Środki nadzorcze

Dla zapewnienia bezpieczeństwa i dobrej kondycji instytucji kredytowych oraz stabilności systemu finansowego UE kluczowe jest, by instytucje kredytowe przestrzegały obowiązujących wymogów ostrożnościowych. EBC szybko podejmuje więc odpowiednie działania, gdy ma podstawy, by podejrzewać, że nadzorowany podmiot nie spełnia wymogów ostrożnościowych lub obowiązków określonych przepisami ustawowymi i wykonawczymi lub decyzjami nadzorczymi bądź (prawdopodobnie) uczestniczy w niebezpiecznych lub niewłaściwych praktykach, które mogą stanowić zagrożenie dla niego samego lub systemu bankowego.

Fundamentem nadzoru bankowego jest szybka identyfikacja niedociągnięć (tzw. ustalenia) i związane z nimi wezwania do podjęcia działań naprawczych. Innymi słowy nadzorcy formułują zastrzeżenia i zgłaszają je bankom na dostatecznie wczesnym etapie, by zapewnić szybką i skuteczną naprawę niedociągnięć. Nadzorcy są także gotowi do eskalacji środków, gdy proces naprawczy nie przebiega w oczekiwanym tempie lub ustalenia są na tyle poważne, że wymagają podjęcia takiego kroku. Proces nadzorczy i jego część naprawcza muszą być skuteczne. Współpraca z EBC w tym procesie leży też w interesie samych banków.

W tym celu EBC dysponuje szerokim zestawem narzędzi, za pomocą których może przyjmować środki nadzorcze i egzekucyjne lub nakładać skuteczne, proporcjonalne i odstraszające sankcje. Pozwala to zapewnić zgodność z wymogami ostrożnościowymi w danym banku i zniechęca inne banki do naruszania zasad.

Środki nadzorcze mają spowodować, że banki na wczesnym etapie podejmą niezbędne działania. Celem jest zapewnienie należytego zarządzania ryzykiem i jego pokrycia oraz reakcji na wszelki brak zgodności z wymogami ostrożnościowymi lub jego ryzyko. W sytuacji gdy bank nie spełnia (lub w ciągu najbliższych 12 miesięcy prawdopodobnie nie spełni) obowiązujących wymogów ostrożnościowych lub występują problemy w zakresie zarządzania ryzykiem przez bank lub jego zdolności pokrycia ryzyka, EBC może m.in. wydać niewiążące zalecenia, określić oczekiwania lub zobowiązać banki do:

• przedstawienia planu działań w celu przywrócenia zgodności z wymogami nadzorczymi
• dodatkowej lub częstszej sprawozdawczości
• dopracowania uregulowań, procesów i strategii
• ograniczenia wypłaty wynagrodzenia zmiennego
• przeznaczenia zysków netto na zwiększenie funduszy własnych
• zmniejszenia ryzyka nieodłącznie związanego z niektórymi działaniami, produktami i systemami
• zastosowania się do ograniczeń lub zakazów wprowadzonych przez EBC w zakresie wypłat z zysku na rzecz akcjonariuszy lub posiadaczy instrumentów zaliczanych do kapitału dodatkowego Tier I
• zwiększenia funduszy własnych
• ograniczenia działalności, operacji lub sieci oddziałów bądź zbycia części działalności, które stanowią nadmierne zagrożenie dla dobrej kondycji banku
• ponownej oceny spełnienia wymogów dotyczących kompetencji i reputacji członków organów zarządzających. 

Bardziej szczegółowe omówienie niektórych z tych środków można znaleźć w dyrektywie w sprawie wymogów kapitałowych (CRD), w brzmieniu wynikającym z transpozycji do wiążącego prawa krajowego, oraz art. 16 rozporządzenia w sprawie SSM.

Wszystkie te narzędzia różnią się intensywnością, a wybór właściwego w każdej sytuacji opiera się na ocenie nadzorczej i zależy od okoliczności. Co do zasady EBC stara się wypełniać swój mandat w drodze dialogu nadzorczego, czyli współpracy z bankami mającej na celu identyfikację i naprawę niedociągnięć, zanim bezpieczeństwo i dobra kondycja banków będą zagrożone. Niemniej w niektórych przypadkach ustalenia są na tyle poważne, że EBC musi od początku podjąć interwencyjne działania nadzorcze. W innych przypadkach reakcja banków na zastosowane początkowo środki może nie być właściwa, wskutek czego EBC sięga po kolejne środki, czyli zwiększa stopień interwencji, dopóki problem pozostaje nierozwiązany.

Dostępne środki, które nie wykluczają się wzajemnie, mogą być stosowane równolegle lub jeden po drugim, przy czym nie ma tu zastosowania żadna automatyczna kolejność, czyli jeden z kroków lub większą ich liczbę można pominąć, jeśli wymaga tego waga ustaleń lub (niezadowalający) postęp procesu naprawczego. Zwykle w miarę osiągania kolejnych stopni eskalacji zawęża się wybór dostępnych narzędzi. Na przykład o ile EBC może najpierw wydać zalecenie, w którym zwróci się do banku o opracowanie planu działań w celu naprawy określonych niedociągnięć, o tyle niektóre aspekty tego planu lub inne konkretne środki mogą stać się wykonalne przez nałożenie wiążących wymogów, w sytuacji gdy dotychczasowa współpraca nie przyniosła efektów. Ponieważ stosowanie ram eskalacji opiera się na ocenie nadzorczej i zależy od okoliczności, wezwanie do opracowania planu działań może od początku mieć formę wiążącego wymogu, przy czym treść planu może, ale nie musi być sprecyzowana. W innych przypadkach waga ustaleń lub postępowanie banku mogą uzasadniać niezwłoczne zastosowanie środków egzekucyjnych lub sankcji, równolegle ze środkami nadzorczymi.

Przy poruszaniu się w obrębie ram eskalacji nadzorcy mają też na uwadze zasady, które zapewniają skuteczne identyfikowanie i ogłaszanie ustaleń i środków oraz podejmowanie związanych z nimi działań naprawczych (zgodnie z wyjaśnieniami zawartymi w przemówieniu wiceprzewodniczącego). Konkretnie rzecz biorąc, w razie wykrycia problemów w danym banku:

• nadzorcy najpierw identyfikują pierwotne przyczyny problemów, dzięki czemu mogą skoncentrować ustalenia wokół przyczyn, zamiast tylko zajmować się skutkami

• przy ustalaniu priorytetów oraz dostosowywaniu stopnia intensywności nadzoru do wagi problemów i okoliczności nadzorcy stosują zasadę proporcjonalności
• nadzorcy określają działania nadzorcze z jasnym wskazaniem zakładanych efektów i informują banki o swoich oczekiwaniach, a przy tym pilnują, by banki wiedziały, czego się od nich oczekuje i w jakim czasie
• po poinformowaniu banków o ustalonych środkach nadzorcy monitorują ich wykonanie i sprawdzają, na ile banki starają się we właściwy sposób kontrolować sytuację i naprawiać wykryte problemy w wyznaczonym czasie – w tej części procesu regularne kontakty z bankami są na porządku dziennym i zazwyczaj stają się częstsze w przypadku poważniejszych problemów
• w sytuacji gdy banki nie rozwiązują problemów w oczekiwanym tempie, przez co nie spełniają w całości oczekiwań nadzorczych, nadzorcy są gotowi do eskalacji i podjęcia bardziej restrykcyjnych działań, by zapewnić szybką i skuteczną naprawę niedociągnięć
• w zależności od stopnia skomplikowania ustaleń nadzorcy od początku planują potencjalne strategie eskalacji, przygotowują się do podjęcia ewentualnych dalszych działań oraz dbają o jasność przekazu w kontaktach z bankami co do potencjalnych skutków niezastosowania się do środków nadzorczych.