Przedmowa prezes EBC Christine Lagarde

W 2023 roku europejskie banki w dalszym ciągu działały w wymagających warunkach. Musiały radzić sobie ze słabą sytuacją gospodarczą w strefie euro i rosnącym ryzykiem geopolitycznym, zwłaszcza w związku z nieuzasadnioną wojną Rosji przeciwko Ukrainie i tragicznym konfliktem na Bliskim Wschodzie. Napięcia finansowe, do jakich doszło wiosną w innych regionach, wpłynęły na rynki finansowania. A w obliczu uporczywie wysokiej inflacji EBC kontynuował zacieśnianie polityki pieniężnej.

Ale wykonana w poprzednich latach ciężka praca nad zwiększeniem odporności banków w strefie euro przyniosła efekty. Sytuacja kapitałowa i płynnościowa nadzorowanych banków pozostała dobra, a ich łączny współczynnik kapitału podstawowego Tier I wyniósł 15,6%, czyli zbliżył się do najwyższego zanotowanego dotąd poziomu. Pomogło to ochronić sektor przed szokami zewnętrznymi i umożliwiło bankom płynną transmisję zacieśnienia polityki EBC do gospodarki.

Przed nami wciąż stoi jednak szereg wyzwań. Podczas gdy wyższe stopy procentowe wpłynęły na marże odsetkowe netto banków w strefie euro i w rezultacie średnia stopa zwrotu z kapitału własnego w trzecim kwartale 2023 wyniosła 10%, oprocentowanie depozytów rośnie i zwiększa się wolumen kredytów zagrożonych. Nadzorcy będą dalej ściśle monitorować ryzyko. W szczególności będą uważnie obserwować ekspozycje banków na sektory podatne na zagrożenia, np. sektor nieruchomości komercyjnych, oraz dążyć do usunięcia nieprawidłowości związanych z zarządzaniem wewnętrznym i wewnętrzną kontrolą ryzyka w bankach.

W obliczu strukturalnych wyzwań wynikających ze zmiany klimatu i cyfryzacji kluczowe znaczenie będą mieć odporność i zdolność adaptacji. W 2024 banki są zobowiązane spełnić oczekiwania nadzorcze EBC dotyczące ryzyka klimatycznego i środowiskowego oraz uwzględnić to ryzyko w swoich strategiach i procesach zarządzania ryzykiem. A wobec coraz powszechniejszego stosowania sztucznej inteligencji nadzorcy będą w dalszym ciągu kontrolować strategie cyfryzacji banków i ich odporność na cyberataki. Dzięki tym wysiłkom banki pozostaną silne i będą dalej w swoim zakresie wspierać gospodarkę strefy euro na drodze ku bardziej ekologicznej i cyfrowej przyszłości.

Wywiad z Claudią Buch, przewodniczącą Rady ds. Nadzoru

Objęła Pani stanowisko przewodniczącej Rady ds. Nadzoru EBC w styczniu 2024. Czym będzie się Pani kierować, sprawując tę ważną funkcję?

Jako nadzorcy musimy zawsze pamiętać, że działamy w imieniu społeczeństwa. Banki odgrywają bardzo ważną rolę w życiu codziennym każdego człowieka: chronią depozyty, umożliwiają dokonywanie płatności i pożyczają pieniądze gospodarstwom domowym i przedsiębiorstwom. A my musimy pilnować, żeby banki były bezpieczne i nie podejmowały zbyt dużego ryzyka.

W praktyce oznacza to, że trzeba patrzeć przyszłościowo i myśleć krytycznie, tak jak stanowią podstawowe zasady efektywnego nadzoru bankowego opracowane przez Komitet Bazylejski. To przyszłościowe spojrzenie jest szczególnie ważne teraz, gdy wiele gospodarek i społeczeństw doszło do punktu zwrotnego. Musimy też być krytyczni i myśleć nieszablonowo. Dobrze funkcjonujące banki przynoszą wyraźną korzyść społeczeństwu. Ale banki są instytucjami prywatnymi i docelowo kierują się interesem swoich udziałowców. Naszym zadaniem jako nadzorców jest dbać o to, by działały one także na rzecz społeczeństwa.

W 2024 europejski nadzór bankowy obchodzi dziesięciolecie. Jak dojrzała jest ta organizacja i co można jeszcze udoskonalić?

Dzięki jednolitemu mechanizmowi nadzorczemu (SSM) Europa poczyniła znaczne postępy pod względem rozwoju instytucjonalnego i delegowania uprawnień na poziomie europejskim. Dziesięć lat temu środowisko nadzoru w Europie było rozdrobnione, zarówno pod względem instytucji, jak i praktyk. Ryzyko transgraniczne często było ignorowane i nie dało się porównywać ze sobą banków. Standardy nadzorcze w poszczególnych krajach różniły się od siebie.

Teraz mamy duże uprawnienia nadzorcze na szczeblu europejskim i jednocześnie blisko współpracujemy z organami krajowymi. Uważam, że aktualny sposób organizacji europejskiego nadzoru bankowego może stanowić wzór dla innych dziedzin, w których potrzebna jest większa integracja.

Ale oczywiście zawsze możliwa jest poprawa. Jednym z moich celów jest dalsze pogłębienie integracji europejskiego nadzoru bankowego. Rok 2024, w którym obchodzimy nasze dziesięciolecie, zyskał miano „roku integracji”. Będzie obfitować w wiele inicjatyw na rzecz dalszego propagowania wymiany wiedzy, inwestowania we wspólne technologie nadzorcze i korzystania z fachowego doświadczenia nadzorców krajowych. To pomoże nam wyraźniej poczuć, że jesteśmy jedną drużyną.

Jak Pani zdaniem banki radziły sobie w 2023?

Europejskie banki wykazały się odpornością w obliczu szoków, które w ostatnich latach dotknęły naszą gospodarkę. Pandemia COVID‑19, wzrost cen energii i inflacji, rosyjska inwazja na Ukrainę i niedawny wybuch konfliktu na Bliskim Wschodzie – wszystko to sprawiło, że gospodarka znalazła się w trudnej sytuacji. Wpływ tych szoków odzwierciedla się w wyższych poziomach inflacji i stóp procentowych oraz słabszym wzroście gospodarczym. Byliśmy świadkami największej podwyżki stóp procentowych w dziejach EBC.

Wyższe stopy procentowe z pewnością istotnie przyczyniły się do silnego wzrostu rentowności banków, także dlatego że zwlekały one z odzwierciedleniem podwyżek stóp w oprocentowaniu depozytów. Banki utrzymały solidny poziom kapitału, który był znacznie powyżej wymogów regulacyjnych. Ponadto niezrealizowane straty europejskich banków wynikające z dewaluacji papierów wartościowych były stosunkowo ograniczone. Poziom płynności – nawet po stopniowym wycofaniu przez EBC nadzwyczajnego wsparcia płynnościowego – pozostał wysoki. Wynikało to ze zmian w przepisach i podejściu nadzorczym wprowadzonych po światowym kryzysie finansowym. Jednak trzeba też przyznać, że banki skorzystały na silnej reakcji polityki pieniężnej i fiskalnej na dotychczasowe szoki.

Nie możemy więc spocząć na laurach. Nasiliły się zagrożenia makrofinansowe i geopolityczne i w wielu krajach gospodarka realna musi przystosować się do zmian strukturalnych. Może to oddziaływać na banki za sprawą zwiększonego ryzyka kredytowego i płynnościowego. W zasadzie niektóre nowe ryzyka już zaczęły się materializować. Zwiększa się wolumen kredytów z rozpoznanym znacznym wzrostem ryzyka kredytowego, rośnie liczba upadających przedsiębiorstw, a współczynniki niewykonania zobowiązań idą w górę. Będziemy dalej działać na rzecz wzmocnienia odporności nadzorowanych przez nas banków. I zajmować się wykrytymi niedociągnięciami w obszarze zarządzania wewnętrznego i zarządzania ryzykiem.

Jakie wnioski może Pani zdaniem wyciągnąć europejski nadzór bankowy z zaburzeń rynkowych z marca 2023?

Dla mnie najważniejszym wnioskiem jest to, że kryzysy często pojawiają się wówczas, gdy niekorzystne szoki zewnętrzne obnażają słabe zarządzanie ryzykiem w bankach. Z tego płynie dla nas dwojakie przesłanie.

Po pierwsze jako nadzorcy musimy działać zapobiegawczo i zajmować się wykrytymi problemami na wczesnym etapie. Wydarzenia z marca 2023 pokazały, że nawet napięcia w małych, lokalnych bankach mogą mieć globalne skutki, jeśli działania zaradcze nie zostaną podjęte odpowiednio wcześnie. Tak więc, na poziomie międzynarodowym, badamy niedociągnięcia w ramach regulacyjnych, m.in. w obszarze ryzyka płynności i ryzyka stopy procentowej, i omawiamy ich wpływ na skuteczność nadzoru.

Po drugie musimy dobrze rozumieć, jak zmiany w otoczeniu makroekonomicznym wpływają na banki. Organy z USA i Szwajcarii przyznały, że przed wystąpieniem zaburzeń istniały niedociągnięcia pod względem zarządzania ryzykiem i zarządzania wewnętrznego. Przy dobrych warunkach makroekonomicznych takie nieprawidłowości nie powodują większych szkód. Ale gdy sytuacja się zmienia, niedociągnięcia stają się widoczne i mogą zaszkodzić całemu systemowi finansowemu.

Oczywiście pierwszą linią obrony przed nieoczekiwanymi zdarzeniami i szokami zewnętrznymi jest utrzymywanie w systemie odpowiedniego poziomu kapitału. Pomaga to też przeciwdziałać negatywnym skutkom słabego zarządzania wewnętrznego i niedociągnięć w zarządzaniu ryzykiem.

Ostatnio często porusza się kwestię skuteczności nadzoru. Na niej koncentrowało się także jedno z zaleceń wydanych w ramach zewnętrznej oceny procesu przeglądu i oceny nadzorczej (SREP). Jak planuje Pani zwiększyć skuteczność europejskiego nadzoru bankowego?

Dla nadzorcy bycie skutecznym oznacza dopilnowywanie, by istotne ustalenia przekładały się na konkretne zmiany na lepsze pod względem profili ryzyka i odporności banków. To jeden z głównych wniosków płynących z wydarzeń obserwowanych wiosną ubiegłego roku. Ale bycie skutecznym oznacza też koncentrowanie się na odpowiednich czynnikach ryzyka.

W zasadzie zwracamy uwagę na skuteczność europejskiego nadzoru bankowego już od dłuższego czasu. Jestem bardzo wdzięczna, że Andrea Enria zlecił eksperckiej grupie doradczej przegląd procesu SREP. Jej sprawozdanie zawiera jasne zalecenia: nasze podejście powinno być bardziej elastyczne, ingerencyjne i mocniej skoncentrowane na ryzyku, musimy też zwiększyć wydajność i skuteczność i w pełni wykorzystywać wszystkie narzędzia nadzorcze.

Te zalecenia zostały szczegółowo omówione na forum Rady ds. Nadzoru. Niektóre wdrożono w cyklu SREP 2023. Wprowadziliśmy nowe zasady dotyczące tolerancji na ryzyko i ocenę SREP o wieloletniej perspektywie czasowej. Daje to nadzorcom większą elastyczność, dzięki czemu mogą skupić się na słabych punktach poszczególnych banków. Pozostałe zalecenia będą rozważane w odniesieniu do cyklu SREP 2025. Wzmacniamy nadzór także przez wykorzystanie bardziej ingerencyjnych środków, jak wyjaśnił w niedawnym przemówieniu Frank Elderson.

Co Pani zdaniem będzie w najbliższej przyszłości stanowić największe wyzwania dla europejskich banków?

Uważam, że największym wyzwaniem dla banków są zmiany warunków makrofinansowych i geopolitycznych oraz otoczenia konkurencyjnego.

Wychodzimy z okresu bardzo niskich stóp procentowych, które sprawiały, że banki w poszukiwaniu wyższych zysków podejmowały większe ryzyko. Mimo niedawnych szoków oddziałujących na PKB współczynniki niewypłacalności i niewykonania zobowiązań pozostały na bardzo niskim poziomie, tak samo jak rezerwy banków na straty kredytowe. Ta sprzeczność w dużej mierze wynika z bezprecedensowego wsparcia ze strony polityki fiskalnej i pieniężnej, które chroniło bilanse banków przed tymi szokami.

Ma to znaczenie dla przyszłych ocen ryzyka, jako że historyczne dane o zaległościach w spłacie kredytów nie odzwierciedlają odpowiednio przyszłych zagrożeń dla jakości aktywów. A dopiero niedawno pojawiło się wiele nowych czynników ryzyka dla banków, jak np. zagrożenia związane z cyberprzestrzenią, klimatem i środowiskiem oraz sytuacją geopolityczną.

Banki muszą zatem przystosować do tych nowych warunków swoje praktyki w zakresie zarządzania ryzykiem.

Drugim wyzwaniem dla banków jest zmieniające się otoczenie konkurencyjne. Zwiększył się udział w rynku instytucji finansowych niebędących bankami. Wprawdzie innowacje takie jak technologia rozproszonego rejestru i sztuczna inteligencja pozwalają bankom zwiększać wydajność, ale sprawiają też, że nowe podmioty wchodzące na rynek mogą podważać istniejące modele biznesowe. Innowacje i silniejsza konkurencja mogą zwiększyć dobrobyt gospodarczy, ale stwarzają także nowe zagrożenia. Możliwe, że w przypadku spadku marż banki przejdą do potencjalnie bardziej ryzykownych działań. Mogą przykładowo obniżyć standardy zatwierdzania kredytów. Dlatego uważnie obserwujemy ekspozycję banków na instytucje niebankowe i ekosystem cyfrowy oraz monitorujemy, jak wzmożona konkurencja wpływa na ich modele biznesowe.

Jak widzi Pani przyszłość unii bankowej?

Poczyniliśmy bardzo dobre postępy pod względem pierwszych dwóch filarów unii bankowej – nadzoru oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji – ale trzeci filar, czyli ochrona depozytów, rozwija się znacznie wolniej. Uważam, że dalsze opóźnienia w ukończeniu budowy unii bankowej mogą okazać się szkodliwe. Musimy przygotować się na potencjalnie bardziej niekorzystne warunki, a to wymaga usunięcia pozostałych luk w europejskich ramach zarządzania kryzysowego i gwarantowania depozytów.

Trzy filary unii bankowej są w istocie ściśle ze sobą powiązane. Dzięki nadzorowi upadki banków są mało prawdopodobne, a jeśli taka sytuacja następuje, to nie jest poważna. Ale nawet najwyższej jakości nadzór nie może – i nie powinien – zapobiegać wszystkim upadkom. Jeśli do nich dochodzi, zakłócenia w usługach bankowych powinny być minimalizowane, a pieniądze podatników – chronione. Tu właśnie wkracza drugi filar, czyli wiarygodny i skuteczny system restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji pod auspicjami SRB.

Ewidentnie potrzebne są dalsze prace nad trzecim filarem – wspólnym systemem gwarantowania depozytów. Gwarantowanie depozytów ma kluczowe znaczenie dla ochrony deponentów. Ale – tak jak każdy mechanizm zabezpieczający – może też prowadzić do pokus nadużycia i podejmowania ryzyka. Dlatego europejski nadzór bankowy pilnuje, by we wszystkich uczestniczących państwach były spójnie stosowane wysokie standardy nadzoru.

Obecnie gwarantowanie depozytów w dużej mierze odbywa się na szczeblu krajowym, co nie współgra z nadzorem oraz restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją prowadzonymi na poziomie europejskim. Potrzebujemy europejskiego systemu gwarantowania depozytów, żeby zapewnić jednolity poziom ochrony deponentów w całej strefie euro. Może to również przyczynić się do lepszej integracji rynków bankowych i poprawy transgranicznego podziału ryzyka.

Chciałabym też podkreślić, że opóźniania dalszych działań nie mogą już usprawiedliwiać aktywa „odziedziczone”. Gdy rozpoczynano prace nad unią bankową, rzeczywiście trzeba było skupić się najpierw na usunięciu „odziedziczonych” aktywów z bilansów banków. To udało się już osiągnąć – wskaźnik kredytów zagrożonych wśród banków istotnych spadł z 7,5% w 2015 do 1,9% w trzecim kwartale 2023, czyli niemal rekordowo niskiego poziomu.

1 Nadzór bankowy w 2023

1.1 Odporność banków objętych europejskim nadzorem bankowym

1.1.1 Wprowadzenie

Proces przeglądu i oceny nadzorczej (SREP) przeprowadzony w 2023 potwierdził, że mimo niepewnego otoczenia gospodarczego banki w strefie euro nadal wykazują odporność, na co wskazuje ich dobra sytuacja kapitałowa i płynnościowa. Ogólnie rzecz biorąc, banki dysponują odpowiednio wysokim kapitałem. Łączny współczynnik kapitału podstawowego Tier I (CET1) w instytucjach istotnych powrócił do rekordowo wysokich poziomów z 2021 i w trzecim kwartale 2023 wyniósł 15,6%, a w instytucjach mniej istotnych sięgnął 17,7%. Łączne wskaźniki dźwigni finansowej także się poprawiły i wyniosły 5,6% (+0,5 pkt proc.) w instytucjach istotnych oraz 9,3% (+0,7 pkt proc.) w instytucjach mniej istotnych.

W ujęciu łącznym instytucje istotne mają też – z punktu widzenia wymogów regulacyjnych – duże bufory płynności, mimo ich zmniejszenia się od początku obecnego cyklu zacieśniania polityki pieniężnej. W trzecim kwartale 2023 łączny wskaźnik pokrycia wypływów netto w instytucjach istotnych wyniósł 159%, wobec ok. 140% przed pandemią. W instytucjach mniej istotnych był wyższy – sięgnął 205%.

Stłumiony wzrost gospodarczy w pierwszych dziewięciu miesiącach 2023, słabe perspektywy gospodarcze w obliczu zaostrzenia warunków finansowania i podwyższone napięcia geopolityczne przyczyniły się jednak do obciążenia otoczenia makrofinansowego dużą niepewnością.

W trzecim kwartale 2023 łączna zannualizowana stopa zwrotu z kapitału własnego YTD w instytucjach istotnych wyniosła 10%, czyli nie zmieniła się w porównaniu z poprzednim kwartałem i wzrosła w stosunku do poziomu sprzed roku, wynoszącego 7,6%. W instytucjach mniej istotnych zannualizowana stopa zwrotu z kapitału własnego YTD była niższa i w trzecim kwartale 2023 wyniosła 8,0%, co oznacza spadek względem poziomu 8,3% z poprzedniego kwartału, ale znaczny wzrost w porównaniu z wartością sprzed roku, wynoszącą 1,3%.

Głównym czynnikiem korzystnie wpływającym na rentowność w 2022 i pierwszych dziewięciu miesiącach 2023 były marże odsetkowe netto. Z nawiązką równoważyły one zastój lub lekki spadek akcji kredytowej. W porównaniu z 2022 przychody z bankowości handlowej i inwestycyjnej zmalały o 5%, w warunkach obniżenia się w drugim kwartale opłat z tytułu działalności na rynkach akcji, instrumentów stałodochodowych i surowców, które zostało częściowo skompensowane przez ożywienie w trzecim kwartale oraz – w niektórych bankach – obrót produktami kredytowymi.

W 2023 nadzorcy nadal uważnie przyglądali się kwestiom takim jak trwałość wzrostu rentowności i ryzyko kredytowe wynikające z ekspozycji na sektory podatne na zagrożenia, np. sektory nieruchomości mieszkaniowych i komercyjnych. Obszarem zainteresowania nadzorców wciąż było też zarządzanie wewnętrzne i zarządzanie ryzykiem. Głównym czynnikiem ryzyka oddziałującym w kierunku spadku zysków banków w strefie euro były wyższe koszty finansowania. Oczekuje się, że koszt depozytów, którego korekta następowała jak dotąd powoli, będzie dalej wzrastał w miarę nasilania się presji konkurencyjnej i przenoszenia przez deponentów środków z depozytów jednodniowych do wyżej oprocentowanych depozytów terminowych.

Dane z pierwszych dziewięciu miesięcy 2023 wskazują na stopniowy, choć umiarkowany, wzrost wolumenu kredytów zagrożonych. Podatne na zagrożenia portfele ryzyka kredytowego, obejmujące m.in. kredyty konsumenckie oraz nieruchomości mieszkaniowe i komercyjne, a także małe i średnie przedsiębiorstwa były wciąż obciążone presją inflacyjną i rynkową. Wynikające z tego zwiększone rezerwy z tytułu wyższego ryzyka kredytowego mogą odbijać się na przyszłych zyskach.

1.1.2 Testy warunków skrajnych i doraźne zbieranie danych dotyczących niezrealizowanych strat

1.1.2.1 Testy warunków skrajnych w bankach ze strefy euro

W 2023 EBC przeprowadził dwa testy warunków skrajnych w instytucjach istotnych ze strefy euro. W ogólnounijnym teście warunków skrajnych koordynowanym przez Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (EUNB) wzięło udział 57 dużych banków ze strefy euro. Kolejnych 41 instytucji istotnych średniej wielkości wzięło udział w równoległym teście warunków skrajnych koordynowanym przez EBC. Te dwa przedsięwzięcia stanowiły coroczny nadzorczy test warunków skrajnych, który EBC ma obowiązek przeprowadzać na podstawie prawa UE^[1].

EUNB ogłosił szczegółowe wyniki ogólnounijnego testu warunków skrajnych z 2023 dla 57 największych banków ze strefy euro. EBC opublikował indywidualne wyniki dla dodatkowych 41 banków średniej wielkości oraz raport zawierający ostateczne łączne wyniki testu warunków skrajnych w bankach ze strefy euro dla pełnej próby 98 nadzorowanych podmiotów.

Wyniki testu warunków skrajnych przeprowadzonego w 2023 przez EBC pokazały, że sektor bankowy strefy euro jest w stanie przetrwać poważne pogorszenie koniunktury gospodarczej. W scenariuszu szokowym współczynnik CET1 obniżyłby się średnio o 4,8 pkt proc., do 10,4%, na koniec 2025^[2]. Dzięki wyraźnej poprawie jakości aktywów i rentowności banków w porównaniu z poprzednimi testami, a także znacznej akumulacji kapitału w ciągu ostatnich dziesięciu lat (wykres 1), banki poradziły sobie z wysoce dotkliwymi warunkami scenariusza szokowego. Niemniej test warunków skrajnych wykrył również potencjalne źródła podatności na zagrożenia, co wskazuje na konieczność ciągłego monitorowania ryzyka.

EBC wykorzystuje wyniki testu warunków skrajnych w corocznym procesie SREP. Wyniki ilościowe odgrywają kluczową rolę w określaniu zalecenia w ramach filaru II, obejmującego także po raz pierwszy, w stosownych przypadkach, zalecenie w ramach filaru II dotyczące wskaźnika dźwigni finansowej. Wyniki jakościowe testu warunków skrajnych są uwzględniane w części procesu SREP poświęconej zarządzaniu ryzykiem, przez co potencjalnie wpływają na wymogi w ramach filaru II.

Wykres 1

Zmiany współczynnika CET1 między wartością wyjściową a wartością prognozowaną

(pkt proc.)

1.1.2.2 Zebranie danych na potrzeby oceny niezrealizowanych strat w portfelach obligacji banków ze strefy euro wycenianych według zamortyzowanego kosztu

EUNB i EBC przeprowadziły również operację doraźnego zebrania danych na potrzeby kompleksowej oceny ryzyka związanego z niezrealizowanymi stratami w portfelach obligacji banków wycenianych według zamortyzowanego kosztu oraz odnośnych zabezpieczeń. Kwota niezrealizowanych strat netto w portfelach obligacji banków ze strefy euro jest ogólnie ograniczona i w lutym 2023 wynosiła 73 mld EUR, po uwzględnieniu wpływu zabezpieczeń wartości godziwej. W scenariuszu szokowym ogólnounijnego testu warunków skrajnych prognozowane dodatkowe straty, pomniejszone o zabezpieczenia wartości godziwej, wyniosłyby 155 mld EUR. Zmaterializowanie się tych niezrealizowanych strat należy jednak uznać za mało prawdopodobne, hipotetyczne, ponieważ portfele bankowe wyceniane według zamortyzowanego kosztu mają być utrzymywane do terminu zapadalności, a banki raczej sięgnęłyby po transakcje repo i inne środki ograniczające ryzyko, zanim upłynniłyby swoje pozycje w obligacjach. EBC opublikował wyniki poszczególnych banków w zakresie wartości bilansowej i godziwej tych portfeli obligacji według stanu na luty 2023.

1.2 Priorytety nadzorcze na lata 2023−2025

1.2.1 Wprowadzenie

W 2022 pod wpływem inwazji Rosji na Ukrainę i jej skutków makrofinansowych zwiększyła się niepewność co do rozwoju sytuacji w gospodarce i na rynkach finansowych, a jednocześnie wzrosły zagrożenia dla sektora bankowego. W związku z tym wezwano nadzorowane podmioty do wzmocnienia swojej odporności na bezpośrednie szoki makrofinansowe i geopolityczne (priorytet 1). W szczególności EBC zaapelował do banków o położenie nacisku na zasady zarządzania ryzykiem kredytowym i sektory podatne na jego wzrost. EBC poddał też dalszej kontroli adekwatność planów finansowania banków i różnorodność ich źródeł finansowania. Ponadto wezwano banki do stawienia czoła wyzwaniom cyfryzacji, zwiększenia zdolności organów zarządzających do sterowania strategicznego (priorytet 2) oraz podjęcia intensywniejszych wysiłków na rzecz przeciwdziałania zmianie klimatu (priorytet 3).

EBC na bieżąco ocenia i monitoruje zmieniające się czynniki ryzyka i źródła podatności na zagrożenia dla nadzorowanych podmiotów. Dzięki takiemu elastycznemu podejściu może swobodnie przesuwać punkt ciężkości swoich działań nadzorczych odpowiednio do zmian w środowisku ryzyka. W 2023 systematyczne zacieśnianie polityki pieniężnej przez część banków centralnych pokazało, jak ważne jest, by banki komercyjne ostrożnie zarządzały swoimi ekspozycjami na ryzyko stopy procentowej i ryzyko spreadu kredytowego w portfelu bankowym (IRRBB/CSRBB). Ponadto – w następstwie zaburzeń na rynku bankowym z wiosny 2023, kiedy to upadło kilka średniej wielkości banków w Stanach Zjednoczonych – EBC zmodyfikował swoje priorytety nadzorcze i rozszerzył ukierunkowany przegląd IRRBB/CSRBB na większą liczbę instytucji. Jednocześnie EBC przeprowadził doraźne analizy w celu wykrycia potencjalnych źródeł podatności na zagrożenia w bankach w związku z niezrealizowanymi stratami w ich bilansach. Ponadto, z uwagi na podwyższone ryzyko związane z działalnością na rynku nieruchomości komercyjnych, nadzorcy przesunęli punkt ciężkości niektórych kontroli na miejscu, by ocenić środki zarządzania ryzykiem i ograniczania ryzyka stosowane przez banki wobec niektórych kontrahentów obciążonych większym ryzykiem, którzy działają w tym sektorze.

1.2.2 Priorytet 1: wzmocnienie odporności na bezpośrednie szoki makrofinansowe i geopolityczne

1.2.2.1 Niedociągnięcia w zarządzaniu ryzykiem kredytowym, w tym ekspozycje na portfele i klasy aktywów podatne na zagrożenia

W 2023 nadzorcy kontynuowali realizację programu prac dotyczącego ryzyka kredytowego, który koncentrował się na naprawie niedociągnięć strukturalnych w zasadach zarządzania ryzykiem kredytowym w bankach, z uwzględnieniem rynku nieruchomości i portfeli podatnych na zagrożenia. W warunkach wzrostu stóp procentowych i niepewności makroekonomicznej szczególnie ważne jest, by nadzorcy pilnowali, żeby banki aktywnie przeciwdziałały nowo pojawiającemu się ryzyku kredytowemu związanemu z portfelami i klasami aktywów podatnymi na zagrożenia. Do kluczowych elementów cyklu zarządzania ryzykiem kredytowym w banku należy też udzielanie kredytów, które w coraz większym stopniu staje się przedmiotem zainteresowania nadzorców, ponieważ udzielanie dobrej jakości kredytów może pomóc uniknąć w przyszłości kredytów zagrożonych. W 2023 EBC nadal koncentrował uwagę na zarządzaniu kredytami zagrożonymi^[3] i odnośnych działaniach w celu dopilnowania, by w razie wzrostu wolumenu kredytów zagrożonych banki były w stanie aktywnie zareagować z wykorzystaniem odpowiednich procesów i procedur.

Mimo że w procesie SREP z 2023 wskaźnik kredytów zagrożonych w ujęciu łącznym był stosunkowo stabilny, EBC zaobserwował pogorszenie się tego wskaźnika w określonych portfelach bardziej podatnych na presję inflacyjną, w tym kredytów dla gospodarstw domowych^[4]. Zauważył także pogorszenie koniunktury na rynkach nieruchomości komercyjnych^[5], wraz z nasileniem się presji na zdolność kredytobiorców do refinansowania zapadających kredytów na nieruchomości komercyjne. Ponadto w sektorze przedsiębiorstw nastąpił wzrost liczby upadłości i współczynnika niewykonania zobowiązań w porównaniu z niskimi poziomami z okresu pandemii^[6]. Firmy w strefie euro, zwłaszcza małe i średnie przedsiębiorstwa, wciąż zmagały się też z problemami wynikającymi z wyższych kosztów finansowania, ale także ogólnego wzrostu kosztów spowodowanego inflacją^[7]. Firmy wysoko zadłużone lub działające w sektorach podatnych na zagrożenia mocniej odczuwały wpływ wyższych kosztów i niższego popytu, co z kolei odbijało się na marżach zysku.

Działania nadzorcze i ich wyniki

W 2023 czynności prowadzone na odległość i na miejscu wykazały, że w bankach poczyniono postępy w ograniczaniu ryzyka związanego z portfelami i klasami aktywów podatnymi na zagrożenia. Niemniej pewne niedociągnięcia wymagały jeszcze naprawy.

Dogłębne oceny przeprowadzone niedawno m.in. w obszarze restrukturyzacji zadłużenia^[8] ujawniły występowanie w niektórych bankach znacznych braków pod względem przygotowania na wypadek wzrostu liczby dłużników zagrożonych niewypłacalnością i ryzyka refinansowania, w tym identyfikacji i monitorowania klientów znajdujących się w trudnej sytuacji finansowej. Oceny pokazały również, że banki muszą wykazywać się większą aktywnością w podejmowaniu działań naprawczych. Kontrole na miejscu i ukierunkowane przeglądy praktyk w zakresie tworzenia rezerw według MSSF 9 (z uwzględnieniem nadbudowy) wykazały, że choć w wielu bankach stosowane są odpowiednie praktyki, znaczna liczba banków musi udoskonalić procesy rejestrowania nowo pojawiającego się ryzyka i jego uwzględniania przy kwalifikowaniu do faz. W ramach tych wszystkich czynności nadzorczych banki poinformowano o zastosowanych wobec nich środkach nadzorczych, które mają zapewnić szybkie przeprowadzenie działań naprawczych. EBC uważnie monitoruje planowane działania naprawcze i ich realizację.

Ukierunkowany przegląd kredytów na nieruchomości mieszkaniowe, skupiający się konkretnie na portfelach kredytów dla gospodarstw domowych, wykazał, że banki mają ograniczoną zdolność przewidywania ryzyka i jego różnicowania zarówno przy udzielaniu kredytów, jak i przy ich wycenie. Przegląd obejmował próbę 34 instytucji istotnych z istotnymi portfelami, w tym ekspozycjami na nieruchomości mieszkaniowe. Ujawniono przypadki nieprzestrzegania wytycznych EUNB dotyczących udzielania i monitorowania kredytów, również w procesach wyceny zabezpieczeń.

W toku dogłębnych ocen ekspozycji banków na nieruchomości komercyjne wykryto kredyty ze spłatą jednorazową i kredyty balonowe oraz kredyty o zmiennym oprocentowaniu, a także potencjalnie zawyżoną wycenę zabezpieczeń (zob. ramka 1).

Banki poinformowano o szczegółowych ustaleniach z działań nadzorczych przeprowadzonych na odległość i na miejscu. W stosownych przypadkach ustalenia uwzględniono w wynikach procesu SREP z 2023 oraz związanych z nimi środkach nadzorczych omówionych z nadzorowanymi podmiotami w ramach regularnego dialogu nadzorczego.

Ramka 1
Nieruchomości komercyjne: nowe źródło ryzyka

Nieruchomości komercyjne to istotna klasa aktywów, na którą w drugim kwartale 2023 w portfelach kredytowych instytucji istotnych przypadała kwota 1,4 bln EUR. W tym samym kwartale 3,67% (52 mld EUR) kredytów na nieruchomości komercyjne było zaklasyfikowanych jako kredyty zagrożone. Stanowi to 15% ogólnego wolumenu kredytów zagrożonych, z których większość ma swoje źródło w „odziedziczonych” kredytach zagrożonych z czasów kryzysu finansowego z 2008. Istotne ekspozycje na kredyty na nieruchomości komercyjne koncentrują się szczególnie w niemieckich, francuskich i holenderskich bankach (ok. 52% wszystkich kredytów na nieruchomości komercyjne).

Wykres A

Wolumen kredytów na nieruchomości komercyjne w instytucjach istotnych

(bln EUR)

Na rynkach nieruchomości komercyjnych – po latach wzrostu cen – panuje obecnie dekoniunktura^[9], zważywszy że oznaki załamania zaczynają być widoczne w części krajów strefy euro^[10]. Sektor nieruchomości komercyjnych boryka się z zaostrzeniem warunków finansowania i niepewnością perspektyw gospodarczych, a także słabszym popytem po pandemii^[11].

Głównym czynnikiem niekorzystnie oddziałującym na rynki nieruchomości komercyjnych był wzrost stóp procentowych i wyższy koszt finansowania dłużnego. Wraz z wyższymi kosztami budowy i zmieniającą się dynamiką popytu (czyli pracą zdalną i bardziej energooszczędnymi powierzchniami handlowymi i biurowymi) wiązało się to z korektą wyceny nieruchomości komercyjnych (zwłaszcza biurowych i handlowych), która jeszcze trwa. Ponadto doszło do gwałtownego spadku wolumenów inwestycji i transakcji oraz wstrzymania budowy nowych obiektów, a także skurczenia się stóp zwrotu z nieruchomości komercyjnych, czego skutkiem były ujemne marże.

Ze względu na obecne warunki rynkowe przedmiotem szczególnego zainteresowania EBC są teraz kredyty z dużym saldem do spłaty w terminie zapadalności^[12], zwane często kredytami ze spłatą jednorazową lub kredytami balonowymi. Istotna część kredytów na nieruchomości komercyjne ma formę kredytów ze spłatą jednorazową lub kredytów balonowych oraz kredytów bez regresu. Tego rodzaju struktury finansowania wiążą się z wyższym ryzykiem refinansowania, co oznacza, że w terminie zapadalności kredytobiorcy mogą być zmuszeni do refinansowania swoich kredytów po dużo wyższych kosztach finansowania, niż pierwotnie przewidywano. Inne warianty spłaty również stały się problematyczne, ponieważ pogarszające się warunki rynkowe i wyższe koszty finansowania odbijają się także na zdolności kredytobiorcy do sprzedaży składnika aktywów lub refinansowania kredytu na nieruchomości komercyjne w innym banku.

Spośród ekspozycji ujętych w bazie AnaCredit według stanu na drugi kwartał 2023 struktury w rodzaju kredytów ze spłatą jednorazową / kredytów balonowych z terminem zapadalności przypadającym w ciągu następnych dwóch lat stanowiły 8% kredytów na nieruchomości komercyjne. Kluczowe jest, by banki aktywnie komunikowały się z klientami, którym udzieliły kredytów na nieruchomości komercyjne, i konstruktywnie oceniały ryzyko refinansowania tych kredytów. Banki muszą koncentrować uwagę na kluczowych aspektach tej oceny, takich jak aktualna i realistyczna wycena zabezpieczeń, zdolność generowania przepływów pieniężnych na pokrycie kosztów finansowania oraz, w stosownych przypadkach, możliwości uzyskania środków pieniężnych od osoby trzeciej.

Wykres B

Podział kredytów na nieruchomości komercyjne o różnej strukturze spłaty według terminu zapadalności

(udział w łącznym wolumenie kredytów na nieruchomości komercyjne)

EBC w dalszym ciągu prowadzi na miejscu i na odległość różne działania nadzorcze^[13], by aktywnie ukierunkowywać nadzór na ryzyko związane z nieruchomościami komercyjnymi. To aktywne ukierunkowanie zostanie utrzymane w 2024^[14], a nadzorcy będą uważnie śledzić rozwój sytuacji w bankach i na rynkach w odniesieniu do tego istotnego portfela.

Ryzyko kredytowe kontrahenta i niebankowe instytucje finansowe

W 2023 EBC prowadził działania następcze w odniesieniu do wyników prac zrealizowanych w obszarze zarządzania ryzykiem kredytowym kontrahenta w drodze czynności na odległość i na miejscu. W związku z tym opublikował raport „Sound practices in counterparty credit risk governance and management”, w którym podsumował wyniki przeglądu przeprowadzonego w 2022 i przedstawił dobre praktyki zaobserwowane w branży.

EBC zorganizował również konferencję poświęconą ryzyku kredytowemu kontrahenta dla wyższej kadry zarządzającej ryzykiem z instytucji istotnych i innych organów nadzoru bankowego, by omówić zmiany w środowisku ryzyka kredytowego kontrahenta i praktyki branżowe, a także aktualne wyzwania i szanse z punktu widzenia zarówno praktyków, jak i nadzorców.

1.2.2.2 Brak dywersyfikacji źródeł finansowania i niedociągnięcia w planach finansowania

Przez ostatnich dziesięć lat ukierunkowane dłuższe operacje refinansujące (TLTRO) pomagały bankom w zapewnianiu podaży kredytów dla gospodarki w okresach kryzysowych. Korzystanie z operacji TLTRO III w czasie pandemii znacznie zwiększyło jednak koncentrację zobowiązań^[15]. Z powodu upływu terminu zapadalności pożyczek udzielonych w ramach TLTRO III instytucje istotne muszą teraz opracować i wdrożyć solidne i wiarygodne wieloletnie plany finansowania, które pozwalają sprostać wyzwaniom wynikającym ze zmieniających się warunków finansowania i zapewniają odpowiednią dywersyfikację źródeł finansowania.

Zgodnie z priorytetami nadzorczymi na lata 2023−2025 oraz w ramach szerszej analizy wykonalności planów w zakresie płynności i finansowania EBC ocenił plany spłaty pożyczek w ramach TLTRO III opracowane przez instytucje istotne bardziej narażone na wzrost kosztów finansowania. W większości skontrolowanych nadzorowanych podmiotów potwierdzono wprowadzenie wiarygodnych strategii wychodzenia z TLTRO III oraz zgodność zarówno z minimalnym wskaźnikiem pokrycia wypływów netto, jak i ze wskaźnikiem stabilnego finansowania netto. W przypadku niektórych podmiotów stwierdzono jednak stosunkowo wysoki udział – w puli zabezpieczeń Eurosystemu – płynnych aktywów niskiej jakości, które po uwolnieniu nie mogłyby zostać wykorzystane jako zabezpieczenie w prywatnych zabezpieczonych transakcjach finansowania. W innych instytucjach istotnych przyjęto dość optymistyczne założenia co do wzrostu wolumenu depozytów, przez co strategie tych instytucji są trudniej wykonalne.

Upadek Silicon Valley Bank, a także innych banków regionalnych w Stanach Zjednoczonych, w marcu 2023 pokazał, że zachowanie deponentów może się gwałtownie zmienić, i to bez uprzedzenia. Media społecznościowe i cyfryzacja, w połączeniu z atrakcyjnością alternatywnych możliwości inwestycyjnych, mogą wpłynąć na szybkość, z jaką deponenci reagują na sygnały cenowe i pogłoski krążące na rynku. W związku z tym w 2023 EBC rozpoczął dodatkowe analizy planów awaryjnych i możliwości przekazywania zabezpieczeń, by dowiedzieć się, w jakim stopniu banki są w stanie przetrwać krótkookresowe szoki płynnościowe i nieoczekiwane zdarzenia kryzysowe, w tym wysokie odpływy depozytów. Obejmowało to też ocenę strategii zarządzania aktywami i pasywami, a także modelowania założeń behawioralnych w aktualnym układzie stóp procentowych.

Dalsza nadzorcza kontrola ekspozycji na ryzyko stopy procentowej i ryzyko spreadu kredytowego

W 2023 EBC prowadził działania następcze w związku z wynikami ukierunkowanego przeglądu ekspozycji na ryzyko stopy procentowej i ryzyko spreadu kredytowego, zrealizowanego w 29 instytucjach istotnych w 2022^[16]. W drugim kwartale 2023 przegląd rozszerzono o nowy zbiór dziesięciu instytucji istotnych. Uzupełnieniem tej inicjatywy były kontrole na miejscu. Ponadto w drugim półroczu 2023 EBC rozpoczął w 24 instytucjach istotnych przekrojowy przegląd zarządzania aktywami i pasywami obejmujący aspekty związane z zarządzaniem zarówno ryzykiem stopy procentowej, jak i ryzykiem płynności, takie jak modelowanie depozytów bezterminowych.

1.2.2.3 Finansowanie lewarowane

Od wprowadzenia w 2018 formularzy sprawozdawczych dotyczących finansowania lewarowanego EBC obserwował ciągły wzrost wolumenu kredytów lewarowanych w instytucjach istotnych. Wynikał on z utrzymujących się niskich stóp procentowych i dużej płynności, które zachęcały kredytobiorców i kredytodawców do podwyższania poziomu dźwigni finansowej, w połączeniu z poluzowaniem standardów kredytowych. W 2022 i w pierwszej połowie 2023 ten trend się odwrócił. Pod wpływem kryzysu energetycznego, inflacji i zmienności stóp procentowych nastąpił znaczny spadek emisji nowych kredytów lewarowanych. Ten spadek stopniowo uwidacznia się w obniżającym się poziomie ekspozycji w instytucjach istotnych (wykres 2). Połączenie spadku poziomu ekspozycji ze wzrostem współczynnika CET1 doprowadziło w ostatnich kilku kwartałach do znacznego obniżenia się wskaźnika finansowania lewarowanego w relacji do kapitału CET1.

Wykres 2

Ekspozycja instytucji istotnych na finansowanie lewarowane

(skala lewa: mld EUR, skala prawa: proc. kapitału CET1)

EBC wielokrotnie apelował do instytucji istotnych o większą wstrzemięźliwość w tym konkretnym segmencie rynku ze względu na ciągły wzrost liczby transakcji wysoko lewarowanych. Zgodnie z oczekiwaniami postępujące pogarszanie się sytuacji kredytobiorców przekłada się na wyższe współczynniki niewykonania zobowiązań w odniesieniu do kredytów lewarowanych zarówno w Europie, jak i w Stanach Zjednoczonych. Poziomy niewykonania zobowiązań pozostają jednak ogólnie niskie w porównaniu z poprzednimi okresami napięć, co można wytłumaczyć obserwowanym na rynku poluzowaniem warunków umów. Biorąc pod uwagę wysokie ryzyko refinansowania zadłużenia, na jakie są narażeni kredytobiorcy korzystający z finansowania lewarowanego w warunkach wyższych stóp procentowych, istnieje ryzyko, że w ciągu najbliższych kilku lat poziomy ekspozycji zagrożonych i współczynniki niewykonania zobowiązań potencjalnie mocno wzrosną.

W 2022 EBC skierował pismo do dyrektorów generalnych banków, w którym szczegółowo określił oczekiwania co do wewnętrznych zasad dotyczących apetytu na ryzyko, jakie mają zostać wdrożone, oraz poinformował o wysokim poziomie ryzyka związanego z transakcjami lewarowanymi. Przeprowadzona ocena braków ujawniła liczne niedociągnięcia, w związku z którymi na instytucje istotne nałożono określone środki następcze. W 2023 EBC dalej kontrolował postępy banków we wdrażaniu tych środków. Mimo że w niektórych bankach odnotowano pewną poprawę, nadal występują znaczne niedociągnięcia w zakresie kontroli ryzyka. W związku z tym w porównaniu z 2022 znacznie wzrosła liczba banków objętych określonymi narzutami kapitałowymi z tytułu ryzyka związanego z działalnością w obszarze finansowania lewarowanego.

Ponadto, w celu wsparcia monitorowania ekspozycji banków na finansowanie lewarowane w ramach bieżącego nadzoru, EBC uwzględnił w swoim ogólnounijnym teście warunków skrajnych z 2023 dogłębną analizę na potrzeby kontroli jakości w zakresie finansowania lewarowanego. Wynikom tej analizy poświęcono część raportu EBC z testu warunków skrajnych z 2023 w bankach ze strefy euro.

1.2.3 Priorytet 2: sprostanie wyzwaniom cyfryzacji i zwiększenie zdolności organów zarządzających do sterowania strategicznego

1.2.3.1 Strategie transformacji cyfrowej i ramy odporności operacyjnej

Banki stają się coraz bardziej cyfrowe. Oznacza to, że nadzór musi dalej poświęcać uwagę strategiom transformacji cyfrowej i niezbędnej zdolności zarządzania ryzykiem. Wiąże się to z analizą ryzyka wynikającego ze stosowania innowacyjnych technologii, a także ryzyka związanego z ramami odporności operacyjnej, obejmującego m.in. zależność od podmiotów zewnętrznych i ryzyko cybernetyczne.

Jeśli chodzi o cyfryzację w ujęciu bardziej ogólnym, w lutym 2023 EBC opublikował omówienie głównych wniosków z badania ankietowego na temat transformacji cyfrowej i stosowania fintech przeprowadzonego w 2022. W omówieniu potwierdzono, że większość instytucji istotnych ma strategię transformacji cyfrowej, której głównym celem jest poprawa obsługi klienta. Podkreślono również znaczenie właściwego nastawienia kadry kierowniczej, a także skutecznych ram kontroli wewnętrznej.

Następnie, na podstawie wyników tego badania, w 2023 w 21 instytucjach istotnych przeprowadzono ukierunkowane przeglądy dotyczące cyfryzacji, by zdobyć większą wiedzę na temat sposobu określania przez banki celów strategii cyfryzacji, monitorować ich realizację oraz zapewnić adekwatność zasad dotyczących apetytu na ryzyko i zarządzania wewnętrznego. Wyniki przeglądów mają zostać opublikowane w pierwszym półroczu 2024 i będą mieć zasadnicze znaczenie jako źródło informacji dla nadzorowanych podmiotów na temat stanowiska nadzorców i przyjętych przez nich poziomów odniesienia.

Jeśli chodzi o odporność operacyjną, w 2023 znacznie wzrosła w ujęciu rok do roku liczba istotnych cyberincydentów zgłaszanych do EBC. Główną przyczyną były kampanie rozproszonych blokad usług prowadzone przez cyberagresorów przeciwko niektórym bankom. Towarzyszył temu znaczny wzrost liczby incydentów z użyciem oprogramowania szantażującego u zewnętrznych usługodawców, czyli ataków o dużym potencjale zakłócającym. Ponadto w sektorze finansowym nasiliły się też cyberataki ze strony podmiotów sponsorowanych przez państwo. W związku z tym w 2023 EBC przeprowadził na odległość i na miejscu szereg działań nadzorczych związanych z ryzykiem informatycznym i cybernetycznym, a najważniejsze wyniki i spostrzeżenia opublikował w Supervision Newsletter z listopada 2023.

Jako uzupełnienie zaplanowanego na 2024 testu warunków skrajnych dotyczącego odporności cybernetycznej EBC przeprowadził w tym zakresie wewnętrzną symulację, by przetestować wewnętrzne procesy komunikacji, koordynacji i eskalacji w EBC i części właściwych organów krajowych na wypadek cyberataku wymierzonego w dużą liczbę nadzorowanych podmiotów. Test miał charakter wewnętrzny i odbył się bez udziału podmiotów z branży.

W odniesieniu do outsourcingu w 2023 ponownie zebrano od instytucji istotnych dane z ewidencji wszystkich umów outsourcingowych. W porównaniu z pierwszą operacją zebrania danych przeprowadzoną w 2022 odnotowano znaczne postępy pod względem jakości danych i spójności zebranych informacji. Wyniki potwierdziły, że outsourcing jest bardzo ważnym tematem dla instytucji istotnych, zwłaszcza w dziedzinie technologii informacyjno‑komunikacyjnych. Dodatkowym wsparciem w ocenie ryzyka związanego z outsourcingiem była utrwalona procedura powiadamiania nadzorców o zamiarze zawarcia przez nadzorowane podmioty nowych umów outsourcingowych. Oprócz tego w niektórych instytucjach istotnych EBC zapoczątkował realizację ukierunkowanego przeglądu w zakresie ryzyka związanego z outsourcingiem, która potrwa do 2025. Corocznemu przeglądowi będą podlegać ramy zarządzania outsourcingiem w tych instytucjach istotnych, wraz z wybranymi umowami outsourcingowymi. Pozwoli to na uzyskanie przekrojowego obrazu procesów zarządzania ryzykiem związanym z umowami outsourcingowymi w instytucjach istotnych.

Ponadto, zgodnie z międzynarodowymi standardami^[17], odporność operacyjna i cyfryzacja stanowiły przedmiot działań nadzorczych prowadzonych w 2023 w grupach roboczych z innymi europejskimi urzędami nadzoru. Te działania obejmowały wdrażanie rozporządzenia w sprawie rynków kryptoaktywów oraz pilotażowego systemu opartego na technologii rozproszonego rejestru, dyskusje wokół aktu w sprawie sztucznej inteligencji oraz wdrażanie aktu w sprawie operacyjnej odporności cyfrowej. EBC włączył również do procesu SREP zasady dotyczące odporności operacyjnej opracowane przez Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego.

1.2.3.2 Funkcjonowanie organów zarządzających i ich zdolność sterowania strategicznego

Dla kształtowania odpowiedniego procesu decyzyjnego i ograniczania nadmiernego ryzyka kluczowe jest, by banki dysponowały skutecznymi organami zarządzającymi, należytymi zasadami zarządzania wewnętrznego^[18], solidnymi mechanizmami kontroli wewnętrznej i wiarygodnymi danymi. Znaczenie posiadania solidnych rozwiązań w tych różnych obszarach podkreślił również upadek banków w Stanach Zjednoczonych i Szwajcarii wiosną 2023. U podstaw upadłości tych instytucji leżały właśnie niedociągnięcia w zarządzaniu wewnętrznym i zarządzaniu ryzykiem. Mimo pewnych postępów poczynionych w ostatnich latach EBC wciąż obserwuje dużą liczbę niedociągnięć strukturalnych w pionach kontroli wewnętrznej i funkcjonowaniu organów zarządzających, a także w zakresie zdolności agregacji i przekazywania danych o ryzyku^[19].

W związku z tym nadzorcy nadal współdziałali z nadzorowanymi podmiotami, by poczynić dalsze postępy w tych obszarach. Od 2022 EBC przeprowadził ukierunkowane przeglądy w bankach, w których występowały niedociągnięcia w zakresie składu i funkcjonowania organów zarządzających, a także kontrole na miejscu oraz ukierunkowane (ponowne) oceny kompetencji i reputacji oparte na ryzyku. Dopracował podejście umożliwiające uwzględnianie kryterium różnorodności w ocenach kompetencji i reputacji oraz udoskonalił proces zbierania danych w celu usprawnienia analizy podobnych banków^[20]. Ukierunkowane przeglądy i działania nadzorcze będą kontynuowane w 2024.

Działania następcze mające na celu usunięcie niedociągnięć podjęto także w ramach procesu SREP z 2023 (zob. punkt 1.3.1.5).

Należyte zasady zarządzania wewnętrznego są niezbędne we wszystkich bankach niezależnie od ich wielkości. Z tego powodu EBC kontynuował działania następcze w związku z wynikami tematycznego przeglądu zasad zarządzania wewnętrznego w instytucjach mniej istotnych przeprowadzonego w latach 2021−2022^[21]. W tym duchu EBC i krajowe organy nadzoru dalej działały na rzecz większego uspójnienia europejskich oczekiwań i standardów nadzorczych w zakresie zarządzania wewnętrznego.

Ponadto – w dążeniu zarówno do wsparcia dialogu na temat istoty skutecznego zarządzania wewnętrznego, jak i do przedstawienia podejścia i oczekiwań nadzorczych EBC w tym zakresie – w kwietniu 2023 EBC spotkał się z przedstawicielami branży podczas seminarium zorganizowanego wspólnie z EUI Florence School of Banking^[22].

1.2.3.3 Agregacja danych i sprawozdawczość w zakresie ryzyka

EBC wykrył szereg niedociągnięć w agregacji i przekazywaniu danych o ryzyku i zaliczył ten obszar do kluczowych źródeł podatności na zagrożenia przy planowaniu priorytetów nadzorczych na lata 2023−2025. W związku z tym opracowano kompleksową, ukierunkowaną strategię nadzorczą obejmującą działania zarówno na miejscu, jak i na odległość, by zapewnić wprowadzenie przez banki skutecznych procedur sterowania strategicznego i zarządzania ryzykiem opartych na wiarygodnych danych.

Jeśli chodzi o działania na miejscu, w 2022 i 2023 w 23 instytucjach istotnych prowadzono specjalną kampanię kontroli na miejscu dotyczącą agregacji danych i sprawozdawczości w zakresie ryzyka. Kampania ujawniła niedociągnięcia związane z zaangażowaniem organów zarządzających, niejasno i niepełnie określonym zakresem zasad zarządzania danymi, a także brakiem niezależnej walidacji. Ponadto jednym z większych źródeł zastrzeżeń były niedociągnięcia w architekturze danych i infrastrukturze informatycznej, częste stosowanie metody „ręcznego” obchodzenia problemów i długie terminy raportowania, a także brak kontroli jakości danych.

Jeśli chodzi o działania na odległość, jednym z ich kluczowych filarów był projekt przewodnika dotyczącego skutecznej agregacji danych i sprawozdawczości w zakresie ryzyka, który zawiera zbiór minimalnych wymogów w odniesieniu do skutecznej agregacji danych i sprawozdawczości w zakresie ryzyka i ma pomóc bankom we wzmocnieniu ich zdolności w tym obszarze^[23]. Projektowany przewodnik nie nakłada nowych wymogów, tylko konsoliduje i objaśnia ważne zagadnienia związane z priorytetami nadzorczymi. Ważne jest zatem, by banki nie potraktowały publikacji przewodnika jako okazji do wyzerowania biegu terminów na spełnienie wymogów, ale jako dalszą pomoc w rozpoznaniu braków i poczynieniu zauważalnych postępów w ich uzupełnianiu. Dalsze działania nadzorcze obejmowały pilotażowe sprawozdanie kadry zarządzającej w sprawie zarządzania danymi i jakości danych^[24], wkład w opracowanie raportu z postępów we wdrażaniu przez globalne banki o znaczeniu systemowym zasad dotyczących efektywnej agregacji danych o ryzyku i sprawozdawczości w zakresie ryzyka określonych przez Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego, dalsze wzmacnianie pomiaru jakości danych w sprawozdawczości nadzorczej oraz skuteczniejsze stosowanie narzędzi nadzorczych w celu eskalacji środków w reakcji na poważne, utrzymujące się niedociągnięcia w agregacji danych i sprawozdawczości w zakresie ryzyka, w tym odnośnych środków ilościowych i jakościowych.

1.2.4 Priorytet 3: intensyfikacja przeciwdziałania zmianie klimatu

Od opublikowania w 2020 przewodnika EBC dotyczącego ryzyka klimatycznego i środowiskowego EBC konsekwentnie podkreślał, że banki muszą właściwie zarządzać tym ryzykiem. Jednym z głównych priorytetów nadzorczych EBC na lata 2023−2025 jest odpowiednie włączenie tego ryzyka przez banki do swojej strategii biznesowej oraz zasad zarządzania wewnętrznego i zarządzania ryzykiem, by ograniczać i ujawniać to ryzyko.

1.2.4.1 Działania następcze w związku z niedociągnięciami stwierdzonymi w ramach przeglądu tematycznego

W następstwie przeglądu tematycznego z 2022 dotyczącego ryzyka klimatycznego i środowiskowego EBC wyznaczył terminy, by usprawnić proces spełniania przez banki całości oczekiwań przedstawionych we wspomnianym wcześniej przewodniku EBC do końca 2024. EBC poinformował wówczas, że przestrzeganie tych terminów będzie ściśle monitorowane i w razie konieczności egzekwowane w drodze stosownych działań.

Przed upływem pierwszego terminu, który przypadał w marcu 2023, banki miały przeprowadzić rzetelną i kompleksową ocenę istotności oraz analizę otoczenia biznesowego. Ponieważ część banków nie dotrzymała terminu, w 2023 EBC wydał w odniesieniu do 23 nadzorowanych podmiotów wiążące decyzje nadzorcze, które przewidują naliczanie okresowych kar pieniężnych w 18 najistotniejszych przypadkach, jeśli nadzorowane podmioty nie spełnią wymogów w terminach określonych w tych decyzjach. Na koniec 2023 toczyły się jeszcze postępowania dotyczące dodatkowych projektów decyzji, z których część obejmowała okresowe kary pieniężne (zob. punkt 2.3.1).

W 2024 i 2025 EBC będzie nadal uważnie monitorować postępy banków i w razie konieczności podejmować działania egzekucyjne.

1.2.4.2 Jednorazowa analiza scenariusza dotyczącego ryzyka klimatycznego w związku z pakietem „Gotowi na 55”

W marcu 2023, w ramach „pakietu dotyczącego zrównoważonego finansowania”, Komisja Europejska upoważniła trzy Europejskie Urzędy Nadzoru^[25] do przeprowadzenia, wraz z Europejską Radą ds. Ryzyka Systemowego i EBC, jednorazowej analizy scenariusza dotyczącego ryzyka klimatycznego w związku z pakietem „Gotowi na 55”, by ocenić, jak uzgodniona polityka transformacji wpłynie na sektor finansowy. EBC uczestniczy w realizacji modułu dotyczącego sektora bankowego, obejmującego operację zebrania danych uruchomioną 1 grudnia 2023. Odnośne formularze dotyczą ryzyka kredytowego, ryzyka rynkowego, ryzyka związanego z nieruchomościami i danych o przychodach, a także związanych z klimatem danych o ryzyku transformacji i ryzyku fizycznym na poziomie kontrahentów i sektorów. EBC zamierza przekazać bankom, które uczestniczyły w tym przedsięwzięciu, indywidualną informację zwrotną, w tym główne ustalenia. Wyniki ogólnej analizy scenariusza klimatycznego dla modułu sektora bankowego mają zostać opublikowane na początku 2025. Zebrane dane pozwolą nadzorcom na monitorowanie postępów względem klimatycznego testu warunków skrajnych EBC z 2022 oraz ocenę zdolności banków w zakresie danych o ryzyku klimatycznym i stosowania przez banki dobrych praktyk określonych w raporcie EBC dotyczącym dobrych praktyk na potrzeby klimatycznych testów warunków skrajnych.

1.3 Bezpośredni nadzór nad instytucjami istotnymi

1.3.1 Nadzór na odległość

EBC stara się nadzorować instytucje istotne z zachowaniem zasady proporcjonalności i odpowiednio do ponoszonego przez nie ryzyka. W tym celu co roku planuje i realizuje różne działania nadzorcze na odległość, w tym zadania przekrojowe i dotyczące poszczególnych instytucji. Opiera się przy tym na obowiązujących wymogach regulacyjnych, instrukcji nadzoru (Supervisory Manual) oraz priorytetach nadzorczych. Te działania są częścią rocznego programu oceny nadzorczej sporządzanego dla każdej instytucji istotnej. Mają przeciwdziałać ryzyku, na jakie są narażone poszczególne instytucje, i jednocześnie odzwierciedlać priorytety nadzorcze wyznaczone przez EBC.

1.3.1.1 Zasada proporcjonalności

Program oceny nadzorczej opracowuje się zgodnie z zasadą proporcjonalności, według której intensywność nadzoru powinna zależeć od wielkości, znaczenia systemowego, ryzyka i złożoności danej instytucji istotnej. Dlatego też wspólne zespoły nadzorcze zajmujące się większymi i bardziej ryzykownymi instytucjami istotnymi planują średnio większą liczbę działań w ramach programu oceny nadzorczej (wykres 3).

Wykres 3

Średnia liczba planowanych zadań w przeliczeniu na jedną instytucję istotną w 2023

Liczba działań przeprowadzonych w 2023 była minimalnie mniejsza, niż pierwotnie planowano na początku roku (wykres 4). Wynika to głównie z faktu, że w ciągu roku – podobnie jak w poprzednich latach – anulowano niewielką liczbę zadań administracyjnych.

Wykres 4

Średnia liczba zadań w przeliczeniu na jedną instytucję istotną w 2023

1.3.1.2 Podejście oparte na ryzyku

Program oceny nadzorczej jest realizowany według podejścia opartego na ryzyku, czyli skupia się na tych ryzykach systemowych i indywidualnych, które są najważniejsze w poszczególnych instytucjach istotnych. Na przykład w przypadku banków z wysokim stanem kredytów zagrożonych (NPL) wspólne zespoły nadzorcze prowadziły (relatywnie) więcej działań związanych z ryzykiem kredytowym niż w przypadku przeciętnej instytucji istotnej (wykres 5).

Wykres 5

Programy oceny nadzorczej w 2022 i 2023: udział działań związanych z ryzykiem kredytowym i rynkowym w łącznej liczbie działań

Ryzyko kredytowe

(proc.)

Ryzyko rynkowe

Żeby lepiej ukierunkować swoje prace na priorytety strategiczne i główne źródła podatności na zagrożenia, EBC wprowadził w 2023 nowe zasady dotyczące tolerancji na ryzyko. Mają one kluczowe znaczenie dla mocniejszego skoncentrowania kultury nadzoru na ryzyku, co umożliwia nadzorcom dostosowywanie działań do indywidualnej sytuacji nadzorowanej przez nich instytucji, zamiast przyjmowania „uniwersalnego” podejścia.

Zasady dotyczące tolerancji na ryzyko mają ułatwić przełożenie priorytetów nadzorczych na plany strategiczne i bieżący nadzór. Dlatego też łączą w sobie odgórne wytyczne Rady ds. Nadzoru dotyczące priorytetowych ryzyk i źródeł podatności na zagrożenia z oddolnymi ocenami znaczenia dla poszczególnych nadzorowanych podmiotów. Te oddolne oceny stanowią skuteczne uzupełnienie odgórnych wytycznych, jako że w niektórych nadzorowanych podmiotach występują specyficzne problemy, które wpływają na poziomy tolerancji wyznaczone dla różnych rodzajów ryzyka i – co za tym idzie – również na to, na jakich obszarach skupiają się nadzorcy. Zasady dotyczące tolerancji na ryzyko umożliwiają nadzorcom wykorzystanie w pełni elastyczności przewidzianej w instrumentarium nadzorczym, dzięki czemu mogą oni skupić się na najbardziej istotnych zadaniach. Oznacza to, że – w zależności od indywidualnej sytuacji danej instytucji – nadzorcy mogą zintensyfikować prace w tych obszarach, które wymagają większego zaangażowania, i traktować mniej priorytetowo obszary uznane za mniej naglące.

Opierając się na pozytywnych doświadczeniach zdobytych w ciągu roku, EBC zamierza ukończyć wdrażanie zasad dotyczących tolerancji na ryzyko przez włączenie ich do wszystkich procesów nadzorczych^[26]. To powinno jeszcze zwiększyć zdolność wspólnych zespołów nadzorczych do koncentrowania się na tym, co jest najważniejsze w przypadku danego nadzorowanego podmiotu, w tym elastyczność niezbędną do przeciwdziałania nowym zagrożeniom w zmieniającym się otoczeniu makrofinansowym.

1.3.1.3 Proces planowania działań nadzorczych

Proces planowania działań nadzorczych został przeorganizowany w 2022 i jest realizowany według spójnego i zintegrowanego podejścia, zgodnie z którym planowanie m.in. działań przekrojowych, kontroli na miejscu i kontroli modeli wewnętrznych opiera się na priorytetach nadzorczych.

Żeby nadzór był skuteczny, poszczególne jednostki organizacyjne EBC blisko współpracują przy planowaniu swoich działań, z należytym uwzględnieniem priorytetów nadzorczych, ryzyk specyficznych dla danych instytucji istotnych oraz zasad dotyczących tolerancji na ryzyko. Podczas procesu planowania wybierane są reprezentatywne grupy nadzorowanych podmiotów, których będą dotyczyć działania przekrojowe i kontrole na miejscu. Do kontroli na miejscu zastosowano – podobnie jak w poprzednich latach – podejście polegające na prowadzeniu kontroli w formie kampanii (zob. punkt 1.3.3 dotyczący nadzoru na miejscu). Wyniki tego procesu są odzwierciedlane w programach oceny nadzorczej realizowanych przez poszczególne wspólne zespoły nadzorcze w odniesieniu do nadzorowanych przez nie podmiotów. Jako że program oceny nadzorczej jest ważnym elementem wymiany informacji między wspólnym zespołem nadzorczym a instytucją istotną, udostępnia się jej również uproszczony program, określający prace na nadchodzący rok.

Zgodnie z zasadą proporcjonalności program oceny nadzorczej realizowany na odległość obejmuje: a) działania związane z ryzykiem (np. SREP), b) inne działania dotyczące wymogów organizacyjnych, administracyjnych lub prawnych (np. coroczna ocena istotności) oraz c) dodatkowe działania zaplanowane przez wspólne zespoły nadzorcze w celu dalszego dostosowania programu oceny nadzorczej do specyfiki nadzorowanej grupy lub nadzorowanego podmiotu (np. analiza modelu biznesowego banku lub jego struktury zarządzania wewnętrznego).

1.3.1.4 Przegląd działań nadzorczych

EBC dba o to, by jego zasoby były wystarczające do zaspokojenia potrzeb strategicznych i nadzorczych. Wyższe kierownictwo otrzymuje regularne sprawozdania informujące o tym, jak priorytety nadzorcze zostały uwzględnione w procesie planowania oraz czy wszystkie zadania i projekty zostały zrealizowane zgodnie z planem.

W 2023 Europejski Bank Centralny przeprowadził ocenę gotowości organizacyjnej, żeby sprawdzić, czy proponowane priorytety nadzorcze mogą zostać skutecznie wdrożone z wykorzystaniem dostępnych umiejętności i zasobów (zob. punkt 5.3.3).

Kluczowe znaczenie dla sterowania strategicznego w odniesieniu do inicjatyw nadzorczych ma monitorowanie działań nadzorczych i regularna sprawozdawczość w tym zakresie. Dzięki temu wyższe kierownictwo może oceniać rozwój sytuacji w dziedzinie priorytetów nadzorczych i innych inicjatyw oraz być na bieżąco w kwestii postępów w realizacji związanych z nimi działań nadzorczych. Ta ocena stanowi podstawę aktualizacji priorytetów nadzorczych i pomaga wyższemu kierownictwu sprawnie podejmować decyzje.

1.3.1.5 Środki nadzorcze

Jednym z głównych rezultatów regularnych czynności prowadzonych na miejscu i na odległość są środki nadzorcze. Określają one szczegółowe działania, jakie nadzorowane podmioty mają podjąć, żeby usunąć niedociągnięcia. Te środki muszą być wdrażane terminowo i skutecznie, co monitorują wspólne zespoły nadzorcze. W 2023 łączna liczba środków była podobna jak w 2022. Do wprowadzania środków nadzorczych w 2023 przyczyniały się przede wszystkim działania nadzorcze prowadzone na odległość (39%). Podobnie jak w 2022 najwięcej nowych środków nadzorczych (45%) dotyczyło ryzyka kredytowego (wykres 6).

Wykres 6

Środki nadzorcze

a) Liczba środków w poszczególnych latach

(liczba środków)

b) Środki według rodzaju działania	c) Środki według kategorii ryzyka
(liczba środków)	(liczba środków)

1.3.1.6 Analiza przekrojowa SREP

19 grudnia 2023 Europejski Bank Centralny opublikował wyniki procesu przeglądu i oceny nadzorczej (SREP) za rok 2023. Publikacja obejmowała opis dalszych zmian punktacji SREP oraz wymogów i zaleceń kapitałowych w ramach filaru II, a także pogłębioną analizę wybranych obszarów ryzyka. Za zgodą zainteresowanych instytucji istotnych EBC upublicznił wymogi kapitałowe w ramach filaru II dla poszczególnych banków, w tym obowiązujące w 2024 wymogi na rzecz przeciwdziałania ryzyku nadmiernej dźwigni.

Proces SREP przeprowadzony w 2023 wykazał, że banki ogółem są odporne, ponieważ w obliczu różnych wyzwań makroekonomicznych ich sytuacja kapitałowa i płynnościowa pozostała dobra (zob. punkt 1.1.1).

W dalszym ciągu utrzymywały się zagrożenia wynikające z niższego wzrostu gospodarczego, nadal restrykcyjnej polityki pieniężnej, zacieśnienia podaży kredytów i wycofywania wsparcia fiskalnego. Zaburzenia w sektorze bankowym obserwowane wiosną ubiegłego roku w Stanach Zjednoczonych i Szwajcarii nie miały znaczącego wpływu na nadzorowane podmioty, ale zwróciły uwagę na to, że szybkie zmiany stóp procentowych mogą doprowadzić do niestabilności rynku.

W 2023 Europejski Bank Centralny zaobserwował poprawę w sektorze bankowym. Dzięki zwiększeniu się przychodów z tytułu odsetek łączna stopa zwrotu z kapitału własnego nadzorowanych podmiotów przez pierwsze dziewięć miesięcy 2023 wynosiła 10,0%. Poprawiła się jakość aktywów: wskaźnik kredytów zagrożonych zmniejszył się z 2,6% w 2021 do 2,3% w trzecim kwartale 2023.

W ujęciu ogólnym punktacja SREP pozostała stabilna i wyniosła 2,6, przy czym zmieniły się wyniki 30% nadzorowanych podmiotów. Łączne wymogi i zalecenia kapitałowe nieco wzrosły, do 15,5% aktywów ważonych ryzykiem (15,1% w 2022), zaś mediana wymogów w ramach filaru II wyniosła 2,25% (2,15% w 2022). Banki powinny nadal zajmować się problemami strukturalnymi wskazanymi w priorytetach nadzorczych na lata 2024−2026 (zob. punkt 1.6).

1.3.1.7 Przegląd procesu SREP przez zewnętrznych ekspertów

17 kwietnia 2023 EBC opublikował wyniki oceny europejskiego nadzoru bankowego przeprowadzonej przez grupę ekspertów oraz jej zalecenia; ta ocena dotyczyła w szczególności procesu SREP.

W ramach oceny procesu przeglądu i oceny nadzorczej prowadzonego przez Europejski Bank Centralny zwrócono uwagę na znaczne postępy w pilnowaniu, by instytucje istotne utrzymywały wystarczający poziom kapitału, jednak zachęcono też EBC do rewizji punktacji dotyczącej ryzyka i procesu wyznaczania wymogów kapitałowych w ramach filaru II. Ponieważ sam kapitał nie jest odpowiedzią na wszystkie rodzaje ryzyka, w sprawozdaniu zaleca się, by EBC w pełni wykorzystywał całe swoje instrumentarium, w tym efektywne środki jakościowe, żeby motywować banki do zajęcia się słabymi modelami biznesowymi i niedostatecznie skutecznymi praktykami w dziedzinie zarządzania wewnętrznego.

Ta publikacja stanowi uzupełnienie wniosków sformułowanych w sprawozdaniu Europejskiego Trybunału Obrachunkowego, który zalecił dalsze zwiększenie skuteczności i efektywności Nadzoru Bankowego EBC (zob. punkt 5.1.1).

EBC zaczął wdrażać niektóre z zaleceń grupy ekspertów podczas cyklu SREP 2023. Przykładowo, w ramach końcowych prac nad włączaniem zasad dotyczących tolerancji na ryzyko do wszystkich procesów nadzorczych, wprowadził w procesie SREP nową ocenę o wieloletniej perspektywie czasowej. Dzięki temu nadzorcy mogą lepiej dostosowywać szczegółowość i częstotliwość analiz do słabych punktów poszczególnych banków i szerszych priorytetów nadzorczych. EBC chce też nadal doskonalić nadzór oparty na ryzyku i zwiększać wpływ oceny nadzorczej. Dlatego też inicjatywy takie jak ocena o wieloletniej perspektywie czasowej i zasady dotyczące tolerancji na ryzyko będą dalej ulepszane, co ma pomóc rozwijać odpowiednio zdefiniowaną kulturę nadzoru.

Ponadto w 2023 EBC udoskonalił swoje działania w zakresie informowania o metodykach procesu SREP dotyczących wymogów kapitałowych w ramach filaru II. Obejmowało to udostępnienie bardziej szczegółowych informacji o metodykach oceny wskaźnika dźwigni, zarządzania wewnętrznego i zarządzania ryzykiem, ryzyka związanego z modelem biznesowym oraz ryzyka kredytowego i rynkowego.

1.3.2 Nadzór nad podmiotami posiadającymi spółki zależne w Rosji

Od rozpoczęcia rosyjskiej inwazji na Ukrainę w lutym 2022 Europejski Bank Centralny uważnie monitoruje sytuację i prowadzi dialog z niewielką liczbą nadzorowanych podmiotów, które mają spółki zależne w Rosji. Większość tych podmiotów utrzymała wprawdzie jednostki zależne w Rosji, ale poczyniła pewne postępy w zmniejszaniu skali działalności na tym rynku. Między końcem 2022 a trzecim kwartałem 2023 instytucje istotne w ujęciu ogólnym zmniejszyły ekspozycję na Rosję o 21,4%^[27], więc od wybuchu wojny poziom ekspozycji stopniowo się zmniejsza. Większość banków postanowiła również nie podejmować żadnej nowej działalności w Rosji, o ile obowiązujące prawo dopuszcza taką możliwość, i obecnie analizuje strategie wyjścia z tego rynku, takie jak sprzedaż lub likwidacja działalności w Rosji. Jak wyjaśniono w piśmie do posłanek do PE Esther de Lange i Rasy Juknevičienė w sprawie działalności banków w Rosji z 27 czerwca 2023, EBC zwrócił się do tych banków o szybsze zmniejszanie skali działalności i realizowanie strategii wyjścia przez opracowanie jasnych planów działania, regularne informowanie swoich organów zarządzających i EBC o postępach oraz uzasadnianie wszelkich opóźnień lub przeszkód w realizacji. W stosownych przypadkach EBC wprowadził konkretne środki w związku ze szczególną sytuacją danych instytucji istotnych.

1.3.3 Nadzór na miejscu

W 2023 w odniesieniu do instytucji istotnych zainicjowano 178 kontroli na miejscu i 83 kontrole modeli wewnętrznych. Podobnie jak w poprzednim roku większość tych kontroli przeprowadzono w hybrydowym trybie pracy. EBC kontynuował również działania na rzecz wdrożenia zasad dotyczących tolerancji na ryzyko^[28].

Wdrażanie zasad dotyczących tolerancji na ryzyko skutkowało zwiększeniem efektywności za sprawą optymalizacji alokacji zasobów odpowiednio do zakresu działalności, wielkości i stopnia złożoności kontrolowanej instytucji. Obejmowało również wzmocnienie podejścia opartego na ryzyku, a także łączenie kontroli i – w miarę możliwości – analizę martwych pól i odgórnych priorytetów przy jednoczesnym lepszym integrowaniu działań prowadzonych na miejscu i na odległość oraz zadań przekrojowych. Te usprawnienia pozwoliły zwiększyć liczbę kontroli na miejscu w ciągu ostatnich trzech lat. Z kolei liczba kontroli modeli wewnętrznych przez ostatnie dwa lata zmniejszyła się (wykres 7) z powodu braku zasobów oraz większej liczby szeroko zakrojonych kontroli modeli wewnętrznych w odpowiedzi na wnioski banków dotyczące istotnych zmian modeli w związku z najnowszymi wymogami regulacyjnymi.

Kontrole na miejscu dotyczące wybranych obszarów ryzyka, zgodnie z podejściem przyjętym w poprzednich latach, nadal prowadzono w formie kampanii. Pozwoliło to przełożyć priorytety nadzorcze na inicjatywy strategiczne i uzupełnić inne, bardziej dostosowane do poszczególnych instytucji kontrole na miejscu. Kampanie koncentrowały się na: a) ryzyku kredytowym, b) ryzyku stopy procentowej i ryzyku spreadu kredytowego w portfelu bankowym (IRRBB/CSRBB), c) agregacji i przekazywaniu danych o ryzyku, d) procesie wewnętrznej oceny adekwatności kapitałowej (ICAAP) oraz e) modelu biznesowym i rentowności. Prowadzono także specjalne kontrole na miejscu w związku z priorytetami nadzorczymi dotyczącymi dziedzin takich jak transformacja cyfrowa, technologie informacyjne i cyberbezpieczeństwo oraz funkcjonowanie i skuteczność organu zarządzającego. Ryzyko klimatyczne i środowiskowe badano w ramach kontroli na miejscu dotyczących indywidualnych instytucji lub konkretnych kategorii ryzyka.

Zakres kontroli modeli wewnętrznych przeprowadzonych w 2023 obejmował obszary takie jak: wdrożenie najnowszych standardów i wytycznych EUNB, gruntowny przegląd portfeli handlowych oraz działania następcze dotyczące ukierunkowanego przeglądu modeli wewnętrznych.

Wykres 7

Kontrole na miejscu i kontrole modeli wewnętrznych rozpoczęte w 2021, 2022 i 2023

(liczba kontroli)

1.3.3.1 Główne ustalenia z kontroli na miejscu

W obszarze ryzyka kredytowego stwierdzono poważne słabości pod względem rozpoznawania przypadków pogorszenia się jakości kredytowej, w tym oceny i wykrywania znacznego wzrostu ryzyka kredytowego, klasyfikacji ekspozycji fazy 2 i ekspozycji, co do których występuje prawdopodobieństwo zagrożenia spłaty, a także klasyfikacji ekspozycji restrukturyzowanych i powiązanych procesów restrukturyzacyjnych. Wykryto również pewne istotne problemy związane z procesami monitorowania ryzyka, obejmujące niedociągnięcia w zakresie systemu wczesnego ostrzegania i roli organu zarządzającego ryzykiem w kierowaniu należytym monitorowaniem i kontrolowaniem ryzyka kredytowego. Ponadto wskazano niedociągnięcia w dziedzinie oczekiwanych strat kredytowych, w tym w obliczaniu i kalibracji parametrów takich jak strata z tytułu niewykonania zobowiązania, prawdopodobieństwo niewykonania zobowiązania i wskaźniki poprawy sytuacji, a także w procesie tworzenia rezerw na ekspozycje fazy 2 i 3, na poziomie zarówno indywidualnym, jak i zbiorowym.

Co do ryzyka rynkowego, główne słabości dotyczyły zarządzania wewnętrznego, wyceny wartości godziwej i dodatkowych korekt wartości. Przejawiały się one zwłaszcza w niewystarczającej wiarygodności źródeł danych rynkowych lub zakresie niezależnych weryfikacji cen, nieodpowiednich metodykach dotyczących hierarchii wartości godziwej i dodatkowych korekt wartości lub niedociągnięciach w obliczaniu odroczonego zysku pierwszego dnia. Widoczne były również poważne niedociągnięcia w obszarze ryzyka kredytowego kontrahenta, gdzie za problematyczne uznano ramowe zasady przeprowadzania testów warunków skrajnych oraz procesy identyfikacji ryzyka, wyznaczania limitów i zarządzania zabezpieczeniami.

W dziedzinie ryzyka płynności poważne ustalenia odnosiły się do niedociągnięć w pomiarze i monitorowaniu ryzyka, w tym do słabych punktów metodyk kwantyfikacji, dokładności i kompletności danych oraz konstrukcji scenariuszy na potrzeby testów warunków skrajnych. Poważnych ustaleń dokonano także w odniesieniu do sprawozdawczości regulacyjnej i obliczania wskaźników pokrycia wypływów netto i stabilnego finansowania netto.

Jeśli chodzi o ryzyko stopy procentowej w portfelu bankowym (IRRBB), zdecydowana większość krytycznych ustaleń odnosiła się do niedociągnięć w pomiarze i monitorowaniu IRRBB. W szczególności ustalenia dotyczyły nieadekwatnych metod kwantyfikacji, braku rzetelności kluczowych założeń modelowania, nieaktualnych danych i słabych ramowych zasad dotyczących ryzyka modelu. Inne poważne ustalenia wykazały niewystarczająco sformalizowane profile i strategie zarządzania IRRBB, a także mały udział organów zarządzających ryzykiem w tworzeniu i monitorowaniu procesów zarządzania IRRBB.

W kwestii modeli biznesowych i rentowności najpoważniejsze ustalenia dotyczyły planowania strategicznego, monitorowania wdrażania strategii, ramowych zasad alokacji przychodów i kosztów oraz prognoz finansowych, przy czym za niepokojące kwestie uznano nieodpowiednio uzasadnione i nieaktualne założenia^[29].

Początkowe kontrole na miejscu w ramach przeglądu dotyczącego transformacji cyfrowej^[30] banków wykazały problemy związane z monitorowaniem projektów i kierowaniem nimi oraz zarządzaniem zmianą. Ponadto niedopasowanie strategii informatycznych i biznesowych wzbudziło obawy w kwestii zarządzania wewnętrznego.

Jeśli chodzi o ryzyko klimatyczne (które wpływa na pozostałe kategorie ryzyka, takie jak model biznesowy, ryzyko kredytowe, zarządzanie wewnętrzne i ryzyko operacyjne), pierwsze kontrole na miejscu poświęcone temu ryzyku ujawniły kolejne niedociągnięcia w jego uwzględnianiu w zarządzaniu ryzykiem kredytowym, zarządzaniu danymi na temat klimatu i środowiska, kontrolach jakości i strategiach dotyczących danych. Potwierdził to także przekrojowy przegląd nadzorczy, który ostatecznie doprowadził do opracowania wykonalnych planów transformacji dla wszystkich instytucji istotnych.

W dziedzinie zarządzania wewnętrznego najbardziej krytyczne ustalenia były związane z a) niezależnością, zakresem działalności i zasobami wszystkich jednostek kontroli wewnętrznej, b) niedostatecznie kompleksowymi zasadami ramowymi, nieadekwatną architekturą danych i infrastrukturą informatyczną oraz niedociągnięciami w zarządzaniu jakością danych w obszarze agregacji i przekazywania danych o ryzyku oraz c) zdolnością organów zarządzających do sterowania strategicznego, w tym niewystarczającym dialogiem między członkami organów zarządzających, słabą kulturą ryzyka w obrębie instytucji, niewystarczającą kontrolą zwierzchnią nad wdrażaniem przez banki strategii biznesowych i strategii dotyczących ryzyka. Te ustalenia potwierdzają również, że zarządzanie wewnętrzne nadal powinno mieć dla nadzorców wysoki priorytet.

W kwestii procesu ICAAP najpoważniejsze ustalenia dotyczyły a) słabych wewnętrznych metodyk kwantyfikacji ryzyka kredytowego i rynkowego oraz ryzyka stopy procentowej, b) nieodpowiednich metodyk wykrywania istotnego ryzyka w ramach procesu identyfikacji ryzyka, przy braku spójności ogólnej struktury procesu ICAAP, oraz c) rozbieżności między koncepcjami adekwatności kapitału wewnętrznego i kapitału ekonomicznego.

W dziedzinie kapitału regulacyjnego (filaru I) główne ustalenia ujawniły a) niewystarczające zasady kontroli procesu obliczania wymogów kapitałowych i funduszy własnych oraz b) niewłaściwe kwalifikowanie ekspozycji do poszczególnych klas lub nieodpowiednie przypisywanie wag ryzyka do ekspozycji.

Jeśli chodzi o zarządzanie ryzykiem informatycznym i ryzykiem dla cyberbezpieczeństwa, do tych dwóch kategorii odnosiło się około połowy najpoważniejszych ustaleń dokonanych w obszarze ryzyka informatycznego ogółem. W przeszłości ustalenia dotyczyły zapobiegania cyberatakom, wykrywania zagrożeń dla cyberbezpieczeństwa i zabezpieczania zasobów informatycznych. Jednak w 2023 EBC zauważył tendencję wzrostową w zakresie ustaleń dotyczących zdolności do reagowania na cyberincydenty i przywracania gotowości do pracy^[31].

Duża część (ok. 16%) pozostałych poważnych ustaleń w dziedzinie informatyki dotyczyła umów między bankami a podmiotami zewnętrznymi w sprawie outsourcingu usług informatycznych. Dlatego też, oprócz oceny tego ryzyka podczas standardowych kontroli dotyczących ryzyka informatycznego prowadzonych na miejscu w instytucjach istotnych, w 2023 EBC przeprowadził specjalną kontrolę na miejscu u dużego dostawcy usług w chmurze.

1.3.3.2 Główne ustalenia z kontroli modeli wewnętrznych

W 2023 większość kontroli modeli wewnętrznych zainicjowano w związku z wnioskami banków o ocenę zmian modeli^[32] i ich rozszerzeń lub zatwierdzenie modeli, a nie z inicjatywy EBC. EBC otrzymał i ocenił także wiele wniosków dotyczących powrotu do mniej skomplikowanych metod, składanych zazwyczaj w ramach szerszych inicjatyw na rzecz uproszczenia modeli wewnętrznych.

W następstwie 200 kontroli przeprowadzonych w latach 2017−2021 w ramach ukierunkowanego przeglądu modeli wewnętrznych modele wewnętrzne banków ogólnie się poprawiły. Stosowane przez banki metody modelowania teraz lepiej spełniają (lub są w tym celu zmieniane) specyfikacje określone w nowych ramach regulacyjnych EUNB. Mimo wszystko kontrole ujawniły szereg niedociągnięć, z których część była poważna, co świadczy o braku przygotowania instytucji w kwestii wniosków dotyczących zmian modeli. W tym zakresie jednostki kontroli wewnętrznej banków powinny działać bardziej aktywnie i niezależnie.

Mniej więcej jedna trzecia ustaleń z kontroli modeli wewnętrznych została zaklasyfikowana jako bardzo poważna. Największa liczba ustaleń, niezależnie od badanego rodzaju ryzyka, odnosiła się do kategorii „opis modelu”, „procesy” i „walidacja”. Jeśli spojrzeć wyłącznie na aspekty proceduralne związane z modelami ratingów wewnętrznych, mniej więcej jedna trzecia ustaleń została zaklasyfikowana jako bardzo poważna, z czego około połowy dotyczyło niedociągnięć w zakresie infrastruktury informatycznej i definicji niewykonania zobowiązania. W przypadku modelowania prawdopodobieństwa niewykonania zobowiązania oraz strat z tytułu niewykonania zobowiązania mniej więcej jedna trzecia ustaleń została zaklasyfikowana jako bardzo poważna i dotyczyła głównie kwantyfikacji ryzyka i struktury systemu ratingowego^[33]. W odniesieniu do obszarów, w których dokonano wielu poważnych ustaleń, EBC przedstawił dodatkowe wyjaśnienia w uaktualnionym przewodniku dotyczącym modeli wewnętrznych.

Ze względu na zbliżający się gruntowny przegląd portfeli handlowych w okresie sprawozdawczym przeprowadzono bardzo niewiele kontroli dotyczących ryzyka rynkowego. Ustalenia wynikające z tych kontroli dotyczyły głównie walidacji, korekty wartości o różne współczynniki i modelowania narzutu kapitałowego z tytułu dodatkowego ryzyka. Ponieważ kontroli modeli wewnętrznych dotyczących ryzyka kredytowego kontrahenta było bardzo niewiele, nie grupowano ustaleń z tych kontroli.

1.4 Nadzór zwierzchni i nadzór pośredni sprawowany przez EBC nad instytucjami mniej istotnymi

1.4.1 Struktura sektora instytucji mniej istotnych

Sektor instytucji mniej istotnych pozostaje dość rozdrobniony. Spośród wszystkich europejskich instytucji mniej istotnych 83% znajduje się w Niemczech, Austrii i Włoszech. Dlatego te kraje były siłą napędową konsolidacji w tym sektorze. Liczba instytucji mniej istotnych zmniejszyła się do 1956 w trzecim kwartale 2023, w porównaniu z 2014 na koniec 2022 roku. Większość zmian strukturalnych wynikała z fuzji, które dotyczyły 53 podmiotów, przy czym wycofano cztery licencje bankowe. Jednocześnie przyznano sześć nowych licencji, w większości przedsiębiorstwom wykorzystującym technologie cyfrowe (podmiotom z branży fintech).

Sektor instytucji mniej istotnych obejmuje dość różnorodne, niekiedy bardzo specjalistyczne modele biznesowe, ale jego największą składową są nadal pożyczkodawcy detaliczni. Są to często regionalne banki oszczędnościowe lub spółdzielcze. Wiele z nich jest objętych instytucjonalnymi systemami ochrony, a większość znajduje się w Niemczech i Austrii. Ogólnie działalność instytucji mniej istotnych, w porównaniu z bankami istotnymi, nadal jest mocniej skoncentrowana w pewnych regionach.

Mimo ogólnego spadku liczby instytucji mniej istotnych ten sektor nadal ma znaczący udział w europejskim sektorze bankowym – przypada na niego ok. 15,4% łącznych aktywów bankowych z wyłączeniem infrastruktur rynku finansowego. Udział aktywów instytucji mniej istotnych w sumie aktywów bankowych w poszczególnych krajach znacznie się jednak różni, co wskazuje na różnice strukturalne między państwami członkowskimi. Podczas gdy w Luksemburgu, Niemczech, Austrii i na Malcie na ten sektor przypada ponad jedna trzecia sumy aktywów w posiadaniu krajowego sektora bankowego, w większości pozostałych państw sektor instytucji mniej istotnych jest stosunkowo niewielki. Na przykład we Francji, Grecji i Belgii posiada on odpowiednio jedynie 2,4%, 4,1% i 5,5% aktywów bankowych ogółem.

Wykres 8

Klasyfikacja modeli biznesowych instytucji mniej istotnych

(proc.)

1.4.1.1 Wybrane działania z zakresu nadzoru zwierzchniego

Z powodu wydarzeń geopolitycznych rynki finansowe były w 2023 bardzo zmienne. Ponadto szybkie podwyżki stóp procentowych wpływały na oprocentowane aktywa i pasywa. Większa niechęć inwestorów do podejmowania ryzyka skłoniła organy nadzoru bankowego do priorytetowego potraktowania ryzyka płynności i ryzyka finansowania. Nadzór Bankowy EBC i właściwe organy krajowe w coraz większym stopniu koncentrowały się na ryzyku stopy procentowej oraz odpowiedniości i trwałości finansowania instytucji mniej istotnych.

Mimo że w 2023 wskaźnik kredytów zagrożonych nadal spadał, jednym z głównych obszarów zainteresowania nadzorców w odniesieniu do instytucji mniej istotnych pozostało ryzyko kredytowe. Oprócz wielu porównawczych analiz ilościowych EBC przeprowadził także przegląd praktyk dotyczących oceny ryzyka kredytowego w europejskim nadzorze bankowym oraz zaktualizował zharmonizowaną metodykę SREP w zakresie ryzyka kredytowego w instytucjach mniej istotnych.

Jednocześnie nadzorcy wzmocnili ramy współpracy dotyczące zarządzania kryzysowego (zob. punkt 3.3).

1.4.2 Przekrojowe prace dotyczące testów warunków skrajnych w instytucjach mniej istotnych

Opierając się na przeprowadzonym w 2022 przeglądzie krajowych praktyk w zakresie nadzorczych testów warunków skrajnych w instytucjach mniej istotnych, EBC i właściwe organy krajowe pracują nad zbieraniem i wymianą informacji na temat praktyk dotyczących testów warunków skrajnych stosowanych w odniesieniu do instytucji mniej istotnych, w tym metodyk i narzędzi. Celem tych bieżących prac jest propagowanie zarówno dobrych praktyk, jak i synergii, a w stosownych przypadkach także wykorzystanie podejścia przyjmowanego w kwestii nadzorczych testów warunków skrajnych w odniesieniu do instytucji istotnych.

1.5 Zadania makroostrożnościowe EBC

W 2023 Europejski Bank Centralny nadal aktywnie współpracował z organami krajowymi w ramach zadań makroostrożnościowych powierzonych mu na podstawie art. 5 rozporządzenia w sprawie SSM^[34]. W tym zakresie, podobnie jak w minionych latach, EBC otrzymywał od odpowiednich organów krajowych powiadomienia związane z polityką makroostrożnościową i poddawał je ocenie. Dotyczyły one decyzji w sprawie ustalenia antycyklicznych buforów kapitałowych, decyzji w sprawie identyfikacji i traktowania kapitałowego globalnych instytucji o znaczeniu systemowym lub innych instytucji o znaczeniu systemowym, a także decyzji w sprawie innych środków makroostrożnościowych, np. ustalenia buforów na ryzyko systemowe i środków na podstawie art. 458 rozporządzenia w sprawie wymogów kapitałowych^[35].

W 2021 i 2022, w warunkach rosnącej podatności na zagrożenia makrofinansowe, część organów krajowych wprowadziła lub zwiększyła cykliczne lub strukturalne bufory kapitałowe. Ta tendencja utrzymała się w 2023 – niektóre organy krajowe wprowadziły nowe bufory na ryzyko systemowe mające przeciwdziałać temu ryzyku w określonych sektorach. Organy krajowe zidentyfikowały ponadto 127 innych instytucji o znaczeniu systemowym i ustaliły dla tych banków wskaźniki bufora kapitałowego. Te wskaźniki były zgodne z metodyką opartą na dolnych limitach buforów dla takich instytucji, którą EBC stosuje od 2016. Jak wspomniano w raporcie rocznym EBC z działalności nadzorczej za rok 2022, od 1 stycznia 2024 EBC będzie stosować do oceny buforów innych instytucji o znaczeniu systemowym zmienioną metodykę opartą na dolnych limitach^[36]. Ma ona zwiększyć zdolność innych instytucji o znaczeniu systemowym do pokrywania strat, dalej ograniczyć ryzyko różnic w buforach takich instytucji oraz zapewnić większą spójność w traktowaniu innych instytucji o znaczeniu systemowym w krajach, które podlegają europejskiemu nadzorowi bankowemu.

Nadzór Bankowy EBC aktywnie uczestniczył także w pracach Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego w kilku obszarach. Dotyczyły one regularnej oceny ryzyka i źródeł podatności na zagrożenia w systemie finansowym UE, wpływu wyższych stóp procentowych na stabilność finansową, analizy systemowego braku płynności, narzędzi makroostrożnościowych na rzecz cyberodporności^[37] oraz kryptoaktywów i zdecentralizowanych finansów^[38], a także ryzyka klimatycznego^[39]. Wspólne prace obejmowały również scenariusze szokowe ogólnounijnego testu warunków skrajnych EUNB na 2023 oraz jednorazową analizę ryzyka klimatycznego w związku z pakietem „Gotowi na 55”.

1.6 Ryzyka i priorytety nadzorcze na lata 2024−2026

Identyfikacja ryzyka i wyznaczanie priorytetów mają służyć przede wszystkim opracowaniu solidnej strategii dla Nadzoru Bankowego EBC na kolejne trzy lata. Pierwszy etap tworzenia strategii polega na określeniu głównych źródeł podatności na zagrożenia, na których w świetle perspektyw ryzyka powinny się skupić zarówno banki, jak i organy nadzoru. Następnie wyznaczane są cele strategiczne i programy odnośnych prac nadzorczych mających przeciwdziałać zidentyfikowanym ryzykom. W 2023 inflacja była wyższa i bardziej uporczywa, niż oczekiwano, przez co w porównaniu z wcześniejszymi przewidywaniami zacieśnienie warunków finansowania było szybsze, a perspektywy gospodarcze – słabsze. Jednocześnie wyraźny zwrot w cyklu stóp procentowych przyczynił się też jednak do zwiększenia ogólnej rentowności banków za sprawą wyższych marż odsetkowych netto, co podniosło odporność całego sektora bankowego.

Te czynniki skłoniły Nadzór Bankowy EBC do nieznacznego zmodyfikowania priorytetów nadzorczych na lata 2024−2026, a także ponownego wezwania banków do utrzymywania rozważnych i solidnych praktyk zarządzania ryzykiem, dzięki którym lepiej zniosą one prawdopodobne trudności spodziewane zarówno w krótkim, jak i w średnim okresie. Tak więc w latach 2024−2026 nadzorowane podmioty będą musiały wzmocnić swoją odporność na bezpośrednie szoki makrofinansowe i geopolityczne (priorytet 1), przyspieszyć tempo skutecznej naprawy niedociągnięć w zarządzaniu wewnętrznym oraz zarządzaniu ryzykiem klimatycznym i środowiskowym (priorytet 2), jak również poczynić dalsze postępy w transformacji cyfrowej i zbudować solidne ramy odporności operacyjnej (priorytet 3). Więcej informacji o zaktualizowanych priorytetach nadzorczych, ocenie ryzyka będącej ich podstawą i związanych z nimi działaniach nadzorczych można znaleźć w publikacji „Priorytety nadzorcze SSM na lata 2024−2026”.

2 Postępowania w zakresie zezwoleń, egzekwowania przepisów i nakładania sankcji

2.1 Zezwolenia

2.1.1 Oceny istotności, wszechstronne oceny i identyfikacja instytucji mniej istotnych o wysokim wpływie

2.1.1.1 Oceny istotności

W listopadzie 2023, zgodnie z rozporządzeniem ramowym w sprawie SSM^[40], ukończono doroczną ocenę banków i grup bankowych według kryteriów istotności^[41]. Jej uzupełnieniem były doraźne oceny istotności (w wyniku których wydano 61 decyzji w sprawie istotności) przeprowadzone w związku z przekształceniami strukturalnymi w grupach bankowych.

W rezultacie na 1 stycznia 2024 status istotnych miało 113 instytucji^[42], czyli tyle samo co po poprzedniej dorocznej ocenie istotności.

W wyniku dorocznej oceny w 2023 zaszły wyszczególnione poniżej zmiany.

• Wüstenrot Bausparkasse Aktiengesellschaft zaklasyfikowano jako instytucję istotną, ponieważ jego aktywa przekraczały 30 mld EUR.
• Po otrzymaniu wniosku od Lietuvos bankas EBC podjął decyzję o przejęciu bezpośredniego nadzoru nad Revolut Holdings Europe UAB zgodnie z art. 6 ust. 5 lit. b) rozporządzenia w sprawie SSM i art. 67 rozporządzenia ramowego w sprawie SSM, biorąc pod uwagę czynniki takie jak duży udział tej instytucji w wielu rynkach europejskich, jej szybko rosnący bilans oraz znaczny wzrost liczby klientów w różnych państwach członkowskich.
• Euroclear Holding SA/NV spełniał kryterium wielkości, ale został zaklasyfikowany jako instytucja mniej istotna ze względu na szczególne okoliczności, zgodnie z art. 6 ust. 4 rozporządzenia w sprawie SSM i art. 70 rozporządzenia ramowego w sprawie SSM.

Ponadto, w następstwie uzyskania przez trzy firmy inwestycyjne klasy 1 licencji jako istotne instytucje kredytowe, do istniejących grup istotnych dodano w 2023 cztery instytucje istotne: ProCapital dodano do Confédération Nationale du Crédit Mutuel, ze skutkiem od 11 kwietnia; GENO Broker GmbH – do DZ BANK AG Deutsche Zentral-Genossenschaftsbank, ze skutkiem od 12 sierpnia; KBC Securities NV – do KBC Group NV, ze skutkiem od 5 października; BNP Paribas Financial Markets – do BNP Paribas S.A., ze skutkiem od 9 grudnia.

Dodatkowo w strukturze grup zaszły następujące zmiany, które miały wpływ na liczbę istotnych nadzorowanych podmiotów:

• HSBC Bank Malta s.l.c., HSBC Trinkaus & Burkhardt GmbH i HSBC Private Bank (Luxembourg) S.A. zostały przejęte przez HSBC Continental Europe i stały się częścią istotnej nadzorowanej grupy, której jednostką dominującą jest HSBC Continental Europe, ze skutkiem od – odpowiednio – 30 listopada 2022, 1 lutego 2023 i 2 listopada 2023. Licencja HSBC Trinkaus & Burkhardt GmbH została następnie cofnięta ze skutkiem od 30 czerwca 2023.
• LP Group B.V. i jej spółka zależna LeasePlan Corporation N.V. zostały przejęte przez spółkę zależną Société Générale S.A. i stały się częścią nadzorowanej grupy, której jednostką dominującą jest Société Générale S.A., ze skutkiem od 22 maja 2023.
• CACEIS Investor Services Bank S.A. (dawniej RBC Investor Services Bank S.A.) i jego spółka zależna zostały przejęte przez Crédit Agricole S.A. ze skutkiem od 3 lipca 2023 i stały się częścią istotnej nadzorowanej grupy, której jednostką dominującą jest Crédit Agricole S.A.
• Podmioty ze strefy euro należące do NatWest Group plc (z siedzibą w Wielkiej Brytanii) – NatWest Bank Europe GmbH i grupa, której jednostką dominującą jest RBS Holdings N.V., oraz RBS International Depositary Services S.A. – zostały zaklasyfikowane jako istotne, ze skutkiem od 13 listopada 2023, ze względu na utworzenie dwóch pośrednich unijnych jednostek dominujących, na których czele stoją – odpowiednio – NatWest Bank Europe GmbH i RBS Holdings N.V.

Ponadto w strukturze grup zaszły następujące zmiany, które nie miały wpływu na liczbę istotnych nadzorowanych podmiotów:

• Spółka holdingowa OTP Luxembourg S.à.r.l. (dawniej Biser Bidco S.à.r.l.) została zaklasyfikowana jako istotna, jako jedna z trzech największych nadzorowanych grup w Słowenii, po sprzedaży przez Biser Topco S.à.r.l. udziałów w OTP Luxembourg S.à.r.l. (dawniej Biser Bidco S.à.r.l.) i Nova Kreditna Banka Maribor d.d. z dniem 6 lutego 2023.
• Atlantic Lux HoldCo S.à.r.l. został jednostką dominującą istotnej nadzorowanej grupy, do której należą również Aareal Bank AG i Atlantic BidCo GmbH, wskutek przejęcia ponad 50% kapitału i praw głosu w Aareal Bank AG ze skutkiem od 7 czerwca 2023.
• Citibank Europe plc stał się samodzielnym istotnym nadzorowanym podmiotem w wyniku wydzielenia przez Citibank Holdings Ireland Limited całości kapitału i praw głosu Citibank Europe plc, ze skutkiem od 17 października 2023.

Lista nadzorowanych podmiotów jest często aktualizowana i znajduje się na stronie internetowej EBC poświęconej nadzorowi bankowemu.

2.1.1.2 Wszechstronne oceny i przeglądy jakości aktywów

W pierwszej połowie 2023 Europejski Bank Centralny ukończył cztery przeglądy jakości aktywów rozpoczęte w 2022. Wszystkie cztery banki objęte przeglądem spełniały jedno z kryteriów bezpośredniego nadzoru EBC: AS Citadele banka z Łotwy był jedną z trzech największych instytucji kredytowych w tym państwie członkowskim, zaś Crelan SA z Belgii, Goldman Sachs Bank Europe SE z Niemiec i Morgan Stanley Europe SE z Niemiec spełniały kryterium wielkości.

W 2023 EBC rozpoczął przeglądy jakości aktywów w odniesieniu do trzech banków: AS LHV Group z Estonii (jedna z trzech najistotniejszych instytucji kredytowych w państwie członkowskim) i FinecoBank S.p.A. z Włoch (wielkość) w kwietniu 2023 oraz J.P. Morgan SE z Niemiec (wielkość) w listopadzie 2023. Pierwsze dwa przeglądy mają zostać ukończone w I kwartale 2024, zaś trzeci – do końca II kwartału 2024.

2.1.1.3 Instytucje mniej istotne o wysokim wpływie

Ponieważ instytucji mniej istotnych jest bardzo dużo i różnią się one pod względem wielkości, złożoności i profilu ryzyka, europejski nadzór bankowy klasyfikuje je na podstawie ich wpływu na system finansowy i profilu ryzyka. Od 2022 kryteria dotyczące wpływu i kryteria związane z ryzykiem analizuje się osobno. Instytucje mniej istotne o wysokim wpływie wyodrębnia się raz w roku w każdym państwie uczestniczącym w europejskim nadzorze bankowym. Kryteria wyznaczania instytucji mniej istotnych o wysokim wpływie przedstawiono w ramce 1 raportu z nadzoru nad instytucjami mniej istotnymi za 2022.

Instytucja mniej istotna uznana za małą i niezłożoną w rozumieniu rozporządzenia w sprawie wymogów kapitałowych nie może zostać zaklasyfikowana jako instytucja mniej istotna o wysokim wpływie, chyba że jest największą instytucją mniej istotną w jurysdykcji, w której wszystkie instytucje mniej istotne są małe i niezłożone.

2.1.1.4 Skutki wyróżniania instytucji mniej istotnych o wysokim wpływie

Status instytucji mniej istotnej o wysokim wpływie to ważny czynnik, który właściwe organy krajowe biorą pod uwagę przy określaniu częstotliwości i szczegółowości działań nadzorczych, takich jak proces przeglądu i oceny nadzorczej oraz kontrole na miejscu. Ponadto, zgodnie z art. 97 i 98 rozporządzenia ramowego w sprawie SSM, właściwe organy krajowe mają obowiązek powiadamiać EBC o istotnych procedurach i decyzjach nadzorczych, które zamierzają wdrożyć wobec takich instytucji.

Na 2024 wyznaczono 100 instytucji mniej istotnych o wysokim wpływie, które wskazano na liście nadzorowanych podmiotów, zatwierdzonej przez Radę ds. Nadzoru EBC.

2.1.2 Postępowania dotyczące zezwoleń

W 2023 EBC został powiadomiony o 777 postępowaniach w sprawie zezwoleń (tabela 2), z których 25 dotyczyło wniosków o licencję, 10 – cofnięcia licencji, 61 – wygaśnięcia zezwolenia, 112 – nabycia lub zwiększenia znacznego pakietu akcji, 558 – paszportowania, a 11 – zatwierdzenia finansowych spółek holdingowych. Obejmowały one także wydanie zezwoleń trzem firmom inwestycyjnym klasy 1, które uzyskały licencję jako istotne instytucje kredytowe, zgodnie z szerszą definicją „instytucji kredytowej” stosowaną od czerwca 2021.

W 2023 sfinalizowano 206 decyzji w sprawie postępowań dotyczących zezwoleń^[43]. W przypadku 106 z nich projekt decyzji został złożony przez Radę ds. Nadzoru, a następnie zatwierdzony przez Radę Prezesów. Pozostałych 100 decyzji zatwierdzili członkowie wyższego kierownictwa w trybie delegacji uprawnień^[44]. Te liczby uwzględniają 79 operacji (np. postępowania dotyczące paszportowania i wygaśnięcia zezwolenia), które EBC zatwierdził w sposób dorozumiany^[45] przez niezgłoszenie sprzeciwu w wyznaczonym terminie.

Wspomniane 206 decyzji w sprawie postępowań dotyczących zezwoleń stanowiło łącznie 8,57% wszystkich indywidualnych decyzji nadzorczych EBC wydanych w 2023.

W trzech postępowaniach w sprawie zezwoleń wydano negatywne decyzje. Ponadto siedem wniosków o licencję i pięć powiadomień o nabyciu lub zwiększeniu znacznego pakietu akcji wycofano przed sfinalizowaniem decyzji ze względu na negatywną ocenę.

2.1.2.1 Wspólne procedury

W 2023 liczba zgłoszonych do EBC wspólnych procedur dotyczących udzielenia licencji, znacznych pakietów akcji i cofnięcia zezwolenia w porównaniu z poprzednim rokiem nie zmieniła się zasadniczo.

EBC ocenił bardzo dużo transakcji związanych ze znacznymi pakietami akcji. W niektórych przypadkach wnioskodawcy zdecydowali się wycofać powiadomienie, ze względu na zastrzeżenia zgłoszone przez nadzorców podczas wstępnej oceny lub wydanie przez EBC negatywnej decyzji. Zdarzało się też, że wnioskodawcy postanawiali wycofać wniosek z uwagi na długie utrzymywanie się niepewnej sytuacji makroekonomicznej lub na okoliczności danej sprawy. W kilku postępowaniach w sprawie znacznych pakietów akcji wynikających z wewnętrznych zmian reorganizacyjnych zastosowano uproszczoną procedurę oceny. Mimo zachodzących zmian organizacyjnych i dynamiki procesów konsolidacyjnych skala konsolidacji transgranicznej, tak samo jak w poprzednich latach, była niewielka.

W 2023 większość postępowań w sprawie licencji dotyczyła ustanowienia nowych instytucji mniej istotnych. Postępowań w zakresie licencji dotyczących instytucji istotnych było niewiele. Wynikały one przede wszystkim z planów podjęcia przez banki dodatkowych, regulowanych działań, co w niektórych państwach członkowskich wymaga rozszerzenia licencji. Ponadto niektórych zezwoleń udzielono na podstawie unijnych ram regulacyjnych dotyczących firm inwestycyjnych, wprowadzonych w ramach wdrożenia rozporządzenia i dyrektywy w sprawie firm inwestycyjnych z dniem 26 czerwca 2021.

Podobnie jak w poprzednich latach ważnym powodem występowania o nowe licencje bankowe było coraz powszechniejsze wykorzystywanie innowacyjnych technologii cyfrowych do świadczenia usług na rzecz klientów w UE (np. modele biznesowe fintech). Większość wniosków dotyczących modeli biznesowych skoncentrowanych na działalności i usługach związanych z kryptoaktywami pochodziła od instytucji kredytowych z Niemiec, ponieważ prawo niemieckie przewiduje specjalny wymóg licencyjny. Podczas gdy niektóre wnioski dotyczące licencji wycofano podczas wstępnej oceny, w jednym przypadku EBC wydał decyzję o rozszerzeniu licencji, zgodnie z prawem niemieckim. Dotyczyło to instytucji kredytowej z Niemiec, której model biznesowy opiera się na usługach powierniczych w zakresie kryptoaktywów. Przy ocenie wniosków w sprawie licencji na prowadzenie działalności związanej z kryptoaktywami EBC i właściwe organy krajowe stosują kryteria określone w dyrektywie w sprawie wymogów kapitałowych. Przepisy regulujące kryptoaktywa i działalność w tym zakresie różnią się w poszczególnych krajach, więc EBC dąży do harmonizacji oceny wniosków w sprawie licencji odnoszących się do kryptoaktywów.

Z uwagi na wejście w życie w czerwcu 2023 rozporządzenia w sprawie rynków kryptoaktywów (MiCAR) i jego stosowanie od 2024 instytucje kredytowe w całej UE zastanawiają się, czy zająć się działalnością i świadczeniem usług w zakresie kryptoaktywów, określonymi w rozporządzeniu MiCAR. Instytucje kredytowe zdefiniowane w rozporządzeniu w sprawie wymogów kapitałowych na mocy rozporządzenia MiCAR nie potrzebują dodatkowej licencji na świadczenie usług i prowadzenie działalności w zakresie kryptoaktywów, ale podlegają wymogom dotyczącym powiadamiania. EBC będzie nadal pilnować, by instytucje kredytowe prowadzące działalność związaną z kryptoaktywami postępowały bezpiecznie i rzetelnie.

W 2023 EBC w dalszym ciągu otrzymywał dużo wniosków o licencję dla banków z modelem biznesowym fintech. Ocena tych wniosków wykazała, że firmy fintech zwykle korzystają w dużym stopniu z outsourcingu kluczowych usług, z powodu swoich ograniczeń kadrowych. Zlecanie takich usług podmiotom zewnętrznym prowadzi do większego ryzyka operacyjnego, zwłaszcza w obszarze usług informatycznych i przechowywania danych w chmurze, ale także w odniesieniu do procedur uwierzytelniania i zasady „znaj swojego klienta”. Firmy fintech często korzystały z zasad paszportowania, które pozwalają unijnym instytucjom kredytowym świadczyć usługi lub uruchamiać oddziały w dowolnym innym kraju UE na podstawie pierwotnie przyznanej licencji.

Zezwolenia trzech instytucji mniej istotnych (z Niemiec, Grecji i Łotwy) zostały cofnięte ze względu na nieprawidłowości w zakresie kapitału i poważne naruszenia przepisów dotyczących przeciwdziałania praniu pieniędzy. Dwie decyzje EBC zostały zaskarżone do Administracyjnej Rady Odwoławczej EBC i Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. W jednej z tych spraw Trybunał Sprawiedliwości podtrzymał decyzję EBC o cofnięciu zezwolenia i zakończył postępowanie sądowe, a druga sprawa nadal jest rozpatrywana.

2.1.2.2 Postępowania paszportowe i finansowe spółki holdingowe (o działalności mieszanej)

EBC i właściwe organy krajowe w 2023 prowadziły 558 postępowań paszportowych.

Na mocy art. 21a dyrektywy CRD V wprowadzono system zatwierdzeń i zwolnień dla dominujących finansowych spółek holdingowych (o działalności mieszanej). W 2023 EBC zatwierdził dwie finansowe spółki holdingowe (o działalności mieszanej) i zwolnił z wymogu zatwierdzenia pięć takich spółek, które już należały lub miały zostać dodane do istotnych grup bankowych. Trzy spośród wszystkich zatwierdzeń i zwolnień dotyczyły finansowych spółek holdingowych (o działalności mieszanej), które powstały niedawno w ramach istotnej nadzorowanej grupy. Pozostałe zatwierdzenia i zwolnienia były związane z opóźnieniami w transpozycji art. 21a dyrektywy CRD V do prawa krajowego (tj. po 29 grudnia 2020), które z kolei spowodowały opóźnienia w przekazaniu powiadomień przez już istniejące finansowe spółki holdingowe (o działalności mieszanej). Po transpozycji dyrektywy CRD V, w 2021 i 2022 postępowań było bardzo dużo, po czym w 2023 ich liczba się ustabilizowała. Ponadto w nadzorowanych grupach nastąpił szereg zmian organizacyjnych, które skutkowały usunięciem finansowych spółek holdingowych (o działalności mieszanej) ze struktury danej grupy.

2.2 Postępowania w sprawie oceny kompetencji i reputacji

W 2023 Europejski Bank Centralny powiadomiono łącznie o 2573 indywidualnych postępowaniach w sprawie oceny kompetencji i reputacji^[46] dotyczących instytucji istotnych (tabela 3).

W 2023 roku 62% indywidualnych postępowań w sprawie oceny kompetencji i reputacji dotyczyło członków rad nadzorczych, a 28% – członków zarządów. Pozostałe indywidualne postępowania odnosiły się do osób pełniących najważniejsze funkcje (8%), dyrektorów oddziałów z państw trzecich (1,5%) oraz dodatkowych niewykonawczych stanowisk dyrektorskich (0,5%).

Proces oceny kompetencji i reputacji oraz przyjęcia przez EBC decyzji trwał średnio 109 dni, co nie przekraczało maksymalnego okresu wyznaczonego w pkt 179 wspólnych wytycznych ESMA i EUNB w sprawie oceny odpowiedniości członków organu zarządzającego i osób pełniących najważniejsze funkcje, wynoszącego cztery miesiące.

2.2.1 Oceny kompetencji i reputacji

Proces podejmowania przez EBC decyzji w sprawie kompetencji i reputacji stał się bardziej efektywny dzięki uproszczeniu procesów oraz opracowaniu i aktualizacji przewodników i formularzy, co Komisja Europejska odnotowała w drugim sprawozdaniu na temat jednolitego mechanizmu nadzorczego^[47]. Komisja stwierdziła również, że poczyniono znaczne postępy w zacieśnianiu współpracy z właściwymi organami krajowymi w dziedzinie oceny kompetencji i reputacji. Ponadto EBC prowadził dialog z branżą na seminarium zorganizowanym wspólnie z Europejskim Instytutem Uniwersyteckim we Florencji, które dotyczyło zróżnicowanego składu i skutecznego funkcjonowania organów zarządzających i komitetów w zmieniającym się i konkurencyjnym otoczeniu.

Co do różnorodnego składu organów zarządzających, w 2023 EBC wykorzystywał kryterium oceny kompetencji i reputacji „zbiorowa odpowiedniość”, by propagować różnorodność umiejętności i doświadczenia, płci, wieku i miejsca pochodzenia w organach zarządzających banków. Postanowił również wzmocnić swoje oczekiwania co do zbiorowej odpowiedniości organu zarządzającego obowiązujące w 2024, ze szczególnym naciskiem na wiedzę fachową w radach nadzorczych dotyczącą technologii informacyjno‑komunikacyjnych oraz zagrożeń dla bezpieczeństwa.

Ocena odpowiedniości może skutkować wprowadzeniem postanowień dodatkowych, jeżeli na podstawie pięciu kryteriów kompetencji i reputacji powstały pewne zastrzeżenia dotyczące osoby powoływanej, które należy złagodzić. W 2022 zmieniono podejście do postanowień dodatkowych, co doprowadziło do bardziej szczegółowych wymogów i terminów. Od tego czasu postanowienia dodatkowe w decyzjach stały się bardziej precyzyjne, a odsetek decyzji zawierających postanowienia dodatkowe zmniejszył się z 32% ogółu decyzji w 2022 do 9,5% w 2023. Zastrzeżenia wyrażane w ramach ocen kompetencji i reputacji w 2023 najczęściej dotyczyły dyspozycyjności, doświadczenia i konfliktów interesów. W rezultacie sformułowano 47 warunków, 179 zobowiązań i 21 zaleceń, co oznacza spadek z – odpowiednio – 58, 225 i 95 w 2022.

Jeżeli istnieją istotne zastrzeżenia co do odpowiedniości osoby powoływanej, EBC może uznać za konieczne przeprowadzenie bardziej szczegółowej oceny i ostatecznie może poinformować o zamiarze wydania decyzji negatywnej. W takiej sytuacji banki z reguły wycofują wniosek w ramach dialogu nadzorczego. W 2023 było dziesięć takich przypadków.

EBC dokonał 19 ponownych ocen członków organów zarządzających banków, głównie z powodu zastrzeżeń dotyczących reputacji (14 przypadków).

W 2023 EBC nadal opracowywał i propagował narzędzia informatyczne na potrzeby postępowań w sprawie oceny kompetencji i reputacji (zob. punkt 5.9.2).

2.3 Zgłaszanie naruszeń, egzekwowanie przepisów i nakładanie sankcji

2.3.1 Egzekwowanie przepisów i nakładanie sankcji

Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie SSM i rozporządzeniem ramowym w sprawie SSM podział uprawnień między EBC a właściwymi organami krajowymi w zakresie egzekwowania przepisów i nakładania sankcji zależy od charakteru domniemanego naruszenia, osoby odpowiedzialnej i środków, które należy zastosować. Kary nałożone przez EBC w ramach wypełnianych przez niego zadań nadzorczych oraz kary wprowadzone przez właściwe organy krajowe na wniosek EBC są ogłaszane na stronie internetowej EBC o sankcjach nadzorczych.

Sankcje są karą za nieprawidłowości w działaniu, a także środkiem odstraszającym wobec danego nadzorowanego podmiotu i całego sektora bankowego. Środki egzekwowania przepisów, takie jak okresowe kary pieniężne, mają zmusić nadzorowane podmioty do przestrzegania wymogów ostrożnościowych określonych w decyzjach i rozporządzeniach nadzorczych.

W 2023 EBC prowadził 14 postępowań w zakresie egzekwowania przepisów i nakładania sankcji. Postępowań w sprawie sankcji było 13 i w ich wyniku wydano dziewięć decyzji EBC^[48]. Natomiast w zakresie egzekwowania przepisów prowadzono jedno postępowanie, które skutkowało jedną decyzją EBC (tabela 4).

Ponadto w 2023 Europejski Bank Centralny wydał 18 wiążących decyzji nadzorczych przewidujących naliczanie okresowych kar pieniężnych za każdy dzień naruszenia w przypadku, gdy banki, których te decyzje dotyczą, nie spełnią wymogów ostrożnościowych w zakresie wzmocnienia procesu rozpoznawania ryzyka klimatycznego i środowiskowego w wyznaczonych w tych decyzjach terminach, które mieszczą się w przedziale od końca 2023 do końca 2024 (zob. punkt 1.2.4). Pod koniec 2023 postępowania dotyczące dodatkowych projektów decyzji przewidujących naliczanie okresowych kar pieniężnych były jeszcze w toku.

Łącznie pięć z 13 postępowań dotyczących sankcji prowadzonych w 2023 odnosiło się do podejrzeń o naruszenie stosowanego bezpośrednio prawa UE (w tym rozporządzeń i decyzji EBC) przez pięć instytucji istotnych. Trzy z tych postępowań zakończono w 2023 trzema decyzjami EBC o nałożeniu na trzy nadzorowane podmioty kar za naruszenie wymogów kapitałowych oraz zgłoszenie nieprawidłowych informacji w odniesieniu do wymogów w zakresie funduszy własnych z tytułu ryzyka rynkowego lub kredytowego. Łączna kwota tych kar wyniosła 17 925 000 EUR. Na koniec 2023 toczyły się jeszcze dwa postępowania.

Osiem pozostałych postępowań w sprawie sankcji prowadzonych w 2023 dotyczyło podejrzeń o naruszenie wymogów w zakresie kompetencji i reputacji, wynagrodzeń, zarządzania wewnętrznego i znacznych pakietów akcji, określonych w przepisach krajowych wdrażających dyrektywę w sprawie wymogów kapitałowych. Te postępowania odnosiły się do pięciu instytucji istotnych i jednej instytucji mniej istotnej i zakończyły się sześcioma wnioskami EBC do właściwych organów krajowych o wszczęcie postępowania.

Prowadzone w 2023 postępowanie w sprawie egzekwowania przepisów dotyczyło potencjalnego nałożenia okresowych kar pieniężnych na instytucję istotną w celu zmuszenia jej do przestrzegania wymogów ostrożnościowych w zakresie ryzyka stopy procentowej w portfelu bankowym wprowadzonych w decyzji EBC. Biorąc pod uwagę podjęte działania i dokumentację przedstawioną przez instytucję na etapie wysłuchania, EBC zdecydował, że okresowe kary pieniężne nie są konieczne, ponieważ już samo wszczęcie postępowania pomogło osiągnąć pożądany rezultat.

Na wykresie 9 przedstawiono zestawienie postępowań w zakresie egzekwowania przepisów i nakładania sankcji prowadzonych przez EBC w 2023 według natury domniemanego naruszenia.

Wykres 9

Postępowania w zakresie egzekwowania przepisów i nakładania sankcji według natury domniemanego naruszenia w 2023

Po otrzymaniu wniosków EBC o wszczęcie postępowania i zbadaniu przedmiotowych spraw zgodnie z prawem krajowym dwa właściwe organy krajowe w 2023 nałożyły dwie kary pieniężne na łączną kwotę 60 000 EUR.

Szczegółowe informacje, w tym obszerne statystyki dotyczące działań podjętych w 2023 przez EBC i właściwe organy krajowe w zakresie nakładania sankcji w związku z naruszeniami wymogów ostrożnościowych, zostaną przedstawione w specjalnym raporcie. Raport roczny o działaniach w zakresie nakładania sankcji w SSM w 2023 zostanie opublikowany na stronie internetowej EBC poświęconej nadzorowi bankowemu w drugim kwartale 2024.

2.3.2 Zgłaszanie naruszeń

Zgodnie z art. 23 rozporządzenia w sprawie SSM Europejski Bank Centralny ma obowiązek stworzyć skuteczne mechanizmy, żeby umożliwić wszystkim obywatelom informowanie o przypadkach naruszenia określonych przepisów prawa UE (ang. whistleblowing). Dlatego też uruchomił portal internetowy do zgłaszania naruszeń.

Zgłoszenia dokonywane za pomocą tego portalu i innymi kanałami (np. mejlem lub listownie) mają zagwarantowaną pełną anonimowość. Podczas wykonywania swoich zadań nadzorczych EBC bierze pod uwagę wszystkie dostępne informacje.

W 2023 EBC otrzymał 355 zgłoszeń od demaskatorów, o 74% więcej niż w poprzednim roku. Spośród nich 117 dotyczyło domniemanego złamania przepisów UE, z czego 106 wchodziło w zakres kompetencji nadzorczych EBC, a 11 – właściwych organów krajowych. Pozostałe zgłoszenia odnosiły się przede wszystkim do domniemanych naruszeń niezwiązanych z wymogami ostrożnościowymi (np. ochrony konsumentów), więc nie wchodziły w zakres mechanizmu zgłaszania naruszeń.

Spośród zgłoszonych domniemanych naruszeń, które wchodziły w zakres uprawnień nadzorczych EBC, najwięcej dotyczyło zarządzania wewnętrznego (87%) oraz obliczania funduszy własnych i wymogów kapitałowych (9%). Sprawy związane z zarządzaniem wewnętrznym odnosiły się głównie do zarządzania ryzykiem i kontroli wewnętrznej, wymogów dotyczących kompetencji i reputacji, struktury organizacyjnej oraz funkcji organu zarządzającego. Pełne zestawienie przedstawiono na wykresie 10.

Wykres 10

Domniemane naruszenia zgłoszone poprzez mechanizm dla demaskatorów

(proc.)

O informacjach otrzymanych poprzez mechanizm dla demaskatorów powiadamiano odpowiednie wspólne zespoły nadzorcze, które podejmowały decyzję o stosownych działaniach następczych.

Główne działania przeprowadzone w 2023 w następstwie zgłoszeń otrzymanych w tym roku lub wcześniej w odniesieniu do naruszenia określonych przepisów UE objęły:

• wewnętrzną ocenę na podstawie istniejącej dokumentacji (48%)
• wystąpienie do nadzorowanego podmiotu o dostarczenie dokumentów lub wyjaśnień (42%)
• wystąpienie o przeprowadzenie audytu wewnętrznego lub kontroli na miejscu (10%).

3 Wkład w zarządzanie kryzysowe

3.1 Przypadki kryzysowe w 2023

Obserwowane wiosną 2023 zaburzenia w sektorze bankowym, które rozpoczęły się od banków z USA i doprowadziły do przejęcia Credit Suisse, były najpoważniejszymi napięciami obejmującymi cały system bankowy od czasu wielkiego kryzysu finansowego. Sektor bankowy w europejskiej unii bankowej okazał się jednak odporny – miał solidny poziom kapitału i płynności. Tak więc w 2023 żadna instytucja istotna nie została uznana za będącą na progu upadłości lub zagrożoną upadłością na podstawie art. 18 ust. 1 lit. a) i art. 18 ust. 4 rozporządzenia w sprawie jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji^[49].

3.2 Stosunki z Jednolitą Radą ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji

W 2023 Europejski Bank Centralny kontynuował ścisłą współpracę z Jednolitą Radą ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji (SRB) na wszystkich szczeblach. Przewodniczący oraz kierownictwo wyższego i średniego szczebla obu organizacji regularnie się ze sobą kontaktowali. Ponadto przewodniczący Rady ds. Nadzoru EBC i przewodniczący SRB wspólnie odwiedzili kilka właściwych organów krajowych.

W następstwie zaburzeń w sektorze bankowym obserwowanych wiosną 2023 EBC i SRB pogłębiły współpracę^[50]. Kontynuowały omawianie dotychczas wyciągniętych wniosków i prowadziły działania następcze.

EBC i SRB w dalszym ciągu ściśle współpracowały w strategicznych obszarach wspólnego zainteresowania. W październiku 2023 zorganizowały wspólnie seminarium wysokiego szczebla poświęcone proponowanym zmianom w ramach zarządzania kryzysowego i gwarantowania depozytów z punktu widzenia nadzoru oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji.

EBC zaktualizował także swoje wewnętrzne wytyczne operacyjne, by wesprzeć pełne wdrożenie dwustronnego protokołu ustaleń, który został poddany przeglądowi w 2022. Podobnie jak w poprzednich latach, EBC uczestniczył w przeprowadzonej przez SRB symulacji kryzysu oraz w trójstronnym spotkaniu na wysokim szczeblu z udziałem organów ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, organów nadzoru, banków centralnych i ministerstw finansów z USA, Wielkiej Brytanii i unii bankowej.

EBC i SRB kontynuowały wspólne działania dotyczące pomiaru płynności i sprawozdawczości w tym zakresie. W związku z tym upoważniono wspólną grupę roboczą do prowadzenia corocznych wspólnych testów płynnościowych, sprawdzających przygotowanie banków na wypadek kryzysu. W październiku 2023 grupa robocza z powodzeniem zakończyła pierwszą rundę testów, która objęła 204 banki.

Ponadto ważną częścią współpracy między tymi dwiema organizacjami w dalszym ciągu były regularne kontakty między wspólnymi zespołami nadzorczymi EBC a wewnętrznymi zespołami SRB ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Szczególnie ścisłe współdziałanie dotyczyło banków objętych schematem zarządzania kryzysowego EBC.

Zgodnie z ramami regulacyjnymi konsultowano z SRB plany naprawcze przedłożone EBC przez instytucje istotne.

Ponadto, zgodnie z rozporządzeniem w sprawie jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, SRB zasięgała opinii EBC w sprawie projektów planów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz obliczania proponowanych składek ex ante płatnych przez instytucje istotne na rzecz jednolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji.

3.3 Zarządzanie kryzysowe w odniesieniu do instytucji mniej istotnych

W przypadku instytucji mniej istotnych zarządzanie kryzysowe wymaga bliskiej współpracy między właściwym organem krajowym a EBC. Chociaż należy do obowiązków nadzorczych właściwych organów krajowych, konieczność nasilenia współpracy i wymiany informacji pojawia się wtedy, kiedy dana instytucja zbliża się do punktu utraty rentowności, ponieważ za cofanie licencji odpowiada EBC.

Na wczesnym etapie kryzysu spowodowanego pogorszeniem się sytuacji finansowej instytucji mniej istotnej właściwy organ krajowy oficjalnie powiadamia o tym fakcie EBC. W 2023 EBC otrzymał od właściwych organów krajowych 13 takich powiadomień.

Po złożeniu powiadomienia o pogorszeniu się kondycji finansowej instytucji z reguły tworzone są grupy kontaktowe ds. zarządzania kryzysowego. W 2023, podobnie jak w poprzednich latach, te grupy – składające się z przedstawicieli EBC i właściwych organów krajowych – czuwały nad tym, żeby sytuacje kryzysowe były dokładnie monitorowane, a działania i decyzje nadzorcze – podejmowane szybko i w sposób skoordynowany. W trakcie roku działało 17 grup kontaktowych ds. zarządzania kryzysowego. Ponadto cofnięto dziesięć licencji bankowych i były trzy przypadki wygaśnięcia zezwolenia, w których instytucje mniej istotne same zrzekły się licencji. Podstawą do cofnięcia licencji może być m.in. niemożliwy do utrzymania model biznesowy, niska lub ujemna rentowność lub niedociągnięcia w zakresie zarządzania wewnętrznego i kontroli ryzyka.

W 2023 Europejski Bank Centralny i właściwe organy krajowe wspólnie zrewidowały zasady współpracy dotyczące zarządzania kryzysowego w odniesieniu do instytucji mniej istotnych, opierając się na doświadczeniu w tym zakresie zdobytym od powstania europejskiego nadzoru bankowego. To przedsięwzięcie miało na celu udoskonalenie tych zasad i zwiększenie ich skuteczności i jest częścią szerszych działań kilku instytucji europejskich obejmujących przegląd praktyk w obszarze zarządzania kryzysowego w odniesieniu do instytucji finansowych w trudnej sytuacji.

4 Współpraca międzyinstytucjonalna

4.1 Współpraca europejska i międzynarodowa

4.1.1 Współpraca z innymi unijnymi organami nadzoru i organami z państw spoza UE

Protokoły ustaleń zawarte między EBC a innymi organami nadzoru są publikowane na stronie internetowej EBC poświęconej nadzorowi bankowemu.

4.1.1.1 EBC i kolegia organów nadzoru

Na potrzeby nadzoru nad istotnymi grupami bankowymi prowadzącymi operacje poza unią bankową EBC uczestniczy w kolegiach organów nadzoru. Dzięki temu może opracowywać skoordynowane podejścia i decyzje nadzorcze oraz wspólne programy prac z innymi organami zaangażowanymi w nadzór nad daną transgraniczną grupą bankową. EBC organizuje kolegia w sytuacji, gdy jako organ nadzoru z państwa pochodzenia odpowiada za nadzór skonsolidowany nad daną grupą bankową. W przypadku gdy jest organem nadzoru z państwa przyjmującego i nadzoruje określone podmioty z danej grupy bankowej, uczestniczy w kolegiach organów nadzoru na zaproszenie. W 2023 kolegia organów nadzoru zajmowały się 47 bankami będącymi pod bezpośrednim nadzorem EBC.

4.1.1.2 Zacieśnienie współpracy z krajowymi organami nadzoru rynku i unijnymi organami spoza SSM

Ponieważ istotne grupy bankowe prowadzą operacje na rynkach instrumentów finansowych, EBC współpracuje z krajowymi organami nadzoru rynku z UE na zasadach określonych w prawie unijnym.

EBC dalej wzmacniał wymianę informacji i współpracę z krajowymi organami nadzoru z państw członkowskich UE spoza SSM w zakresie działalności istotnych grup bankowych w tych krajach.

4.1.1.3 Współpraca z innymi sektorowymi organami nadzoru z UE i organami nadzoru ostrożnościowego spoza UE

Na podstawie dyrektywy o konglomeratach finansowych^[51] EBC jest zobowiązany do współpracy z właściwymi organami na potrzeby dodatkowego nadzoru nad konglomeratami finansowymi. W przypadku grup z instytucjami dominującymi, nad którymi EBC sprawuje nadzór skonsolidowany, EBC odpowiada za opracowanie odnośnych ustaleń koordynacyjnych. W 2023 EBC pełnił funkcję koordynatora w odniesieniu do 29 konglomeratów finansowych^[52].

Zapewnianiem spójnego podejścia do nadzoru nad konglomeratami finansowymi w całym SSM zajmuje się interdyscyplinarny zespół złożony z ekspertów z EBC i właściwych organów krajowych.

W 2023 EBC wzmocnił również kontakty z organami nadzoru ostrożnościowego spoza UE w zakresie stosowania nadzorczych technologii cyfrowych. Obejmowało to współpracę z Systemem Rezerwy Federalnej, Bankiem Anglii i brytyjskim organem nadzoru finansowego na potrzeby stworzenia aplikacji opartej na uczeniu maszynowym, mającej pomagać nadzorcom w rozpoznawaniu określonych zagrożeń informatycznych i cybernetycznych przy użyciu technologii przetwarzania języka naturalnego. Obecnie eksperci z czterech instytucji współpracują w ramach interdyscyplinarnego zespołu do zadań specjalnych, który we wrześniu 2024 ma przedstawić tzw. dowód koncepcji.

4.1.1.4 Programy oceny sektora finansowego prowadzone przez MFW

Programy oceny sektora finansowego (FSAP) prowadzone przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW) to kompleksowe, dogłębne oceny sektora finansowego danego kraju.

W przeprowadzonym w 2018 programie FSAP dotyczącym strefy euro ocenie poddano architekturę nadzoru bankowego oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. EBC wdrożył w swoich praktykach nadzorczych większość zaleceń MFW. Równolegle unijni współprawodawcy zajmowali się zaleceniami wymagającymi zmian w prawie UE. Następny program FSAP dotyczący strefy euro, zaplanowany na 2024, ma obejmować dogłębną ocenę nadzoru nad instytucjami istotnymi.

W 2023 MFW ukończył krajowy program FSAP dla Belgii, kontynuował prace w ramach programu FSAP dotyczącego Holandii oraz uruchomił programy FSAP w odniesieniu do Luksemburga, Słowacji i Hiszpanii. Krajowe programy FSAP obejmują ocenę zagadnień niezwiązanych z bankowością, takich jak krajowe przepisy ubezpieczeniowe i makroostrożnościowe, oraz całościową ocenę zagadnień bankowych, ze szczególnym uwzględnieniem tych, które wchodzą w zakres kompetencji krajowych organów nadzorujących instytucje mniej istotne, lub związanych z przeciwdziałaniem praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Bierze się przy tym pod uwagę, że ukończenie budowy unii bankowej wymaga dalszych prac.

Udział EBC w krajowych konsultacjach MFW prowadzonych na podstawie art. IV w odniesieniu do państw objętych europejskim nadzorem bankowym dotyczy zagadnień mikro- i makroostrożnościowych, odpowiednio do kompetencji EBC w tych obszarach.

4.2 Wkład w prace nad europejskimi i międzynarodowymi ramami regulacyjnymi

4.2.1 Wkład w prace Rady Stabilności Finansowej

W 2023, w warunkach uporczywej inflacji, wyższych stóp procentowych i zaostrzenia warunków finansowych, Rada Stabilności Finansowej (FSB) koncentrowała się na eliminowaniu wykrytych źródeł podatności na zagrożenia w systemie finansowym i wzmacnianiu jego odporności w drodze zmian strukturalnych. Te działania wspierały realizację priorytetów prezydencji grupy G20 dotyczących sektora finansowego.

Jako członek FSB Nadzór Bankowy EBC uczestniczył w pracach różnych zespołów. Te prace dotyczyły: a) sfinalizowania zaleceń w sprawie rynków kryptoaktywów i związanej z nimi działalności, b) planu działań w dziedzinie klimatu, m.in. uspójnienia ujawnianych informacji finansowych związanych z klimatem, c) sfinalizowania zestawu narzędzi na potrzeby zarządzania ryzykiem związanym z podmiotami zewnętrznymi, d) wersji ostatecznej raportu w sprawie zaleceń na rzecz większej konwergencji w zakresie zgłaszania cyberincydentów, e) planowania restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz przygotowań na wypadek kryzysu, w tym usunięcia przeszkód w finansowaniu transgranicznym w procesie restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz omówienia kwestii operacjonalizacji narzędzi dla celów tego procesu, a także f) przeglądu wniosków wyciągniętych z zaburzeń na rynku bankowym z wiosny 2023 (w tym na potrzeby międzynarodowych ram restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji).

Nadzór Bankowy EBC uczestniczył w posiedzeniach plenum FSB, Stałego Komitetu ds. Implementacji Standardów oraz Stałego Komitetu ds. Współpracy Nadzorczej i Regulacyjnej. W siedzibie EBC w czerwcu 2023 odbyło się stacjonarne posiedzenie Stałego Komitetu ds. Współpracy Nadzorczej i Regulacyjnej, a w lipcu 2023 – stacjonarne posiedzenie plenum FSB. EBC uczestniczył także w pracach grupy sterującej ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, regionalnej grupy konsultacyjnej ds. Europy i okrągłego stołu ds. audytu zewnętrznego.

Oprócz wymienionych już zagadnień w 2024 Nadzór Bankowy EBC będzie współpracować z FSB w zakresie polityki planowania transformacji, działań następczych w związku z zaburzeniami na rynku bankowym z wiosny 2023, gotowości do obsługi depozytów zabezpieczających oraz wdrażania należytych praktyk dotyczących wynagrodzeń.

4.2.2 Wkład w proces bazylejski i aktualizacja podstawowych zasad efektywnego nadzoru bankowego

W 2023 EBC w dalszym ciągu wnosił znaczny wkład w prace Bazylejskiego Komitetu Nadzoru Bankowego (BCBS). Aktywnie uczestniczył w pracach zespołów, dzielił się wiedzą ekspercką w grupach BCBS oraz współpracował z członkami Komitetu Bazylejskiego na szczeblu unijnym i międzynarodowym.

Jednym z kluczowych osiągnięć był raport w sprawie zaburzeń w sektorze bankowym z 2023, będący podsumowaniem regulacyjnych i nadzorczych wniosków wynikających z zakłóceń na rynku bankowym z wiosny 2023. W raporcie podkreślono znaczenie praktyk w zakresie zarządzania ryzykiem i zasad zarządzania wewnętrznego w bankach, konieczność ustanowienia silnego i skutecznego nadzoru dla zapewnienia bezpieczeństwa i dobrej kondycji banków oraz fundamentalne znaczenie ostrożnych i solidnych standardów regulacyjnych dla ochrony stabilności finansowej.

Kolejnym kluczowym osiągnięciem było rozpoczęcie konsultacji publicznych na temat aktualizacji podstawowych zasad efektywnego nadzoru bankowego. Zmiany zaproponowane w dokumencie konsultacyjnym obejmują jednoznaczne uznanie ponadnarodowych ram nadzoru takich jak jednolity mechanizm nadzorczy, wpływu ryzyka finansowego związanego z klimatem i cyfryzacji finansów oraz znaczenia oceny utrzymywalności modeli biznesowych i odporności operacyjnej banków.

Innym kluczowym dokonaniem było rozpoczęcie konsultacji publicznych na temat a) zasad ujawniania informacji o ryzyku finansowym związanym z klimatem w ramach filaru III (zob. ramka 7), b) ujawniania ekspozycji banków na kryptoaktywa, wraz z projektem standaryzowanej tabeli dla celów ujawniania informacji oraz zestawu formularzy na potrzeby wykazywania ekspozycji i operacji banków w zakresie kryptoaktywów, c) zmian do standardu dotyczącego ekspozycji banków na kryptoaktywa, opublikowanego w grudniu 2022, oraz d) projektu zmian do standardu dotyczącego ryzyka stopy procentowej w portfelu bankowym.

EBC nadal współprzewodniczył grupie zadaniowej BCBS ds. ryzyka finansowego związanego z klimatem oraz grupie BCBS ds. polityki i standardów. W czerwcu 2023 w siedzibie EBC we Frankfurcie nad Menem odbyło się posiedzenie grupy ds. współpracy nadzorczej.

4.2.3 Wkład w prace Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego

W 2023 Nadzór Bankowy EBC kontynuował ścisłą współpracę z Europejskim Urzędem Nadzoru Bankowego (EUNB) w celu upowszechniania spójnego podejścia do nadzoru w całym europejskim sektorze bankowym oraz działania na rzecz bezpieczeństwa i dobrej kondycji instytucji kredytowych i stabilności systemu finansowego.

Jednym ze wspólnych przedsięwzięć było przeprowadzenie w 2023 ogólnounijnego testu warunków skrajnych, który umożliwił nadzorcom ocenę odporności europejskiego sektora bankowego. EBC współpracował też z EUNB przy uruchomieniu jednorazowej analizy scenariusza dotyczącego ryzyka klimatycznego w związku z unijnym pakietem „Gotowi na 55”, której celem była ocena odporności sektora finansowego w tym zakresie. Razem z Jednolitą Radą ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji EBC i EUNB wydały wspólne oświadczenie w następstwie umorzenia obligacji AT1 Credit Suisse. Pomogło to objaśnić unijne ramy restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz uspokoić europejskie rynki instrumentów w kapitale dodatkowym Tier I.

EBC był również zaangażowany w prace regulacyjne EUNB – w ramach których wnosił wkład w różne projekty i wspomagał ich realizację – dotyczące m.in. planu rozwoju polityki EUNB w odniesieniu do rozporządzenia w sprawie rynków kryptoaktywów oraz sfinalizowania wytycznych EUNB w sprawie ogólnej możliwości naprawy w planowaniu naprawy, których celem jest zwiększenie użyteczności planów naprawy i skuteczności przygotowań na wypadek kryzysu. Ponadto – jako członek podkomitetu ds. operacyjnej odporności cyfrowej w ramach Wspólnego Komitetu Europejskich Urzędów Nadzoru – EBC uczestniczył w projektowaniu zakresów kompetencji regulacyjnych na potrzeby aktu w sprawie operacyjnej odporności cyfrowej. Przyczynił się również do opracowania raportu EUNB z monitorowania realizacji Bazylei III, analizującego skutki zmian dotyczących UE i będącego kluczową częścią procesu finalizacji Bazylei III.

Jeśli chodzi o procedurę EUNB „przestrzegaj lub wyjaśnij”, w 2023 Nadzór Bankowy EBC poinformował EUNB o stanie przestrzegania jednego zbioru wytycznych, co udokumentowano na stronie internetowej EBC poświęconej nadzorowi bankowemu. Nadzór Bankowy EBC dąży do przestrzegania wszystkich obowiązujących wytycznych wydanych przez EUNB lub Wspólny Komitet Europejskich Urzędów Nadzoru.

EBC współpracuje z EUNB i innymi zainteresowanymi podmiotami w celu utworzenia wspólnego komitetu ds. sprawozdawczości banków, złożonego z przedstawicieli organów europejskich i krajowych, oraz grupy kontaktowej ds. sprawozdawczości, w skład której wejdą eksperci z branży bankowej. Pierwsze posiedzenie wspólnego komitetu ds. sprawozdawczości banków ma się odbyć w 2024. Trwają już prace nad stworzeniem słownika danych sektorowych zgodnie ze strategią Komisji Europejskiej dotyczącą danych nadzorczych, uszczegółowieniem sprawozdawczości nadzorczej oraz dalszym zintegrowaniem sprawozdawczości statystycznej i nadzorczej.

5 Struktura organizacyjna Nadzoru Bankowego EBC

5.1 Rozliczanie się z odpowiedzialności

Raport roczny stanowi dla Nadzoru Bankowego EBC jedną z głównych form rozliczania się przed Parlamentem Europejskim i Radą Unii Europejskiej, czego wymaga rozporządzenie w sprawie SSM. Zgodnie z tym rozporządzeniem uprawnienia nadzorcze EBC są obwarowane stosownymi wymogami w zakresie przejrzystości i rozliczalności. EBC przywiązuje wielką wagę do utrzymywania i pełnego przestrzegania zasad odpowiedzialności demokratycznej, określonych szczegółowo w porozumieniu międzyinstytucjonalnym między Parlamentem Europejskim a EBC oraz protokole ustaleń między Radą UE a EBC.

W 2023 przewodniczący Rady ds. Nadzoru czterokrotnie występował przed Komisją Gospodarczą i Monetarną Parlamentu Europejskiego – podczas trzech regularnych wysłuchań publicznych i jednej doraźnej wymiany poglądów. W trakcie wysłuchania publicznego, które odbyło się 21 marca 2023, przewodniczący przedstawił raport roczny EBC z działalności nadzorczej za rok 2022. Tego samego dnia uczestniczył, wraz z przewodniczącym Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego, w doraźnej wymianie poglądów na temat upadku Silicon Valley Bank i jego wpływu na stabilność finansową w Europie. Pozostałe dwa regularne wysłuchania publiczne odbyły się 28 czerwca i 7 listopada 2023. Omawiano na nich przede wszystkim ryzyko wynikające z perspektyw makroekonomicznych, w szczególności wpływ podwyżek stóp procentowych na sektor bankowy i deponentów, a także wnioski wyciągnięte z obserwowanych wiosną zaburzeń rynkowych i rozwój sytuacji w zakresie kredytów zagrożonych. Poruszono też kwestie zagrożeń pojawiających się w związku z sektorem kryptoaktywów i instytucjami finansowymi niebędącymi bankami, a także dossier ustawodawczych mających na celu wzmocnienie unii bankowej, takich jak pakiet bankowy oraz przegląd ram zarządzania kryzysowego w bankach i gwarantowania depozytów.

W 2023 przewodniczący Rady ds. Nadzoru odpowiedział na dwa pytania od posłów do Parlamentu Europejskiego wymagające odpowiedzi na piśmie związane z nadzorem bankowym oraz – w ramach obowiązków sprawozdawczych EBC wobec parlamentów krajowych – na jedno pytanie wymagające odpowiedzi na piśmie otrzymane od posła do parlamentu krajowego. Wszystkie odpowiedzi opublikowano na stronie internetowej EBC. Dotyczyły one działalności nadzorowanych instytucji w Rosji, prac nadzorczych w odniesieniu do ekspozycji banków na sektory podatne na zagrożenia oraz inicjatyw ustawodawczych na rzecz promowania rynku wtórnego kredytów zagrożonych.

Ponadto zgodnie z porozumieniem międzyinstytucjonalnym EBC udostępniał Parlamentowi Europejskiemu protokoły posiedzeń Rady ds. Nadzoru i streszczenia jej seminariów.

Dodatkowo, żeby jeszcze wzmocnić dialog między EBC a Parlamentem Europejskim, Nadzór Bankowy EBC odpowiedział na uwagi i sugestie przedstawione przez Parlament Europejski w rezolucji w sprawie unii bankowej – sprawozdanie za rok 2022. EBC w swojej odpowiedzi^[55] odniósł się do zmian w sektorze bankowym, ryzyka klimatycznego i środowiskowego oraz dossier ustawodawczych mających znaczenie dla nadzoru bankowego.

Jeśli chodzi o kontakty z Radą UE w 2023, przewodniczący Rady ds. Nadzoru dwukrotnie uczestniczył w wymianie poglądów z Eurogrupą: 15 maja i 8 listopada. Przed każdą z tych rozmów EBC opublikował podsumowanie swoich odpowiednich działań nadzorczych^[56]. Do głównych tematów dyskusji należały: stan europejskiego systemu bankowego w obecnej sytuacji makroekonomicznej i geopolitycznej, priorytety nadzorcze oraz kwestie regulacyjne i instytucjonalne.

5.1.1 Przegląd SSM przeprowadzony przez Komisję Europejską i sprawozdanie specjalne Europejskiego Trybunału Obrachunkowego dotyczące nadzoru UE nad ryzykiem kredytowym banków

18 kwietnia 2023 Komisja Europejska opublikowała sprawozdanie z drugiego przeglądu jednolitego mechanizmu nadzorczego. Przegląd wykazał, że SSM ogółem funkcjonuje dobrze i stał się rozwiniętym stałym organem nadzoru, który osiąga cele określone w chwili jego utworzenia. SSM pomaga pilnować, żeby banki były odpowiednio przygotowane i dokapitalizowane na wypadek kryzysów gospodarczych i finansowych. Ponadto zapewnia dobrej jakości, proaktywny nadzór bankowy, który szybko dostosowuje się do wyzwań w zakresie nadzoru, co było widoczne w czasie kryzysu związanego z COVID‑19.

12 maja 2023 Europejski Trybunał Obrachunkowy opublikował sprawozdanie specjalne dotyczące nadzoru UE nad ryzykiem kredytowym banków. Stwierdził w nim, że przeprowadzane przez EBC nadzorcze oceny ryzyka kredytowego banków wykazują pewne niedociągnięcia, ale ogólnie są dobrej jakości. Załącznik do sprawozdania zawiera komentarze EBC do ustaleń sprawozdania. EBC z zadowoleniem przyjmuje wyniki kontroli Trybunału i jego zalecenia, które przyczynią się do dalszej poprawy procesów. EBC niezmiennie zobowiązuje się do stosowania najwyższych standardów w nadzorze bankowym i doskonalenia swoich praktyk nadzorczych.

Europejski Trybunał Obrachunkowy zakończył także działania prowadzone w następstwie kontroli z 2016 – sprawozdanie specjalne nr 29/2016 pt. „Jednolity Mechanizm Nadzorczy – dobry początek, lecz konieczne są dalsze usprawnienia”. Wyniki opisano w załączniku do sprawozdania specjalnego dotyczącego nadzoru UE nad ryzykiem kredytowym banków.

5.2 Przejrzystość i komunikacja

W 2023 przewodniczący i wiceprzewodniczący Rady ds. Nadzoru wygłosili 26 przemówień, a przedstawiciele EBC w tym organie – 12 przemówień. Wszyscy udzielili w sumie 32 wywiadów w mediach oraz opublikowali dziewięć wpisów na blogu i artykułów. Przewodniczący wystąpił też na dwóch konferencjach prasowych poświęconych wynikom procesu przeglądu i oceny nadzorczej (SREP) za lata 2022 i 2023. Nadzór Bankowy EBC opublikował cztery podcasty oraz 28 komunikatów prasowych, a także inne opracowania, w tym pisma do posłów do PE, wytyczne dla banków i statystyki nadzorcze. Aktualne informacje i najnowsze doniesienia o bieżących projektach i ustaleniach nadzorczych przedstawiano na łamach Supervision Newsletter – cyfrowego kwartalnika subskrybowanego przez 10 tys. osób.

W 2023 Nadzór Bankowy EBC opublikował wyniki testu warunków skrajnych i rozpoczął cztery konsultacje publiczne. Te konsultacje były poświęcone rzetelnym praktykom w zakresie zarządzania ryzykiem kredytowym kontrahenta i postępowania z tym ryzykiem, uaktualnionemu przewodnikowi EBC dotyczącemu modeli wewnętrznych, przewodnikowi dotyczącemu efektywnej agregacji danych o ryzyku i sprawozdawczości w zakresie ryzyka oraz projektowi przewodnika dotyczącego sprawozdawczości konglomeratów finansowych w zakresie znacznej koncentracji ryzyka oraz transakcji wewnątrzgrupowych. W reakcji na zaburzenia w szwajcarskim sektorze bankowym Nadzór Bankowy EBC niezwłocznie objaśnił obowiązujące w UE przepisy dotyczące restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków. Informował także o nałożonych sankcjach i opublikował wyniki zewnętrznego przeglądu procesu SREP (zob. punkt 1.3.1.7). Ponadto zorganizował piąte forum EBC na temat nadzoru bankowego. W celu wzmocnienia dialogu między Nadzorem Bankowym EBC a specjalistami rynkowymi EBC zorganizował dwa posiedzenia grupy nadzoru bankowego ds. kontaktów z rynkiem (Banking Supervision Market Contact Group, BSMCG) poświęcone perspektywom ryzyka dla europejskiego sektora bankowego.

W 2023 Europejski Bank Centralny odpowiedział na 1355 pytań od społeczeństwa związanych z nadzorem bankowym. W szczególności odniósł się do jednej petycji, w której obywatele wyrazili obawy co do wpływu zmiany klimatu na europejski sektor finansowy, i odpowiedział na pytania dotyczące klimatycznego testu warunków skrajnych. Przy pomocy centrum dla zwiedzających EBC zorganizował wykłady na temat nadzoru bankowego, w których uczestniczyło 401 osób, oraz przybliżył 9096 przyjętym gościom (8903 na miejscu i 193 wirtualnie) najważniejsze zadania EBC i podstawy europejskiego nadzoru bankowego.

5.3 Pracownicy Nadzoru Bankowego EBC

5.3.1 Nabór

Nadzór Bankowy EBC na ogół ogłasza wolne stanowiska najpierw wewnętrznie, z wyjątkiem stanowisk najniższego szczebla, które są ogłaszane na rynku zewnętrznym. W 2023 w ramach kampanii zewnętrznych zatrudnił 40 osób na stanowiska długoterminowe.

Wykres 11

Liczba mianowań według grupy pracowników w 2023

W związku z coroczną rotacją 48 pracowników przeniosło się do nowego wspólnego zespołu nadzorczego dla uniknięcia zbyt bliskiej relacji z nadzorowanym bankiem oraz wsparcia rozwoju osobistego i zawodowego.

5.3.2 Programy wymiany

Niezależnie od programu wymian pracowniczych w obrębie SSM (zob. punkt 5.4) Nadzór Bankowy EBC przystąpił do Programu Schumana, w ramach którego pracownicy z całego Europejskiego Systemu Banków Centralnych i europejskiego nadzoru bankowego mogą pracować w różnych instytucjach nad wspólnymi projektami.

Oprócz wymiany między EBC a Europejskim Urzędem Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych, która rozpoczęła się 1 lutego 2023, ogłoszono nabór zgłoszeń do wymian między EBC a Europejskim Bankiem Inwestycyjnym, Europejskim Urzędem Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych oraz Jednolitą Radą ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji.

5.3.3 Budowanie potencjału

W 2023 Nadzór Bankowy EBC przeprowadził ocenę gotowości organizacyjnej i wskazał trzy obszary wymagające rozwoju: ryzyko informatyczne i cybernetyczne, ryzyko klimatyczne i transformację cyfrową.

Na podstawie tej analizy opracowano plan budowania potencjału SSM na 2024. Plan obejmie środki służące lepszemu odkrywaniu zdolności i dopasowywaniu ich do potrzeb organizacyjnych, szkoleń i innych form kształcenia oraz skuteczniejszemu rekrutowaniu nowych talentów. W związku z tym, żeby wesprzeć inicjatywy we wskazanych trzech obszarach, do elastycznej puli SSM na 2024 przydzielono 35 stanowisk.

5.3.4 Różnorodność i włączenie

Nadzór Bankowy EBC przykłada dużą wagę do upowszechniania różnorodności i włączenia społecznego we wszystkich możliwych formach. Jednym z priorytetów strategicznych pozostaje równowaga płci. Kobiety stanowią 43% ogółu pracowników Nadzoru Bankowego EBC, przy czym ich odsetek różni się nieco w zależności od szczebla organizacyjnego. Na szczeblu analityka wzrósł o 2 pkt proc., do 52%. Na szczeblu eksperta spadł o 4 pkt proc., do 39%. A na szczeblach kierownika zespołu i kadry zarządzającej wzrósł – odpowiednio – o 2 i 1 pkt proc., do 34% i 35%. EBC będzie nadal zwiększać starania na rzecz osiągnięcia równowagi płci.

Rysunek 1

Statystyki dotyczące pracowników Nadzoru Bankowego EBC

5.4 Integracja SSM

W 2023 EBC, wraz z właściwymi organami krajowymi, opracował program multidyscyplinarnych szkoleń dotyczących podstaw SSM, który uruchomiono na początku 2024. Ten program powstał we współpracy z Europejskim Instytutem Uniwersyteckim i mogą w nim uczestniczyć wszyscy pracownicy europejskiego nadzoru bankowego. Celem programu jest osiągnięcie jednolitego poziomu umiejętności technicznych i wiedzy na temat fundamentalnych i nowych zagadnień nadzorczych.

SSMnet – wspólna platforma umożliwiająca dzielenie się informacjami i wiedzą – dzięki nowym treściom i funkcjom dostosowanym do potrzeb użytkowników jest teraz skuteczniejszym kanałem komunikacji bezpośredniej w europejskim nadzorze bankowym. Pracownicy wszystkich krajowych organów nadzoru i EBC zamieszczali tam interesujące treści, m.in. informacje o działaniach wewnętrznych, ważnych spotkaniach i wynikach okresowego badania ankietowego na temat współpracy przeprowadzanego w całym SSM.

Żeby wzmocnić wspólną kulturę nadzoru, w 2023 opracowano ważną inicjatywę na rzecz integracji, która została uruchomiona na początku 2024. Ma ona sprawić, by rok, w którym SSM obchodzi swoje dziesięciolecie, stał się rokiem integracji, co ma polegać na tym, że wszystkie krajowe organy nadzoru i EBC będą zapewniać pracownikom więcej możliwości nawiązywania między sobą kontaktów.

W 2023 w ramach programu wymian pracowniczych w obrębie SSM organizowano zamiany z dotychczasowymi partnerami (Autorité de contrôle prudentiel et de résolution i Banco de España) i nowymi instytucjami (Banca d’Italia i De Nederlandsche Bank). Takie wymiany między pracownikami EBC i krajowych organów nadzoru pełnią ważną rolę, ponieważ tworzą przekrojowe ścieżki kariery zawodowej w ramach europejskiego nadzoru bankowego. Czasowo stanowiskami zamieniło się 15 par pracowników.

Zacieśniono także współpracę w zakresie najważniejszych zagadnień nadzorczych. Do grup eksperckich zajmujących się współpracą hybrydową z powodzeniem włączono ponad 50 nadzorców z krajowych organów nadzoru. Żeby jeszcze wzmocnić współpracę i wymianę wiedzy fachowej między inspektorami, społeczność zajmująca się kontrolami na miejscu uruchomiła w ramach programu pilotażowego dwa centra kompetencji dla konkretnych obszarów ryzyka. Ponadto w celu dalszego zacieśniania współpracy określono najlepsze praktyki w zakresie dzielenia się wiedzą i funkcjonowania sieci SSM.

Ponieważ bliższa współpraca wiąże się z zintegrowanym planowaniem, żeby usprawnić oceny nadzorcze i ułatwić przełożenie priorytetów strategicznych na plany nadzorcze, wprowadzono zasady dotyczące tolerancji na ryzyko (zob. punkt 1.3.1).

5.5 Cyfryzacja SSM

Jako że sektor bankowy staje się coraz bardziej złożony, a zasoby nadzorcze są coraz mocniej ograniczone, europejski nadzór bankowy – by nadążać za zmianami w środowisku bankowym i przeciwdziałać pojawiającym się ryzykom nadzorczym – zwrócił się w kierunku cyfryzacji. Tak więc od 2020 traktuje priorytetowo agendę cyfrową i inwestuje w różne technologie nadzorcze (suptech).

Obecnie funkcjonuje ok. 14 narzędzi suptech, które skutecznie spełniają różne potrzeby nadzorców. Na przykład Navi – platforma analityki sieci i zaawansowanej wizualizacji – generuje kluczowe wnioski z powiązanych danych, takich jak struktury własnościowe instytucji istotnych. Z kolei Agora umożliwia scentralizowany dostęp do wszystkich danych ostrożnościowych wykorzystywanych w europejskim nadzorze bankowym.

O ile w 2022 uruchomiono wiele narzędzi, o tyle w 2023 prowadzono istotne działania na rzecz lepszego połączenia i zintegrowania tych narzędzi z otoczeniem informatycznym, rozbudowy platform suptech, wspierania nadzorców w ich praktycznym wykorzystaniu oraz badania nowych możliwości technologicznych. Początkowe inwestycje w technologie przyczyniły się również do rozwoju supernowoczesnej infrastruktury, która umożliwia szersze korzystanie ze sztucznej inteligencji (AI). Warto tu wymienić narzędzie Virtual Lab, ultranowoczesną platformę opartą na technologii chmury. Usprawniła ona współpracę i cyfrową wymianę informacji i umożliwiła użytkownikom badanie możliwości nowatorskich technologii, w tym stosujących generatywną sztuczną inteligencję. Obejmowało to m.in. przeszukiwanie danych nadzorczych z wykorzystaniem języka naturalnego oraz testowanie funkcjonalności chatbota w odniesieniu do regulacji i metodyk nadzorczych.

Ponadto w 2023 zakończył się pierwszy strategiczny cykl agendy cyfrowej SSM, w ramach którego w pełni wdrożono schemat cyfryzacji SSM. Obecnie trwają prace nad nową strategią cyfrową SSM na lata 2024−2028. Jednym z jej głównych celów jest stworzenie skonsolidowanego nadzorczego centrum sterowania, które będzie obejmować najczęściej potrzebne dane, najnowsze wiadomości oraz aplikacje i systemy informatyczne.

Ponadto europejski nadzór bankowy zaczął wdrażać model operacyjny dla swojej agendy cyfrowej w ustalonym kształcie, co obejmuje wzmocnienie zespołów wewnętrznych i zmniejszenie zależności od konsultantów zewnętrznych przy tworzeniu i serwisowaniu aplikacji i platform suptech. W związku z tym uruchomił inicjatywę „centrum suptech”, w ramach której pewne właściwe organy krajowe będą opracowywać rozwiązania w zakresie suptech i udostępniać je do stosowania w całym SSM.

5.6 Proces decyzyjny

5.6.1 Posiedzenia i decyzje Rady ds. Nadzoru i Komitetu Sterującego

W 2023 odbyło się 20 posiedzeń Rady ds. Nadzoru EBC. W związku z dalszym złagodzeniem obostrzeń pandemicznych pięć posiedzeń odbyło się we Frankfurcie nad Menem i jedno w Dubrowniku. Pozostałe posiedzenia miały formę wideokonferencji.

Dodatkowo Rada ds. Nadzoru zorganizowała dwie nieformalne wymiany poglądów i informacji na temat aktualnej sytuacji w sektorze finansowym i seminarium poświęcone kwestiom istotnym dla nadzoru. Na zaproszenie Banca d’Italia w październiku 2023 w Rzymie odbyło się strategiczne spotkanie Rady ds. Nadzoru, podczas którego rozmawiano o dalszych krokach na rzecz integracji SSM, działaniach w następstwie sprawozdania grupy eksperckiej na temat procesu SREP, sposobach na zwiększenie skuteczności nadzoru i priorytetach EUNB na 2024.

W 2023 odbyły się cztery posiedzenia Komitetu Sterującego^[57] Rady ds. Nadzoru, wszystkie w trybie wideokonferencji.

Komitet Sterujący odbył 13 dodatkowych posiedzeń poświęconych cyfryzacji oraz uproszczeniu procesów i integracji SSM. Wszystkie te posiedzenia odbyły się w trybie wideokonferencji i mogli wziąć w nich udział wszyscy zainteresowani członkowie Rady ds. Nadzoru.

W maju opublikowano ogłoszenie o naborze na stanowisko przewodniczącego Rady ds. Nadzoru i 13 września 2023 Rada Prezesów EBC – spośród kandydatów z listy udostępnionej wcześniej Parlamentowi Europejskiemu i Radzie UE – powołała na to stanowisko Claudię Buch, która miała zastąpić Andreę Enrię z dniem 1 stycznia 2024. 20 września Claudia Buch wzięła udział w wysłuchaniu publicznym przed Komisją Gospodarczą i Monetarną Parlamentu Europejskiego, która poparła jej nominację. Przedstawiona przez EBC kandydatura została potem zatwierdzona przez Parlament Europejski na sesji plenarnej 3 października i potwierdzona decyzją wykonawczą Rady UE z 19 października 2023, która ma zastosowanie od 1 stycznia 2024.

W 2023 EBC wydał 2403 decyzje nadzorcze^[58] dotyczące określonych nadzorowanych podmiotów (rysunek 2). Z tego 1286 decyzji zostało przyjętych przez kierowników jednostek organizacyjnych EBC zgodnie z ogólnymi zasadami przekazywania uprawnień decyzyjnych w odniesieniu do instrumentów prawnych związanych z zadaniami nadzorczymi. Natomiast 1117 decyzji zostało przyjętych przez Radę Prezesów w trybie zatwierdzenia przy braku sprzeciwu na podstawie projektów złożonych przez Radę ds. Nadzoru. Wśród spraw, których dotyczyły te decyzje, jest 189 operacji^[59] (takich jak utworzenie oddziałów), które EBC zatwierdził w sposób dorozumiany przez niezgłoszenie sprzeciwu w wyznaczonym terminie.

Większość decyzji nadzorczych dotyczyła ocen kompetencji i reputacji (48,4%), funduszy własnych (9,6%), uprawnień krajowych (7,9%), modeli wewnętrznych (7,7%), procesu SREP (4,7%) oraz sprawozdawczości doraźnej (4,7%).

Oprócz ostatecznych projektów decyzji dotyczących określonych banków, przedłożonych Radzie Prezesów do przyjęcia, Rada ds. Nadzoru wydała również decyzje w kilku sprawach o charakterze przekrojowym. Te decyzje dotyczyły w szczególności zaplanowanego na 2024 testu warunków skrajnych w zakresie odporności cybernetycznej w SSM, ostatecznych wyników ogólnounijnego testu warunków skrajnych przeprowadzonego przez EUNB w 2023, zasad i rozwiązań operacyjnych dotyczących publikowania informacji o okresowych karach pieniężnych nakładanych przez EBC, priorytetów nadzorczych na lata 2024−2026 oraz zasad opiniowania, w ramach oceny kompetencji i reputacji, fachowej wiedzy w organach zarządzających banków na temat technologii informacyjno-komunikacyjnych i zagrożeń dla bezpieczeństwa. Niektóre z tych decyzji zostały sporządzone przez tymczasowe zespoły upoważnione w tym celu przez Radę ds. Nadzoru, w których skład wchodzili przedstawiciele EBC i właściwych organów krajowych. Ich zadaniem było prowadzenie prac przygotowawczych dotyczących m.in. zmian w metodyce oceny odporności operacyjnej, ryzyka operacyjnego i ryzyka informatycznego, które mają zostać wdrożone w cyklu SREP 2024, oraz kalibracji metodyk wyznaczania zalecenia kapitałowego w ramach filaru II i zalecenia kapitałowego w ramach filaru II dla ryzyka nadmiernej dźwigni finansowej.

Ponadto rezultatem niektórych decyzji Rady ds. Nadzoru były publiczne przewodniki, raporty i przeglądy, np. przewodnik EBC do postępowań w sprawie znacznych pakietów akcji.

Większość decyzji Rady ds. Nadzoru została podjęta w drodze procedury pisemnej^[60].

Spośród 113 grup bankowych podlegających w 2023 bezpośredniemu nadzorowi EBC 32 chciały otrzymywać oficjalne decyzje EBC w języku urzędowym UE innym niż angielski.

Rysunek 2

Decyzje podjęte przez Radę ds. Nadzoru w 2023

5.6.2 Działalność Administracyjnej Rady Odwoławczej

Administracyjna Rada Odwoławcza to jeden z organów EBC. Jej członkowie są indywidualnie i zbiorowo niezależni od EBC. Ich zadaniem jest przeprowadzanie przeglądów decyzji nadzorczych przyjętych przez Radę Prezesów na podstawie dopuszczalnego wniosku o przegląd.

W 2023 Rada Odwoławcza otrzymała cztery wnioski o przegląd administracyjny decyzji nadzorczych EBC (tabela 5). Jeden z nich został wycofany przez wnioskodawcę po wyjaśnieniu sprawy przez EBC bezpośrednio z wnioskodawcą bez udziału Rady Odwoławczej.

Spośród pozostałych trzech wniosków dwa odnosiły się do cofnięcia przez EBC licencji bankowych. W obu przypadkach Rada Odwoławcza, po wysłuchaniu wnioskodawcy, zaproponowała Radzie ds. Nadzoru zastąpienie przedmiotowej decyzji decyzją o identycznej treści. W trzeciej sprawie Rada Odwoławcza, także po wysłuchaniu wnioskodawcy, wydała opinię, w której zaproponowała Radzie ds. Nadzoru zastąpienie przedmiotowej decyzji decyzją wprowadzającą takie same środki nadzorcze. Ponadto Rada Odwoławcza przekazała Radzie ds. Nadzoru nowe informacje otrzymane od wnioskodawcy, które zawarła także w swojej opinii.

W maju 2023 w Supervision Newsletter ukazał się wywiad z przewodniczącym Rady Odwoławczej. W tej rozmowie Pentti Hakkarainen objaśnił, jak działa Rada Odwoławcza, i przedstawił jej plan prac na najbliższe lata.

W 2023 Radzie Odwoławczej przewodniczył Pentti Hakkarainen. Jej pozostałymi członkami byli: André Camilleri (od maja 2023 w funkcji wiceprzewodniczącego), F. Javier Aríztegui Yáñez, René Smits i Christiane Campill (od marca 2023, wcześniej zastępczyni). Zastępcą był Damir Odak. Aktualny skład Rady Odwoławczej przedstawia strona internetowa EBC o Radzie Odwoławczej.

5.6.3 Obszary zainteresowania przedstawicieli EBC w Radzie ds. Nadzoru

Na podstawie rozporządzenia w sprawie SSM i decyzji EBC 2014/4^[61] Rada Prezesów powołuje czterech przedstawicieli EBC do Rady ds. Nadzoru.

Obecnie przedstawicielami EBC w Radzie ds. Nadzoru są: Kerstin af Jochnick, Edouard Fernandez‑Bollo, Elizabeth McCaul oraz Anneli Tuominen.

W swojej codziennej pracy pomagają oni przewodniczącemu i wiceprzewodniczącemu Rady ds. Nadzoru oraz reprezentują Nadzór Bankowy EBC wewnętrznie i na zewnątrz.

Jako że kadencje Kerstin af Jochnick, Edouarda Fernandeza‑Bolla i Elizabeth McCaul zakończą się w 2024, po wyborze ich następców obszary zainteresowań przedstawicieli EBC w Radzie ds. Nadzoru zostaną przypisane na nowo.

5.7 Stosowanie kodeksu postępowania

Zgodnie z art. 19 ust. 3 rozporządzenia w sprawie SSM Europejski Bank Centralny określił zasady etyki zawodowej dla osób pełniących wysokie funkcje w EBC oraz jego kadry kierowniczej i pracowników. Te zasady spisano w jednolitym Kodeksie postępowania dla pracowników wysokiego szczebla Europejskiego Banku Centralnego, w osobnym rozdziale regulaminu pracowniczego EBC oraz w wytycznych określających zasady etyki jednolitego mechanizmu nadzorczego. We wdrażaniu i dopracowywaniu tych zasad pomagają Komitet EBC ds. Etyki, Biuro ds. Zgodności i Ładu Wewnętrznego oraz Komitet ds. Etyki Zawodowej i Zgodności.

Od 1 stycznia 2023 wszystkie osoby pełniące wysokie funkcje w EBC podlegają rozszerzonym zasadom i wymogom w zakresie przejrzystości dotyczącym prywatnych transakcji finansowych. Zgodnie z nowymi zasadami te osoby muszą teraz występować o zezwolenie przed sprzedażą aktywów posiadanych przed objęciem stanowiska lub wykonaniem jakichkolwiek praw związanych z takimi aktywami, a także przedstawiać wykazy prywatnych transakcji finansowych przeprowadzonych w roku kalendarzowym.

Komitet ds. Etyki, zgodnie ze swoim mandatem, przeprowadził coroczną ocenę deklaracji interesów członków Rady ds. Nadzoru, które następnie opublikowano na stronie internetowej EBC poświęconej nadzorowi bankowemu. Udzielał także porad na wniosek pracowników wysokiego szczebla EBC zajmujących się nadzorem bankowym i w tym zakresie wydał 13 opinii, z których większość dotyczyła działalności prywatnej i aktywności po ustaniu zatrudnienia. Opinie Komitetu ds. Etyki są publikowane na stronie internetowej EBC sześć miesięcy po ich wydaniu.

W 2023 Biuro ds. Zgodności i Ładu Wewnętrznego kontynuowało działania na rzecz cyfryzacji, tak aby udzielanie pracownikom porad dotyczących etyki zawodowej było szybsze, bezpieczniejsze i bardziej przystępne. Oprócz chatbota, który udziela odpowiedzi na proste pytania dotyczące etyki zawodowej, pracownicy EBC mogą teraz korzystać z wewnętrznej platformy, umożliwiającej dostęp do formularzy do przekazywania informacji i śledzenie ewentualnych dalszych działań. Nowe narzędzie jest przystosowane do wielu urządzeń. W 2023 liczba zapytań wymagających reakcji pracowników Biura wyniosła 2767, w porównaniu z 1690 w 2022. Mniej więcej 44% wniosków o poradę pochodziło od pracowników Nadzoru Bankowego EBC.

Wykres 12

Zestawienie pytań otrzymanych od pracowników Nadzoru Bankowego EBC w 2023

(liczba zapytań)

Oprócz specjalistycznych szkoleń i kursów internetowych Biuro ds. Zgodności i Ładu Wewnętrznego organizowało kampanie informacyjne na temat zasad etyki zawodowej (np. Otwarte Dni Etyki dla nowo zatrudnionych i Miesiąc Wiedzy o Etyce w październiku), co obejmowało wkład w działania związane z miesiącem świadomości w dziedzinie cyberbezpieczeństwa. W 2023 Światowy Dzień Etyki dla wszystkich pracowników był poświęcony m.in. zasadom dotyczącym prywatnych transakcji finansowych, okresu po ustaniu zatrudnienia i spotkań z podmiotami zewnętrznymi, a także znaczeniu głośnego mówienia o problemach.

W celu zapobiegania faktycznym lub tak postrzeganym sytuacjom, w których pracownicy bezpośrednio przechodziliby do sektora prywatnego, Biuro oceniało możliwe konflikty interesów wynikające z rozważania przez pracowników ofert pracy z sektora prywatnego oraz udzielało porad w sprawie obowiązujących zasad i środków zaradczych. Spośród pracowników nadzoru bankowego, którzy odeszli z pracy w 2023, w dwóch przypadkach zastosowano, zgodnie z zasadami etyki, tymczasowy zakaz podejmowania innej aktywności zawodowej. W siedmiu przypadkach nałożono dodatkowe środki ochronne, takie jak przekazanie zadań, przeniesienie pracowników na inne stanowiska lub ograniczenie praw dostępu, żeby zapobiec bezpośredniemu przejściu pracowników do sektora prywatnego, co w praktyce było równoznaczne z wewnętrznym okresem karencji.

Biuro prowadziło regularne kontrole przestrzegania zasad dotyczących prywatnych transakcji finansowych przez pracowników i osoby pełniące wysokie funkcje w EBC. Podobnie jak w poprzednich latach, w wyniku tych kontroli wykryto jedynie niewielką liczbę naruszeń, z których mniej niż 40% dotyczyło pracowników Nadzoru Bankowego EBC. W żadnym z tych przypadków nie doszło do celowego lub poważnego naruszenia zasad.

Komitet ds. Etyki Zawodowej i Zgodności stanowi forum wymiany informacji i współpracy w ramach Eurosystemu i SSM w sprawach dotyczących etyki i integralności. W 2023 jego działania obejmowały powołanie grupy zadaniowej ds. ryzyka związanego ze sposobem działania, która zajmowała się porównywaniem, doskonaleniem i harmonizacją ramowych zasad oceny tego ryzyka oraz procedur monitorowania i sprawozdawczości obowiązujących we właściwych organach krajowych. Podczas posiedzenia Komitetu ds. Etyki Zawodowej i Zgodności EBC przedstawił ramowe zasady w zakresie ryzyka związanego ze sposobem działania obowiązujące wykonawców oraz wyjaśnił, co oznaczają one dla wykonawców świadczących usługi na rzecz SSM.

5.8 Stosowanie zasady rozdziału zadań związanych z polityką pieniężną od zadań nadzorczych

W 2023 zasada rozdziału zadań związanych z polityką pieniężną od zadań nadzorczych była stosowana głównie do wymiany informacji między oboma pionami EBC.

Zgodnie z decyzją EBC/2014/39 w sprawie wdrożenia rozdziału funkcji polityki pieniężnej od funkcji nadzorczej EBC^[63] wymiana informacji opierała się na zasadzie wiedzy koniecznej: dany pion musiał każdorazowo udowodnić, że żądane informacje są mu potrzebne do osiągnięcia celów strategicznych.

Zgodnie z decyzją EBC/2014/39 wymiana niezanonimizowanych danych w standardzie wspólnej sprawozdawczości (COREP) i sprawozdawczości finansowej (FINREP), innych danych pierwotnych oraz informacji zawierających oceny lub rekomendacje dotyczące polityki wymaga zgody Zarządu. Wymiana takich danych między jednostkami organizacyjnymi tworzącymi dwa piony EBC odbywała się zgodnie z zasadami ramowymi zatwierdzonymi i okresowo weryfikowanymi przez Zarząd.

W przypadku gdy żądane informacje dotyczyły danych zanonimizowanych lub niestanowiących informacji wrażliwych dla danej funkcji, dostępu do informacji poufnych, zgodnie z decyzją EBC/2014/39, udzielał bezpośrednio pion EBC będący ich właścicielem.

W związku z niekorzystnymi zmianami na rynku, które mogły potencjalnie zagrozić jego płynności oraz stabilności finansowej, w maju 2023 Zarząd zdecydował o zezwoleniu na wymianę informacji poufnych między dwoma pionami EBC na podstawie art. 8 decyzji EBC/2014/39. To zezwolenie, udzielone ściśle na zasadzie wiedzy koniecznej, było weryfikowane i przedłużane co miesiąc do końca czerwca 2023. Wymiana danych związanych z wpływem rosyjskiej inwazji na Ukrainę na sektor bankowy – uruchomiona w lutym 2022 na podstawie awaryjnego przepisu z art. 8 decyzji EBC/2014/39 – jest nadal prowadzona, z zachowaniem pełnej zgodności z zasadą wiedzy koniecznej. Zwolnienie, które miało zastosowanie do wymiany danych o bankach w kontekście pandemii COVID-19, wygasło w październiku 2023.

Rozdział zadań na szczeblu decyzyjnym nie budził zastrzeżeń, więc nie było potrzeby interwencji zespołu mediacyjnego.

5.9 Ramowe zasady przekazywania danych oraz zarządzanie informacjami

5.9.1 Ramowe zasady przekazywania danych

W 2023 Europejski Bank Centralny i właściwe organy krajowe nadal osiągały znaczne postępy we wdrażaniu środków służących dalszej harmonizacji wspólnych praktyk w zakresie zbierania danych nadzorczych z zastosowaniem tzw. podejścia sekwencyjnego. Wprowadzono w życie wymóg natychmiastowego przekazywania przez właściwe organy krajowe otrzymywanych danych nadzorczych do EBC i dokonano stosownej aktualizacji ram prawnych EBC (zob. rozdział 7).

Scentralizowana platforma EBC do przekazywania danych (CASPER), z której w 2023 korzystało ponad 3400 użytkowników wewnętrznych i zewnętrznych, jest obecnie modernizowana, co ma umożliwić weryfikowanie napływających danych w momencie ich otrzymania na podstawie innych zbiorów danych EBC.

W odpowiedzi na zalecenie wynikające z audytu wewnętrznego EBC, wraz z właściwymi organami krajowymi, rozpoczął prace nad zbiorem jasnych zasad, jak określić istotność ponownie zgłoszonych danych nadzorczych w ramach wykonawczych standardów technicznych EUNB dotyczących sprawozdawczości nadzorczej. Uruchomiono projekt pilotażowy w celu sformułowania kryteriów służących do rozpoznawania istotnych ponownie złożonych informacji, a także pozyskiwania szczegółowego uzasadnienia ponownego przekazania danych w przypadku, gdy przekraczają one odpowiednie progi regulacyjne lub progi istotności.

EBC wprowadził także sprawozdanie kadry zarządzającej w sprawie zarządzania danymi i jakości danych^[64]. Celem tego sprawozdania, obejmującego zestaw wskaźników ilościowych i badanie ankietowe dla banków, jest wzmocnienie rozliczalności organów zarządzających oraz wykrywanie i potencjalne ograniczanie strukturalnych niedociągnięć banków pod względem agregacji i przekazywania danych o ryzyku.

W 2023 Europejski Bank Centralny rozszerzył zakres kwartalnych statystyk nadzoru bankowego o nowe wskaźniki dotyczące marży odsetkowej netto, dodatkowe informacje o składowych wskaźnika stabilnego finansowania netto i podział dłużnych papierów wartościowych według kontrahentów. Ponadto EBC opublikował w maju 2023 nowy zestaw zbiorczych statystyk bankowych dotyczących instytucji mniej istotnych, obejmujący kluczowe wskaźniki w zakresie kapitału, rentowności, płynności i jakości aktywów.

Pod koniec 2023 Europejski Bank Centralny opublikował informacje z zakresu filaru III odnoszące się do poszczególnych banków. Wybrane współczynniki kapitałowe i płynnościowe oraz dane z formularzy dotyczących jakości kredytowej zostały uzupełnione o informacje na temat ekspozycji banków na ryzyka środowiskowe. EBC uzgodnił wybrane informacje dotyczące filaru III z danymi ze sprawozdań regulacyjnych, co znacznie zwiększyło spójność danych.

5.9.2 Zarządzanie informacjami

System zarządzania informacjami na potrzeby SSM (IMAS) stanowi zbiór systemów stosowanych w procesach nadzorczych. Obejmuje aplikacje na potrzeby procesu SREP, wszystkie podstawowe sekwencje czynności w zakresie nadzoru, moduł do pobierania i analizy sprawozdawczych danych nadzorczych (IDRA) oraz aplikację, w której nadzorowane podmioty mogą przy użyciu elektronicznych formularzy kierować do organów nadzoru wnioski i powiadomienia (portal IMAS).

W 2023 podstawowa infrastruktura techniczna systemu IMAS została poddana całościowej modernizacji. System korzysta obecnie z ultranowoczesnej technologii i jest bardziej wydajny i skalowalny oraz łatwiejszy w obsłudze technicznej. Został też przystosowany do zmian w systemie finansowym i jego ramach regulacyjnych oraz do metodyki i strategii SSM. Nowe funkcje wprowadzone w 2023 obejmowały a) zmiany w celu uwzględnienia zaktualizowanej i skalibrowanej metodyki procesu SREP, w tym konkretne narzędzia do analizy porównawczej i przekrojowej, b) modernizację modułu do planowania programu oceny nadzorczej (SEP), c) modyfikacje raportów generowanych dla organów decyzyjnych SSM, d) aktualizacje modułu do oceny istotności i wykazu nadzorowanych instytucji oraz e) poprawę identyfikowalności i kontroli wewnętrznych we wszystkich procesach nadzorczych obsługiwanych przez IMAS.

W 2023 zmodernizowano także interfejs użytkownika w portalu IMAS, co uprościło nawigację. Dodano nowe procedury nadzorcze, w szczególności a) do przekazywania plików z danymi kredytowymi na potrzeby przeglądu jakości kredytowej w ramach kontroli na miejscu, b) nową procedurę dla banków i nadzorców umożliwiającą monitorowanie działań naprawczych dotyczących ustaleń i powiązanych środków oraz c) do objęcia instytucji z Bułgarii i Chorwacji ujednoliconym formularzem zgłoszeniowym dla wniosków o ocenę kompetencji i reputacji.

W 2023 skala korzystania z portalu IMAS znacznie wzrosła i zgłoszono ponad 3900 nowych procesów, w tym wniosków o ocenę kompetencji i reputacji, powiadomień paszportowych i wniosków dotyczących planowanych transakcji nabycia znacznych pakietów akcji, nowych licencji, zatwierdzeń i zwolnień z wymogu zatwierdzenia finansowych spółek holdingowych oraz powiadomień o nieistotnych zmianach modeli i o rozwiązaniach outsourcingowych. Warto zauważyć, że skala wykorzystania portalu IMAS do składania wniosków o ocenę kompetencji i reputacji oraz monitorowania przebiegu tego procesu wzrosła z 89% w 2022 do 96% w 2023.

Ponadto 1 września 2023 zaczęto stosować narzędzie do maszynowego odczytu, Heimdall, w odniesieniu do powiadomień dotyczących oceny kompetencji i reputacji. Heimdall pobiera informacje przekazane przez banki za pośrednictwem portalu IMAS (np. kwestionariusze) i analizuje ich treść, po czym osoby zajmujące się daną sprawą dokonują weryfikacji i finalizują ocenę za pomocą narzędzia do oceny ryzyka. Korzystanie z systemu Heimdall i narzędzia do oceny ryzyka zwiększa skuteczność procesu oceny kompetencji i reputacji oraz zapewnia spójność ocen.

6 Wykorzystanie środków budżetowych

6.1 Koszty za rok 2023

Rozporządzenie w sprawie SSM stanowi, że do skutecznego wykonywania zadań nadzorczych EBC musi mieć odpowiednie zasoby, które są finansowane z opłat nadzorczych ponoszonych przez podmioty pod bezpośrednim i pośrednim nadzorem EBC. EBC dokłada wszelkich starań, by przeszeregowywać i optymalizować zasoby, tak aby nadzór bankowy mógł wykonywać swoje zadania odpowiednio do nieustannie zmieniających się okoliczności. W ten sposób zwiększa swoją skuteczność i ogranicza wydatki zgodnie z zobowiązaniem do stabilizacji kosztów w całej organizacji.

W budżecie EBC koszty zadań nadzorczych są wyodrębnione i obejmują bezpośrednie koszty pionu Nadzoru Bankowego EBC. Pion nadzoru korzysta także z usług wspólnych świadczonych przez pomocnicze jednostki organizacyjne EBC^[65].

Organem odpowiedzialnym za budżet EBC jest Rada Prezesów. Uchwala ona roczny budżet na podstawie projektu przedstawionego przez Zarząd, który kwestie związane z nadzorem bankowym konsultuje z przewodniczącym i wiceprzewodniczącym Rady ds. Nadzoru. Radę Prezesów wspiera Komitet Budżetowy, złożony z przedstawicieli EBC i wszystkich krajowych banków centralnych z Eurosystemu. Komitet Budżetowy pomaga Radzie przez ocenę sprawozdań EBC dotyczących planowania i monitorowania budżetu.

W 2023 rzeczywiste roczne koszty zadań nadzorczych EBC wyniosły 653,5 mln EUR, czyli były zgodne z szacowaną kwotą 649,0 mln EUR ogłoszoną w marcu 2023 i o 7,4% niższe od budżetowego pułapu wydatków na zadania nadzorcze, który w 2023 sięgał 705,6 mln EUR.

Klasyfikacja kosztów przedstawiona w tabeli 6 jest wykorzystywana do rozbicia rocznych kosztów, które mają zostać pokryte przez nadzorowane podmioty rocznymi opłatami nadzorczymi, według statusu nadzorczego tych podmiotów – istotnego lub mniej istotnego – zgodnie z art. 8 rozporządzenia w sprawie opłat^[66],[67]. W tabeli 7 przedstawiono bardziej szczegółowe dane na temat kosztów według rodzaju przeprowadzonych działań.

Koszty zadań nadzorczych w 2023 (653,5 mln EUR) były o 10,1% wyższe niż w 2022, gdy wyniosły 593,8 mln EUR. Wzrost kosztów dotyczy wszystkich głównych zadań nadzorczych i odzwierciedla wyższe koszty osobowe, a także pierwszy pełny rok normalnej aktywności nadzoru bankowego po pandemii. Wynika też z wprowadzenia nowych usług informatycznych związanych z projektami dotyczącymi nadzorczych technologii cyfrowych (suptech) i bieżącego rozwoju innych systemów informatycznych wykorzystywanych przez nadzór bankowy. Więcej informacji na ten temat znajduje się w punkcie 5.9. Do wzrostu kosztów przyczyniły się ponadto skutki inflacji i wysokie ceny energii. Wyższe o 20,4% koszty zadań makroostrożnościowych odzwierciedlają codwuletni test warunków skrajnych Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego, który odbył się w 2023.

Żeby uzupełniać wewnętrzne zasoby kadrowe w okresach największego natężenia pracy, EBC korzysta pomocniczo z usług konsultantów zewnętrznych, którzy wnoszą wiedzę specjalistyczną lub świadczą zintegrowane usługi konsultacyjne pod kierunkiem wykwalifikowanych pracowników EBC. W 2023 na usługi konsultacyjne w zakresie podstawowych zadań nadzorczych EBC wydał 33,9 mln EUR, czyli o 6,9 mln EUR mniej niż w 2022, co wynikało głównie z przejścia na korzystanie z własnych kadr przy kontrolach na miejscu. Na te koszty składały się: 9,4 mln EUR na rozwój systemów informatycznych, 8,3 mln EUR na przeglądy jakości aktywów oraz 16,2 mln EUR na zadania nadzorcze na miejscu, w tym misje transgraniczne. Więcej informacji na ten temat znajduje się w rozdziale 1. Ponadto na usługi konsultacyjne wydano 11,2 mln EUR. Te koszty odnosiły się do obszarów wspierających Nadzór Bankowy EBC i wynikały przede wszystkim z obsługi i stopniowej konserwacji systemów informatycznych.

W 2023 nastąpił znaczny wzrost kosztów podróży służbowych związanych z działaniami nadzoru bankowego: te koszty wyniosły 11,3 mln EUR, w porównaniu z 6,8 mln EUR w 2022. Wynika to z tego, że 2023 był pierwszym pełnym rokiem po pandemii, w którym nie było obostrzeń dotyczących podróży służbowych.

Podział kosztów na koszty bezpośrednio przypisane do zadań nadzorczych EBC oraz koszty usług wspólnych był zasadniczo podobny jak w poprzednim roku (wykres 13).

Wykres 13

Koszt zadań nadzorczych EBC według kategorii

(mln EUR)

Do kosztów bezpośrednio związanych z nadzorem bankowym wlicza się koszty osobowe podstawowych obszarów funkcjonalnych pionu nadzoru, nakłady na inicjatywy nadzorcze (w tym koszty związane z wszechstronnymi ocenami), pozostałe koszty operacyjne, takie jak podróże służbowe i szkolenia, a także nakłady na specjalne systemy informatyczne, m.in. IMAS i platformę STAR (Stress Test Account Reporting), i powiązane z nimi projekty oraz dalszy rozwój suptech.

Kategoria usług wspólnych obejmuje usługi, z których korzystają oba piony: bankowości centralnej i nadzoru bankowego^[68]. Koszt usług wspólnych jest dzielony między oba piony za pomocą mechanizmu alokacji, który opiera się na standardowych wskaźnikach branżowych, takich jak ekwiwalenty pełnego czasu pracy, przestrzeń biurowa i liczba zleceń na tłumaczenia. W dążeniu do ciągłego zwiększania wydajności EBC regularnie doprecyzowuje wskaźniki alokacji kosztów.

W 2023 koszty rzeczywiste sięgnęły w sumie 653,5 mln EUR. Koszty bezpośrednio przypisane do nadzoru bankowego wyniosły 403,0 mln EUR (61,7% kosztów rzeczywistych), a koszty usług wspólnych – 250,5 mln EUR (38,3%). Podział zasadniczo był podobny jak w 2022, kiedy te części stanowiły, odpowiednio, 59,2% i 40,8%. Amortyzacja systemu IMAS i platformy STAR przyczyniła się do bezpośrednio związanych z nadzorem kosztów technologii informatycznych i powiązanych projektów. Te koszty w 2023 sięgnęły 22,9 mln EUR.

Za 70,7% ogólnego wzrostu rzeczywistych kosztów poniesionych w 2023, wynoszącego 59,7 mln EUR, odpowiadają koszty związane z kadrami (42,2 mln EUR). W 2022 koszty osobowe obniżyły się w następstwie korekty wyceny świadczeń długoterminowych w związku ze znacznie wyższą stopą dyskontową zastosowaną do wyceny aktuarialnej. Natomiast w 2023 koszty osobowe wzrosły, co wynikało z wyższego średniego zatrudnienia w Nadzorze Bankowym EBC, w tym na potrzeby codwuletnich testów warunków skrajnych EUNB i częściowej internalizacji kosztów usług konsultacyjnych związanych z kontrolami na miejscu i kontrolami modeli wewnętrznych, a także z waloryzacji wynagrodzeń.

Powrót do pełnej aktywności po pandemii nie tylko doprowadził do zwiększenia zatrudnienia, lecz także oddziaływał na większość kategorii kosztów, np. podróże biznesowe, co również przyczyniło się do ogólnego wzrostu kosztów.

Pozostała część ogólnego wzrostu kosztów rozkłada się na większość innych kategorii kosztów, zarówno bezpośrednio przypisanych do nadzoru bankowego, jak i usług wspólnych. Ona także odzwierciedla przede wszystkim powrót do pełnej aktywności po pandemii i wpływ inflacji.

6.2 Prognozy dotyczące opłat nadzorczych na rzecz EBC w 2024

Ponieważ wpływ pandemii na przewidywane wykorzystanie zaplanowanych środków budżetowych osłabł, przy szacowaniu kosztów na 2024 EBC zmodyfikował swoje podejście. W obliczu przewidywanego wzrostu wykorzystania zaplanowanych wydatków koszty na 2024 oszacowano na 661,0 mln EUR. Budżetowy pułap wydatków EBC na zadania nadzorcze w 2024 wynosi 698,9 mln EUR. Planowane wydatki – zgodnie z podjętym przez EBC zobowiązaniem do stabilizacji kosztów – uwzględniają działania na rzecz przeszeregowywania i optymalizowania zasobów, fakt, że w 2024 nie będzie testu warunków skrajnych EUNB, oraz internalizację kosztów usług konsultacyjnych związanych z projektami suptech i kontrolami na miejscu, której wpływ jest równoważony przez obniżenie się wydatków na zewnętrzne usługi konsultacyjne.

Zgodnie z podjętym zobowiązaniem do stabilizacji kosztów całej organizacji do 2023 EBC przewiduje stabilizację planowanych wydatków na swoje obecne zadania.

Wysokość rocznej opłaty nadzorczej za 2024, która zostanie pobrana w 2025, będzie znana dopiero na koniec okresu opłatowego 2024 i obejmie rzeczywiste koszty poniesione przez cały rok 2024, skorygowane o kwoty zwrócone poszczególnym bankom lub pobrane od nich za poprzednie okresy oraz o odsetki za zwłokę i nieściągalne opłaty.

Szacuje się, że w 2024 roku 95,8% łącznej należnej kwoty przypadnie na instytucje istotne, a 4,2% – na instytucje mniej istotne.

6.3 Ramowe zasady dotyczące opłat nadzorczych w 2023

Ramy prawne dla nakładania przez EBC rocznych opłat na pokrycie kosztów ponoszonych przez siebie w związku z zadaniami nadzorczymi stanowią rozporządzenie w sprawie opłat i związana z nim decyzja^[69] oraz rozporządzenie w sprawie SSM.

6.3.1 Łączna kwota opłat należnych za 2023

Roczna opłata nadzorcza należna za 2023 wynosi 653,7 mln EUR. Składa się niemal w całości z rzeczywistych rocznych kosztów za 2023, wynoszących 653,5 mln EUR, które skorygowano o łączną kwotę 220 129 EUR, wynikającą z uwzględnienia kwoty (netto) zwróconej poszczególnym bankom za poprzednie okresy, wynoszącej 402 266 EUR, oraz otrzymanych odsetek za zwłokę w wysokości 182 137 EUR.

Roczna opłata nadzorcza może zostać skorygowana także o odpisane kwoty, których nie udało się ściągnąć. W 2023 nie było potrzeby dokonania takiej korekty.

Kwota do pokrycia rocznymi opłatami nadzorczymi dzieli się na dwie części. Wiąże się to z podziałem nadzorowanych podmiotów na istotne i mniej istotne, odzwierciedlającym różny stopień intensywności nadzoru ze strony EBC. Koszty przypisuje się do odpowiednich kategorii instytucji na podstawie metodyki pozwalającej na stałe usprawnienia i terminowe dostosowania oraz zapewniającej ciągłą poprawę alokacji z upływem czasu.

Całkowita kwota, którą zostaną obciążone instytucje istotne za 2023, wynosi 626,5 mln EUR (95,8% całkowitych kosztów zadań nadzorczych EBC), a instytucje mniej istotne zapłacą łącznie 27,2 mln EUR (4,2%).

6.3.2 Opłaty nadzorcze należne od poszczególnych instytucji

Opłaty na poziomie instytucji lub grupy oblicza się na podstawie rocznych czynników warunkujących wysokość opłaty dla poszczególnych nadzorowanych banków, uwzględniając znaczenie i profil ryzyka danego banku.

Więcej informacji o opłatach nadzorczych znajduje się na stronie internetowej EBC poświęconej nadzorowi bankowemu.

6.4 Inne przychody z tytułu zadań nadzorczych EBC

EBC może nakładać na nadzorowane podmioty kary administracyjne za nieprzestrzeganie obowiązujących unijnych przepisów bankowych dotyczących wymogów ostrożnościowych (w tym decyzji nadzorczych EBC). Związanych z tym przychodów nie bierze się pod uwagę przy obliczaniu rocznych opłat nadzorczych, w których nie uwzględnia się także zwróconych kar w przypadku zmiany lub unieważnienia wcześniejszych decyzji w sprawie sankcji. Odnośne kwoty są za to wykazywane w rachunku zysków i strat EBC. W 2023 przychód z tytułu kar nałożonych na nadzorowane podmioty wyniósł 17,9 mln EUR.

7 Akty prawne przyjęte przez EBC

Akty prawne przyjmowane przez EBC obejmują: rozporządzenia, decyzje, wytyczne, zalecenia i instrukcje kierowane do właściwych organów krajowych (wspomniane w art. 9 ust. 1 akapit trzeci rozporządzenia w sprawie SSM i art. 22 rozporządzenia ramowego w sprawie SSM). Poniżej wymieniono akty prawne dotyczące nadzoru bankowego, które zostały przyjęte przez EBC w 2023 oraz opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej i w serwisie EUR‑Lex. Wykaz obejmuje akty przyjęte na podstawie art. 4 ust. 3 rozporządzenia w sprawie SSM i innych odpowiednich aktów prawnych.

7.1 Rozporządzenia EBC

EBC/2023/20
Rozporządzenie Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2023/1678 z dnia 17 sierpnia 2023 r. zmieniające rozporządzenie (UE) 2015/534 w sprawie sprawozdawczości dotyczącej nadzorczych informacji finansowych (EBC/2015/13) (EBC/2023/20) (Dz.U. L 216 z 1.9.2023, s. 93)

7.2 Akty prawne EBC inne niż rozporządzenia

EBC/2023/2
Decyzja Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2023/656 z dnia 28 lutego 2023 r. w sprawie całkowitej kwoty rocznych opłat nadzorczych za 2022 r. (EBC/2023/2) (Dz.U. L 81 z 21.3.2023, s. 42)

EBC/2023/5
Decyzja Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2023/672 z dnia 10 marca 2023 r. w sprawie przekazania uprawnień do przyjmowania decyzji dotyczących kontroli na miejscu i kontroli modeli wewnętrznych (EBC/2023/5) (Dz.U. L 84 z 23.3.2023, s. 18)

EBC/2023/6
Decyzja Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2023/673 z dnia 14 marca 2023 r. w sprawie wyznaczenia kierowników jednostek organizacyjnych uprawnionych do przyjmowania decyzji dotyczących kontroli na miejscu i kontroli modeli wewnętrznych (EBC/2023/6) (Dz.U. L 84 z 23.3.2023, s. 24)

EBC/2023/11
Decyzja Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2023/864 z dnia 13 kwietnia 2023 r. zmieniająca decyzję EBC/2014/16 w sprawie ustanowienia Administracyjnej Rady Odwoławczej i jej regulaminu operacyjnego (EBC/2023/11) (Dz.U. L 112 z 27.4.2023, s. 46)

EBC/2023/18
Decyzja Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2023/1681 z dnia 17 sierpnia 2023 r. w sprawie przedkładania Europejskiemu Bankowi Centralnemu danych nadzorczych przekazywanych właściwym organom krajowym przez nadzorowane podmioty (EBC/2023/18) (Dz.U. L 216 z 1.9.2023, s. 105)

EBC/2023/19
Decyzja Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2023/1680 z dnia 17 sierpnia 2023 r. w sprawie przekazywania przez właściwe organy krajowe Europejskiemu Bankowi Centralnemu planów finansowania nadzorowanych podmiotów (EBC/2023/19) (Dz.U. L 216 z 1.9.2023, s. 98)

EBC/2023/24
Decyzja Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2023/2530 z dnia 28 września 2023 r. w sprawie przekazania uprawnień do przyjmowania decyzji o niewyrażeniu sprzeciwu wobec planowanych środków makroostrożnościowych właściwych organów krajowych lub wyznaczonych organów krajowych (EBC/2023/24) (Dz.U. L 2023/2530 z 24.11.2023)

EBC/2023/26
Decyzja Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2023/2531 z dnia 24 października 2023 r. w sprawie wyznaczenia kierowników jednostek organizacyjnych uprawnionych do przyjmowania decyzji delegowanych o niewyrażeniu sprzeciwu wobec planowanych środków makroostrożnościowych właściwych organów krajowych lub wyznaczonych organów krajowych (EBC/2023/26) (Dz.U. L 2023/2531 z 24.11.2023)