δραστηριότητα πιστωτικών ιδρυμάτων και την προληπτική εποπτεία πιστωτικών ιδρυμάτων και επιχειρήσεων επενδύσεων, για την τροποποίηση της οδηγίας 2002/87/ΕΚ και για την κατάργηση των οδηγιών 2006/48/ΕΚ και 2006/49/ΕΚ (ΕΕ L 176 της 27.6.2013, σ. 338).

  43. Κανονισμός (ΕΕ) 2019/876 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 20ής Μαΐου 2019, για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 575/2013 όσον αφορά τον δείκτη μόχλευσης, τον δείκτη καθαρής σταθερής χρηματοδότησης, τις απαιτήσεις ιδίων κεφαλαίων και επιλέξιμων υποχρεώσεων, τον πιστωτικό κίνδυνο αντισυμβαλλομένου, τον κίνδυνο αγοράς, τα ανοίγματα έναντι κεντρικών αντισυμβαλλομένων, τα ανοίγματα έναντι οργανισμών συλλογικών επενδύσεων, τα μεγάλα χρηματοδοτικά ανοίγματα και τις υποχρεώσεις υποβολής αναφορών και δημοσιοποίησης, καθώς και του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 648/2012 (ΕΕ L 150, 7.6.2019, σ. 1).

  44. Ορισμένες αποφάσεις καλύπτουν περισσότερες από μία αξιολογήσεις αδειοδότησης (π.χ. απόκτηση ειδικών συμμετοχών σε διαφορετικές θυγατρικές που περιλαμβάνονται σε μία συναλλαγή). Μερικές διαδικασίες αδειοδότησης δεν απαιτούν επίσημη απόφαση της ΕΚΤ και αφορούν, μεταξύ άλλων, τις διαδικασίες ενιαίου διαβατηρίου και τη λήξη αδειών λειτουργίας.

  45. Πρόκειται για διαδικασίες που υπόκεινται στα συστήματα εξουσιοδοτήσεων σύμφωνα με την Απόφαση (EΕ) 2021/1438 της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, της 3ης Αυγούστου 2021, που τροποποιεί την απόφαση (EΕ) 2017/935 σχετικά με την κατ’ εξουσιοδότηση έκδοση αποφάσεων αξιολόγησης της καταλληλότητας και τις απαιτήσεις καταλληλότητας (ΕΚΤ/2021/34) (ΕΕ L 314, 6.9.2021, σ. 3), καθώς και με την Απόφαση (EΕ) 2021/1440 της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, της 3ης Αυγούστου 2021, που τροποποιεί την απόφαση (ΕΕ) 2019/1376 σχετικά με την κατ’ εξουσιοδότηση έκδοση αποφάσεων που αφορούν τη χορήγηση διαβατηρίου, την απόκτηση ειδικών συμμετοχών και την ανάκληση της άδειας λειτουργίας πιστωτικών ιδρυμάτων (ΕΚΤ/2021/36) (ΕΕ L 314, 6.9.2021, σ. 14).

  46. Εξ αυτών, οι 85 εγκρίθηκαν από ανώτερα διοικητικά στελέχη στο πλαίσιο της εκχώρησης αρμοδιοτήτων.

  47. Οδηγία (ΕΕ) 2019/878 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 20ής Μαΐου 2019, για την τροποποίηση της οδηγίας 2013/36/ΕΕ όσον αφορά τις εξαιρούμενες οντότητες, τις χρηματοδοτικές εταιρείες συμμετοχών, τις μεικτές χρηματοδοτικές εταιρείες συμμετοχών, τις αποδοχές, τα μέτρα και τις εξουσίες εποπτείας και τα μέτρα διατήρησης κεφαλαίου (ΕΕ L 150, 7.6.2019, σ. 253).

  48. Βλ. “Licensing of crypto-asset activities”, Supervision Newsletter, ECB Banking Supervision, August 2022.

  49. Εκ των 23 αποφάσεων που έλαβε η ΕΚΤ το 2021, μόνο μία αφορούσε νεοσυσταθείσα (μικτή) χρηματοδοτική εταιρία συμμετοχών.

  50. Το 2022 οι εποπτικές αρχές και οι τράπεζες άρχισαν να κάνουν χρήση της πύλης IMAS και για άλλες διαδικασίες, π.χ. για μη ουσιώδεις μεταβολές υποδειγμάτων, όπως περιγράφονται στην Ενότητα 5.9.2.

  51. Reassessing the suitability of bank directors – lessons from 2021”, Supervision Newsletter, ECB Banking Supervision, February 2022.

  52. Ως “διαχείριση κινδύνων και εσωτερικοί έλεγχοι” νοούνται οι μηχανισμοί και οι διαδικασίες που πρέπει να έχει θεσπίσει μια οντότητα για την επαρκή αναγνώριση, διαχείριση και αναφορά των κινδύνων στους οποίους εκτίθεται ή ενδέχεται να εκτεθεί. Η έννοια “λειτουργίες οργάνου διοίκησης” αναφέρεται στο κατά πόσον τα πρόσωπα που ουσιαστικά διευθύνουν τις εργασίες ενός πιστωτικού ιδρύματος – ή που έχουν την εξουσία να ορίζουν τη στρατηγική, τους στόχους και τη γενική κατεύθυνση του ιδρύματος και που επιβλέπουν και παρακολουθούν τη λήψη αποφάσεων από τη διοίκηση – συμμορφώνονται με τις υποχρεώσεις τους.

  53. Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 806/2014 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 15ης Ιουλίου 2014, περί θεσπίσεως ενιαίων κανόνων και διαδικασίας για την εξυγίανση πιστωτικών ιδρυμάτων και ορισμένων επιχειρήσεων επενδύσεων στο πλαίσιο ενός Ενιαίου Μηχανισμού Εξυγίανσης και ενός Ενιαίου Ταμείου Εξυγίανσης και τροποποιήσεως του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1093/2010 (ΕΕ L 225, 30.7.2014, σ. 1).

  54. Βλ. “ECB assesses that Sberbank Europe AG and its subsidiaries in Croatia and Slovenia are failing or likely to fail”, press release, ECB Banking Supervision, 28 February 2022. Βλ. επίσης FOLTF assessment of Sberbank Europe AG, FOLTF assessment of Sberbank d.d. (Croatia) και FOLTF assessment of Sberbank banka d.d. (Slovenia).

  55. Sberbank Europe AG: Croatian and Slovenian subsidiaries resume operations after being sold while no resolution action is required for Austrian parent company”, press release, Single Resolution Board, 1 March 2022.

  56. Αποφάσεις της ΕΚΤ σχετικά με τη σταδιακή παύση των τραπεζικών εργασιών της RCB Bank”, δελτίο τύπου, Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ, 24 Μαρτίου 2022. Βλ. επίσης την από 6.4.2022 επιστολή του Andrea Enria, Προέδρου του Εποπτικού Συμβουλίου, προς τους κ.κ. Grant, Rinaldi και Zanni, σχετικά με την τραπεζική εποπτεία.

  57. ECB withdraws banking licence of RCB Bank”, press release, ECB Banking Supervision, 22 December 2022.

  58. Απόφαση (EE) 2022/134 της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, της 19ης Ιανουαρίου 2022, η οποία θεσπίζει κοινούς κανόνες διαβίβασης εποπτικών πληροφοριών από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα σε αρχές και όργανα για σκοπούς εκτέλεσης των καθηκόντων που της αναθέτει ο κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1024/2013 του Συμβουλίου (ΕΚΤ/2022/2) (EE L 20, 31.01.2022, σ. 275).

  59. ECB boosts cooperation with the six EU Member States not part of European banking supervision”, press release, ECB Banking Supervision, 25 January 2023.

  60. Γνώμη της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, της 27ης Απριλίου 2022, σχετικά με πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση της οδηγίας 2013/36/ΕΕ όσον αφορά τις εποπτικές εξουσίες, τις κυρώσεις, τα υποκαταστήματα τρίτων χωρών και τους περιβαλλοντικούς, κοινωνικούς και σχετικούς με τη διακυβέρνηση κινδύνους (CON/2022/16) (EE C 248, 30.6.2022, σ. 87), Γνώμη της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, της 24ης Μαρτίου 2022, σχετικά με πρόταση για τροποποιήσεις του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 575/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου όσον αφορά τις απαιτήσεις για τον πιστωτικό κίνδυνο, τον κίνδυνο προσαρμογής πιστωτικής αποτίμησης, τον λειτουργικό κίνδυνο, τον κίνδυνο αγοράς και το κατώτατο όριο κεφαλαιακών απαιτήσεων (CON/2022/11) (ΕΕ C 233, 16.6.2022, σ. 14) και Γνώμη της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, της 13ης Ιανουαρίου 2022, σχετικά με πρόταση τροποποίησης του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 575/2013 σχετικά με τις απαιτήσεις προληπτικής εποπτείας για πιστωτικά ιδρύματα και επιχειρήσεις επενδύσεων όσον αφορά την εξυγίανση (CON/2022/3) (ΕΕ C 122, 17.3.2022, σ. 33).

  61. Βλ. επίσης Elderson, F., “Mind the gap, close the gap – the ECB’s views on the banking package reforms”, The Supervision Blog, 28 April 2022.

  62. Campa, J.M., de Guindos, L. and Enria, A., “Strong rules, strong banks: let’s stick to our commitments”, The Supervision Blog, 4 November 2022.

  63. Στις 27 Ιουνίου 2022 το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ δημοσίευσε ανακοίνωση σχετικά με την αντιμετώπιση της ευρωπαϊκής τραπεζικής ένωσης στη μεθοδολογία αξιολόγησης των παγκοσμίως συστημικά σημαντικών τραπεζών. Το παράρτημα της ανακοίνωσης παρουσιάζει αναλυτικά τη μεθοδολογία που θα χρησιμοποιείται κατά τη διακριτική ευχέρεια των εποπτικών αρχών αναφορικά με τα διασυνοριακά ανοίγματα εντός της ευρωπαϊκής τραπεζικής ένωσης στο πλαίσιο αξιολόγησης των G‑SIB.

  64. Οδηγία 2013/36/EΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 26ης Ιουνίου 2013, σχετικά με την πρόσβαση στη δραστηριότητα πιστωτικών ιδρυμάτων και την προληπτική εποπτεία πιστωτικών ιδρυμάτων και επιχειρήσεων επενδύσεων, για την τροποποίηση της οδηγίας 2002/87/ΕΚ και για την κατάργηση των οδηγιών 2006/48/ΕΚ και 2006/49/ΕΚ (ΕΕ L 176, 27.6.2013, σ. 338) και Κατευθυντήριες γραμμές της ΕΒΑ σχετικά με τις κοινές διαδικασίες και μεθοδολογίες για την διαδικασία εποπτικού ελέγχου και αξιολόγησης (SREP) και τις εποπτικές ασκήσεις προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων βάσει της Οδηγίας 2013/36/EΕ (EBA/GL/2022/03).

  65. Ειδικότερα, η ΕΚΤ κοινοποιεί τις πληροφορίες στις αρχές ΚΞΧ/ΧΤ βάσει της πολυμερούς συμφωνίας για τις πρακτικές πτυχές της ανταλλαγής πληροφοριών δυνάμει του άρθρου 75α(2) της Οδηγίας (ΕΕ) 2015/849 και των Κατευθυντήριων γραμμών της ΕΒΑ σχετικά με τη συνεργασία και την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των αρχών προληπτικής εποπτείας, των εποπτικών αρχών για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες/της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας και των μονάδων χρηματοοικονομικών πληροφοριών βάσει της οδηγίας αριθ. 2013/36/ΕΕ (EBA/GL/2021/15), καθώς και στο πλαίσιο των σωμάτων εποπτών ΞΧ/ΧΤ που συστάθηκαν βάσει των Κοινών κατευθυντήριων γραμμών σχετικά με τη συνεργασία και την ανταλλαγή πληροφοριών για τον σκοπό της Οδηγίας (ΕΕ) 2015/849 μεταξύ των αρμόδιων αρχών για την εποπτεία των πιστωτικών και χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων (Κατευθυντήριες γραμμές για τα σώματα εποπτών ΞΧ/ΧΤ) (JC 2019 81) και στα οποία η ΕΚΤ συμμετέχει ως παρατηρητής.

  66. Οδηγία (EΕ) 2015/849 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 20ής Μαΐου 2015, σχετικά με την πρόληψη της χρησιμοποίησης του χρηματοπιστωτικού συστήματος για τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες ή για τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας, την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 648/2012 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, και την κατάργηση της οδηγίας 2005/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου και της οδηγίας 2006/70/ΕΚ της Επιτροπής (ΕΕ L 141, 5.6.2015, σ. 73).

  67. Κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με τη συνεργασία και την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των αρχών προληπτικής εποπτείας, των εποπτικών αρχών για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες/της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας και των μονάδων χρηματοοικονομικών πληροφοριών βάσει της οδηγίας αριθ. 2013/36/ΕΕ (EBA/GL/2021/15).

  68. Βλ. “Anti-money laundering and countering the financing of terrorism legislative package”, Directorate General for Financial Stability, Financial Services and Capital Markets Union, European Commission, 20 July 2021.

  69. Γνώμη της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, της 16ης Φεβρουαρίου 2022, όσον αφορά πρόταση κανονισμού σχετικά με τη σύσταση της Αρχής για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας (CON/2022/4) (ΕΕ C 210, 25.5.2022, σ. 5) και Γνώμη της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, της 16ης Φεβρουαρίου 2022, αναφορικά με πρόταση οδηγίας και κανονισμού σχετικά με την πρόληψη της χρησιμοποίησης του χρηματοπιστωτικού συστήματος για τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες ή για τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας (CON/2022/5) (ΕΕ C 210, 25.5.2022, σ. 15).

  70. Βλ. Fernandez-Bollo, E., “For a fully fledged European anti-money laundering authority”, The Supervision Blog, ECB Banking Supervision, 21 February 2022 και Fernandez-Bollo, E. and McCaul, E., “Enhancing cooperation in the fight against money laundering”, The Supervision Blog, ECB Banking Supervision, 24 May 2022.

  71. Βλ. “Feedback on the input provided by the European Parliament as part of its ‘Resolution on Banking Union – Annual Report 2021’”, ECB Banking Supervision, 2022.

  72. Βλ. Written overview ahead of the exchange of views of the Chair of the Supervisory Board of the ECB with the Eurogroup on 4 April 2022 και Written overview ahead of the exchange of views of the Chair of the Supervisory Board of the ECB with the Eurogroup on 7 November 2022.

  73. Ενιαίος εποπτικός μηχανισμός – Καλό ξεκίνημα, αλλά απαιτούνται περαιτέρω βελτιώσεις”, Ειδική έκθεση ΕΕΣ, αριθ. 29, Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο, 2016 και “Η αποτελεσματικότητα της διαχείρισης τραπεζικών κρίσεων από την ΕΚΤ”, Ειδική έκθεση ΕΕΣ, αριθ. 2, Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο, 2018.

  74. Βλ. Παράρτημα 3.2 στην “Έκθεση σχετικά με τις επιδόσεις του προϋπολογισμού της ΕΕ – Κατάσταση στο τέλος του 2021”, Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο, Νοέμβριος 2022.

  75. Όπως περιγράφονται στα άρθρα 6, 7 και 8 του Κανονισμού περί τιτλοποιήσεων.

  76. Η Διευθύνουσα Επιτροπή υποστηρίζει τις δραστηριότητες του Εποπτικού Συμβουλίου και προετοιμάζει τις συνεδριάσεις του. Αποτελείται από τον Πρόεδρο και τον Αντιπρόεδρο του Εποπτικού Συμβουλίου, έναν εκπρόσωπο της ΕΚΤ και πέντε εκπροσώπους εθνικών εποπτικών αρχών. Οι τελευταίοι διορίζονται από το Εποπτικό Συμβούλιο για ένα έτος βάσει ενός συστήματος εκ περιτροπής θητείας που διασφαλίζει την ισότιμη εκπροσώπηση των χωρών.

  77. Ο αριθμός αφορά αποφάσεις που οριστικοποιήθηκαν ή εκδόθηκαν κατά την περίοδο αναφοράς (εξερχόμενες αποφάσεις). Ο αριθμός των εποπτικών αποφάσεων δεν αντιστοιχεί στον αριθμό των διαδικασιών αδειοδότησης που κοινοποιήθηκαν επίσημα στην ΕΚΤ κατά την περίοδο αναφοράς (εισερχόμενες διαδικασίες κοινοποίησης). Μια απόφαση μπορεί να περιέχει περισσότερες της μιας εποπτικές εγκρίσεις.

  78. Εξ αυτών, οι 179 εγκρίθηκαν από ανώτερα διοικητικά στελέχη στο πλαίσιο της εκχώρησης αρμοδιοτήτων.

  79. Σύμφωνα με το άρθρο 6.7 του Εσωτερικού Κανονισμού του Εποπτικού Συμβουλίου, οι αποφάσεις είναι δυνατόν να ληφθούν και μέσω γραπτής διαδικασίας, εκτός αν φέρουν αντίρρηση τρία τουλάχιστον μέλη του Εποπτικού Συμβουλίου που έχουν δικαίωμα ψήφου. Σε αυτή την περίπτωση, το θέμα εντάσσεται στην ημερήσια διάταξη της επόμενης συνεδρίασης του Εποπτικού Συμβουλίου. Για τη γραπτή διαδικασία κανονικά απαιτούνται τουλάχιστον πέντε εργάσιμες ημέρες εξέτασης από το Εποπτικό Συμβούλιο.

  80. Απόφαση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, της 6ης Φεβρουαρίου 2014, σχετικά με τον διορισμό εκπροσώπων της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας στο εποπτικό συμβούλιο (ΕΚΤ/2014/4) (ΕΕ L 196, 3.7.2014, σ. 38).

  81. Βλ. “ECB publishes enhanced rules for private financial transactions of high-level officials”, press release, ECB, 16 December 2022.

  82. Άρθρα 7, 11, 12 και 17 του ενιαίου Κώδικα Συμπεριφοράς ανώτατων λειτουργών της ΕΚΤ.

  83. Άρθρο 0.2.8.1 των Κανόνων της ΕΚΤ για Θέματα Προσωπικού.

  84. Απόφαση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, της 17ης Σεπτεμβρίου 2014, σχετικά με την εφαρμογή του διαχωρισμού μεταξύ της λειτουργίας νομισματικής πολιτικής και της εποπτικής λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ/2014/39) (2014/723/EΕ) (ΕΕ L 300, 18.10.2014, σ. 57).

  85. Η Ομάδα Δράσης για την Εναρμόνιση της Διαδοχικής Προσέγγισης (Task Force on the Harmonisation of the Sequential Approach) έχει στόχο να διασφαλίσει ίσους όρους μεταχείρισης σε ολόκληρο τον ΕΕΜ. Αναγνωρίζει τις βέλτιστες πρακτικές της κάθε χώρας και προτείνει εναρμονισμένες βέλτιστες πρακτικές που μπορούν να υιοθετηθούν από όλες τις ΕΑΑ και την ΕΚΤ.

  86. Η βάση δεδομένων για τη συλλογή στοιχείων που καλύπτει όλο τον ΕΕΜ αποτελεί πρωτοβουλία για την απλούστευση των απαιτήσεων υποβολής εποπτικών δεδομένων που έχουν τεθεί από την ΕΚΤ και τις ΕΑΑ και για τη βελτίωση της εσωτερικής διακυβέρνησης. Συγκεντρώνει πληροφορίες για όλα τα αιτήματα παροχής στοιχείων που αποστέλλονται στα ιδρύματα υπό άμεση εποπτεία, οι οποίες στη συνέχεια χρησιμοποιούνται για την ενίσχυση της διαφάνειας των αιτημάτων που αποστέλλονται στις τράπεζες και για την ανάλυση του φόρτου αναγγελίας.

  87. Αυτές ομαδοποιούνται ως εξής: υπηρεσίες κτιριακών εγκαταστάσεων και υποδομών, υπηρεσίες ανθρώπινου δυναμικού, κοινές υπηρεσίες πληροφορικής, κοινές νομικές, ελεγκτικές και διοικητικές υπηρεσίες, επικοινωνιακές και μεταφραστικές υπηρεσίες, και άλλες υπηρεσίες.

  88. Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1163/2014 της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, της 22ας Οκτωβρίου 2014, σχετικά με τα εποπτικά τέλη (ΕΚΤ/2014/41) (ΕΕ L 311, 31.10.2014, σ. 23).

  89. Απόφαση (ΕΕ) 2019/2158 της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας σχετικά με τη μεθοδολογία και τις διαδικασίες καθορισμού και συλλογής δεδομένων όσον αφορά τους συντελεστές βάσει των οποίων υπολογίζονται τα ετήσια εποπτικά τέλη (ΕΚΤ/2019/38) (ΕΕ L 327, 17.12.2019, σ. 99).

  90. Για οντότητες που ιδρύθηκαν μετά την 1η Οκτωβρίου, χρεώνεται εποπτικό τέλος που περιλαμβάνει μια ελάχιστη συνιστώσα εποπτικού τέλους μόνο για όσους ακέραιους μήνες υπάγονται σε εποπτεία.

Μηχανισμός καταγγελίας παραβάσεων