To 2021 συνεχίσαμε να αντιπαλεύουμε τις επιπτώσεις της πανδημίας του κορωνοϊού (COVID-19) στις οικονομίες των χωρών μας και στη ζωή μας. Οι ισχυρές και συντονισμένες παρεμβάσεις για την αντιμετώπιση της πανδημικής κρίσης, σε συνδυασμό με την πρόοδο των εμβολιασμών, στήριξαν μια ταχύρρυθμη ανάκαμψη στη διάρκεια του έτους. Το προϊόν της οικονομίας στη ζώνη του ευρώ έφθασε στο προ της πανδημίας επίπεδό του στο τέλος του 2021.

Σε αντίθεση με ό,τι είχε συμβεί σε προηγούμενες κρίσεις, ο τραπεζικός τομέας είχε ισχυρά χρηματοοικονομικά μεγέθη που του επέτρεψαν να στηρίξει την οικονομία και να λειτουργήσει ενισχυτικά προς τις παρεμβάσεις πολιτικής μας. Τα μέτρα που έλαβε η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ διασφάλισαν την ομαλή μετάδοση, μέσω των τραπεζών, των μέτρων νομισματικής πολιτικής μας, τα οποία στόχευαν στη διατήρηση ευνοϊκών συνθηκών χρηματοδότησης για όλους τους τομείς της οικονομίας. Συνδυαστικά, τα μέτρα νομισματικής πολιτικής και τα εποπτικά μέτρα εκτιμάται ότι διαφύλαξαν πάνω από ένα εκατομμύριο θέσεις εργασίας.

Ωστόσο, παρά την ασυνήθιστα γρήγορη ανάκαμψη, χρειάζεται τώρα να προετοιμαστούμε για τις προκλήσεις της μεταπανδημικής εποχής. Οι επιπτώσεις της πανδημίας θα φανούν στην πλήρη έκτασή τους σταδιακά μόνο. Και καθώς θα φανερώνεται η πραγματική χρηματοοικονομική κατάσταση των επιχειρήσεων στους τομείς που ήταν πιο ευάλωτοι στην πανδημία, μπορεί να επηρεαστεί η ποιότητα των στοιχείων ενεργητικού των τραπεζών. Ως εκ τούτου, η ευρωπαϊκή εποπτεία παρακολουθεί στενά τη συσσώρευση πιστωτικών κινδύνων.

Παράλληλα, η πανδημία προκάλεσε βαθύτερες μεταβολές στο περιβάλλον λειτουργίας των τραπεζών. Ο ψηφιακός μετασχηματισμός επιταχύνθηκε και η ανάγκη αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής έγινε ακόμη πιο επιτακτική. Διαχρονικά ζητήματα που συνδέονται με την αδύναμη κερδοφορία και το πλεονάζον δυναμικό ενδέχεται να περιορίσουν τη δυνατότητα ορισμένων τραπεζών να προσαρμοστούν και να παραμείνουν ανταγωνιστικές, στο πλαίσιο της ψηφιακής και της πράσινης μετάβασης. Χρειάζεται λοιπόν δράση σε δύο κατευθύνσεις.

Πρώτον, οι τράπεζες θα πρέπει να βελτιώσουν την αποδοτικότητα κόστους τους και να αναπροσανατολίσουν τα επιχειρηματικά μοντέλα τους προς την ενίσχυση της ανθεκτικότητας και τη δημιουργία αξίας σε πιο μακροχρόνιο ορίζοντα. Αυτό απαιτεί μεταξύ άλλων την περαιτέρω ενσωμάτωση των κλιματικών και περιβαλλοντικών κινδύνων στις υπάρχουσες στρατηγικές και διαδικασίες διαχείρισης κινδύνων τους. Σ’ αυτό το πεδίο, οι τράπεζες υπολείπονται ακόμη κατά πολύ σε σχέση με τις εποπτικές προσδοκίες μας.

Δεύτερον, πρέπει να ολοκληρωθεί η τραπεζική ένωση. Ένας πιο εύρωστος, πιο ενοποιημένος και διαφοροποιημένος χρηματοπιστωτικός τομέας θα βοηθούσε να κινητοποιηθούν οι μεγάλου ύψους ιδιωτικές επενδύσεις που χρειάζεται η Ευρώπη για την ταχύτερη ψηφιακή και πράσινη μετάβασή της.

Πιστεύω ότι αυτό είναι εφικτό. Ο τραπεζικός τομέας, όπως συνέβαλε στην επιτυχή επίλυση της κρίσης, μπορεί να βοηθήσει και στην προετοιμασία της οικονομίας μας για ένα πιο πράσινο και πιο ψηφιακό μέλλον.

Εισαγωγική συνέντευξη του Andrea Enria, Προέδρου του Εποπτικού Συμβουλίου

Πώς ήταν το έτος 2021 από τη σκοπιά της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ;

Η πανδημία εξακολούθησε και το 2021 να δημιουργεί προκλήσεις για όλους και φυσικά για τις εποπτικές αρχές. Με εντυπωσίασε η λειτουργική ανθεκτικότητα που επέδειξε η ΕΚΤ ως οργανισμός στη διάρκεια της πανδημίας. Παρόλο που δεν μπορέσαμε να πραγματοποιήσουμε όσες επιτόπιες επιθεωρήσεις θα θέλαμε, η εποπτεία μας παρέμεινε αποτελεσματική. Επίσης, η συχνότητα των επαφών μας με τις τράπεζες παρέμεινε σχετικά αμετάβλητη, αν και πραγματοποιήθηκαν κυρίως εξ αποστάσεως. Είχαμε εποικοδομητικές συζητήσεις εντός του Εποπτικού Συμβουλίου και δεν δυσκολευτήκαμε να καταλήξουμε σε συμφωνία για τα περισσότερα θέματα. Παρά τις δυσκολίες που προκάλεσε η πανδημία, καταφέραμε να ενισχύσουμε τη συνεργασία και τη συλλογικότητα μεταξύ των υπηρεσιακών μονάδων εντός της ΕΚΤ, εντός της Ευρωπαϊκής Τραπεζικής Εποπτείας και μεταξύ της ΕΚΤ και των εθνικών αρμόδιων αρχών (ΕΑΑ). Ανυπομονώ όμως να ξανασυναντήσω συναδέλφους από κοντά και να ξαναρχίσω τις επισκέψεις σε ΕΑΑ, τις διά ζώσης συναντήσεις με τραπεζικά στελέχη και τις επιτόπιες επιθεωρήσεις.

Στη διάρκεια του 2021, καθώς περιοριζόταν σταδιακά η αβεβαιότητα για το μέλλον και βελτιώνονταν οι μακροοικονομικές προοπτικές, προχωρήσαμε στην άρση των περισσότερων από τα έκτακτα μέτρα που είχαμε θέσει σε εφαρμογή για να βοηθήσουμε τις τράπεζες να αντιμετωπίσουν τις άμεσες επιπτώσεις της κρίσης. Επίσης, επανήλθαμε στην τακτική Εποπτική Διαδικασία Εξέτασης και Αξιολόγησης (Supervisory Review and Evaluation Process – SREP), μετά την πραγματιστική προσέγγιση που είχαμε υιοθετήσει το 2020 για να εστιάσουμε στις προκλήσεις που δημιούργησε η πανδημία. Για πρώτη φορά εξετάσαμε ενδελεχώς τους κλιματικούς κινδύνους και χαρτογραφήσαμε τις πρακτικές των τραπεζών και σε ποιο βαθμό αποκλίνουν από τις εποπτικές προσδοκίες μας. Και, μετά από πέντε έτη εντατικών εργασιών, ολοκληρώσαμε την στοχευμένη αξιολόγηση των εσωτερικών υποδειγμάτων (TRIM), ένα ορόσημο για την αποκατάσταση της αξιοπιστίας και της συνέπειας στη χρήση των εσωτερικών υποδειγμάτων για εποπτικούς σκοπούς. Το 2021 επίσης αναλάβαμε την εποπτεία των συστημικών επιχειρήσεων επενδύσεων στις χώρες που συμμετέχουν στην τραπεζική ένωση. Το εποπτικό μας έργο πάντοτε συνδυαζόταν με την προσπάθεια να γνωστοποιούμε με σαφήνεια τις προσδοκίες μας στις τράπεζες και σε άλλους συμμετέχοντες στην αγορά, ώστε να καταστήσουμε τις πολιτικές μας πιο διαφανείς και να ενημερώνουμε σχετικά με τη συντελούμενη πρόοδο προς την επίτευξη των εποπτικών μας στόχων. Τέλος, εφαρμόσαμε σε δοκιμαστική βάση μια καινοτόμο διαδικασία για τον καθορισμό προτεραιοτήτων όσον αφορά το εποπτικό μας έργο, η οποία θα επιτρέψει στις ομάδες μας να εστιάσουν περισσότερο στους βασικούς κινδύνους και λιγότερο σε μηχανιστικά και χρονοβόρα καθήκοντα.

Συμπληρώθηκαν ήδη δύο χρόνια από την έναρξη της πανδημίας. Πώς αξιολογείτε την πορεία των τραπεζών αυτή την περίοδο;

Από την εκδήλωση της πανδημίας μέχρι σήμερα οι ευρωπαϊκές τράπεζες συνολικά έχουν επιδείξει σημαντική ανθεκτικότητα. Θεωρώ ότι σ’ αυτό συνέβαλαν οι μεταρρυθμίσεις που πραγματοποιήθηκαν μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση, οι μακροχρόνιες προσπάθειές μας να ενισχύσουμε την κεφαλαιακή βάση, την ποιότητα των στοιχείων ενεργητικού και τα αποθέματα ρευστότητας των τραπεζών, καθώς και η έγκαιρη εφαρμογή των έκτακτων μέτρων δημόσιας στήριξης. Οι δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας των τραπεζών παρέμειναν ανθεκτικοί όλη αυτή την περίοδο και οι τράπεζες μπόρεσαν να συνεχίσουν την παροχή πιστώσεων προς τα νοικοκυριά και τις μικρές και μεγάλες επιχειρήσεις. Προς το παρόν δεν υπάρχουν σαφείς ενδείξεις επιδείνωσης της ποιότητας των στοιχείων ενεργητικού.

Παρόλο που οι μακροοικονομικές προβολές για τη ζώνη του ευρώ είναι γενικά θετικές, εξακολουθεί να υπάρχει αβεβαιότητα όσον αφορά την εξέλιξη της πανδημίας. Ειδικότερα σε ορισμένους τομείς που είναι πιο ευάλωτοι στην πανδημία παρατηρούνται ενδείξεις που παραπέμπουν σε λανθάνοντα πιστωτικό κίνδυνο. Επιπλέον, τα προβλήματα στις αλυσίδες προσφοράς επηρεάζουν δυσμενώς το διεθνές εμπόριο και την εν γένει οικονομική δραστηριότητα. Αυξάνεται επίσης η μόχλευση στο χρηματοπιστωτικό σύστημα και, δεδομένου ότι κάποιες από τις τράπεζές μας είναι εκτεθειμένες σ’ αυτή, πρέπει να επαγρυπνούμε. Οι προσαρμογές των επιτοκίων και των διαφορών αποδόσεων στην πορεία προς την ανάκαμψη ενδέχεται να αυξήσουν τον πιστωτικό κίνδυνο για πολλές τράπεζες, αλλά και να βλάψουν εκείνες που είναι ιδιαιτέρως εκτεθειμένες σε μη τραπεζικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα με υψηλό βαθμό μόχλευσης. Αυτό είναι ένα ζήτημα που χρήζει προσοχής.

Συνολικά πάντως θα έλεγα ότι οι ευρωπαϊκές τράπεζες αποδείχθηκαν ανθεκτικές σ’ αυτή την τόσο σοβαρή κρίση και βρίσκονται σε πολύ καλύτερη θέση από ό,τι στην κρίση του 2008.

Ποιες θεωρείτε ότι είναι οι κυριότερες προκλήσεις για τις ευρωπαϊκές τράπεζες την προσεχή περίοδο; Οφείλονται κυρίως στην πανδημική κρίση;

Ευτυχώς, οι μακροοικονομικές προοπτικές βελτιώθηκαν το 2021 και δεν αναμένουμε πλέον το κύμα των μη εξυπηρετούμενων δανείων που είχαμε φοβηθεί κατά την έναρξη της πανδημίας. Ωστόσο, οι τράπεζες δεν θα πρέπει να εφησυχάζουν. Οι θετικές εξελίξεις του 2021 ώθησαν τις τράπεζες να μειώσουν σημαντικά τον σχηματισμό προβλέψεων σε σχέση με τα ανώτατα επίπεδα που καταγράφονταν το 2020. Όμως η αξιολόγηση του επιπέδου κινδύνου εξακολουθεί να είναι δύσκολη και οι προοπτικές ακόμη παραπέμπουν σε λανθάνοντα πιστωτικό κίνδυνο. Το ποσοστό των ενήμερων αλλά υψηλού κινδύνου (underperforming) δανείων δεν μειώθηκε το 2021. Στους τομείς υπηρεσιών παροχής καταλύματος και εστίασης, καθώς και στις εναέριες μεταφορές και τις δραστηριότητες που συνδέονται με τα ταξίδια, τα δάνεια σε καθυστέρηση συνέχισαν να αυξάνονται σημαντικά στη διάρκεια του έτους. Θα εξακολουθήσουμε λοιπόν να ενθαρρύνουμε τις τράπεζες να διαχειρίζονται προνοητικά τους πιστωτικούς κινδύνους και να παρακολουθούν προσεκτικά τα δανειακά τους χαρτοφυλάκια για τυχόν ουσιώδη επιδείνωση της ποιότητας των στοιχείων ενεργητικού.

Επιπλέον, μερικές τράπεζες έχουν αυξήσει την έκθεσή τους προς επιχειρήσεις με υψηλή μόχλευση, σε βαθμό που υπερβαίνει τις ήδη δημοσιευμένες εποπτικές μας προσδοκίες, ενώ ορισμένες είναι έμμεσα εκτεθειμένες σε κίνδυνο μόχλευσης μέσω αμοιβαίων κεφαλαίων αντιστάθμισης κινδύνου (hedge funds) και άλλων μη τραπεζικών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων. Οι εν λόγω τράπεζες είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένες στον κίνδυνο απότομων προσαρμογών των επιτοκίων και των διαφορών αποδόσεων, που είναι πιθανόν να παρατηρηθούν σε περίπτωση μη ομαλής εξόδου από το περιβάλλον χαμηλών επιτοκίων. Εάν συμβεί αυτό, μπορεί να δούμε σημαντικές διορθώσεις των τιμών των περιουσιακών στοιχείων και των διαφορών αποδόσεων, επώδυνες διαδικασίες απομόχλευσης και μη αναμενόμενους διαύλους άμεσης και έμμεσης μετάδοσης των δυσμενών επιδράσεων.

Επιπλέον, πάρα πολλές ευρωπαϊκές τράπεζες εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν προβλήματα χαμηλής κερδοφορίας και αναποτελεσματικής διάρθρωσης κόστους – η ανοδική τάση που καταγράφει ο λόγος κόστους προς έσοδα σε επίπεδο συστήματος από το 2015 και εξής καταδεικνύει ένα διαχρονικό πρόβλημα αναποτελεσματικότητας στον ευρωπαϊκό τραπεζικό τομέα.

Από την άλλη πλευρά, θετικό είναι ότι αρκετές τράπεζες άρχισαν πρόσφατα να χρησιμοποιούν ολοκληρωμένα και προηγμένης τεχνολογίας προγράμματα βελτιστοποίησης του κόστους, παρόλο που οι προσπάθειες αυτές χρειάζονται χρόνο για να μεταφραστούν σε βελτιωμένη κερδοφορία και αποδοτικότητα κόστους. Ενθαρρύναμε τις τράπεζες να αναπροσανατολίσουν τα επιχειρηματικά μοντέλα τους προς τη μακροπρόθεσμη δημιουργία αξίας, δεδομένου ότι η αξιόπιστη και σταθερή ικανότητα δημιουργίας εσόδων παραμένει η πρώτη γραμμή άμυνας απέναντι σε ένα αντίξοο επιχειρηματικό περιβάλλον. Η βιωσιμότητα των επιχειρηματικών μοντέλων των τραπεζών εξακολουθεί να αποτελεί μία από τις εποπτικές μας προτεραιότητες. Το 2021 ξεκινήσαμε μια σειρά επιθεωρήσεων των επιχειρηματικών μοντέλων και της κερδοφορίας, τις οποίες θα συνεχίσουμε σε όλη τη διάρκεια του 2022.

Ας περάσουμε τώρα στον ψηφιακό μετασχηματισμό στον τραπεζικό και μη τραπεζικό τομέα. Πώς αντιμετωπίζουν οι τράπεζες αφενός τον ενισχυμένο ανταγωνισμό και αφετέρου την αύξηση της ζήτησης ψηφιακών προϊόντων από πλευράς των πελατών τους;

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός επιταχύνθηκε στη διάρκεια της πανδημίας και αλλάζει οριστικά το ανταγωνιστικό τοπίο. Θα υπάρξουν νικητές και χαμένοι και αυτό θα συμβεί και στον τραπεζικό τομέα. Η αποτελεσματική στρατηγική διαχείριση, ο όγκος και η ποιότητα των επενδύσεων σε τεχνολογία πληροφορικής και η αποφασιστική ανάληψη δράσεων για τη βελτίωση της αποδοτικότητας κόστους έχουν αποδειχθεί βασικά συστατικά επιτυχίας. Πιο συγκεκριμένα, οι τράπεζες που πραγματοποίησαν επιτυχή μετάβαση στον ψηφιακό κόσμο επένδυσαν στον εκσυγχρονισμό των πληροφοριακών υποδομών τους και στη βελτίστοποίηση των διαδικασιών τους και απλοποίησαν και ψηφιοποίησαν μια σειρά από εσωτερικές διεργασίες τους.

Ταυτόχρονα, η χρήση νέων τεχνολογιών δημιουργεί νέες προκλήσεις όχι μόνο για τις τράπεζες αλλά και για τις κανονιστικές και εποπτικές αρχές. Οι τράπεζες είναι σε όλο και μεγαλύτερο βαθμό εκτεθειμένες στον κίνδυνο πληροφοριακών συστημάτων και κυβερνοασφάλειας. Προκειμένου να έχει η ΕΚΤ σαφή εικόνα αυτών των κινδύνων, τα στελέχη εποπτείας μας θα πρέπει να είναι πλήρως εκπαιδευμένα και σ’ αυτά τα θέματα. Στο ίδιο πνεύμα, και η εποπτεία πρέπει να προχωρήσει στον ψηφιακό μετασχηματισμό της: το 2021 συνεχίσαμε να εφαρμόζουμε σταδιακά μια σειρά εργαλείων εποπτικής τεχνολογίας (SupTech) για να βελτιώσουμε την αποτελεσματικότητα και την αποδοτικότητα του έργου των εποπτικών αρχών σε ολόκληρη την τραπεζική ένωση.

Οι κλιματικοί και περιβαλλοντικοί κίνδυνοι απέκτησαν αυξημένη σπουδαιότητα το 2021. Πιστεύετε ότι οι ευρωπαϊκές τράπεζες είναι προετοιμασμένες να διαχειριστούν την αναμενόμενη άνοδο αυτών των κινδύνων;

Το 2021 η προσπάθεια της ΕΚΤ να ενθαρρύνει τις τράπεζες να δράσουν προνοητικά σε ό,τι αφορά τη διαχείριση των κλιματικών κινδύνων σημείωσε αξιόλογη πρόοδο. Ζητήσαμε από τις τράπεζες να αξιολογήσουν οι ίδιες την ετοιμότητά τους να διαχειριστούν αυτούς τους κινδύνους και συγκρίναμε τις απαντήσεις τους με τις απαντήσεις ομοειδών ιδρυμάτων και τις εποπτικές προσδοκίες μας. Συζητήσαμε μαζί τους τα ευρήματά μας, στο πλαίσιο της εποπτείας σε συνεχή βάση, και δημοσιεύσαμε έκθεση που περιγράφει ορισμένες από τις βέλτιστες πρακτικές όπως αναδείχθηκαν στη διάρκεια της άσκησης. Δυστυχώς, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των ίδιων των τραπεζών, το 90% των πρακτικών που εφαρμόζουν ευθυγραμμίζονται μόνο εν μέρει ή καθόλου προς τις εποπτικές προσδοκίες μας.

Ωστόσο οι τράπεζες έχουν αρχίσει να ενσωματώνουν τους κλιματικούς και περιβαλλοντικούς κινδύνους στις υπάρχουσες δομές τους, ενώ περίπου οι μισές τράπεζες προσαρμόζουν ανάλογα το πλαίσιο διακυβέρνησής τους. Το 2022 θα συνεχίσουμε τις εργασίες μας σχετικά με τους κλιματικούς και περιβαλλοντικούς κινδύνους, διενεργώντας ειδικό θεματικό έλεγχο στο πλαίσιο της SREP, καθώς και εποπτική άσκηση προσομοίωσης επιπτώσεων διαφορετικών κλιματικών σεναρίων. Από αυτές τις αναλύσεις θα αντληθούν χρήσιμα διδάγματα τόσο για εμάς ως εποπτική αρχή όσο και για τις τράπεζες και θα προετοιμάσουν το έδαφος για την ενσωμάτωση των κλιματικών και περιβαλλοντικών κινδύνων στη μεθοδολογία SREP με πιο ενδελεχή τρόπο.

Αναφέρατε ότι η ΕΚΤ κάνει σημαντικά βήματα στην κατεύθυνση της αυξημένης διαφάνειας του έργου της. Τι πρόοδο επιτύχατε το 2021;

Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ ανέκαθεν επιδιώκει αυτό τον στόχο. Το 2021 βελτιώσαμε τη διαφάνεια των εποπτικών μεθόδων και αποτελεσμάτων μας με διάφορους τρόπους.

Στο πλαίσιο των ασκήσεων προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων του 2021 πραγματοποιήσαμε δύο μεγάλα βήματα προς τη βελτίωση της διαφάνειας. Για πρώτη φορά δημοσιεύσαμε τα συνοπτικά ανά ίδρυμα αποτελέσματα της άσκησης προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων για τις τράπεζες που δεν περιλαμβάνονταν στο δείγμα της πανευρωπαϊκής άσκησης της EBA, καθώς και αποτελέσματα ως προς τις κατευθύνσεις του Πυλώνα 2 για τις τράπεζες ανά κατηγορία ανάλογα με τη μέγιστη μείωση κεφαλαίου CET1. Ελπίζουμε ότι οι πρόσθετες λεπτομέρειες που δώσαμε σχετικά με τη νέα μεθοδολογία για τις κατευθύνσεις του Πυλώνα 2 θα βοηθήσουν να γίνει πιο κατανοητό πώς χρησιμοποιούνται τα αποτελέσματα αυτών των ασκήσεων στο πλαίσιο της SREP.

Επιπλέον, παρείχαμε πιο αναλυτικές πληροφορίες σχετικά με το πώς καθορίζουμε τις εποπτικές μας προτεραιότητες για τα επόμενα τρία έτη. Παρουσιάσαμε με σαφήνεια τον χάρτη κινδύνων μας για το μέλλον, όπου κάθε ευπάθεια που εντοπίζεται συνδέεται με μια συγκεκριμένη εποπτική προτεραιότητα. Αυτός ο χάρτης χρησιμεύει και ως βάση για την κατανομή των πόρων της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ συνολικά κατά την εν λόγω περίοδο.

Εξάλλου, επιδιώξαμε να βελτιώσουμε τη διαφάνεια του έργου μας σχετικά με τους κλιματικούς και περιβαλλοντικούς κινδύνους, δημοσιεύοντας τα αποτελέσματα της άσκησης σύγκρισης της ετοιμότητας των τραπεζών που προανέφερα και κοινοποιώντας τις ορθές πρακτικές που εφαρμόζονται στον κλάδο. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για μια σχετικά νέα κατηγορία κινδύνου για την οποία θα χρειαστεί να πραγματοποιήσουμε σημαντική πρόοδο πολύ σύντομα.

Αναθεωρήσαμε επίσης τον Οδηγό σχετικά με τις αξιολογήσεις καταλληλότητας και επάρκειας. Πέρα από την εισαγωγή της έννοιας της ατομικής ευθύνης, δώσαμε έμφαση στη διεύρυνση των γνωστικών πεδίων εξειδίκευσης των μελών του διοικητικού συμβουλίου ως προς τους κλιματικούς και περιβαλλοντικούς κινδύνους και αναδείξαμε τη σημασία της πολυμορφίας – συμπεριλαμβανομένης της ισότιμης εκπροσώπησης των φύλων – στη σύνθεση των διοικητικών συμβουλίων των τραπεζών.

Τέλος, αναμορφώσαμε τον δικτυακό τόπο της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ για ευκολότερη πλοήγηση και χρήση από το κοινό και τις τράπεζες, δημιουργώντας επίσης μια απλοποιημένη διαδικτυακή πύλη για τις τράπεζες και μια λειτουργική πλατφόρμα για την αναφορά παραβάσεων (whistleblowing).

Συνολικά, είμαι πολύ ικανοποιημένος από την πρόοδο που επιτεύχθηκε το 2021, ιδίως αν λάβουμε υπόψη ότι είχαμε να διαχειριστούμε μια πρωτοφανή κρίση εργαζόμενοι κατά το μεγαλύτερο διάστημα εξ αποστάσεως.

1 Τραπεζική εποπτεία το 2021

1.1 Εποπτευόμενες τράπεζες το 2021: επιδόσεις και κυριότεροι κίνδυνοι

1.1.1 Συνολική ανθεκτικότητα του τραπεζικού τομέα

Τα σημαντικά ιδρύματα που υπάγονται στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία εισήλθαν στην πανδημική κρίση (COVID-19) με ισχυρές κεφαλαιακές θέσεις. Μετά από ελαφρά πτώση το α΄ τρίμηνο του 2020, ο συνολικός Δείκτης Κεφαλαίου Κοινών Μετοχών (Common Equity Tier 1 – CET1) διαμορφώθηκε σε 15,6% το δ΄ τρίμηνο του 2020 και σταθεροποιήθηκε σ’ αυτό το επίπεδο το 2021 (Διάγραμμα 1). Η ανθεκτικότητα των τραπεζών κατά τη διάρκεια της κρίσης μπορεί να αποδοθεί σε διάφορους παράγοντες, ιδίως στα κρατικά μέτρα στήριξης που εφαρμόστηκαν για να διαφυλάξουν τη φερεγγυότητα των πελατών και να διευκολύνουν την πρόσβαση σε πιστώσεις, στην έντονα διευκολυντική κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής και στα εποπτικά και κανονιστικά μέτρα που ελήφθησαν εγκαίρως για την αντιμετώπιση της κρίσης. Επιπλέον, τον Μάρτιο του 2020 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ συνέστησε στις τράπεζες να αναστείλουν τη διανομή μερισμάτων ή την εξαγορά ιδίων μετοχών και, τον Δεκέμβριο του 2020, να περιορίσουν αυτές τις διανομές. Αυτό επέτρεψε στις τράπεζες να ενισχύσουν την κεφαλαιακή τους βάση εν μέσω σχετικής αβεβαιότητας ως προς το μέγεθος των δυνητικών πιστωτικών ζημιών. Τον Ιούνιο του 2021, καθώς οι μακροοικονομικές προβλέψεις υποδήλωναν ανάκαμψη της οικονομίας και μείωση της αβεβαιότητας, η ΕΚΤ αποφάσισε να μην παρατείνει τη σύστασή της πέραν του Σεπτεμβρίου 2021. Έτσι, οι εποπτικές αρχές επέστρεψαν στην προ της πανδημίας πρακτική του να αξιολογούν τα σχέδια κεφαλαιακής επάρκειας και διανομών κάθε τράπεζας στο πλαίσιο του τακτικού εποπτικού διαλόγου. Οι τράπεζες θα πρέπει να συνεχίσουν να επιδεικνύουν σύνεση όταν λαμβάνουν αποφάσεις για μερίσματα και εξαγορά ιδίων μετοχών και να εξετάζουν προσεκτικά τις μεσοπρόθεσμες προβλέψεις για την εξέλιξη των κεφαλαίων τους και τη βιωσιμότητα του επιχειρηματικού μοντέλου τους.

Διάγραμμα 1

Δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας των σημαντικών ιδρυμάτων (μεταβατικός ορισμός)

(αριστερή κλίμακα: δισεκ. ευρώ, δεξιά κλίμακα: ποσοστά)

Παρόμοια τάση ακολούθησε στη διάρκεια της πανδημίας και ο συνολικός δείκτης μόχλευσης, ο οποίος σταθεροποιήθηκε σε 5,9% το γ΄ τρίμηνο του 2021, αφού είχε αυξηθεί σε 5,3% το β΄ τρίμηνο του 2020. Οι τράπεζες προετοιμάστηκαν επαρκώς για την εφαρμογή της απαίτησης για τον δείκτη μόχλευσης τον Ιούνιο του 2021. Επιπλέον, το 2022 θα εφαρμοστεί η νέα μεθοδολογία αξιολόγησης του κινδύνου υπερβολικής μόχλευσης – η οποία έχει στόχο να αποτυπώσει την ενδεχόμενη μόχλευση που προκύπτει από την υπερβολική χρήση παραγώγων, από συναλλαγές χρηματοδότησης τίτλων, από στοιχεία εκτός ισολογισμού ή από περιπτώσεις κανονιστικού αρμπιτράζ – προκειμένου να εντοπιστούν περιπτώσεις τραπεζών όπου πιθανόν χρειάζονται μέτρα ποιοτικού χαρακτήρα ή απαιτήσεις του Πυλώνα 2 για τον δείκτη μόχλευσης. Αυτό θα περιορίσει περαιτέρω τη συσσώρευση υπερβολικής μόχλευσης, συμβάλλοντας έτσι στην ανθεκτικότητα του τραπεζικού συστήματος της ζώνης του ευρώ. Ωστόσο, εξακολουθούν να υφίστανται κίνδυνοι για την κεφαλαιακή επάρκεια και οι τράπεζες δεν θα πρέπει να υποτιμούν τον κίνδυνο οι πρόσθετες ζημίες να συνεχίσουν να επηρεάζουν την εξέλιξη της κεφαλαιακής τους επάρκειας καθώς θα λήγουν τα μέτρα στήριξης.

Διάγραμμα 2

Δείκτης μόχλευσης των σημαντικών ιδρυμάτων

(ποσοστά)

Η ΕΚΤ συνέχισε να ενισχύει την ανθεκτικότητα των τραπεζών επανεξετάζοντας τη συνολική ικανότητα ανάκαμψής τους, δηλ. τον βαθμό στον οποίο οι τράπεζες μπορούν να ανακάμψουν από σοβαρές εντάσεις εφαρμόζοντας τις επιλογές που προβλέπονται στα σχέδια ανάκαμψής τους.^[1]

Οι τράπεζες στήριξαν τη δανειοδότηση των πελατών τους καθ’ όλη τη διάρκεια της κρίσης και μέχρι στιγμής δεν καταγράφεται σημαντική επίδραση στην ποιότητα των στοιχείων ενεργητικού τους. Η θετική συνολικά τάση ως προς την ποιότητα των στοιχείων ενεργητικού (Διάγραμμα 3) αποδίδεται σε διάφορους παράγοντες, όπως είναι η συνεχιζόμενη μείωση του αποθέματος των μη εξυπηρετούμενων δανείων (ΜΕΔ) στις τράπεζες με υψηλά επίπεδα ΜΕΔ και η αύξηση των χορηγήσεων, υποβοηθούμενη από κρατικές εγγυήσεις και από άλλα μέτρα στήριξης των δανειοληπτών. Από αυτή την άποψη, τα ποικίλα έκτακτα μέτρα στήριξης λόγω της πανδημίας που εφαρμόστηκαν με στόχο τη διασφάλιση ευνοϊκών συνθηκών χρηματοδότησης και τη στήριξη των νοικοκυριών και των μικρών και των μεγάλων επιχειρήσεων το 2020 και το 2021 συνέβαλαν ώστε να αποφευχθεί απότομη αύξηση των πτωχεύσεων και των ΜΕΔ. Ωστόσο, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ εξακολουθεί να προβληματίζεται για την ποιότητα των στοιχείων ενεργητικού των τραπεζών μεσοπρόθεσμα, καθώς ο πλήρης αντίκτυπος της πανδημίας ενδέχεται να εκδηλωθεί μόνο μετά την άρση της πλειονότητας των έκτακτων κρατικών μέτρων στήριξης. Η εισροή των δανείων στην κατηγορία των ενήμερων αλλά υψηλού κινδύνου (underperforming, στάδιο 2) παραμένει σε υψηλότερο επίπεδο από ό,τι προ της πανδημίας και τα δάνεια που έχουν ευνοηθεί από τα μέτρα στήριξης λόγω πανδημίας φαίνεται να έχουν ελαφρώς υψηλότερο προφίλ κινδύνου. Επιπλέον, η σημαντική άνοδος των επιπέδων χρέους σε διάφορους τομείς της οικονομίας μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένους κινδύνους φερεγγυότητας, ιδίως σε τομείς της οικονομίας ή σε χώρες που επλήγησαν σφοδρότερα από την πανδημία. Με αυτά τα δεδομένα, στο πλαίσιο του εποπτικού έργου της για τον πιστωτικό κίνδυνο το 2021, η ΕΚΤ τόνισε την ανάγκη να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στις αξιόπιστες πρακτικές διαχείρισης πιστωτικού κινδύνου.^[2]

Διάγραμμα 3

Εξέλιξη των ΜΕΔ για τα ΣΙ (σύνολο δανείων)

(αριστερή κλίμακα: δισεκ. ευρώ, δεξιά κλίμακα: ποσοστά)

Παρά τις ασυνήθιστες προκλήσεις λειτουργικής ικανότητας και επιχειρησιακής συνέχειας που αντιμετωπίζουν οι τράπεζες μετά την εκδήλωση της πανδημίας, το ύψος των σχετικών με την πανδημία ζημιών λόγω λειτουργικού κινδύνου που αναφέρθηκαν ως πραγματοποιηθείσες το 2021 ήταν σημαντικά μικρότερο απ’ ό,τι το 2020. Αυτό συνάδει με την προσδοκία ότι οι ζημίες λόγω λειτουργικού κινδύνου που σχετίζονται με την πανδημία θα πραγματοποιούνταν κυρίως στα πρώτα στάδια της πανδημίας, δεδομένου ότι περιλαμβάνουν σημαντικά μη επαναλαμβανόμενα στοιχεία.^[3]

Μετά την αρχική ενεργοποίηση σχεδίων επιχειρησιακής συνέχειας ως απάντηση στην πανδημία, οι τάσεις στην εργασία εξ αποστάσεως σταθεροποιήθηκαν από το καλοκαίρι του 2020, με ποσοστό μεταξύ 40% και 50% του εργατικού δυναμικού των ΣΙ να εργάζεται από το σπίτι το 2021 (Διάγραμμα 4).

Σημειώθηκε μικρή αύξηση (9,8%) των σημαντικών κυβερνοσυμβάντων που αναφέρθηκαν στην ΕΚΤ το πρώτο εξάμηνο του 2021, αλλά οι επιπτώσεις στη διαθεσιμότητα των πληροφοριακών συστημάτων και οι ζημίες που προκλήθηκαν από αυτές τις επιθέσεις ήταν πολύ περιορισμένες.^[4]

Διάγραμμα 4

Εργασία εξ αποστάσεως στα ΣΙ

(ποσοστό εργατικού δυναµικού που εργάζεται εξ αποστάσεως)

Ωστόσο, οι λειτουργικοί κίνδυνοι και οι κίνδυνοι πληροφοριακών συστημάτων παραμένουν σε υψηλά επίπεδα, λόγω των συνεχιζόμενων προκλήσεων που αντιμετωπίζουν οι τράπεζες και οι πάροχοι υπηρεσιών τους παγκοσμίως. Ως αποτέλεσμα της πανδημίας, οι απειλές για την ασφάλεια κατά κυβερνοεπιθέσεων, οι προκλήσεις που συνδέονται με τη διαχείριση των αλλαγών και η εξάρτηση από τις υποδομές πληροφορικής και από παρόχους υπηρεσιών πληροφορικής αυξήθηκαν. Έχει κρίσιμη σημασία οι τράπεζες να διαχειρίζονται κατάλληλα τους συναφείς κινδύνους, ώστε να διασφαλίζουν την αδιάλειπτη παροχή χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών.

Ταυτόχρονα, η ΕΚΤ συνέχισε να υπογραμμίζει ότι οι εποπτευόμενες τράπεζες οφείλουν να βελτιώσουν τα πλαίσια διακυβέρνησής τους. Η πανδημική κρίση κατέδειξε πόσο σημαντικό είναι οι τράπεζες να διαθέτουν ισχυρό πλαίσιο διακυβέρνησης, λειτουργίες εσωτερικού ελέγχου και δυνατότητες κατάρτισης συγκεντρωτικών δεδομένων. Αν και έχουν παρατηρηθεί κάποιες βελτιώσεις, παραμένουν ποικίλες διαρθρωτικές αδυναμίες.

Οι τράπεζες σημείωσαν κάποια πρόοδο ως προς τη σύνθεση των διοικητικών τους οργάνων, π.χ. διευρύνοντας σταδιακά τα γνωστικά πεδία εξειδίκευσης των μελών των διοικητικών τους συμβουλίων και διορίζοντας πιο ανεξάρτητα μέλη του διοικητικού συμβουλίου με βάση πιο επίσημα κριτήρια ανεξαρτησίας. Ωστόσο, ορισμένες αδυναμίες παραμένουν, ειδικότερα (α) χαμηλός βαθμός συμμετοχής του διοικητικού συμβουλίου υπό την εποπτική λειτουργία του και περιορισμένη δυνατότητά του να ελέγχει τις στρατηγικές αποφάσεις στους τομείς που έχουν πληγεί σημαντικά από την πανδημική κρίση, (β) ανεπαρκής γνώση ως προς τις τραπεζικές εργασίες και τη διαχείριση κινδύνου από πλευράς των μη εκτελεστικών μελών του διοικητικού συμβουλίου σε ορισμένες τράπεζες, (γ) έλλειψη πολιτικής για τη διαφορετικότητα και ανεπαρκής προώθηση της διαφορετικότητας σε ορισμένες τράπεζες, γεγονός που επηρεάζει δυσμενώς τη συλλογική καταλληλότητα του διοικητικού συμβουλίου, (δ) χαμηλό ποσοστό ανεξάρτητων μελών του διοικητικού συμβουλίου σε ορισμένες τράπεζες, γεγονός που δυσχεραίνει περαιτέρω την ικανότητα του διοικητικού οργάνου υπό την εποπτική λειτουργία του να θέτει σε αμφισβήτηση τις αποφάσεις εκτελεστικών μελών του διοικητικού συμβουλίου με εποικοδομητικό τρόπο.

Η πανδημική κρίση επέτεινε επίσης τις προϋπάρχουσες αδυναμίες σε διάφορους τομείς διακυβέρνησης και διαχείρισης κινδύνων. Πρώτον, εξακολουθούν να υφίστανται αδυναμίες ως προς την ικανότητα συγκεντρωτικής καταγραφής και αναφοράς των κινδύνων, οι οποίες αποδίδονται στον κατακερματισμό και την έλλειψη εναρμόνισης των πληροφοριακών συστημάτων, την έλλειψη αυτοματισμού, την εκτεταμένη πραγματοποίηση ελέγχων με μη αυτοματοποιημένο τρόπο και τις ανεπάρκειες στη διαχείριση δεδομένων (π.χ. ανεπαρκής ανεξάρτητη επικύρωση της ποιότητας των δεδομένων). Το γεγονός αυτό δυσχεραίνει τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων των τραπεζών. Δεύτερον, αρκετές τράπεζες χρειάζεται ακόμη να βελτιώσουν περαιτέρω τις λειτουργίες εσωτερικού ελέγχου τους, ιδίως για να αντιμετωπίσουν τη χαμηλή στελέχωση, το ανεπαρκές κύρος της λειτουργίας τους και τις ελλείψεις που χαρακτηρίζουν τις διαδικασίες (όπως τα προγράμματα παρακολούθησης της συμμόρφωσης και ο ορισμός της διάθεσης ανάληψης κινδύνου της τράπεζας).

Η ρευστότητα και οι συνθήκες χρηματοδότησης των ΣΙ συνέχισαν να βελτιώνονται, στηριζόμενες σε μεγάλο βαθμό από τα μέτρα νομισματικής πολιτικής. Επιτράπηκε στις τράπεζες να λειτουργούν κάτω από το γενικό (100%) ελάχιστο επίπεδο του δείκτη κάλυψης ρευστότητας (LCR) μέχρι το τέλος του 2021^[5]. Παρ’ όλα αυτά, οι θέσεις ρευστότητας συνέχισαν την ανοδική τους πορεία και ο δείκτης κάλυψης ρευστότητας διαμορφώθηκε σε 173,8% το γ΄ τρίμηνο του 2021, δηλ. στο υψηλότερο επίπεδο που έχει καταγραφεί από την έναρξη της ευρωπαϊκής τραπεζικής εποπτείας (Διάγραμμα 5). Αυτό αποδίδεται πρωτίστως στην εκτεταμένη χρήση των στοχευμένων πράξεων πιο μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης (TLTRO) από τις τράπεζες, καθώς τους επέτρεψε να αντλήσουν χρηματοδότηση και να δημιουργήσουν ταμειακά διαθέσιμα χωρίς να επιβαρύνουν τα στοιχεία ενεργητικού τους που χαρακτηρίζονται από υψηλό βαθμό ρευστότητας. Η συνολική προσφυγή στις TLTRO τον Σεπτέμβριο του 2021 ανήλθε σε 2,2 τρισεκ. ευρώ, ποσό που αντιστοιχεί στο ήμισυ περίπου της τρέχουσας υπερβάλλουσας ρευστότητας στο Ευρωσύστημα.

Διάγραμμα 5

Εξέλιξη του αποθέματος ρευστότητας ασφαλείας, των καθαρών εκροών ρευστότητας και του δείκτη κάλυψης ρευστότητας

(αριστερή κλίμακα: δισεκ. ευρώ, δεξιά κλίμακα: ποσοστά)

Όπως και ο δείκτης κάλυψης ρευστότητας, ο δείκτης καθαρής σταθερής χρηματοδότησης (net stable funding ratio — NSFR) επίσης αυξήθηκε σταθερά από το δεύτερο εξάμηνο του 2020, φθάνοντας στο ανώτατο επίπεδό του (129,3%) τον Σεπτέμβριο του 2021 (Διάγραμμα 6). Η εφαρμογή της απαίτησης για NSFR στο 100% σε διαρκή βάση τέθηκε σε ισχύ ως δεσμευτική ελάχιστη απαίτηση στις 28 Ιουνίου 2021. Ενώ οι τράπεζες οφείλουν γενικά να συμμορφώνονται προς τον συντελεστή καθαρής σταθερής χρηματοδότησης τόσο σε ενοποιημένο επίπεδο όσο και σε επίπεδο επιμέρους οντότητας, το 2021 η ΕΚΤ χορήγησε εξαιρέσεις (waiver) από τη συμμόρφωση σε μεμονωμένες τράπεζες, εφόσον εκπληρώνονταν οι προϋποθέσεις που ορίζονται στον κανονισμό και, ιδίως, όταν εφαρμόζεται αποτελεσματική διαχείριση του κινδύνου ρευστότητας.

Διάγραμμα 6

Εξέλιξη της διαθέσιμης σταθερής χρηματοδότησης, της απαιτούμενης σταθερής χρηματοδότησης και του NSFR

(αριστερή κλίμακα: δισεκ. ευρώ, δεξιά κλίμακα: ποσοστά)

Οι γενικές συνθήκες της αγοράς για τις τράπεζες της ζώνης του ευρώ συνέχισαν να χαλαρώνουν από το δεύτερο εξάμηνο του 2020 μετά την έκτακτη παρέμβαση των κυβερνήσεων και των κεντρικών τραπεζών, με αποτέλεσμα τον περιορισμό της μεταβλητότητας, τη μείωση των διαφορών αποδόσεων και την ενίσχυση των αγορών μετοχών. Ως εκ τούτου, υποχώρηση κατέγραψαν ορισμένοι ευρείς δείκτες κινδύνου αγοράς, όπως η αξία σε κίνδυνο (VaR) και τα σταθμισμένα ως προς τον κίνδυνο στοιχεία ενεργητικού (RWA). Σ’ αυτό το πλαίσιο, οι πιθανοί κίνδυνοι αγοράς – οι οποίοι συνδέονται κυρίως με τον πιστωτικό κίνδυνο αντισυμβαλλομένου και με διαταραχές των επιτοκίων και των διαφορών αποδόσεων – έχουν αναγνωριστεί ως εποπτικές προτεραιότητες για την περίοδο 2022-24.

1.1.2 Γενικές επιδόσεις των τραπεζών που υπάγονται στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία

Η κερδοφορία των ΣΙ που υπάγονται στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία, αφού κατέγραψε ιστορικό χαμηλό το 2020 κατά την κορύφωση της πανδημίας, ανέκαμψε το 2021. Ο συνολικός ανηγμένος σε ετήσια βάση δείκτης αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων των τραπεζών αυξήθηκε σε 7,2 % (Διάγραμμα 7) – το υψηλότερο επίπεδο των τελευταίων ετών – αλλά παραμένει χαμηλότερος από το μέσο κόστος έκδοσης μετοχών των τραπεζών. Η άνοδος αυτή οφείλεται κυρίως στην κυκλική μείωση των νέων επισφαλειών, οι οποίες υποχώρησαν κατά περισσότερο από 50% σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος. Οι τράπεζες χρειάστηκε να σχηματίσουν σημαντικές προβλέψεις προληπτικού χαρακτήρα το 2020 λόγω της πρωτοφανούς αβεβαιότητας για τις επιπτώσεις της πανδημίας. Το 2021 η πρακτική αυτή ανακόπηκε ή, σε ορισμένες περιπτώσεις, ακόμη και αντιστράφηκε, λόγω της οικονομικής ανάκαμψης που παρατηρήθηκε στη διάρκεια του έτους.

Διάγραμμα 7

Συνολικός δείκτης αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων των ΣΙ ανά πηγή εσόδων/εξόδων

(ποσοστό των ιδίων κεφαλαίων)

Η οικονομική ανάκαμψη στήριξε επίσης τα έσοδα πριν από απομειώσεις, προβλέψεις και φόρους, τα οποία επανήλθαν στα προ της πανδημίας επίπεδα. Η εξέλιξη αυτή αποδίδεται κυρίως στην ενίσχυση του εισοδήματος των τραπεζών από συναλλαγές επί τίτλων και επενδύσεις, καθώς και στα καθαρά έσοδα από αμοιβές και προμήθειες, ιδίως προμήθειες που συνδέονται με τη διαχείριση στοιχείων ενεργητικού. Αντίθετα, τα καθαρά έσοδα από τόκους παρέμειναν χαμηλά και κάτω από τα προ της πανδημίας επίπεδα, λόγω επίμονων πιέσεων στα επιτοκιακά περιθώρια των τραπεζών. Συνολικά, οι τράπεζες κατάφεραν να αυξήσουν τα καθαρά λειτουργικά τους έσοδα κατά 15% (Διάγραμμα 8). Αυτή η αύξηση των εσόδων ήταν κρίσιμη για τη βελτίωση της αποδοτικότητας κόστους των τραπεζών, καθώς ο λόγος εξόδων προς έσοδα υποχώρησε κατά περισσότερο από 2 ποσοστιαίες μονάδες το 2021 και διαμορφώθηκε σε 63,5%.

Διάγραμμα 8

Λόγοι εξόδων προς έσοδα των ΣΙ και συνιστώσες υπό μορφή δείκτη

(ποσοστά)

Τα έσοδα από το χαρτοφυλάκιο συναλλαγών συνέβαλαν θετικά στην κερδοφορία των τραπεζών που υπάγονται στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία και κορυφώθηκαν το πρώτο εξάμηνο του 2021, ιδίως για τις παγκοσμίως συστημικά σημαντικές τράπεζες (global systemically important banks – GSIB) (Διάγραμμα 9). Οι τράπεζες κατόρθωσαν επίσης να αυξήσουν σημαντικά τα καθαρά τους έσοδα από αμοιβές και προμήθειες, ενώ οι προμήθειες που συνδέονται με τη διαχείριση στοιχείων ενεργητικού ευνοήθηκαν από τις υψηλές τιμές των στοιχείων ενεργητικού.

Διάγραμμα 9

Ροές εσόδων από επενδύσεις^[6] και από το χαρτοφυλάκιο συναλλαγών ανά επιχειρηματικό μοντέλο

(τριμηνιαίες ροές, δισεκ. ευρώ)

Στην πλευρά του κόστους, οι διοικητικές δαπάνες και αποσβέσεις αυξήθηκαν κατά 3,3%, κυρίως λόγω των υψηλότερων δαπανών προσωπικού και των δαπανών πληροφορικής. Ωστόσο, οι τράπεζες διατήρησαν τους ευρύτερους στρατηγικούς στόχους τους για μείωση των δαπανών και για επενδύσεις σε έργα πληροφορικής και ψηφιακές καινοτομίες. Τέτοιου είδους στρατηγικές συνεπάγονται σημαντικό αρχικό κόστος, αλλά οι τράπεζες προσδοκούν να δρέψουν τα οφέλη αυτού του μετασχηματισμού μεσοπρόθεσμα. Επιπλέον, με την αυξημένη χρήση ψηφιακών διαύλων από τους πελάτες λόγω της πανδημίας, οι τράπεζες είναι ενδεχομένως σε θέση να μειώσουν περαιτέρω το πλεονάζον δυναμικό τους και να επιτύχουν ορθολογικότερη διάρθρωση κόστους, βελτιώνοντας έτσι ακόμη περισσότερο την αποδοτικότητα κόστους τους.

Οι συγχωνεύσεις και εξαγορές των τραπεζών, οι οποίες γενικά θεωρούνται ο πιο τολμηρός και μετασχηματιστικός τύπος ενοποίησης, φαίνεται ότι λειτουργούν ως καταλύτης για τη βελτίωση της αποδοτικότητας και την επάνοδο σε πιο διατηρήσιμα επίπεδα κερδοφορίας.^[7] Η δραστηριότητα συγχωνεύσεων και εξαγορών φαίνεται ότι απέκτησε κάποια δυναμική την τελευταία διετία. Πιο συγκεκριμένα, οι τράπεζες συμμετέχουν πιο ενεργά σε στοχευμένες ενοποιήσεις σε επίπεδο επιμέρους λειτουργίας. Όσον αφορά τη διαχείριση στοιχείων ενεργητικού, τη δραστηριότητα σε τίτλους, τις υπηρεσίες θεματοφυλακής και την τεχνολογία πληρωμών, ορισμένα ιδρύματα επιδιώκουν επέκταση ή διαφοροποίηση των πηγών εισοδημάτων τους, ενώ άλλα συρρίκνωση, με σκοπό την ανακατανομή των πόρων σε άλλες δραστηριότητες.

Διάγραμμα 10

Σύνολο ενεργητικού των τραπεζών-στόχων και αριθμός συγχωνεύσεων και εξαγορών στη ζώνη του ευρώ

Οι πλήρεις συγχωνεύσεις και εξαγορές τραπεζών εξακολουθούν να είναι κατά κύριο λόγο εγχώριες, αλλά ορισμένες από τις πιο στοχευμένες συναλλαγές έχουν διασυνοριακή διάσταση και, ως εκ τούτου, συμβάλλουν και στη χρηματοπιστωτική ενοποίηση εντός της ΕΕ. Ένας άλλος τρόπος προώθησης των διασυνοριακών συγχωνεύσεων και εξαγορών θα ήταν να επανεξετάσουν οι τράπεζες τις διασυνοριακές οργανωτικές δομές τους. Ειδικότερα, μια πολλά υποσχόμενη προσέγγιση για την ανάπτυξη διασυνοριακών επιχειρηματικών δραστηριοτήτων εντός της τραπεζικής ένωσης και της Ενιαίας Αγοράς θα ήταν να βασίζονται οι τράπεζες σε μεγαλύτερο βαθμό σε υποκαταστήματα και στην ελεύθερη παροχή υπηρεσιών και λιγότερο σε θυγατρικές.

Επίσης, οι προσπάθειες για τη διατηρήσιμη αύξηση της κερδοφορίας θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μεγαλύτερη διαφοροποίηση των πηγών εσόδων και σε αύξηση της αποδοτικότητας εάν συνοδεύονται από σαφή λειτουργική κατεύθυνση και χρηστή επιχειρηματική στρατηγική. Ωστόσο, οι εν λόγω στρατηγικές δράσεις χρειάζονται σχεδιασμό και διαχείριση από τις ίδιες τις τράπεζες, τα δε διοικητικά συμβούλια των τραπεζών πρέπει να διασφαλίζουν ότι υφίστανται αξιόπιστες διαδικασίες διακυβέρνησης, ικανές να εντοπίζουν, διαχειρίζονται και περιορίζουν κατάλληλα όλους τους ουσιώδεις κινδύνους για την εκτέλεση αυτών των δραστηριοτήτων ενοποίησης. Για να διευκολύνει τον προγραμματισμό των τραπεζών από αυτή την άποψη, τον Ιανουάριο του 2021 η ΕΚΤ δημοσίευσε οδηγό σχετικά με την εποπτική μεταχείριση των συγχωνεύσεων και εξαγορών^[8] προκειμένου να εξηγήσει με διαφάνεια πώς αξιολογεί τις συγχωνεύσεις, έτσι ώστε οι τράπεζες να γνωρίζουν τι μπορούν να αναμένουν από την εποπτική αρχή.

Ακολουθώντας παρόμοια τάση με εκείνη των ΣΙ, η κερδοφορία των λιγότερο σημαντικών ιδρυμάτων (ΛΣΙ) που υπάγονται στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία επίσης παρουσίασε ενδείξεις ανάκαμψης το 2021. Στο τέλος Σεπτεμβρίου 2021 η μέση αποδοτικότητα ιδίων κεφαλαίων αυξήθηκε σε 3,3%, από 1,7% στο τέλος του 2020. Η άνοδος αυτή οφείλεται κυρίως στην υποχώρηση των ζημιών απομείωσης σε σύγκριση με το 2020, όταν τα ΛΣΙ είχε χρειαστεί να σχηματίσουν σημαντικού ύψους προβλέψεις προκειμένου να αποτρέψουν την απότομη επιδείνωση των δανειακών χαρτοφυλακίων τους. Όπως και για τα ΣΙ, το 2021 κάποια ΛΣΙ δημοσίευσαν ορισμένες από τις ήδη σχηματισθείσες προβλέψεις τους, γεγονός που συνέβαλε στην επαναφορά της κερδοφορίας τους στα προ της πανδημίας επίπεδα.

Τα ΛΣΙ κατάφεραν να αντισταθμίσουν την πίεση στα επιτοκιακά περιθώρια δανεισμού τους, αυξάνοντας τις μη τοκοφόρες δραστηριότητες. Συνολικά, τα καθαρά λειτουργικά έσοδα των ΛΣΙ αυξήθηκαν κατά 9,7% σε ετήσια βάση το 2021 έναντι του 2020. Η ενίσχυση των πηγών εσόδων των ΛΣΙ στήριξε τη βελτίωση του μέσου λόγου κόστους/εσόδων, ο οποίος υποχώρησε από 70,3% στο τέλος του 2020 σε 66,7% στο τέλος Σεπτεμβρίου 2021. Από την πλευρά του κόστους, τα ΛΣΙ δεν κατάφεραν να μειώσουν αποτελεσματικά τις διοικητικές δαπάνες τους.

1.2 Εποπτικές προτεραιότητες και δράσεις το 2021

1.2.1 Εποπτικές προτεραιότητες το 2021

Το 2021 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ εστίασε πρωτίστως τις εποπτικές προσπάθειές της σε τέσσερις τομείς προτεραιότητας που επηρεάστηκαν σημαντικά από την πανδημική κρίση: τη διαχείριση του πιστωτικού κινδύνου, την κεφαλαιακή επάρκεια, τη βιωσιμότητα των επιχειρηματικών μοντέλων των τραπεζών και τη διακυβέρνηση. Οι εποπτικές δραστηριότητες και οι συναφείς δράσεις που εκτελέστηκαν στη διάρκεια του έτους αποσκοπούσαν στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας και των πρακτικών των εποπτευόμενων τραπεζών, με ιδιαίτερη έμφαση στις ευπάθειες που θεωρούνται κρίσιμες στο πλαίσιο της πανδημίας.

Πιστωτικός κίνδυνος

Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της πανδημικής κρίσης είναι ότι, στο πλαίσιο της τεράστιας πτώσης του προϊόντος της οικονομίας, τα ΜΕΔ συνέχισαν να υποχωρούν, εν μέρει λόγω των έκτακτων μέτρων πολιτικής που ελήφθησαν για τη στήριξη της πραγματικής οικονομίας. Αυτά τα πρωτοφανή μέτρα κατέστησαν δυσδιάκριτη την πιστοληπτική ικανότητα των δανειολειπτών και, ως εκ τούτου, έθεσαν σε αμφισβήτηση την ικανότητα των τραπεζών να διαχειρίζονται τον πιστωτικό κίνδυνο. Σ’ αυτό το πλαίσιο, οι εργασίες που είχε αναλάβει η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ το 2020 για την αξιολόγηση της επάρκειας των πλαισίων διαχείρισης πιστωτικού κινδύνου των τραπεζών συνεχίστηκαν στη διάρκεια του 2021. Στόχος ήταν η ενίσχυση της επιχειρησιακής ετοιμότητας των τραπεζών ώστε να αντιμετωπίζουν εγκαίρως περιπτώσεις δανειοληπτών σε δυσχέρεια, καθώς και η ικανότητά τους να αναγνωρίζουν επαρκώς, να αξιολογούν και να μετριάζουν τη δυνητική επιδείνωση της ποιότητας των στοιχείων ενεργητικού των δανειοληπτών, κυρίως σε τομείς που είναι ιδιαιτέρως ευπαθείς στις επιπτώσεις της πανδημίας. Οι πρωτοβουλίες που ξεκίνησαν το 2021 για την επίτευξη αυτού του στόχου περιλαμβάνουν ελέγχους εις βάθος των ανοιγμάτων των τραπεζών στον τομέα των υπηρεσιών καταλυμάτων και εστίασης, ειδικές επιτόπιες δράσεις, καθώς και παρακολούθηση από τις μικτές εποπτικές ομάδες (ΜΕΟ) των διορθωτικών ενεργειών των τραπεζών που διαπιστώθηκε ότι αποκλίνουν σημαντικά από τις εποπτικές προσδοκίες.

Κεφαλαιακή επάρκεια

Λόγω της ανησυχίας για την αύξηση του πιστωτικού κινδύνου, ήταν απαραίτητο οι εποπτικές αρχές να αξιολογήσουν την ευρωστία των κεφαλαιακών θέσεων των ΣΙ και να εντοπίσουν τις ευπάθειες ανά τράπεζα σε πρώιμο στάδιο, έτσι ώστε να είναι ληφθούν εγκαίρως μέτρα όπου χρειάζεται. Το 2021 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ επανεξέτασε τις πρακτικές κεφαλαιακού προγραμματισμού των τραπεζών προκειμένου να αξιολογήσει την ικανότητά τους να παράγουν ρεαλιστικές προβλέψεις για το κεφάλαιο, οι οποίες λαμβάνουν υπόψη τις οικονομικές αβεβαιότητες λόγω πανδημίας. Η πανευρωπαϊκή άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων του 2021 επέτρεψε την εις βάθος αξιολόγηση των κεφαλαιακών θέσεων των τραπεζών και έδειξε ότι ο τραπεζικός τομέας της ζώνης του ευρώ θα παρέμενε ανθεκτικός ακόμη και υπό ένα δυσμενές σενάριο.

Τον Ιούλιο η ΕΚΤ αποφάσισε να μην παρατείνει πέραν του Σεπτεμβρίου 2021 την ισχύ της σύστασής της προς τις τράπεζες να περιορίσουν τη διανομή μερισμάτων. Αντ’ αυτού, τα σχέδια κεφαλαιακής διαχείρισης και διανομής μερισμάτων κάθε τράπεζας θα αξιολογούνταν στο πλαίσιο της τακτικής εποπτικής διαδικασίας. Οι τράπεζες αναμένεται να παραμείνουν συνεπείς όταν λαμβάνουν αποφάσεις για διανομή μερισμάτων και εξαγορά ιδίων μετοχών, καθώς και να αξιολογούν προσεκτικά τη βιωσιμότητα του επιχειρηματικού μοντέλου τους και τον κίνδυνο να επηρεάσουν τυχόν πρόσθετες ζημίες την εξέλιξη της κεφαλαιακής τους βάσης μετά τη λήξη των κρατικών μέτρων στήριξης. Σ’ αυτό το στάδιο, η ΕΚΤ δεν αναμένει να παρατείνει μετά το τέλος του 2022 την ισχύ των μέτρων εποπτικής ελάφρυνσης που αφορούν τη χρήση των κεφαλαιακών αποθεμάτων ασφαλείας των τραπεζών.

Βιωσιμότητα επιχειρηματικών μοντέλων

Η κερδοφορία και η βιωσιμότητα των επιχειρηματικών μοντέλων των τραπεζών συνέχισαν να υφίστανται πιέσεις το 2021 σε ένα οικονομικό περιβάλλον χαμηλών επιτοκίων, πλεονάζοντος δυναμικού και χαμηλής αποδοτικότητας κόστους στον ευρωπαϊκό τραπεζικό τομέα και αυξανόμενου ανταγωνισμού από μη τραπεζικά ιδρύματα. Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ εξακολούθησε να ενισχύει τα εποπτικά εργαλεία της ώστε να αξιολογεί τις επιχειρηματικές στρατηγικές των τραπεζών για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων, καθώς και την ικανότητά τους να τις εφαρμόζουν αποτελεσματικά, με ιδιαίτερη έμφαση στις στρατηγικές ψηφιακού μετασχηματισμού. Σ’ αυτό το πλαίσιο, οι ΜΕΟ ξεκίνησαν συντεταγμένο διάλογο με τις διοικήσεις των τραπεζών σχετικά με την επίβλεψη των επιχειρηματικών στρατηγικών τους. Τέλος, διενεργήθηκε εις βάθος εξέταση σε επίπεδο επιμέρους τραπεζών και επιτόπιες επιθεωρήσεις προκειμένου να διερευνηθούν οι παράγοντες ενίσχυσης της κερδοφορίας και τυχόν αδυναμίες.

Διακυβέρνηση

Οι ορθές πρακτικές διακυβέρνησης και οι αξιόπιστοι εσωτερικοί έλεγχοι είναι κρίσιμης σημασίας για τον περιορισμό των κινδύνων που αντιμετωπίζουν οι τράπεζες σε ομαλές περιόδους, ακόμη δε περισσότερο σε περιόδους κρίσης. Το 2021 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ πραγματοποίησε αρκετές εποπτικές δράσεις στον τομέα της διακυβέρνησης. Πρώτον, έλεγξε διεξοδικά τις προβλεπόμενες διαδικασίες των τραπεζών για της αντιμετώπιση κρίσεων, αξιολογώντας μεταξύ άλλων τη δυνατότητα των τραπεζών να παράγουν αποτελεσματικά σχέδια ανάκαμψης και να καταδεικνύουν αξιόπιστα τη συνολική τους ικανότητα ανάκαμψης. Δεύτερον, παρακολούθησε τις ενέργειες των τραπεζών σε συνέχεια των πορισμάτων του θεματικού ελέγχου για τη συγκεντρωτική καταγραφή και αναφορά των κινδύνων και ξεκίνησε στοχευμένες αξιολογήσεις για συγκεκριμένες τράπεζες, σε μια προσπάθεια να προωθήσει την πρόσβαση των διοικήσεων των τραπεζών στα στοιχεία για τον κίνδυνο, καθώς και τη δυνατότητά τους να ελέγχουν την ακρίβεια των εν λόγω στοιχείων. Τέλος, συνεχίστηκαν οι εργασίες προληπτικής εποπτείας σχετικά με τους κινδύνους του ξεπλύματος χρήματος και χρηματοδότησης της τρομοκρατίας (ΞΧ/ΧΤ), μεταξύ άλλων με την επικαιροποίηση των εποπτικών μεθοδολογιών για την SREP και τις επιτόπιες διερευνήσεις, έτσι ώστε να αντικατοπτρίζουν και αυτούς τους κινδύνους.

1.2.2 Διαχείριση πιστωτικού κινδύνου

Σε περιόδους αβεβαιότητας, όπως στη διάρκεια της πανδημίας, η διαχείριση κινδύνου – ιδίως η επαρκής και έγκαιρη αναγνώριση, ταξινόμηση και μέτρηση του πιστωτικού κινδύνου – είναι πολύ σημαντική ώστε να εξασφαλίζεται ότι οι τράπεζες έχουν τη δυνατότητα να παρέχουν άμεσα βιώσιμες λύσεις σε οφειλέτες που αντιμετωπίζουν δυσχέρειες. Στις 4 Δεκεμβρίου 2020 η ΕΚΤ, με επιστολή της στις διοικήσεις όλων των ΣΙ, προσδιόρισε τις εποπτικές προσδοκίες της ως προς αυτό το θέμα. Στη διάρκεια του 2021 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ αξιολόγησε τις πρακτικές διαχείρισης κινδύνου των τραπεζών σε σύγκριση με τις εν λόγω προσδοκίες και συμπέρανε ότι το 40% των ΣΙ εμφανίζουν σημαντικά κενά. Τα κυριότερα κενά σχετίζονται με τα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης, την ταξινόμηση (συμπεριλαμβανομένου του χαρακτηρισμού δανείων ως υπό ρύθμιση και αβέβαιης είσπραξης), τις πρακτικές σχηματισμού προβλέψεων και, για ορισμένες τράπεζες, τις πρακτικές αποτίμησης των εξασφαλίσεων και κατάρτισης χρηματοοικονομικών προβλέψεων (Διάγραμμα 11). Τα προβλήματα που εντοπίστηκαν είναι διαρθρωτικής φύσεως και έχουν σημασία τόσο στις περιστάσεις της πανδημίας όσο και σε ομαλές περιστάσεις και μάλιστα εντοπίστηκαν αδυναμίες οι οποίες χρειάζεται να αντιμετωπιστούν ακόμη και σε τράπεζες οι οποίες δεν είχαν σημαντική συσσώρευση πιστωτικού κινδύνου τα προηγούμενα χρόνια. Οι ΜΕΟ παρακολουθούν την εφαρμογή διορθωτικών ενεργειών από πλευράς τραπεζών.

Διάγραμμα 11

Κενά στη διαχείριση πιστωτικού κινδύνου από πλευράς σημαντικών ιδρυμάτων

(ποσοστό ΣΙ)

Πλαίσιο 2
Ανάλυση ευπαθών τομέων

Η πανδημία αύξησε τις ευπάθειες των επιχειρήσεων σε ορισμένους τομείς της οικονομίας. Οι άμεσες επιπτώσεις της πανδημικής διαταραχής περιορίστηκαν σε μεγάλο βαθμό από τα σημαντικά προγράμματα στήριξης που εφαρμόστηκαν για να στηρίξουν τις μικρότερες επιχειρήσεις, ενώ οι μεγαλύτερες επιχειρήσεις κατάφεραν να αντλήσουν κεφάλαια από τις αγορές κεφαλαίων προκειμένου να αντεπεξέλθουν στις αρχικές συνέπειες της διαταραχής. Εντούτοις, με τη σταδιακή απόσυρση των έκτακτων μέτρων στήριξης, ορισμένες επιχειρήσεις ενδέχεται να αντιμετωπίσουν οικονομικές δυσχέρειες, καθώς θα γίνεται ληξιπρόθεσμο το χρέος που συσσώρευσαν στη διάρκεια της πανδημικής κρίσης. Για ορισμένους κλάδους, τα επίμονα φαινόμενα συμφόρησης των αλυσίδων προσφοράς ήδη επιβαρύνουν το κόστος και επιδρούν ανασταλτικά στη ρευστότητα, αυξάνοντας έτσι τον πιστωτικό κίνδυνο. Η έκθεση των ΣΙ σε όλους τους τομείς δραστηριότητας παρουσιάζεται στο Διάγραμμα A.

Διάγραμμα A

Έκθεση των ΣΙ σε μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις ανά τομέα οικονομικής δραστηριότητας

(ως ποσοστό της ακαθάριστης λογιστικής αξίας των συνολικών δανείων και προκαταβολών προς μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις)

Εν όψει των αυξημένων ευπαθειών σε ορισμένους τομείς, στις αρχές του 2021 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ ξεκίνησε στοχευμένη επισκόπηση του τομέα υπηρεσιών καταλυμάτων και εστίασης, με βάση την ανάλυση των ανοιγμάτων ενός δείγματος ΣΙ στον εν λόγω τομέα. Με αυτή την αξιολόγηση επιδίωκε να κατανοήσει και να αξιολογήσει πώς οι τράπεζες διαχειρίζονται τον πιστωτικό κίνδυνο σε έναν από τους τομείς που επλήγησαν περισσότερο από την πανδημία. Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ εντόπισε αρκετά θέματα που δημιουργούν ανησυχία σε διάφορα στάδια του κύκλου του πιστωτικού κινδύνου, με τους δανειολήπτες που είναι μικρομεσαίες επιχειρήσεις να αποτελούν πηγή σοβαρής ανησυχίας.

Τον Σεπτέμβριο του 2021 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ συνέχισε το έργο της για τους ευπαθείς τομείς ξεκινώντας μια στοχευμένη επισκόπηση του κλάδου των επαγγελματικών ακινήτων, με ιδιαίτερη έμφαση στην αγορά γραφείων και καταστημάτων. Η στοχευμένη επισκόπηση συνεχίζεται το 2022. Παρόλο που ο βαθμός έκθεσης διαφοροποιείται μεταξύ των χωρών-μελών, ο τομέας στον οποίο εμφανίζουν τη μεγαλύτερη έκθεση τα ΣΙ στη ζώνη του ευρώ είναι τα επαγγελματικά ακίνητα^[11], αφού αντιστοιχούν περίπου στο 22% της συνολικής έκθεσης των τραπεζών σε μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις.

1.2.3 Κίνδυνος πληροφοριακών συστημάτων και κυβερνοασφάλειας

Ο κίνδυνος πληροφοριακών συστημάτων και κυβερνοασφάλειας συνέχισε να αποτελεί βασικό παράγοντα κινδύνου για τον τραπεζικό τομέα το 2021, εν μέσω της τάσης για ψηφιακό μετασχηματισμό, η οποία επιταχύνθηκε στη διάρκεια της πανδημίας. Η τάση αυτή ώθησε τις τράπεζες να υιοθετήσουν εκτεταμένες ρυθμίσεις εξ αποστάσεως εργασίας, αυξάνοντας την έκθεσή τους σε κυβερνοεπιθέσεις και την εξάρτησή τους από τρίτους παρόχους. Το πρώτο εξάμηνο του 2021 ο αριθμός των σημαντικών κυβερνοσυμβάντων που αναφέρθηκαν στην ΕΚΤ αυξήθηκε ελαφρώς, κατά 9,8%, σε σύγκριση με την ίδια περίοδο του 2020, ωστόσο ο αντίκτυπος των συμβάντων παρέμεινε σχετικά συγκρατημένος. Παρόλο που μερικά από τα αναφερθέντα συμβάντα ήταν πιο πολύπλοκα, πολλά εξακολουθούν να αντικατοπτρίζουν αστοχίες σε βασικά μέτρα κυβερνοασφάλειας, ένδειξη ότι οι τράπεζες δεν έχουν ακόμη εφαρμόσει ολοκληρωμένες πρακτικές κυβερνοασφάλειας.

Τον Ιούλιο του 2021 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ δημοσίευσε την έκθεση Annual report on the outcome of the 2020 SREP IT Risk Questionnaire, η οποία παρουσιάζει τις κυριότερες παρατηρήσεις της ΕΚΤ σχετικά με τις απαντήσεις των ΣΙ στο ερωτηματολόγιο για τον κίνδυνο πληροφοριακών συστημάτων για τους σκοπούς της SREP. Σύμφωνα με την έκθεση (α) τα ΣΙ εξαρτώνται σε όλο και μεγαλύτερο βαθμό από τρίτους παρόχους υπηρεσιών, συμπεριλαμβανομένων υπηρεσιών υπολογιστικού νέφους, (β) υπάρχει περιθώριο βελτίωσης του τρόπου με τον οποίο οι τράπεζες εφαρμόζουν βασικά μέτρα για τη διατήρηση της ευρωστίας και της ασφάλειας των συστημάτων τους, (γ) αυξάνεται ο αριθμός των συστημάτων που πλησιάζουν στο τέλος του κύκλου ζωής τους και (δ) η διαχείριση της ποιότητας των δεδομένων παραμένει ο λιγότερο ώριμος τομέας ελέγχου κινδύνων. Ενώ αρκετές τράπεζες δρομολόγησαν μεγάλης κλίμακας προγράμματα για να βελτιώσουν την ικανότητα διαχείρισης δεδομένων τους, η πρόοδος διαφέρει από τράπεζα σε τράπεζα. Ο λόγος είναι ότι είναι δύσκολο για τις τράπεζες να διαχειριστούν τις σύνθετες αλληλεξαρτήσεις αυτών των προγραμμάτων με στρατηγικά και κανονιστικά έργα πληροφορικής και επιχειρησιακά έργα καθώς και τις διαρθρωτικές αλλαγές που συνεπάγονται αυτά τα προγράμματα για το τοπίο πληροφορικής τους. Οι συνθήκες της πανδημίας επιβράδυναν περαιτέρω την πρόοδο σ’ αυτό τον τομέα.

Για να αντιμετωπιστεί ο κίνδυνος πληροφοριακών συστημάτων και κυβερνοασφάλειας, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ συνέχισε να ενισχύει τη χρήση εποπτικών εργαλείων, όπως η ετήσια SREP, η διαδικασία αναφοράς κυβερνοσυμβάντων του ΕΕΜ, οι επιτόπιες επιθεωρήσεις και άλλες στοχευμένες οριζόντιες δραστηριότητες.

Επίσης, το 2021 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ συμμετείχε στις δραστηριότητες διεθνών ομάδων εργασίας για το θέμα, συμπεριλαμβανομένων ομάδων που λειτουργούν υπό την EBA, την Επιτροπή της Βασιλείας για την Τραπεζική Εποπτεία και το Συμβούλιο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας.

1.2.4 Ενέργειες σε συνέχεια του Brexit

Η μεταβατική περίοδος – κατά την οποία εξακολούθησε να ισχύει η νομοθεσία της ΕΕ εντός του Ηνωμένου Βασιλείου και για το Ηνωμένο Βασίλειο – έληξε στις 31 Δεκεμβρίου 2020, και μαζί έληξε η προετοιμασία των τραπεζών για το Brexit.

Κατόπιν τούτου και στο πλαίσιο του συνεχιζόμενου εποπτικού έργου της, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ παρακολούθησε την εφαρμογή των επιδιωκόμενων μετά το Brexit μοντέλων λειτουργίας των ΣΙ που επηρεάζονται από την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ, προκειμένου να εξασφαλίσει ότι προχωρούν σύμφωνα με τα χρονοδιαγράμματα που έχουν συμφωνηθεί. Οι οριζόντιες ασκήσεις παρακολούθησης συμπληρώθηκαν από αξιολόγηση της συμμόρφωσης ανά τράπεζα και από αντίστοιχες εποπτικές ενέργειες όπου εντοπίστηκαν αδυναμίες. Προκειμένου να ανταποκριθούν στις εποπτικές προσδοκίες της ΕΚΤ, ορισμένες τράπεζες έλαβαν μέτρα σε τομείς όπως η εσωτερική διακυβέρνηση, οι διαδικασίες έγκρισης δανείων και άλλων προϊόντων, οι πρακτικές συγκεντρωτικής διαχείρισης των κινδύνων (booking models) και η χρηματοδότηση, η αναθεώρηση των στοιχείων των πελατών (repapering) για πελάτες της ΕΕ και οι ενδοομιλικές συμφωνίες, καθώς και οι υποδομές πληροφοριακών συστημάτων και η υποβολή αναφορών.

Για να εξασφαλιστεί ότι, μετά το Brexit, οι τράπεζες είναι λειτουργικά αυτόνομες και δεν εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από εκτός της ΕΕ οντότητες του ομίλου τους, η ΕΚΤ έδωσε έμφαση στην αποτροπή της δημιουργίας εικονικών εταιριών (empty shells) όσον αφορά τις νεοσυσταθείσες θυγατρικές διεθνών τραπεζικών ομίλων στην ΕΕ. Σ’ αυτό το πλαίσιο, ξεκίνησε μια άσκηση καταγραφής μονάδων (desk-mapping) – μια εναρμονισμένη αξιολόγηση των πρακτικών συγκεντρωτικής διαχείρισης κινδύνων των ΣΙ – ώστε να εξασφαλίσει ότι οι ρυθμίσεις κάθε τράπεζας ανταποκρίνονται επαρκώς στο μέγεθος, το είδος και την πολυπλοκότητα των δραστηριοτήτων και των κινδύνων της. Επιπλέον, η ΕΚΤ ξεκίνησε στοχευμένη επισκόπηση των πλαισίων διαχείρισης πιστωτικού κινδύνου και χρηματοδότησης αυτών των τραπεζών, ώστε να εξασφαλιστεί ότι οι εν λόγω τράπεζες είναι σε θέση να διαχειρίζονται ανεξάρτητα όλους τους ουσιώδεις κινδύνους που θα μπορούσαν δυνητικά να τις επηρεάσουν σε τοπικό επίπεδο (δηλ. στην ΕΕ), καθώς και ότι έχουν τον έλεγχο των ισολογισμών και των ανοιγμάτων τους.

Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ παρακολούθησε επίσης τις κανονιστικές εξελίξεις μετά το Brexit για να προβλέψει τυχόν αντίκτυπο στον χρηματοπιστωτικό κλάδο. Συγκεκριμένα, ζήτησε από τις τράπεζες να προσέξουν ιδιαίτερα τις ανακοινώσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με τους κινδύνους που οφείλονται στην υπερβολική εξάρτηση από κεντρικούς αντισυμβαλλομένους του Ηνωμένου Βασιλείου σε πιο μακροπρόθεσμο ορίζοντα.

Με βάση το πλαίσιο συνεργασίας που συμφωνήθηκε το 2019, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ και οι εποπτικές αρχές του Ηνωμένου Βασιλείου εξακολουθούν να συνεργάζονται στενά για την εποπτεία των τραπεζών που δραστηριοποιούνται σε χώρες οι οποίες συμμετέχουν στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία και στο Ηνωμένο Βασίλειο. Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ διατηρεί στενή συνεργασία με τις αρχές του Ηνωμένου Βασιλείου για θέματα κοινού ενδιαφέροντος σε επίπεδο υψηλόβαθμων στελεχών και σε λειτουργικό επίπεδο.

Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ θα συνεχίσει να καταγράφει τις κανονιστικές εξελίξεις μετά το Brexit και να παρακολουθεί την ευθυγράμμιση των τραπεζών με τις προσδοκίες της μετά το Brexit και, εφόσον κριθεί απαραίτητο, θα εξειδικεύσει περαιτέρω τη στάση της ως προς την επάρκεια της οργανωτικής δομής και της διακυβέρνησης των τραπεζών.

1.2.5 Χρηματοοικονομική τεχνολογία (FinTech) και ψηφιακός μετασχηματισμός

Το 2021 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ συνέχισε τις εργασίες της σε θέματα χρηματοοικονομικής τεχνολογίας (FinTech) και ψηφιακού μετασχηματισμού. Μεταξύ άλλων διοργάνωσε εργαστήριο σε συνεργασία με τις ΜΕΟ των μεγαλύτερων ΣΙ για θέματα στρατηγικής, διακυβέρνησης και διαχείρισης κινδύνου σε σχέση με τον ψηφιακό μετασχηματισμό. Ξεκίνησε επίσης την αναθεώρηση της μεθοδολογίας SREP όσον αφορά τα επιχειρηματικά μοντέλα των τραπεζών ώστε να λαμβάνονται υπόψη ορισμένες πτυχές του ψηφιακού μετασχηματισμού στους επικείμενους εποπτικούς κύκλους. Περαιτέρω, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ συνέχισε να αναπτύσσει τα εργαλεία συστηματικής αξιολόγησης των πλαισίων ψηφιακού μετασχηματισμού των τραπεζών. Η αξιολόγηση αυτή εξετάζει βασικούς δείκτες απόδοσης και τη χρήση νέων τεχνολογιών από πλευράς τραπεζών, με έμφαση στη συνάφειά τους με τα επιχειρηματικά μοντέλα των τραπεζών.

Η πανδημία κατέδειξε τη σημασία του ψηφιακού μετασχηματισμού και των ψηφιακών τεχνολογιών προκειμένου να κατορθώσουν οι τράπεζες να παραμείνουν λειτουργικά ανθεκτικές σε συνθήκες εξ αποστάσεως εργασίας. Δεδομένου του ρόλου που μπορεί να διαδραματίσει η τεχνολογία στη μείωση του κόστους και την καλύτερη εξυπηρέτηση των πελατών, που ολοένα περισσότερο στρέφονται στην ψηφιακή τεχνολογία, έχει κρίσιμη σημασία να εξακολουθήσουν οι τράπεζες να καινοτομούν και να προωθούν τον ψηφιακό μετασχηματισμό τους ώστε να παραμείνουν ανταγωνιστικές τώρα και στο μέλλον.

Επίσης, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ συνέχισε να συμμετέχει ενεργά στη διαμόρφωση των σχετικών με τον ψηφιακό μετασχηματισμό πτυχών του μελλοντικού ευρωπαϊκού κανονιστικού πλαισίου, συμβάλλοντας στις γνώμες της ΕΚΤ επί προτεινόμενων νομοθετικών μέτρων για τις αγορές κρυπτονομισμάτων,^[12] το πιλοτικό καθεστώς για τις υποδομές της αγοράς που βασίζονται σε τεχνολογία κατανεμημένου καθολικού (DLT)^[13] και την πρόταση κανονισμού για την ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα^[14]. Επιπλέον, συνέβαλε στη γνώμη της ΕΚΤ σχετικά με το νομικό πλαίσιο που θα διέπει την τεχνητή νοημοσύνη. Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ συμμετείχε επίσης σε συζητήσεις με τις Ευρωπαϊκές Εποπτικές Αρχές σχετικά με τον κανονισμό για τις εταιρίες χρηματοοικονομικής τεχνολογίας (FinTech) και τους τεχνολογικούς κολοσσούς (BigTech), καθώς και το εύρος της ενοποίησης για εποπτικούς σκοπούς.

1.3 Άμεση εποπτεία σημαντικών ιδρυμάτων

1.3.1 Εποπτεία μέσω αναφορών (off-site)

Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ επιδιώκει να εποπτεύει τα ΣΙ με τρόπο αναλογικό, αυστηρό και συνεπή, με βάση τον κίνδυνο. Για τον σκοπό αυτό, κάθε χρόνο ορίζει μια σειρά από βασικές εποπτικές δραστηριότητες που πραγματοποιούνται σε συνεχή βάση. Αυτές βασίζονται στις υφιστάμενες εποπτικές απαιτήσεις, στο Εγχειρίδιο εποπτείας του ΕΕΜ και στις Εποπτικές προτεραιότητες του ΕΕΜ και περιλαμβάνονται στο συνεχιζόμενο πρόγραμμα εποπτικής εξέτασης (SEP) για κάθε ΣΙ.

Πέρα από αυτές τις δραστηριότητες για την αντιμετώπιση κινδύνων που επηρεάζουν ολόκληρο το σύστημα, στο πρόγραμμα SEP μπορούν να συμπεριληφθούν και άλλες εποπτικές δραστηριότητες προσαρμοσμένες στις ιδιαιτερότητες κάθε τράπεζας που υπάγεται σ’ αυτό, παρέχοντας έτσι στις ΜΕΟ τη δυνατότητα να αναλύουν και να αντιμετωπίζουν τους ιδιοσυγκρασιακούς κινδύνους.

Οι μη επιτόπιες δραστηριότητες του προγράμματος SEP περιλαμβάνουν (α) σχετικές με τον κίνδυνο δραστηριότητες (π.χ. SREP), (β) άλλες δραστηριότητες που συνδέονται με οργανωτικές, διοικητικές ή νομικές απαιτήσεις (π.χ. ετήσια αξιολόγηση της σημαντικότητας) και (γ) πρόσθετες δραστηριότητες που σχεδιάζονται από τις ΜΕΟ για την περαιτέρω προσαρμογή του συνεχιζόμενου προγράμματος SEP στις ιδιαιτερότητες του εποπτευόμενου ομίλου ή οντότητας (π.χ. αναλύσεις του επιχειρηματικού μοντέλου ή της δομής διακυβέρνησης μιας τράπεζας). Ενώ οι δύο πρώτες ομάδες δραστηριοτήτων ορίζονται κεντρικά, η τρίτη προσδιορίζεται ανά τράπεζα από την αντίστοιχη ΜΕΟ.

Αναλογικότητα

Το SEP ακολουθεί την αρχή της αναλογικότητας, δηλ. η ένταση του εποπτικού έργου εξαρτάται από το μέγεθος, τη συστημική σημασία και την πολυπλοκότητα κάθε ιδρύματος.

Όπως και τα προηγούμενα έτη, ο μέσος αριθμός των προγραμματισμένων εποπτικών δραστηριοτήτων ανά ΣΙ το 2021 αντικατοπτρίζει αυτή την αρχή της αναλογικότητας, εξασφαλίζοντας ότι οι ΜΕΟ είχαν αρκετά περιθώρια για να αντιμετωπίσουν τους κινδύνους που αφορούν συγκεκριμένα ιδρύματα (Διάγραμμα 12).

Διάγραμμα 12

Μέσος αριθμός προγραμματισμένων καθηκόντων ανά ΣΙ το 2021

Προσέγγιση βασισμένη στους κινδύνους

Το SEP ακολουθεί μια προσέγγιση βασισμένη στους κινδύνους, με έμφαση στις σημαντικότερες κατηγορίες κινδύνου για κάθε ΣΙ. Για παράδειγμα, το ποσοστό των καθηκόντων που σχετίζονται με τον πιστωτικό κίνδυνο είναι υψηλότερο για τις τράπεζες με υψηλά επίπεδα ΜΕΔ από ό,τι για τη μέση τράπεζα. Ομοίως, το ποσοστό των καθηκόντων που σχετίζονται με τον κίνδυνο αγοράς είναι υψηλότερο για τις τράπεζες με μεγάλα ανοίγματα σε πράξεις στην αγορά και στο χαρτοφυλάκιο συναλλαγών από ό,τι για τη μέση τράπεζα (Διάγραμμα 13).

Διάγραμμα 13

Δραστηριότητες SEP για τον πιστωτικό κίνδυνο και τον κίνδυνο αγοράς ως ποσοστό του συνόλου το 2020 και το 2021

Πιστωτικός κίνδυνος

(ποσοστά)

Κίνδυνος αγοράς

(ποσοστά)

Κύριοι άξονες δράσης της εποπτείας μέσω αναφορών το 2021

Στο πλαίσιο της αναδιοργάνωσης της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ, της πανδημίας και της προσπάθειας για απλοποίηση, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ επανεξέτασε και επαναπροσδιόρισε τις προτεραιότητες των εποπτικών διαδικασιών και δραστηριοτήτων για να βοηθήσει τις ΜΕΟ να επικεντρωθούν στην παρακολούθηση των συνθηκών των εποπτευόμενων τραπεζών. Έτσι, αναθεωρήθηκε και το προγραμματισμένο σύνολο δραστηριοτήτων εποπτείας μέσω αναφορών (off-site) για το 2021 και επαναπροσδιορίστηκε με βάση την ιεράρχηση των κινδύνων. Παραδείγματα δραστηριοτήτων που ορίζονται κεντρικά και διενεργήθηκαν το 2021 είναι η αξιολόγηση SREP, η επανεξέταση των πρακτικών διαχείρισης πιστωτικού κινδύνου και των ευπαθειών ανά τομέα, η άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων σε επίπεδο ΕΕΜ, η αξιολόγηση της στρατηγικής για τα ΜΕΔ και η αυτοαξιολόγηση σε σχέση με τον κλιματικό κίνδυνο.

Ο αριθμός των δραστηριοτήτων που πραγματοποιήθηκαν το 2021 ήταν οριακά μικρότερος από ό,τι είχε προγραμματιστεί στην αρχή του έτους (Διάγραμμα 14). Αυτό αποδίδεται κυρίως στην ακύρωση μικρού αριθμού διοικητικών καθηκόντων στη διάρκεια του έτους, όπως είχε συμβεί και σε προηγούμενα έτη.

Διάγραμμα 14

Μέσος αριθμός προγραμματισμένων καθηκόντων ανά ΣΙ το 2021

Αξιολόγηση SREP

Το 2020 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ υιοθέτησε μια πραγματιστική προσέγγιση για την SREP εν όψει της πανδημίας. Το 2021 επανήλθε στην κανονική αξιολόγηση SREP. Τα αποτελέσματα της SREP υποδεικνύουν γενικότερη σταθερότητα των βαθμολογιών παρά τις προκλήσεις που έθεσε η πανδημική κρίση, καθώς οι τράπεζες γενικώς εισήλθαν στην πανδημία με ισχυρές κεφαλαιακές θέσεις και στηρίχθηκαν από τα μέτρα ελάφρυνσης, τα οποία παρέμειναν σε ισχύ το 2021. Όπως και σε προηγούμενους κύκλους της SREP και σύμφωνα με τις εποπτικές προτεραιότητες για το 2021, η πλειονότητα των μέτρων αντιμετώπιζε ανεπάρκειες στη διαχείριση πιστωτικού κινδύνου και την εσωτερική διακυβέρνηση.

Ο πιστωτικός κίνδυνος ήταν ο κύριος τομέας στον οποίο εστίασε η διαδικασία SREP. Τα πλαίσια ελέγχου κινδύνων των τραπεζών αξιολογήθηκαν σε σχέση με τις εποπτικές προσδοκίες που γνωστοποιήθηκαν στις τράπεζες με την επιστολή “Dear CEO” της 4ης Δεκεμβρίου 2020. Η αξιολόγηση οδήγησε σε αυξημένο αριθμό ευρημάτων, τα οποία αντικατόπτριζαν κυρίως ζητήματα ποιότητας των διαδικασιών που εφαρμόζουν οι τράπεζες. Σε αρκετές περιπτώσεις, η σοβαρότητα των ευρημάτων δημιούργησε προβληματισμούς για την επάρκεια των υφιστάμενων διαδικασιών σχηματισμού προβλέψεων, ακόμη και σε τράπεζες που παλαιότερα δεν είχαν παρουσιάσει ιδιαίτερα ζητήματα από τη σκοπιά του πιστωτικού κινδύνου.

Παρά τις προκλήσεις που δημιούργησε η πανδημία, η κεφαλαιακή επάρκεια αποδείχθηκε ανθεκτική: οι εποπτικές αρχές επανεξέτασαν μεθοδικά τα προγράμματα διανομής μερισμάτων των τραπεζών και διατήρησαν εποπτικό διάλογο με τις τράπεζες των οποίων τα σχέδια διανομής μερισμάτων θεωρήθηκαν δυσανάλογα ως προς το προφίλ κινδύνου τους. Οι μέσες κεφαλαιακές απαιτήσεις βάσει του Πυλώνα 2 (P2R) και οι κατευθύνσεις του Πυλώνα 2 (P2G) παρέμειναν γενικά σταθερές και συμβαδίζουν με εκείνες των προηγούμενων ετών: η οριακή αύξηση των μέσων απαιτήσεων P2R αποδίδεται στις πρόσθετες κεφαλαιακές απαιτήσεις P2R που επιβλήθηκαν σε ορισμένες τράπεζες, των οποίων ο σχηματισμός προβλέψεων για το απόθεμα μη εξυπηρετούμενων ανοιγμάτων υπολειπόταν σε σχέση με τις ήδη δημοσιευθείσες εποπτικές προσδοκίες. Οι μέσες απαιτήσεις P2G αυξήθηκαν οριακά λόγω των μεγαλύτερων μειώσεων κεφαλαίου στην πανευρωπαϊκή άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων του 2021. Η μεθοδολογία για τον προσδιορισμό των απαιτήσεων P2G αναθεωρήθηκε για την SREP του 2021.

Εποπτικά ευρήματα

Τα εποπτικά ευρήματα είναι ένα από τα κύρια αποτελέσματα των τακτικών εποπτικών δραστηριοτήτων και αντανακλούν αδυναμίες τις οποίες πρέπει να διορθώσουν οι τράπεζες. Οι ΜΕΟ είναι αρμόδιες για την παρακολούθηση των ενεργειών που αναλαμβάνουν οι τράπεζες σε συνέχεια αυτών των ευρημάτων. Στις 29 Δεκεμβρίου 2021 ο συνολικός αριθμός των ευρημάτων ήταν αυξημένος σε σχέση με το 2020 και διαμορφώθηκε σε επίπεδο παρόμοιο με εκείνα που καταγράφονταν προ της πανδημίας. Αυτό αποδίδεται κυρίως στην μερική επανέναρξη των επιτόπιων επιθεωρήσεων (on-site inspections – OSI) και των διερευνήσεων εσωτερικών υποδειγμάτων (internal model investigations – IMI)^[15]. Η πλειονότητα των ευρημάτων προήλθε από τις IMI, τις OSI και τις δραστηριότητες που σχετίζονται με αδειοδοτήσεις. Ο μεγαλύτερος αριθμός ευρημάτων αφορούσε θέματα πιστωτικού κινδύνου (Διάγραμμα 15).

Διάγραμμα 15

Εποπτικά ευρήματα

1.3.2 Επιτόπια εποπτεία

Το 2021 η πανδημία συνέχισε να επηρεάζει σημαντικά τον τρόπο διενέργειας των επιτόπιων επιθεωρήσεων (OSI) και των διερευνήσεων εσωτερικών υποδειγμάτων (IMI). Οι περισσότερες αποστολές^[16] πραγματοποιήθηκαν χωρίς επιτόπια παρουσία, όπως και το 2020. Από τον Οκτώβριο του 2021 και εξής υιοθετήθηκε μια υβριδική προσέγγιση για ορισμένες επιθεωρήσεις, η οποία συνδύασε την παραδοσιακή επιτόπια παρουσία στις εγκαταστάσεις της εποπτευόμενης οντότητας, με μεγαλύτερη χρήση της εργασίας εξ αποστάσεως που δοκιμάστηκε στη διάρκεια της πανδημίας.

Μετά την επιβράδυνση που σημειώθηκε το 2020, 123 OSI και 96 IMI ξεκίνησαν το 2021, προσεγγίζοντας τα προ της πανδημίας επίπεδα (Διάγραμμα 16)^[17].

Όσον αφορά τις επιτόπιες επιθεωρήσεις, συνεχίστηκε να εφαρμόζεται η προσέγγιση τύπου εκστρατείας που χρησιμοποιήθηκε τα προηγούμενα χρόνια^[18], συμπληρώνοντας τις OSI ανά τράπεζα που ζητούν οι ΜΕΟ. Σύμφωνα με τις εποπτικές προτεραιότητες για το 2021, οι βασικές εκστρατείες που ξεκίνησε η ΕΚΤ αφορούσαν: (α) τα επαγγελματικά ακίνητα, όπου αξιολογήθηκε η ποιότητα των ανοιγμάτων των τραπεζών στον τομέα των επαγγελματικών ακινήτων και υποβλήθηκαν σε έλεγχο οι αποτιμήσεις των εξασφαλίσεων, (β) τις μεγαλύτερες μικρομεσαίες επιχειρήσεις/τις μεγάλες επιχειρήσεις, με έμφαση στη διαχείριση, την παρακολούθηση και τον έλεγχο των μέτρων ελάφρυνσης για την αντιμετώπιση της κρίσης, (γ) τον λεπτομερή έλεγχο των χαρτοφυλακίων, όπου εξετάστηκαν τα πλαίσια πλαισίων σχηματισμού προβλέψεων των τραπεζών βάσει του προτύπου ΔΠΧΑ 9, (δ) τον κίνδυνο αγοράς αναφορικά με τον κίνδυνο αποτίμησης, (ε) τα πληροφοριακά συστήματα και την κυβερνοασφάλεια, (στ) την εσωτερική διαδικασία αξιολόγησης της κεφαλαιακής επάρκειας (ICAAP) και (ζ) το επιχειρηματικό μοντέλο και την κερδοφορία.

Όσον αφορά τις διερευνήσεις εσωτερικών υποδειγμάτων, τα βασικά θέματα που αντιμετωπίστηκαν το 2021 αφορούσαν την εφαρμογή νέων εποπτικών εργαλείων της EBA, την προσωρινή ανοχή των υποδειγμάτων στο πλαίσιο του Brexit και παρακολούθηση σε συνέχεια της στοχευμένης αξιολόγησης των εσωτερικών υποδειγμάτων (targeted review of internal models –TRIM). Επιπλέον, για πρώτη φορά το 2021 υιοθετήθηκε μια νέα προσέγγιση χωρίς επιτόπια παρουσία, σε περιπτώσεις που οι ζητούμενες τροποποιήσεις των υποδειγμάτων ήταν λιγότερο ουσιώδεις ή λιγότερο περίπλοκες, με επακριβώς στοχευμένο αντικείμενο και με βάση την έννοια της αξιολόγησης με χρήση περιορισμένων πόρων (resource-light).

Διάγραμμα 16

OSI και IMI που ξεκίνησαν το 2019, το 2020 και το 2021

(αριθμός διερευνήσεων)

Ενώ εξακολουθεί να έχει το προβάδισμα η επιτόπια προσέγγιση όσον αφορά το έργο των αποστολών, η σταδιακή επιστροφή σε ένα κανονικό εργασιακό περιβάλλον θα ενσωματώνει τα πολύτιμα διδάγματα και τις ορθές πρακτικές που αποκτήθηκαν από την πανδημία σε ό,τι αφορά το πρακτικό μέρος της εργασίας εξ αποστάσεως. Προς τον σκοπό αυτό, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ άρχισε να εξετάζει τρόπους για να εμπλουτίσει το παραδοσιακό μοντέλο επιτόπιας διερεύνησης, ενσωματώνοντας υβριδικές μεθόδους εργασίας που μπορούν να βελτιώσουν τη συνολική αποτελεσματικότητα, ευελιξία και ανθεκτικότητα των διερευνήσεων, διατηρώντας την επιμέλεια, το βάθος και την ποιότητά τους. Οι προσεγγίσεις αυτές έχουν επίσης στόχο να περιορίσουν τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των διερευνήσεων και παράλληλα να προωθήσουν τις διασυνοριακές^[19] και μικτές^[20] αποστολές, να ενισχύσουν την ενοποίηση στο σύνολο της ευρωπαϊκής τραπεζικής εποπτείας και να υποστηρίξουν τη διαφορετικότητα και την απουσία αποκλεισμών.

1.3.2.1 Κυριότερα ευρήματα των επιτόπιων επιθεωρήσεων

Η ανάλυση που ακολουθεί παρουσιάζει συνοπτικά τα πιο κρίσιμα ευρήματα των επιτόπιων επιθεωρήσεων.^[21]

Πιστωτικός κίνδυνος

Στο πλαίσιο της πανδημίας, οι OSI για τον πιστωτικό κίνδυνο πραγματοποιήθηκαν ως επί το πλείστον χωρίς επιτόπια παρουσία και έδιναν έμφαση στην ποιότητα. Ο σκοπός τους ήταν να αξιολογήσουν την αξιοπιστία της διαχείρισης και του ελέγχου του πιστωτικού κινδύνου, καθώς και την εφαρμογή των μέτρων ελάφρυνσης. Στο δείγμα που εξετάστηκε για την παρούσα ανάλυση, λίγες μόνο διερευνήσεις βασίζονταν σε μια περισσότερο ποσοτική προσέγγιση, με έμφαση στην εξέταση φακέλων πιστοδοτήσεων. Αυτές οδήγησαν σε πρόσθετες αναταξινομήσεις ανοιγμάτων ύψους 855 εκατ. ευρώ και σε πρόσθετες προβλέψεις ύψους 1 δισεκ. ευρώ.

Το 2021 οι επιθεωρήσεις για τον πιστωτικό κίνδυνο ανέδειξαν τις παρακάτω σημαντικές αδυναμίες στο πώς οι τράπεζες εκτελούν και παρακολουθούν τις βασικές διαδικασίες αξιολόγησης του πιστωτικού κινδύνου στο περιβάλλον της πανδημίας.

• Υποεκτίμηση των αναμενόμενων ζημιών από πιστοδοτήσεις: υπερτίμηση των εξασφαλίσεων και ακατάλληλοι υπολογισμοί για τις αναμενόμενες πιστωτικές ζημίες λόγω αδυναμιών στην εκτίμηση βασικών παραμέτρων.
• Έγκριση πιστώσεων και χορήγηση νέων δανείων: ανεπαρκείς έλεγχοι καταλληλότητας ως προς την εφαρμογή μέτρων ελάφρυνσης λόγω της πανδημίας.
• Ακατάλληλη κατηγοριοποίηση οφειλετών: αδυναμίες στην αξιολόγηση των οικονομικών δυσχερειών που οδηγούν σε χαρακτηρισμό οφειλών ως ‘αβέβαιης είσπραξης’ και ‘υπό ρύθμιση’, καθώς και στην ταξινόμηση στο στάδιο 2 σύμφωνα με το ΔΠΧΑ 9 (IFRS 9).
• Ελλιπείς διαδικασίες παρακολούθησης: ανεπαρκής επίβλεψη από τα διοικητικά όργανα των εποπτευόμενων τραπεζών και αδυναμίες στην προσαρμογή των συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης και των υποδειγμάτων διαβάθμισης στις εξελίξεις λόγω πανδημίας και στα κρατικά μέτρα στήριξης.

Εσωτερική διακυβέρνηση

Τα πιο κρίσιμα ευρήματα^[22] ανέδειξαν αδυναμίες στους εξής τομείς διακυβέρνησης:

• Λειτουργίες εσωτερικού ελέγχου (συμπεριλαμβάνονται η κανονιστική συμμόρφωση, η διαχείριση κινδύνων και η εσωτερική επιθεώρηση): σοβαρές αδυναμίες στο καθεστώς, τους πόρους και τα πεδία δραστηριότητας όλων των λειτουργιών εσωτερικού ελέγχου.
• Συγκεντρωτική καταγραφή και αναφορά των κινδύνων: έλλειψη ολοκληρωμένου πλαισίου υποβολής αναφορών για τη διαχείριση κινδύνων, αδυναμίες στην αρχιτεκτονική των δεδομένων και την πληροφοριακή υποδομή.
• Εξωτερική ανάθεση: ανεπαρκής αξιολόγηση κινδύνου κατά τη λήψη αποφάσεων για την εξωτερική ανάθεση και ατέλειες στην παροχή και παρακολούθηση υπηρεσιών που ανατέθηκαν σε εξωτερικούς συνεργάτες, ιδίως σε σχέση με υπηρεσίες πληροφορικής.
• Εταιρική δομή και οργάνωση: αδυναμίες στην κουλτούρα κινδύνου σε επίπεδο οργανισμού, ασυνέπειες των πλαισίων εσωτερικού ελέγχου και ανεπαρκείς ανθρώπινοι και τεχνικοί πόροι.

Κίνδυνος αγοράς

Η εκστρατεία για τον κίνδυνο αγοράς αναφορικά με τον κίνδυνο αποτίμησης ολοκληρώθηκε το 2021. Αυτή η τριετής πρωτοβουλία ξεκίνησε με σκοπό να προωθήσει ισότιμους όρους ανταγωνισμού για τις τράπεζες με βάση μια κοινή μεθοδολογία και να παρέχει συνεπή παρακολούθηση των ενεργειών σε συνέχεια των ευρημάτων των επιτόπιων αποστολών. Οι βασικές αδυναμίες που εντοπίστηκαν το 2021 σχετίζονται με τη μέτρηση της εύλογης αξίας και πρόσθετες προσαρμογές της εύλογης αξίας (ανεπαρκής κάλυψη όσον αφορά την ανεξάρτητη επαλήθευση τιμής, ελλείψεις στη μεθοδολογία ιεράρχησης και τις πρόσθετες προσαρμογές της εύλογης αξίας, ακατάλληλες πρακτικές αναγνώρισης του κέρδους πρώτης ημέρας). Επίσης, εντοπίζονται αδυναμίες στη διαχείριση των δεδομένων αγοράς για την παραγωγή αξιόπιστων αποτιμήσεων.

Κίνδυνος πληροφοριακών συστημάτων

Το 2021 οι OSI για τον κίνδυνο πληροφοριακών συστημάτων αφορούσαν κυρίως θέματα κυβερνοασφάλειας. Η πλειονότητα των πολύ σοβαρών ευρημάτων σχετίζεται με τις εξής ελλείψεις:

• τη διαχείριση κυβερνοασφάλειας από πλευράς τραπεζών, ώστε να αναγνωρίζουν δυνητικές απειλές και κινδύνους στον κυβερνοχώρο και να τηρούν ακριβές μητρώο λογισμικού και εξοπλισμού πληροφορικής (IT assets).
• πώς οι τράπεζες προστατεύουν το λογισμικό και τον εξοπλισμό πληροφορικής τους και παρέχουν επαρκή εκπαίδευση ώστε να ευαισθητοποιήσουν το προσωπικό τους για θέματα κυβερνοασφάλειας,
• την ικανότητα αποκατάστασης των πληροφοριακών συστημάτων των τραπεζών μετά από διαταραχές λόγω κυβερνοσυμβάντων.

Εποπτικά κεφάλαια και ICAAP

Τα κύρια ευρήματα σχετικά με τα εποπτικά κεφάλαια (Πυλώνας 1) αφορούν: (α) την υποεκτίμηση των σταθμισμένων ως προς τον κίνδυνο στοιχείων ενεργητικού (RWA) λόγω λανθασμένης ταξινόμησης σε κατηγορίες ανοιγμάτων, (β) τη χρήση μη αποδεκτών εξασφαλίσεων στις τεχνικές περιορισμού του πιστωτικού κινδύνου και (γ) την χαμηλή ποιότητα των δεδομένων (π.χ. για την αναγνώριση εγγυήσεων). Επιπλέον, εντοπίστηκαν ανεπάρκειες στο πλαίσιο ελέγχου, όπως η περιορισμένη δυνατότητα εντοπισμού ακατάλληλων σταθμίσεων ως προς τους κινδύνους βάσει του Πυλώνα 1.

Τα πιο κρίσιμα ευρήματα των επιθεωρήσεων που αφορούσαν την ICAAP περιλαμβάνουν: (α) εσωτερικές μεθοδολογίες ποσοτικοποίησης (π.χ. για τον πιστωτικό κίνδυνο, τον κίνδυνο αγοράς ή τον κίνδυνο συντάξεων), (β) τον ορισμό του εσωτερικού κεφαλαίου, (γ) τον ακατάλληλο σχεδιασμό και βαθμό σοβαρότητας των δυσμενών σεναρίων και (ε) την ανεπάρκεια της διαδικασίας κεφαλαιακού προγραμματισμού.

Κίνδυνος επιτοκίου στο τραπεζικό χαρτοφυλάκιο (IRRBB)

Η πλειονότητα των κρίσιμων ευρημάτων αφορούσε αδυναμίες στην περίμετρο και αναγνώριση κινδύνων του IRRBB και ελλείψεις ως προς το πρόγραμμα ελέγχου για τις υπηρεσίες διαχείρισης του IRRBB και τη μέτρηση και παρακολούθηση του IRRBB. Διαπιστώθηκε ότι οι παραδοχές υποδειγματοποίησης της συμπεριφοράς πελατών (behavioural modelling assumptions), οι λειτουργίες επικύρωσης υποδειγμάτων και τα συστήματα ορίων ήταν ιδιαιτέρως ανεπαρκή ή ακατάλληλα.

Λειτουργικός κίνδυνος

Τα σοβαρότερα ευρήματα σχετίζονται με τη διαχείριση των λειτουργικών κινδύνων, με αδυναμίες στις διαδικασίες παρακολούθησης των λειτουργικών κινδύνων και με την ανεπαρκή ποιοτική αξιολόγηση των δεδομένων για τον λειτουργικό κίνδυνο και των ενεργειών πρόληψης και διόρθωσης κατά την αντιμετώπιση συμβάντων λειτουργικού κινδύνου.

Κίνδυνος ρευστότητας

Η πλειονότητα των σοβαρών ευρημάτων σχετίζεται με αδυναμίες που εντοπίστηκαν στο πλαίσιο για τις ασκήσεις προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων (σενάρια με ανεπαρκή κάλυψη του συνόλου των ουσιωδών πηγών κινδύνου ρευστότητας, περιορισμένη χρήση προσεγγίσεων αντίστροφων ασκήσεων προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων και ανεπαρκώς συντηρητικές ενέργειες περιορισμού κινδύνου) και στη μέτρηση και παρακολούθηση κινδύνου (ανεπάρκειες στη διαμόρφωση εσωτερικών ορίων).

Επιχειρηματικά μοντέλα και κερδοφορία

Τα πιο κρίσιμα ευρήματα σχετίζονται με αδυναμίες στην κατανομή εσόδων, εξόδων και κεφαλαίου (που παραμορφώνουν την εικόνα για την κερδοφορία διαφόρων τομέων δραστηριότητας) και στην ανάλυση ευαισθησίας των χρηματοοικονομικών προβολών (π.χ. περιορισμένη δυνατότητα πρόβλεψης μεταβολών σε βασικούς παράγοντες κινδύνου, όπως το κόστος των πιστώσεων).

1.3.2.2 Κυριότερα θέματα των IMI

Τον Απρίλιο του 2021 η ΕΚΤ δημοσίευσε τα αποτελέσματα της TRIM^[23], στόχος της οποίας είναι να αξιολογήσει την καταλληλότητα των εσωτερικών υποδειγμάτων του Πυλώνα 1 που χρησιμοποιούνται από τα ΣΙ εν όψει των κανονιστικών απαιτήσεων, καθώς και την αξιοπιστία και συγκρισιμότητα των αποτελεσμάτων τους.

Για τους σκοπούς της TRIM πραγματοποιήθηκαν 200 επιτόπιες IMI σε 65 ΣΙ την περίοδο 2017–2019. Συνολικά, τα αποτελέσματα των διερευνήσεων TRIM επιβεβαιώνουν ότι τα εσωτερικά υποδείγματα των ΣΙ μπορούν να συνεχίσουν να χρησιμοποιούνται για τον υπολογισμό των απαιτούμενων ιδίων κεφαλαίων. Ωστόσο, για μια σειρά υποδειγμάτων χρειάστηκαν περιορισμοί, ώστε να διασφαλιστεί το κατάλληλο επίπεδο ιδίων κεφαλαίων για την κάλυψη του υφιστάμενου κινδύνου. Συνολικά, για όλες τις κατηγορίες κινδύνου, εντοπίστηκαν περισσότερα από 5.800 ευρήματα, 30% περίπου των οποίων χαρακτηρίστηκαν ως πολύ σοβαρά, απαιτώντας σημαντικές προσπάθειες από πλευράς ιδρυμάτων για τη διόρθωση των αδυναμιών εντός προκαθορισμένων προθεσμιών.

Ενώ οι τράπεζες άρχισαν να αναλαμβάνουν διορθωτικές ενέργειες σε συνέχεια των ευρημάτων της TRIM και η αξιολόγηση αυτών των ενεργειών έχει συμπεριληφθεί στο πεδίο εφαρμογής ορισμένων IMI, το 2021 σημαντικός αριθμός ευρημάτων αποδίδεται σε αιτήματα τραπεζών που σχετίζονται με την ανάγκη τροποποίησης των υποδειγμάτων τους προκειμένου να συμμορφώνονται προς τα νέα εποπτικά προϊόντα της EBA.

Όσον αφορά τον πιστωτικό κίνδυνο, σημαντικός αριθμός αιτημάτων τροποποίησης υποδειγμάτων σχετίζεται με τις οδηγίες της EBA για την εφαρμογή και τον ορισμό της αθέτησης^[24] και για το πρόγραμμα διορθωτικών ενεργειών βάσει της μεθόδου των εσωτερικών διαβαθμίσεων (internal ratings based – IRB)^[25]. Τα ιδρύματα οφείλουν να διασφαλίσουν τη συμμόρφωσή τους προς τα ανωτέρω έως την 1η Ιανουαρίου 2021 και την 1η Ιανουαρίου 2022 αντίστοιχα. Επιπλέον, μεγάλος αριθμός αιτημάτων αφορούσε επιστροφή σε απλούστερες προσεγγίσεις, ιδίως στο πλαίσιο των πρωτοβουλιών που ανέλαβαν οι τράπεζες για την απλούστευση των υποδειγμάτων τους. Όσον αφορά τον κίνδυνο αγοράς, εκτός από τις ενέργειες σε συνέχεια των ευρημάτων της TRIM, πραγματοποιήθηκαν αρκετές διερευνήσεις προκειμένου να αξιολογηθούν οι τροποποιήσεις υποδειγμάτων που σχετίζονται με τη συμπερίληψη προσαρμογών αποτίμησης στα εσωτερικά υποδείγματα για τον κίνδυνο αγοράς, καθώς και άλλα αιτήματα τροποποίησης συγκεκριμένων υποδειγμάτων. Τέλος, οι αρχικές εγκρίσεις εσωτερικών υποδειγμάτων, τα οποία προηγουμένως βρίσκονταν σε καθεστώς προσωρινής ανοχής (π.χ. περιπτώσεις ίδρυσης νέων ΣΙ λόγω Brexit ή ιδρυμάτων υπό συγχώνευση/εξαγορά), εμπίπτουν στο πλαίσιο αξιολογήσεων της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ.

Συνολικά, το 2021 εκδόθηκαν 214 εποπτικές αποφάσεις επί διερευνήσεων εσωτερικών υποδειγμάτων^[26] (συμπεριλαμβανομένων των αποφάσεων για τους σκοπούς της TRIM).

1.4 Έμμεση εποπτεία των λιγότερο σημαντικών ιδρυμάτων

Ο αριθμός των ΛΣΙ μειώθηκε το 2021, αλλά ο τομέας των ΛΣΙ κατόρθωσε να διατηρήσει το “μερίδιο αγοράς” του, που αντιπροσωπεύει ποσοστό 18,4% του συνολικού ενεργητικού των τραπεζών που υπάγονται στον ΕΕΜ. Ωστόσο, το μερίδιο αγοράς του τομέα των ΛΣΙ στις χώρες λειτουργίας τους διαφοροποιείται σημαντικά μεταξύ των χωρών που συμμετέχουν στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία (Διάγραμμα 17). Ενώ τα ΛΣΙ αντιπροσωπεύουν γύρω στο 40% του συνολικού ενεργητικού των τραπεζών στο Λουξεμβούργο και τη Γερμανία, έχουν σαφώς μικρότερη σημασία για άλλες χώρες, όπως η Ελλάδα και η Ισπανία (3,4% και 5,7% αντίστοιχα), όπου τα ΣΙ κυριαρχούν στο τραπεζικό σύστημα. Σε σχέση με το μέγεθος της εγχώριας οικονομίας, ο μεγαλύτερες τομέας ΛΣΙ εντοπίζεται στο Λουξεμβούργο, όπου τα ΛΣΙ παρέχουν κυρίως υπηρεσίες ιδιωτικής τραπεζικής και θεματοφυλακής και το ενεργητικό τους ανέρχεται σε 210,8% του ΑΕΠ. Οι δύο επόμενοι μεγαλύτεροι τομείς ΛΣΙ σε σχέση με το ΑΕΠ βρίσκονται στην Αυστρία (94,4%) και τη Γερμανία (88,0%).

Διάγραμμα 17

Μερίδιο αγοράς ΣΙ και ΛΣΙ ανά χώρα

(ποσοστό ενεργητικού του τραπεζικού τομέα)

Ο συνολικός αριθμός ΛΣΙ μειώθηκε το 2021^[27], παρά την προσθήκη 27 νέων ΛΣΙ στον κατάλογο ΛΣΙ της ΕΚΤ μετά την εγκαθίδρυση στενής συνεργασίας μεταξύ της ΕΚΤ και της Българска народна банка (Εθνική Τράπεζα της Βουλγαρίας) και της Hrvatska narodna banka (Εθνική Τράπεζα της Κροατίας). Σύμφωνα με τον κατάλογο ΛΣΙ που καταρτίζει η ΕΚΤ, στο τέλος Δεκεμβρίου 2021 υπήρχαν 2,187 ΛΣΙ, μειωμένα κατά 4,2% σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος. Στο τέλος Δεκεμβρίου του 2021 ποσοστό 81,5% του συνόλου των ΛΣΙ είχαν έδρα στη Γερμανία, την Αυστρία και την Ιταλία, λόγω της παρουσίας μεγάλων αποκεντρωμένων συστημάτων αποταμιευτικών ή/και συνεταιριστικών τραπεζών σ’ αυτές τις χώρες. Επί του συνολικού ενεργητικού των ΛΣΙ, η Γερμανία αντιπροσωπεύει το 53,6%, ενώ η Αυστρία και η Ιταλία από 6,5% η καθεμία.

Σε συμφωνία με τις παρατηρούμενες τάσεις στον ευρωπαϊκό τραπεζικό κλάδο, οι ενοποιήσεις στον τομέα των ΛΣΙ συνεχίστηκαν το 2021, αλλά με βραδύτερο ρυθμό. Συνολικά για το έτος 2021 εξαγοράστηκαν ή συγχωνεύθηκαν 61 ΛΣΙ (έναντι 69 το 2020). Δεδομένου του μεγαλύτερου αριθμού ΛΣΙ στη Γερμανία, οι περισσότερες από τις συγχωνεύσεις των δύο τελευταίων ετών επηρέασαν τον τομέα ΛΣΙ της χώρας (32 το 2020 και 49 το 2021). Στην Ιταλία, η ενοποίηση στον τομέα των συνεταιριστικών τραπεζών σε δύο μεγάλους ομίλους ολοκληρώθηκε το 2019, ενώ στην Αυστρία συγχωνεύθηκαν 26 ΛΣΙ το 2020. Το 2021 δεν παρατηρήθηκαν σημαντικές εξελίξεις στους τομείς των ΛΣΙ αυτών των δύο χωρών.

Πίνακας 1

Αριθμός ΛΣΙ ανά χώρα

Επιλεγμένες δραστηριότητες επίβλεψης των ΛΣΙ

Ο συνολικός δείκτης ΜΕΔ των ΛΣΙ συνέχισε να μειώνεται παρά την πανδημία και διαμορφώθηκε σε 2,1% τον Ιούνιο του 2021 από 2,3% τον Ιούνιο του 2020. Ομοίως, ο αριθμός των ΛΣΙ με υψηλά επίπεδα ΜΕΔ^[28] συνέχισε να υποχωρεί και διαμορφώθηκε σε 217.

Με την ιδιότητα του φορέα επίβλεψης των ΛΣΙ, η ΕΚΤ αξιολόγησε – επικουρούμενη από τις εθνικές αρμόδιες αρχές (ΕΑΑ) – τις επιπτώσεις της πανδημίας και της απόσυρσης των συναφών εθνικών μέτρων στήριξης στο προφίλ πιστωτικού κινδύνου των ΛΣΙ, καθώς και την ετοιμότητα των ΛΣΙ να διαχειριστούν ενδεχόμενη άνοδο των ανοιγμάτων σε αθέτηση. Ενώ ο τομέας των ΛΣΙ φαίνεται να είναι σε γενικές γραμμές ανθεκτικός στις αρνητικές επιπτώσεις της κρίσης, το γεγονός ότι το μεγαλύτερο μέρος των εθνικών μέτρων στήριξης αποσύρθηκε στα μέσα του 2021 επιβάλλει μεγαλύτερη προσοχή στο μέλλον. Ως εκ τούτου, οι δραστηριότητες για τον πιστωτικό κίνδυνο το 2022 θα εξακολουθήσουν να έχουν στόχο την αξιολόγηση των επιπτώσεων της πανδημίας στην ποιότητα των στοιχείων ενεργητικού των ΛΣΙ, καθώς και την εξασφάλιση συντονισμένης εποπτικής αντιμετώπισης για όλες τις χώρες που συμμετέχουν στον ΕΕΜ.

Το 2021 η ΕΚΤ ξεκίνησε διάλογο με τις ΕΑΑ με θέμα τα ταχύτερα αναπτυσσόμενα ΛΣΙ των αντίστοιχων χωρών. Οι ΕΑΑ παρείχαν τις αξιολογήσεις τους για κάθε ταχέως αναπτυσσόμενη τράπεζα και περιέγραψαν τα εποπτικά μέτρα που λαμβάνονται ώστε να διασφαλίζεται ότι αυτές δεν αναλαμβάνουν υπερβολικούς κινδύνους. Συμφωνήθηκε να μετατραπεί η διαδικασία αυτή σε ετήσια άσκηση για τα εποπτευόμενα ΛΣΙ.

Τα ΛΣΙ χρησιμοποιούν σε αυξανόμενο βαθμό ηλεκτρονικές πλατφόρμες καταθέσεων προκειμένου να προσελκύσουν καταθέσεις. Η ΕΚΤ συνεργάστηκε στενά με τις ΕΑΑ ώστε να κατανοήσει καλύτερα πώς οι τράπεζες χρησιμοποιούν αυτές τις πλατφόρμες και να ενημερωθεί για τις σχετικές εποπτικές προσεγγίσεις των ΕΑΑ στον τομέα. Σκοπός των εργασιών για τις ψηφιακές πλατφόρμες καταθέσεων είναι η καλύτερη κατανόηση του θέματος και των συναφών κινδύνων.

Η διακυβέρνηση βρίσκεται εδώ και πολλά χρόνια στο επίκεντρο του εποπτικού έργου. Το 2021 η ΕΚΤ, σε συνεργασία με τις ΕΑΑ, ξεκίνησε θεματικό έλεγχο για την εσωτερική διακυβέρνηση των ΛΣΙ.

Ο στόχος του εν λόγω θεματικού ελέγχου είναι διττός και καλύπτει:

• τις ρυθμίσεις διακυβέρνησης των ΛΣΙ σε ό,τι αφορά τη σύνθεση και τη λειτουργία του διοικητικού συμβουλίου υπό την εποπτική του αρμοδιότητα (μέγεθος, εξειδίκευση, τυπικά κριτήρια ανεξαρτησίας, διάρθρωση επιτροπών, γραμμές αναφοράς κ.λπ.) καθώς και τις λειτουργίες εσωτερικού ελέγχου τους,
• τις εποπτικές πρακτικές των ΕΑΑ για τη διακυβέρνηση στα ΛΣΙ, με ιδιαίτερη έμφαση στη διαμόρφωση προτύπων και τις επιτόπιες και μη επιτόπιες εποπτικές δραστηριότητες.

Η ΕΚΤ μαζί με την αρχή εποπτείας χρηματοπιστωτικών αγορών της Αυστρίας (Finanzmarktaufsicht) ενέκρινε το θεσμικό σύστημα προστασίας (institutional protection scheme – IPS) για τον όμιλο Raiffeisen το 2021. Για τους σκοπούς της προληπτικής εποπτείας, το αναδιοργανωμένο IPS έχει αναγνωριστεί από τις 28 Μαΐου 2021. Επίσης, η ΕΚΤ διενήργησε περαιτέρω δραστηριότητες παρακολούθησης των υβριδικών IPS, κάποια από τα οποία υπόκεινται σε σημαντικές μεταβολές. Σ’ αυτό το πλαίσιο, η ΕΚΤ και οι σχετικές ΕΑΑ παρακολουθούν τις διορθωτικές ενέργειες που αναλαμβάνει ένα IPS σε συνέχεια παρατηρήσεων του Εποπτικού Συμβουλίου της ΕΚΤ.

Η αναγνώριση των χρηματοδοτικών εταιριών συμμετοχών επηρεάζει άμεσα το πεδίο και τον τρόπο διενέργειας της ενοποιημένης εποπτείας και εξελίσσεται σε ολοένα σημαντικότερο παράγοντα εν όψει της θέσπισης ενός ειδικού καθεστώτος έγκρισης στην αναθεωρημένη Οδηγία για τις Κεφαλαιακές Απαιτήσεις (CRD V)^[29]. Το 2021 η ΕΚΤ συνεργάστηκε στενά με τις ΕΑΑ για να διασφαλίσει την εφαρμογή αξιόπιστων και αναλυτικών πρακτικών σ’ αυτό τον τομέα για τα ΛΣΙ στις χώρες που υπάγονται στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία, ενώ οι κατά περίπτωση ή οριζόντιες δραστηριότητες παρακολούθησης συνεχίζονται το 2022.

Το 2021 η ΕΚΤ και οι ΕΑΑ ανέλυσαν τον αντίκτυπο του Brexit στον τομέα των ΛΣΙ. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι οι τομείς των ΛΣΙ στις πέντε χώρες που υποδέχθηκαν περίπου 20 ΛΣΙ δεν επηρεάστηκαν σημαντικά από το Brexit. Το σταθμισμένο ως προς τον κίνδυνο ενεργητικό (risk-weighted assets – RWA) που σχετίζεται με ανοίγματα σε πιστωτικά ιδρύματα του Ηνωμένου Βασιλείου αυξήθηκε, καθώς δεν αναγνωρίζεται ισοδυναμία για το Ηνωμένο Βασίλειο βάσει του Κανονισμού για τις Κεφαλαιακές Απαιτήσεις (CRR)^[30], χωρίς όμως να επηρεαστούν σημαντικά οι κεφαλαιακές απαιτήσεις, λόγω του περιορισμένου αριθμού ανοιγμάτων που επηρεάστηκαν και του ύψους κεφαλαίου που ήταν διαθέσιμο για την απορρόφηση της αύξησης του RWA. Επιπλέον, η ανάλυση επιβεβαιώνει ότι για την πλειονότητα των εθνικών τομέων ΛΣΙ, το ποσοστό των εξωχρηματιστηριακών παραγώγων που αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης από κεντρικούς αντισυμβαλλομένους του Ηνωμένου Βασιλείου δεν είναι ουσιώδες.

Μεθοδολογίες επίβλεψης

Η ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία συνέχισε τις προσπάθειες να ενισχύσει την κοινή μεθοδολογία SREP για τα ΛΣΙ το 2021, αναπτύσσοντας νέα στοιχεία σε τομείς όπως οι έλεγχοι πιστωτικού κινδύνου, η αξιολόγηση των επιχειρηματικών μοντέλων λειτουργίας και οι κατευθύνσεις του Πυλώνα 2. Τα ανωτέρω πρόκειται να εφαρμοστούν από το 2022.

Σε συμφωνία με τον ευρύτερο στόχο της διαρκούς βελτίωσης της συνέπειας των εποπτικών αποτελεσμάτων σε όλες τις χώρες που συμμετέχουν στον ΕΕΜ, η ΕΚΤ και οι ΕΑΑ ανέπτυξαν από κοινού προσεγγίσεις για τη μέτρηση της αποτελεσματικότητας της εποπτείας και της επίβλεψης των ΛΣΙ το 2021. Οι εν λόγω προσεγγίσεις εφαρμόζονται δοκιμαστικά το 2022, γεγονός που θα συμβάλει στον διάλογο για το πώς μπορούν να βελτιωθούν και να εφαρμοστούν στο εξής.

Από το 2022 και εξής τα ΛΣΙ ταξινομούνται χωριστά, βάσει κριτηρίων που σχετίζονται με την επίδραση και τον κίνδυνο αντίστοιχα. Τα ΛΣΙ που καλύπτουν ένα τουλάχιστον από τα κριτήρια επίδρασης, τα οποία αφορούν το μέγεθος, τη σημαντικότητα για την τοπική οικονομία, την πολυπλοκότητα και το επιχειρηματικό μοντέλο, ταξινομούνται ως υψηλής επίδρασης. Τα ΛΣΙ ταξινομούνται ως υψηλού κινδύνου με βάση μια αξιολόγηση κινδύνου από την ΕΑΑ και τη συμμόρφωσή τους προς τις κεφαλαιακές απαιτήσεις και τις απαιτήσεις για τη μόχλευση. Τα ΛΣΙ που ταξινομούνται ως υψηλής επίδρασης αποτελούν συχνότερα αντικείμενο εποπτικών δραστηριοτήτων βαθύτερης ανάλυσης, όπως π.χ. SREP ή επιτόπιες επιθεωρήσεις, από τις ΕΑΑ. Τα ΛΣΙ υψηλής επίδρασης και τα ΛΣΙ υψηλού κινδύνου υπόκεινται επίσης σε ενισχυμένη επίβλεψη από την ΕΚΤ, καθώς οι ΕΑΑ οφείλουν να ενημερώνουν την ΕΚΤ για τις διαδικασίες και τις αποφάσεις τους ως προς αυτά τα ιδρύματα. Ο κατάλογος των ΛΣΙ υψηλής επίδρασης για το 2022 περιλαμβάνεται στο Κεφάλαιο 2 της παρούσας έκθεσης. Ο κατάλογος των ΛΣΙ υψηλού κινδύνου δεν δημοσιοποιείται.

Ο αναθεωρημένος Κανονισμός CRR II^[31] εισήγαγε την έννοια των μικρών και όχι σύνθετων ιδρυμάτων (small and non-complex institutions – SNCI) προκειμένου να διευκολύνει τη στοχευμένη απλοποίηση των απαιτήσεων με βάση την αρχή της αναλογικότητας. Η δυνατότητα στοχευμένης απλοποίησης που είναι διαθέσιμη στα SNCI περιλαμβάνει λιγότερο συχνές και λιγότερο λεπτομερείς απαιτήσεις δημοσιοποίησης, με στόχο τη μείωση της διοικητικής επιβάρυνσης για τα SNCI. Μια άλλη απλοποίηση αφορά την απλούστερη, λιγότερο αναλυτική εκδοχή του δείκτη καθαρής σταθερής χρηματοδότησης (sNSFR). Ο δείκτης sNSFR περιορίζει την πολυπλοκότητα του υπολογισμού, αλλά βαθμονομείτα πιο συντηρητικά, διασφαλίζοντας έτσι ότι τα SNCI διατηρούν επαρκή σταθερή χρηματοδότηση.

1.5 Μακροπροληπτικές αρμοδιότητες της ΕΚΤ

Η ΕΚΤ εξακολούθησε να συνεργάζεται στενά με τις εθνικές αρχές το 2021, σύμφωνα με τα μακροπροληπτικά καθήκοντα που της έχουν ανατεθεί βάσει του άρθρου 5 του Κανονισμού ΕΕΜ^[32].

Το 2021 πάνω από 100 κοινοποιήσεις αποφάσεων υποβλήθηκαν στην ΕΚΤ από τις εθνικές αρχές για θέματα μακροπροληπτικής πολιτικής. Οι περισσότερες κοινοποιήσεις αφορούσαν αποφάσεις για τον ανά τρίμηνο καθορισμό του αντικυκλικού κεφαλαιακού αποθέματος ασφαλείας (CCyB), καθώς και αποφάσεις σχετικά με τον προσδιορισμό των παγκοσμίως συστημικά σημαντικών ιδρυμάτων (G-SII) ή των λοιπών συστημικά σημαντικών ιδρυμάτων (O-SII) και τον χειρισμό τους από την άποψη των κεφαλαιακών απαιτήσεων. Αρκετές εθνικές αρχές αποφάσισαν να αποδεσμεύσουν τα αποθέματα ασφαλείας το 2020 ώστε να στηρίξουν την παροχή δανείων στη διάρκεια της πανδημίας. Το 2021 μερικές εθνικές αρχές αποφάσισαν να επιβάλουν εκ νέου απαιτήσεις για τα αντικυκλικά αποθέματα ασφαλείας (CCyB) προκειμένου να αντιμετωπίσουν τον αυξανόμενο κυκλικό κίνδυνο. Επίσης, η ΕΚΤ αξιολόγησε κοινοποιήσεις που αφορούσαν άλλα μακροπροληπτικά μέτρα, π.χ. τον καθορισμό των αποθεμάτων ασφαλείας έναντι συστημικού κινδύνου ή τα μέτρα βάσει του άρθρου 458 του Κανονισμού για τις κεφαλαιακές απαιτήσεις (CRR).

Εφαρμόζοντας τη μεθοδολογία που ανέπτυξε η Επιτροπή της Βασιλείας για την Τραπεζική Εποπτεία, η ΕΚΤ και οι εθνικές αρχές προσδιόρισαν οκτώ παγκοσμίως συστημικά σημαντικά ιδρύματα (G-SII)^[33] που υπάγονται στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία, τα οποία απαιτείται να διατηρούν πρόσθετα κεφαλαιακά αποθέματα ασφαλείας σε ποσοστά που κυμαίνονται μεταξύ 1,0% και 2,0% για το 2023. Για ένα G-SII^[34] το ισχύον ποσοστό αυξήθηκε σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος. Τον Νοέμβριο του 2021 το Συμβούλιο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας και η Επιτροπή της Βασιλείας για την Τραπεζική Εποπτεία ανακοίνωσαν ότι, την αμέσως προσεχή περίοδο, η Επιτροπή της Βασιλείας θα διερευνήσει τις συνέπειες των εξελίξεων που σχετίζονται με την ευρωπαϊκή τραπεζική ένωση σε ό,τι αφορά τη μεθοδολογία αξιολόγησης των παγκοσμίως συστημικώς σημαντικών τραπεζών (G-SIB). Η διαδικασία αυτή θα περιλαμβάνει στοχευμένη αξιολόγηση της αντιμετώπισης των διασυνοριακών ανοιγμάτων εντός της τραπεζικής ένωσης.^[35]

Οι εθνικές αρχές προσδιόρισαν 124 λοιπά συστημικώς σημαντικά πιστωτικά ιδρύματα (O-SII) και καθόρισαν τα ποσοστά κεφαλαιακών αποθεμάτων ασφαλείας γι’ αυτά τα ιδρύματα. Τα εν λόγω ποσοστά ήταν σύμφωνα με τη μεθοδολογία που ορίζει ένα ελάχιστο ποσοστό (κατώφλι) κεφαλαιακού αποθέματος ανά κατηγορία συστημικής σημασίας των O-SII (floor methodology), την οποία εφαρμόζει η ΕΚΤ από το 2016.

Τον Ιούλιο του 2021 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζήτησε τη συμβολή της ΕΚΤ σχετικά με την επανεξέταση του μακροπροληπτικού πλαισίου. Ζητήθηκε επίσης η συμβολή της EBA και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Συστημικού Κινδύνου (ΕΣΣΚ). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζήτησε και από τους τρεις φορείς να απαντήσουν μέχρι το τέλος Μαρτίου 2022.

Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ συμμετείχε επίσης ενεργά σε διάφορες πτυχές του έργου του ΕΣΣΚ, το οποίο είναι αρμόδιο για τη μακροπροληπτική επίβλεψη του χρηματοπιστωτικού συστήματος στην ΕΕ. Μεταξύ των συναφών θεμάτων ήταν και η συνέχιση των εργασιών για τους περιορισμούς στη διανομή μερισμάτων. Το ΕΣΣΚ εξέδωσε τη Σύσταση ΕΣΣΚ/2020/7^[36] τον Μάιο του 2020, καλώντας τις αρμόδιες αρχές να ζητήσουν από τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα υπό την εποπτεία τους να αναστείλουν τη διανομή μερισμάτων μέχρι την 1η Ιανουαρίου 2021. Το ΕΣΣΚ επανεξέτασε και τροποποίησε τη Σύστασή του τον Δεκέμβριο του 2020, ζητώντας να διατηρηθεί η διανομή μερισμάτων εντός συντηρητικών ορίων.^[37] Στις 24 Σεπτεμβρίου 2021 το ΕΣΣΚ ανακοίνωσε ότι αποφάσισε να αφήσει τη Σύστασή του να λήξει στο τέλος Σεπτεμβρίου 2021.^[38] Ως αποτέλεσμα της στενής συνεργασίας μεταξύ του ΕΣΣΚ και της ΕΚΤ, η ΕΚΤ εξασφάλισε ότι η στάση της ως προς τις διανομές μερισμάτων ευθυγραμμίζεται πλήρως προς τη Σύσταση του ΕΣΣΚ.

1.6 Επόμενα βήματα: κίνδυνοι και εποπτικές προτεραιότητες για το 2022

Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ αξιολογεί και παρακολουθεί τους κινδύνους και τις ευπάθειες που απειλούν τα ιδρύματα υπό την άμεση εποπτεία της σε διαρκή βάση. Το αποτέλεσμα της εν λόγω αξιολόγησης αποτελεί τη βάση για τον ορισμό των εποπτικών προτεραιοτήτων και των σχετικών δραστηριοτήτων για τα επόμενα τρία έτη. Η συνεχής παρακολούθηση επιτρέπει την προσαρμογή των προτεραιοτήτων εφόσον το απαιτούν οι συνθήκες.

Το 2021 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ, σε συνεργασία με τις ΕΑΑ, αξιολόγησε τους βασικούς κινδύνους και ευπάθειες που αντιμετωπίζουν τα ΣΙ και προσδιόρισε τρεις προτεραιότητες. Οι εν λόγω προτεραιότητες έχουν στόχο να διασφαλίσουν ότι τα εποπτευόμενα ιδρύματα (1) θα εξέλθουν υγιή από την πανδημία, (2) θα εκμεταλλευθούν την ευκαιρία να αντιμετωπίσουν τις διαρθρωτικές αδυναμίες τους με αποτελεσματικές στρατηγικές ψηφιακού μετασχηματισμού και με βελτιωμένες πρακτικές διακυβέρνησης και (3) θα διαχειριστούν αναδυόμενους κινδύνους, όπως οι κλιματικοί και περιβαλλοντικοί κίνδυνοι και οι κίνδυνοι πληροφοριακών συστημάτων και κυβερνοασφάλειας (Σχήμα 1). Για κάθε προτεραιότητα, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ ανέπτυξε μια σειρά στρατηγικών στόχων και προγραμμάτων εργασίας, τα οποία θα καλύπτουν την περίοδο 2022-24, προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι πιο ουσιώδεις ευπάθειες που εντοπίζονται κατά την αξιολόγηση κινδύνων.

Σχήμα 1

Εποπτικές προτεραιότητες 2022-24 για την αντιμετώπιση των ευπαθειών που εντοπίστηκαν στις τράπεζες

Προτεραιότητα 1: Οι τράπεζες να εξέλθουν υγιείς από την πανδημία

Τα εποπτευόμενα ιδρύματα κατόρθωσαν να αντεπεξέλθουν στη δυσμενή οικονομική διαταραχή που προκάλεσε η πανδημία και έδειξαν συνολικά ιδιαίτερη ανθεκτικότητα. Δεδομένου ότι η πανδημία εξακολουθεί να επηρεάζει αρνητικά τις προοπτικές της οικονομίας, οι τράπεζες οφείλουν να είναι προετοιμασμένες να αντιμετωπίσουν τις βραχυμεσοπρόθεσμες επιπτώσεις, ιδίως αυτές που συνδέονται με δυνητική επιδείνωση της ποιότητας των στοιχείων ενεργητικού και διορθώσεις των αποτιμήσεων στις χρηματοπιστωτικές αγορές.

Τα πρωτοφανή μέτρα στήριξης συνέβαλαν στην άμβλυνση των επιπτώσεων στην ποιότητα των στοιχείων ενεργητικού των τραπεζών από την απότομη πτώση της οικονομικής δραστηριότητας το 2020. Εντούτοις, οι ενέργειες αυτές κατέστησαν δυσδιάκριτη την πιστοληπτική ικανότητα των δανειοληπτών και έθεσαν σε αμφισβήτηση την ικανότητα ορθής αποτίμησής της από πλευράς τραπεζών. Ως εκ τούτου, η αντιμετώπιση των αδυναμιών όσον αφορά τα πλαίσια διαχείρισης πιστωτικού κινδύνου των τραπεζών, οι οποίες εντοπίστηκαν από τις εποπτικές αρχές κατά το προηγούμενο έτος, παραμένει βασική προτεραιότητα της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ. Ο εντοπισμός και η κατηγοριοποίηση των δανειοληπτών που αντιμετωπίζουν δυσχέρειες, η αποτίμηση των εξασφαλίσεων και οι πρακτικές επαρκούς σχηματισμού προβλέψεων προκαλούν ιδιαίτερη ανησυχία. Εν προκειμένω, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ θα συνεργαστεί με τις τράπεζες που ανέφεραν ουσιώδεις ανεπάρκειες σε συνέχεια της επιστολής “Dear CEO” και θα διασφαλίσει ότι εφαρμόζουν εγκαίρως σχέδια διορθωτικών ενεργειών. Επίσης, οι εποπτικές αρχές παρακολουθούν και επανεξετάζουν την εφαρμογή των Κατευθυντήριων γραμμών της EBA σχετικά με τη χορήγηση και την παρακολούθηση των δανείων από πλευράς τραπεζών, με ιδιαίτερη έμφαση στα χαρτοφυλάκια ακινήτων.

Οι βελτιωμένες προοπτικές για την οικονομία περιόρισαν τον κίνδυνο εκτεταμένων περιπτώσεων αφερεγγυότητας στον επιχειρηματικό τομέα, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα. Εντούτοις, οι υπερχρεωμένες επιχειρήσεις των εν λόγω τομέων, οι οποίες εμφανίζουν αυξημένη ευαισθησία στις επιπτώσεις της πανδημίας, ενδέχεται να εξακολουθήσουν να επηρεάζονται δυσμενώς μετά τη σταδιακή απόσυρση των έκτακτων κρατικών μέτρων στήριξης. Σ’ αυτό το πλαίσιο, τα ανοίγματα των τραπεζών σε ευπαθείς επιχειρήσεις – ιδίως στους τομείς των υπηρεσιών καταλυμάτων και εστίασης, αλλά και των εναέριων μεταφορών και ταξιδιωτικών δραστηριοτήτων – εξακολουθούν να απαιτούν στενή παρακολούθηση από τις τράπεζες και τις εποπτικές αρχές. Ο τομέας των εμπορικών ακινήτων, ο οποίος παρουσίασε σημαντική κάμψη στη διάρκεια της κρίσης, επίσης απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή. Ως εκ τούτου, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ θα δώσει μεγαλύτερη έμφαση στα ανοίγματα των τραπεζών προς τις εν λόγω ευπαθείς επιχειρήσεις και θα πραγματοποιήσει στοχευμένες ενέργειες για την τροποποίηση και επανεξέταση των πρακτικών διαχείρισης κινδύνων των τραπεζών σ’ αυτό τον τομέα.

Η αναζήτηση υψηλότερων αποδόσεων σε ένα περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από χαμηλά επιτόκια, άφθονη ρευστότητα και έκτακτα μέτρα στήριξης συνέβαλε στην περαιτέρω συσσώρευση κινδύνων στην αγορά μοχλευμένων δανείων. Συγκεκριμένα, η εντονότερη διάθεση ανάληψης κινδύνου που αναφέρουν μερικές μεγάλου μεγέθους εποπτευόμενες τράπεζες – η οποία αντικατοπτρίζεται στη χαλάρωση των πιστοδοτικών κριτηρίων και συνοδεύεται από αύξηση της χορήγησης μοχλευμένων δανείων – δημιουργεί ανησυχίες και απαιτεί στενή παρακολούθηση από τις εποπτικές αρχές. Ως εκ τούτου, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ θα ενισχύσει τις προσπάθειές της ώστε να διασφαλίζεται ότι οι πρακτικές διαχείρισης κινδύνου των τραπεζών επαρκούν για να εμποδίσουν τη συσσώρευση υπολειμματικών κινδύνων στον τομέα της μοχλευμένης χρηματοδότησης. Επίσης, θα προωθήσει τη συμμόρφωση των τραπεζών προς τις εποπτικές προσδοκίες που περιγράφονται στις Κατευθυντήριες γραμμές της ΕΚΤ σχετικά με τις μοχλευμένες συναλλαγές.

Η συνεχιζόμενη αναζήτηση υψηλότερων αποδόσεων που υποστηρίζεται από την άφθονη ρευστότητα στο σύστημα και τις ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης δημιουργεί ανησυχίες για τυχόν τεταμένες εκτιμήσεις σε αρκετά τμήματα της αγοράς, οι οποίες δυνητικά ενισχύουν την πιθανότητα ανατιμολογήσεων στις αγορές χρεογράφων ή μετοχών. Μια αιφνίδια προσαρμογή των αποδόσεων, η οποία προκαλείται από μια μεταβολή των προσδοκιών των επενδυτών για τον πληθωρισμό και τα επιτόκια, μπορεί να προκαλέσει διορθώσεις των τιμών των περιουσιακών στοιχείων. Ως εκ τούτου, είναι απαραίτητο οι τράπεζες να είναι προετοιμασμένες για διορθώσεις τέτοιου είδους, καθώς και να έχουν τη δυνατότητα να προσαρμόσουν άμεσα τις πρακτικές τους για τη διαχείριση κινδύνου. Προκειμένου να εξασφαλιστεί ότι οι τράπεζες είναι επαρκώς προετοιμασμένες για να αντεπεξέλθουν σε τέτοιου είδους διαταραχές της αγοράς, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ θα δώσει ακόμη μεγαλύτερη σημασία, από εποπτικής πλευράς, στους κινδύνους που δημιουργεί η υπερβολική αναζήτηση αποδόσεων μέσω της τακτικής συνεργασίας με τις ΜΕΟ, των στοχευμένων αξιολογήσεων και των επιτόπιων επιθεωρήσεων.

Προτεραιότητα 2 : Να αντιμετωπιστούν οι διαρθρωτικές αδυναμίες με αποτελεσματικές στρατηγικές ψηφιακού μετασχηματισμού και ενισχυμένη διακυβέρνηση

Η αντιμετώπιση των διαρθρωτικών αδυναμιών στον τομέα του ψηφιακού μετασχηματισμού και των ικανοτήτων στρατηγικής καθοδήγησης των διοικητικών οργάνων των τραπεζών έχει αποφασιστική σημασία για την ανθεκτικότητα και τη βιωσιμότητα των επιχειρηματικών μοντέλων των τραπεζών.

Οι αλλαγές στις προτιμήσεις των πελατών και ο αυξανόμενος ανταγωνισμός από τις εταιρίες χρηματοοικονομικής τεχνολογίας (fintech) και τους τεχνολογικούς κολοσσούς ασκούν περαιτέρω πιέσεις στις τράπεζες προκειμένου να επιταχύνουν την υιοθέτηση ψηφιακών τεχνολογιών. Επιπλέον, οι εποπτευόμενες τράπεζες δυσκολεύονται να ανταποκριθούν στη χαμηλή κερδοφορία μετά τη μεγάλη χρηματοπιστωτική κρίση, λόγω των διαρθρωτικών ευπαθειών που σχετίζονται με το πλεονάζον δυναμικό και την αναποτελεσματικότητα κόστους. Η επιτάχυνση του ψηφιακού μετασχηματισμού των επιχειρηματικών μοντέλων των τραπεζών αποτελεί μια καλή ευκαιρία για τη βελτίωση της βιωσιμότητας των τραπεζών και παρέχει νέες πηγές εσόδων. Οι εποπτικές αρχές θα εντείνουν τις προσπάθειες για την αξιολόγηση των στρατηγικών ψηφιακού μετασχηματισμού των τραπεζών ώστε να διασφαλίζεται ότι έχουν λάβει τα απαραίτητα μέτρα για την αύξηση της ανθεκτικότητάς τους και της βιωσιμότητας των επιχειρηματικών μοντέλων τους μακροπρόθεσμα.

Οι μακροχρόνιες ευπάθειες της εσωτερικής διακυβέρνησης και της διαχείρισης κινδύνου των τραπεζών εξακολουθούν να αποτελούν πηγή ανησυχίας για τις εποπτικές αρχές. Παρά κάποια πρόοδο τα τελευταία χρόνια, μεγάλος αριθμός εποπτευόμενων ιδρυμάτων εξακολουθεί να παρουσιάζει διαρθρωτικές αδυναμίες ως προς τον εσωτερικό έλεγχο, τη λειτουργία των διοικητικών οργάνων ή την ικανότητα συγκεντρωτικής καταγραφής και αναφοράς κινδύνων. Οι αδυναμίες αυτές δυσχεραίνουν τη λήψη αποφάσεων και τη διαχείριση κινδύνων και, με τη σειρά τους, δημιουργούν προβληματισμό σχετικά με την αποτελεσματικότητα και τις ικανότητες στρατηγικής καθοδήγησης των διοικητικών οργάνων των τραπεζών. Έχει μεγάλη σημασία τα εποπτευόμενα ιδρύματα να αντιμετωπίζουν άμεσα τα υφιστάμενα εποπτικά ευρήματα και να ενισχύουν την αποτελεσματικότητα των διοικητικών τους συμβουλίων. Σ’ αυτό το πλαίσιο, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ θα αναλάβει στοχευμένες πρωτοβουλίες ώστε να διασφαλίσει ότι οι τράπεζες αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά τις αδυναμίες που εντοπίζονται στη λειτουργία και τη σύνθεση των διοικητικών οργάνων τους, με ιδιαίτερη έμφαση στη συλλογική καταλληλότητα και την πολυμορφία.

Προτεραιότητα 3: Να αντιμετωπιστούν οι αναδυόμενοι κίνδυνοι

Το τοπίο κινδύνων εξελίσσεται διαρκώς, δημιουργώντας μια σειρά αναδυόμενων και εντεινόμενων κινδύνων για τις τράπεζες τόσο σε βραχυπρόθεσμο όσο και σε πιο μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Στόχος των εποπτικών αρχών είναι να διασφαλίζεται ότι οι τράπεζες δρουν προληπτικά για τον περιορισμό των κλιματικών και περιβαλλοντικών κινδύνων, του αυξανόμενου πιστωτικού κινδύνου αντισυμβαλλομένου προς μη τραπεζικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα υψηλότερου κινδύνου και μικρότερης διαφάνειας, των λειτουργικών κινδύνων και των κινδύνων ανθεκτικότητας των πληροφοριακών συστημάτων.

Ο αντίκτυπος των κλιματικών και περιβαλλοντικών κινδύνων αναμένεται ότι θα είναι σημαντικός, συνεπώς τα εποπτευόμενα ιδρύματα χρειάζεται να αναλάβουν δράση προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις που δημιουργούν οι φυσικοί κίνδυνοι και οι κίνδυνοι μετάβασης.^[39] Ως εκ τούτου, είναι ζωτικής σημασίας οι τράπεζες να ενσωματώσουν κατάλληλα τους κλιματικούς και περιβαλλοντικούς κινδύνους στην επιχειρηματική στρατηγική τους και στα πλαίσια διακυβέρνησης και διαχείρισης κινδύνου. Υπό αυτές τις συνθήκες, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ θα διενεργήσει θεματικό έλεγχο προκειμένου να αξιολογήσει την πρόοδο των τραπεζών προς την επίτευξη αυτού του στόχου, καθώς και μια άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων σε σχέση με την κλιματική αλλαγή ώστε να αξιολογήσει την ανθεκτικότητα και την ικανότητα διαχείρισης κινδύνου σ’ αυτό τον τομέα^[40]. Καθώς οι τράπεζες έχουν πραγματοποιήσει μικρή μόνο πρόοδο για την ευθυγράμμιση των πρακτικών δημοσιοποίησης προς τις εποπτικές προσδοκίες, οι εποπτικές αρχές θα συνεχίσουν να παρακολουθούν την εξέλιξη^[41] και τη συμμόρφωση των τραπεζών προς τις επικείμενες κανονιστικές απαιτήσεις.

Ο αυξημένος όγκος υπηρεσιών της αγοράς κεφαλαίων που παρέχουν οι τράπεζες σε μη τραπεζικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα αυξημένου κινδύνου και περιορισμένης διαφάνειας (π.χ. αμοιβαία κεφάλαια αντιστάθμισης κινδύνου και εταιρίες διαχείρισης πλούτου υψηλών προδιαγραφών), καθώς και οι σημαντικές επιπτώσεις από την ενδεχόμενη πτώχευση ενός τέτοιου ιδρύματος, ανέδειξαν τους κινδύνους που προκύπτουν από την αδύναμη διακυβέρνηση και τις ανεπαρκείς πρακτικές διαχείρισης κινδύνου σ’ αυτό τον τομέα. Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ θα διενεργήσει στοχευμένες αξιολογήσεις και επιτόπιες επιθεωρήσεις στον τομέα της διακυβέρνησης και της διαχείρισης του πιστωτικού κινδύνου αντισυμβαλλομένου ώστε να εντοπίσει σχετικές αδυναμίες. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στις δραστηριότητες βασικών διαπραγματευτών (prime brokerage) που ασκούν λίγα ιδρύματα αλλά σε μεγάλη έκταση. Οι ΜΕΟ θα αναλάβουν περαιτέρω δράση σε συνεργασία με τις τράπεζες για τα εν λόγω ζητήματα ώστε να διασφαλιστεί η έγκαιρη εφαρμογή αποτελεσματικών διορθωτικών ενεργειών.

Ενώ τα ΣΙ εμφάνισαν ισχυρή λειτουργική ανθεκτικότητα σε όλη τη διάρκεια της πανδημίας, ο αριθμός των κυβερνοσυμβάντων που αναφέρθηκαν στην ΕΚΤ έχει αυξηθεί σε σχέση με το 2020.^[42] Η επιτάχυνση των ψηφιακών στρατηγικών των τραπεζών και η αυξημένη εξάρτησή τους από τεχνολογίες πληροφορικής καθιστούν απαραίτητη την ενίσχυση της ανθεκτικότητάς τους έναντι κυβερνοαπειλών. Επιπλέον, οι κίνδυνοι από την εξωτερική ανάθεση υπηρεσιών πληροφορικής σε συνδυασμό με την αυξανόμενη εξάρτηση των τραπεζών από τρίτους παρόχους υπηρεσιών πληροφορικής δημιουργεί ανησυχίες, οι οποίες απαιτούν μεγαλύτερη προσοχή από πλευράς εποπτικών αρχών. Σ’ αυτό το πλαίσιο, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ θα επικεντρωθεί σταδιακά περισσότερο στην αξιολόγηση των πρακτικών που εφαρμόζουν οι τράπεζες σ’ αυτούς τους τομείς και θα συμμετέχει ενεργά σε περαιτέρω δράσεις στις τράπεζες που εμφανίζουν ουσιώδεις ανεπάρκειες.

Πλαίσιο 3
Εργασίες σε συνέχεια του Οδηγού της ΕΚΤ όσον αφορά τους περιβαλλοντικούς και κλιματικούς κινδύνους: επισκόπηση των αυτοαξιολογήσεων και των σχεδίων δράσης των τραπεζών

Στον Οδηγό όσον αφορά τους περιβαλλοντικούς και κλιματικούς κινδύνους που δημοσιεύθηκε τον Νοέμβριο του 2020 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ κοινοποίησε 13 εποπτικές προσδοκίες για το πώς οι τράπεζες που υπόκεινται στην άμεση εποπτεία της οφείλουν να ενσωματώσουν τους κλιματικούς κινδύνους στα επιχειρηματικά μοντέλα, τη διακυβέρνηση, τη διαχείριση κινδύνων και τη δημοσιοποίηση στοιχείων τους. Μετά τη δημοσίευση του Οδηγού, η ΕΚΤ ζήτησε από τις τράπεζες να αυτοαξιολογηθούν σε σχέση με αυτές τις προσδοκίες και να υποβάλουν σχέδια δράσης, με τα οποία θα εξηγούν πώς θα ευθυγραμμίσουν τις πρακτικές τους με τον οδηγό.

Τον Νοέμβριο του 2021 η ΕΚΤ δημοσίευσε τα αποτελέσματα της εποπτικής αξιολόγησης των πρακτικών των τραπεζών στην έκθεση Report on the state of climate-related and environmental risk management in the banking sector. Η αξιολογηση, η οποία καλύπτει 112 ιδρύματα υπό την άμεση εποπτεία της ΕΚΤ με συνολικό ενεργητικό ύψους 24 τρισεκ. ευρώ, αποτέλεσε μια πρωτοφανή καταγραφή της ετοιμότητας των ευρωπαϊκών τραπεζών για την αποτελεσματική διαχείριση και δημοσιοποίηση των ανοιγμάτων τους σε περιβαλλοντικούς και κλιματικούς κινδύνους.

Η έκθεση παρέχει μια οριζόντια επισκόπηση των σύγχρονων τάσεων για την αντιμετώπιση και τη δημοσιοποίηση κλιματικών και περιβαλλοντικών κινδύνων στον τραπεζικό τομέα της ζώνης του ευρώ και περιγράφει μερικές από τις ορθές πρακτικές που καταγράφονται για τη διαχείριση των εν λόγω κινδύνων.

Η εποπτική αξιολόγηση συμπέρανε ότι παρόλο που τα ιδρύματα έλαβαν κάποια αρχικά μέτρα για την ενσωμάτωση των κλιματικών κινδύνων στις πρακτικές διαχείρισης κινδύνων τους, σε όλες τις περιπτώσεις απέχουν σημαντικά από την κάλυψη όλων των εποπτικών προσδοκιών (Σχήμα A). Κατά μέσο όρο, το 90% των ιδρυμάτων που συμμετείχαν στην άσκηση ευθυγραμμίζονται μόνο εν μέρει – ή καθόλου – προς τις εποπτικές προσδοκίες της ΕΚΤ. Εντούτοις, πολλές τράπεζες αναγνωρίζουν ότι οι κλιματικοί και περιβαλλοντικοί κίνδυνοι θα έχουν ουσιώδη αντίκτυπο στο προφίλ κινδύνου τους εντός των προσεχών 3-5 ετών, ιδίως σε σχέση με τον πιστωτικό και τον λειτουργικό κίνδυνο καθώς και τον κίνδυνο επιχειρηματικού μοντέλου.

Σχεδόν όλα τα ιδρύματα ανέπτυξαν σχέδια εφαρμογής προκειμένου να βελτιώσουν τις πρακτικές τους. Η ΕΚΤ αξιολόγησε την ποιότητα αυτών των σχεδίων και, συγκεκριμένα, κατά πόσον αυτά αντιμετωπίζουν τα υφιστάμενα κενά που εντοπίζονται στις πρακτικές των ιδρυμάτων. Η ποιότητα των σχεδίων ποικίλλει σημαντικά μεταξύ ιδρυμάτων (Σχήμα A). Ορισμένες τράπεζες παρείχαν σύντομες και μη εμπεριστατωμένες απαντήσεις στο ερωτηματολόγιο, ενώ άλλες υπέβαλαν έγγραφα για μεγάλα έργα με αναλυτική περιγραφή των ενεργειών που προγραμματίζονται με την πάροδο του χρόνου.

Σχήμα A

Η κατάσταση ως προς τη διαχείριση των κλιματικών και περιβαλλοντικών κινδύνων στον τραπεζικό τομέα σε σχέση με την ευθυγράμμιση των ιδρυμάτων προς τις προσδοκίες και την επάρκεια των σχεδίων βελτίωσης των πρακτικών τους

(άξονας y: επίπεδο ευθυγράμμισης των πρακτικών 112 ιδρυμάτων με τις εποπτικές προσδοκίες που ορίζονται στον Οδηγό της ΕΚΤ, άξονας x: επίπεδο επάρκειας των σχεδίων εφαρμογής 112 ιδρυμάτων για την αντιμετώπιση κενών στις πρακτικές τους)

Η ΕΚΤ έστειλε επιστολές με εξατομικευμένα σχόλια προς όλες τις τράπεζες, καλώντας τις να διορθώσουν τις αδυναμίες που εντοπίστηκαν στην εποπτική αξιολόγηση. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ενδέχεται να σταλεί στα ιδρύματα κάποια απαίτηση ποιοτικού χαρακτήρα στο πλαίσιο της SREP.

Επόμενες ενέργειες

Η ΕΚΤ αναγνωρίζει ότι οι προκλήσεις που σχετίζονται με την ενσωμάτωση των κλιματικών και περιβαλλοντικών κινδύνων στις στρατηγικές και τη διακυβέρνηση των τραπεζών, καθώς και στη διαχείριση κινδύνων εξελίσσονται διαρκώς και έχει δεσμευθεί να συνεχίσει τον διάλογο με τα ιδρύματα ως προς αυτό το θέμα.

Το 2021 και η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ διερεύνησε τις δημοσιοποιήσεις στοιχείων των ιδρυμάτων αναφορικά με τους κλιματικούς και περιβαλλοντικούς κινδύνους. Τα ευρήματα της διερεύνησης θα δημοσιευθούν σε έκθεση, ενώ εξατομικευμένα σχόλια έχουν σταλεί σε όλες τις τράπεζες.

Επίσης η ΕΚΤ θα διενεργήσει πλήρη επανεξέταση της ετοιμότητας των τραπεζών για τη διαχείριση κλιματικών και περιβαλλοντικών κινδύνων, συμπεριλαμβανομένων ελέγχων εις βάθος σχετικά με την ενσωμάτωση των κλιματικών και περιβαλλοντικών κινδύνων στις στρατηγικές και τη διακυβέρνηση των τραπεζών, καθώς και στη διαχείριση κινδύνου των τραπεζών. Η επανεξέταση θα ολοκληρωθεί το πρώτο εξάμηνο του 2022. Επίσης, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ θα διενεργήσει εποπτική άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων για τους κλιματικούς κινδύνους. Τα αποτελέσματα αυτών των εποπτικών ασκήσεων είναι ποιοτικής φύσεως. Πιθανές επιπτώσεις στις τράπεζες θα είναι έμμεσες, μέσω της βαθμολογίας βάσει της SREP σχετικά με τις απαιτήσεις του Πυλώνα 2, ενώ δεν θα δημοσιευθούν αποτελέσματα ανά επιμέρους τράπεζα. Επιπλέον, οι ενισχυμένες κανονιστικές διατάξεις για τους περιβαλλοντικούς και κοινωνικούς κινδύνους και τους κινδύνους διακυβέρνησης, οι οποίες περιλαμβάνονται στην αναθεώρηση των κανόνων της ΕΕ για τις τράπεζες που προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, προβλέπουν ομοιογενή ενσωμάτωση των κλιματικών και περιβαλλοντικών κινδύνων στις Κατευθυντήριες γραμμές της EBA σχετικά με τις κοινές διαδικασίες και μεθόδους για την SREP και στις εποπτικές ασκήσεις προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων. Σε αυτή τη βάση, η ΕΚΤ θα ενσωματώνει σταδιακά τους κλιματικούς και περιβαλλοντικούς κινδύνους στη μεθοδολογία SREP, γεγονός που τελικά θα επηρεάσει τις κεφαλαιακές απαιτήσεις του Πυλώνα 2.

2 Αδειοδοτήσεις, επιβολή συμμόρφωσης και επιβολή κυρώσεων

2.1 Αδειοδοτήσεις

2.1.1 Ετήσια αξιολόγηση σημαντικότητας (συμπεριλαμβανομένων των συνολικών αξιολογήσεων) και προσδιορισμός των ΛΣΙ υψηλής επίδρασης

2.1.1.1 Ετήσια αξιολόγηση σημαντικότητας

Σύμφωνα με τον Κανονισμό για το πλαίσιο ΕΕΜ^[43], η ετήσια αξιολόγηση, προκειμένου να διαπιστωθεί αν μια τράπεζα ή ένας τραπεζικός όμιλος πληροί οποιοδήποτε από τα κριτήρια χαρακτηρισμού του ως σημαντικού^[44] ολοκληρώθηκε τον Νοέμβριο του 2021. Συμπληρώθηκε από έκτακτες αξιολογήσεις σημαντικότητας (που οδήγησαν σε 48 αποφάσεις σημαντικότητας), οι οποίες διενεργήθηκαν κατόπιν μεταβολών στη διάρθρωση ομίλων.

Ως εκ τούτου, 115 ιδρύματα^[45] ταξινομήθηκαν ως σημαντικά στις 30 Νοεμβρίου 2021, όπως και κατά την προηγούμενη ετήσια αξιολόγηση της σημαντικότητας.

Το 2021 τρία ιδρύματα προστέθηκαν στον κατάλογο των σημαντικών εποπτευόμενων οντοτήτων ως αποτέλεσμα της ετήσιας αξιολόγησης: Η Banca Mediolanum S.p.A. και η Finecobank S.p.A., που εδρεύουν στην Ιταλία και το υποκατάστημα της Danske Bank A/S στη Φινλανδία ταξινομήθηκαν ως σημαντικά ιδρύματα, επειδή το ενεργητικό τους υπερέβαινε τα 30 δισεκ. ευρώ. Η ΕΚΤ εποπτεύει άμεσα αυτά τα ιδρύματα από την 1η Ιανουαρίου 2022. Όσον αφορά το υποκατάστημα της Danske Bank A/S στη Φινλανδία, η ΕΚΤ ασκεί τις εξουσίες της αρμόδιας αρχής του κράτους‑μέλους υποδοχής.^[46]

Παράλληλα, τρία ιδρύματα διαγράφηκαν από τον κατάλογο των σημαντικών οντοτήτων.

• Η BFA Tenedora De Acciones S.A.U., η πρώην μητρική εταιρία της Bankia S.A., διαγράφηκε από τον κατάλογο των εποπτευόμενων ιδρυμάτων λόγω συγχώνευσης με απορρόφηση της μοναδικής θυγατρικής της, της Bankia S.A., με την CaixaBank S.A. με ισχύ από τις 26 Μαρτίου 2021.
• Η Liberbank S.A. επίσης διαγράφηκε από τον κατάλογο των εποπτευόμενων ιδρυμάτων, καθώς συγχωνεύθηκε με απορρόφηση με την Unicaja Banco S.A. με ισχύ από τις 30 Ιουλίου 2021.
• Η C.R.H. – Caisse de Refinancement de l’Habitat ταξινομήθηκε ως λιγότερο σημαντική επειδή για τρία συναπτά ημερολογιακά έτη δεν πληρούσε κανένα κριτήριο χαρακτηρισμού της ως σημαντικής, με αποτέλεσμα από 1ης Ιανουαρίου 2022 να υπόκειται στην άμεση εποπτεία της French Prudential Supervision and Resolution Authority (Autorité de contrôle prudentiel et de résolution – ACPR).

Επιπλέον, σημειώθηκαν οι ακόλουθες μεταβολές στη διάρθρωση ομίλων, οι οποίες ωστόσο δεν επηρέασαν τον αριθμό των σημαντικών εποπτευόμενων οντοτήτων:

• λόγω ενδοομιλικών συγχωνεύσεων, η Precision Capital S.A. έπαψε να πληροί το κριτήριο των σημαντικών διασυνοριακών δραστηριοτήτων αλλά εξακολουθεί να αξιολογείται ως σημαντική για άλλο λόγο, δηλ. λόγω της σπουδαιότητάς της για την εγχώρια οικονομία (τα σχετικά όρια πληρούνται από τις 31 Δεκεμβρίου 2020),
• η Τράπεζα Πειραιώς Α.Ε. και η Alpha Bank Α.Ε. διαγράφηκαν λόγω αναδιάρθρωσης των ομίλων τους και τα ιδρύματα έγιναν χρηματοδοτικές εταιρίες συμμετοχών, μετονομαζόμενες σε Πειραιώς Financial Holdings A.Ε. και ALPHA Υπηρεσιών και Συμμετοχών A.Ε. αντίστοιχα (επιπλέον, δύο νέα πιστωτικά ιδρύματα, η Τράπεζα Πειραιώς Α.Ε. και η ALPHA BANK A.Ε., έλαβαν άδειες λειτουργίας ως θυγατρικές της Πειραιώς Financial Holdings A.Ε. και της ALPHA Υπηρεσιών και Συμμετοχών Α.Ε. αντίστοιχα).

Ο κατάλογος των εποπτευόμενων οντοτήτων επικαιροποιείται συχνά. Η πιο πρόσφατη έκδοση του καταλόγου δημοσιεύεται στον δικτυακό τόπο της ΕΚΤ για την τραπεζική εποπτεία.

Πίνακας 2

Σημαντικοί και λιγότερο σημαντικοί τραπεζικοί όμιλοι ή μεμονωμένες τράπεζες που υπόκεινται στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία μετά την ετήσια αξιολόγηση του 2021

2.1.1.2 Συνολικές αξιολογήσεις

Τον Ιούλιο του 2021 η ΕΚΤ ολοκλήρωσε τις συνολικές αξιολογήσεις δύο συνεταιριστικών τραπεζικών ομίλων της Ιταλίας (της Iccrea Banca S.p.A. – Instituto Centrale del Credito Cooperativo και της Cassa Centrale Banca – Credito Cooperativo Italiano S.p.A.) και δύο τραπεζών της Βαλτικής (της εσθονικής Luminor Bank AS και της λιθουανικής Akciné bendrové Siauliu bankas).

Επιπλέον, τον Αύγουστο του 2021 η ΕΚΤ ξεκίνησε τη συνολική αξιολόγηση τριών τραπεζών λόγω του ότι όλες πληρούν ένα κριτήριο για να υπαχθούν στην άμεση εποπτεία της ΕΚΤ: της Addiko Bank AG στην Αυστρία (σημαντικές διασυνοριακές δραστηριότητες), της Agri Europe Cyprus Limited (μεταξύ των τριών μεγαλύτερων πιστωτικών ιδρυμάτων στη Σλοβενία) και της Barclays Bank Ireland PLC στην Ιρλανδία (μέγεθος). Η άσκηση αναμένεται να ολοκληρωθεί προς το τέλος του πρώτου εξαμήνου του 2022.

2.1.1.3 Λιγότερο σημαντικά ιδρύματα υψηλής επίδρασης

Λόγω του μεγάλου αριθμού των ΛΣΙ, καθώς και των διαφορών τους ως προς το μέγεθος, την πολυπλοκότητα και το προφίλ κινδύνου, η ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία ταξινομεί τα ιδρύματα αυτά με βάση την επίδρασή τους στο χρηματοπιστωτικό σύστημα και το προφίλ κινδύνου τους. Από το 2022 και εξής τα κριτήρια επίδρασης και τα κριτήρια κινδύνου αξιολογούνται χωριστά. Τα ΛΣΙ υψηλής επίδρασης προσδιορίζονται μία φορά τον χρόνο για καθεμία από τις χώρες που υπάγονται στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία.

Ένα ΛΣΙ χαρακτηρίζεται ως υψηλής επίδρασης εφόσον πληροί ένα τουλάχιστον από τα ακόλουθα κριτήρια:

• Μέγεθος
  Το σύνολο ενεργητικού του ιδρύματος υπερβαίνει τα 15 δισεκ. ευρώ.
• Σπουδαιότητα για την οικονομία
  Το σύνολο ενεργητικού του ιδρύματος υπερβαίνει το 15% του ΑΕΠ της χώρας
  ή το ίδρυμα ταξινομείται στα “λοιπά συστημικώς σημαντικά ιδρύματα” (O-SII) κατά την έννοια της Οδηγίας για τις κεφαλαιακές απαιτήσεις (Capital Requirements Directive – CRD).
• Δυνητικά σημαντικό ίδρυμα
  Το ΛΣΙ είναι “μεγάλο ίδρυμα” κατά την έννοια του CRR II (ίδρυμα που πληροί ένα από τα κριτήρια σημαντικότητας αλλά δεν ταξινομείται ως σημαντικό).
• Διασυνοριακές δραστηριότητες
  Το ΛΣΙ κατέχει ένα ή περισσότερα πιστωτικά ιδρύματα σε μία ή περισσότερες συμμετέχουσες χώρες.
• Επιχειρηματικό μοντέλο
  Το ΛΣΙ είναι υποδομή χρηματοπιστωτικών αγορών (FMI) με άδεια να λειτουργεί ως τραπεζικό ίδρυμα, κεντρική τράπεζα αποταμιεύσεων, κεντρική συνεταιριστική τράπεζα ή ως κεντρικό ίδρυμα ενός θεσμικού συστήματος προστασίας.
• Κανόνας ελάχιστης κάλυψης
  Αν σε μια χώρα προσδιοριστούν λιγότερα από τρία ΛΣΙ υψηλής επίδρασης με βάση τα παραπάνω κριτήρια, εφαρμόζεται ο κανόνας της ελάχιστης κάλυψης, σύμφωνα με τον οποίο πρόσθετα ΛΣΙ επιλέγονται με βάση το μέγεθος έως ότου προσδιοριστούν τρία ΛΣΙ υψηλής επίδρασης.

Ένα ΛΣΙ που θεωρείται μικρό και μη πολύπλοκο ίδρυμα κατά την έννοια του CRR II δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως ΛΣΙ υψηλής επίδρασης εκτός εάν είναι το μεγαλύτερο ΛΣΙ σε μια επικράτεια όπου όλα τα ΛΣΙ είναι μικρά και μη πολύπλοκα ιδρύματα.

2.1.1.4 Συνέπειες του χαρακτηρισμού ενός ΛΣΙ ως υψηλής επίδρασης

Ο χαρακτηρισμός ενός ΛΣΙ ως υψηλής επίδρασης αποτελεί παράγοντα τον οποίο οι εθνικές αρμόδιες αρχές (ΕΑΑ) λαμβάνουν υπόψη κατά τον προσδιορισμό της συχνότητας και του βαθμού λεπτομέρειας των εποπτικών δραστηριοτήτων τους, όπως μεταξύ άλλων η εποπτική διαδικασία ελέγχου και αξιολόγησης (SREP) και οι επιτόπιοι έλεγχοι. Επιπλέον, οι ΕΑΑ υποχρεούνται να κοινοποιούν στην ΕΚΤ κάθε ουσιώδη εποπτική διαδικασία ή απόφαση που σκοπεύουν να εφαρμόσουν σε σχέση με τα εν λόγω ιδρύματα, σύμφωνα με τα άρθρα 97 και 98 του Κανονισμού για το πλαίσιο ΕΕΜ.

Στον παρακάτω πίνακα παρατίθενται οι λιγότερο σημαντικές εποπτευόμενες οντότητες υψηλής επίδρασης για το 2022, όπως εγκρίθηκαν από το Εποπτικό Συμβούλιο της ΕΚΤ. Για να διασφαλίζεται η διαφάνεια της ταξινόμησης, το καθεστώς ΛΣΙ υψηλής επίδρασης αιτιολογείται για κάθε ίδρυμα.

Πίνακας 3

Κατάλογος λιγότερο σημαντικών εποπτευόμενων οντοτήτων υψηλής επίδρασης για το 2022

ΒέλγιοΒουλγαρίαΓερμανίαΕσθονίαΙρλανδίαΕλλάδαΙσπανίαΓαλλίαΚροατίαΙταλίαΚύπροςΛεττονίαΛιθουανίαΛουξεμβούργοΜάλταΟλλανδίαΑυστρίαΠορτογαλίαΣλοβενίαΣλοβακίαΦινλανδία

2.1.2 Διαδικασίες αδειοδότησης

Το 2021 κοινοποιήθηκαν στην Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ συνολικά 651 διαδικασίες αδειοδότησης (βλ. Πίνακα 4). Οι εν λόγω κοινοποιήσεις περιλάμβαναν 29 αιτήσεις χορήγησης άδειας λειτουργίας, 24 ανακλήσεις άδειας λειτουργίας, 52 λήξεις άδειας λειτουργίας, 111 περιπτώσεις απόκτησης ή αύξησης ειδικών συμμετοχών, 404 διαδικασίες ενιαίου διαβατηρίου και 31 αδειοδοτήσεις χρηματοοικονομικών εταιριών συμμετοχών. Μετά τη θέση σε ισχύ του νέου πλαισίου για την εποπτεία των επιχειρήσεων επενδύσεων τον Ιούνιο του 2021, οι ΕΑΑ και η ΕΚΤ συμμετείχαν επίσης στην αδειοδότηση επιχειρήσεων επενδύσεων ως πιστωτικών ιδρυμάτων.

Πίνακας 4

Διαδικασίες αδειοδότησης που υποβλήθηκαν στην ΕΚΤ

Το 2021 εκδόθηκαν 200 αποφάσεις^[47] περί διαδικασιών αδειοδότησης. Εξ αυτών, το Εποπτικό Συμβούλιο υπέβαλε 90 σχέδια αποφάσεων που εγκρίθηκαν στη συνέχεια από το Διοικητικό Συμβούλιο. Οι υπόλοιπες 110 αποφάσεις εγκρίθηκαν από ανώτερα διοικητικά στελέχη με βάση το πλαίσιο εκχώρησης αρμοδιοτήτων.^[48] Αυτές οι 200 αποφάσεις περί διαδικασιών αδειοδότησης αντιστοιχούν στο 8% του συνόλου των επιμέρους εποπτικών αποφάσεων της ΕΚΤ το 2021.

Δύο διαδικασίες αδειοδότησης οδήγησαν σε αρνητικές αποφάσεις. Επιπλέον, επτά αιτήσεις για χορήγηση άδειας λειτουργίας και οκτώ κοινοποιήσεις για απόκτηση ή αύξηση ειδικών συμμετοχών αποσύρθηκαν πριν από την έκδοση της απόφασης λόγω αρνητικής αξιολόγησης.

Σε σύγκριση με το 2020, ο αριθμός των κοινοποιημένων διαδικασιών αδειοδότησης το 2021 παρέμεινε σε γενικές γραμμές αμετάβλητος, αν ληφθούν υπόψη οι αιτήσεις που υποβλήθηκαν υπό το νέο πλαίσιο αδειοδότησης (μικτών) χρηματοοικονομικών εταιριών συμμετοχών.

2.1.2.1 Εξελίξεις στις κοινές διαδικασίες

Συνολικά, το 2021 ο αριθμός των κοινών διαδικασιών χορήγησης άδειας λειτουργίας, ειδικών συμμετοχών και ανάκλησης αδειών που κοινοποιήθηκαν στην ΕΚΤ παρέμεινε παρόμοιος σε σχέση με το προηγούμενο έτος.

Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ αξιολόγησε μεγάλο αριθμό ειδικών συμμετοχών. Σε ορισμένες διαδικασίες, μετά τους προβληματισμούς που εξέφρασαν οι εποπτικές αρχές κατά την αρχική αξιολόγηση ή κατόπιν έκδοσης αρνητικής απόφασης από την ΕΚΤ, οι αιτούσες οντότητες αποφάσισαν να αποσύρουν τις κοινοποιήσεις τους ή να ασκήσουν το δικαίωμα ακρόασης. Σε άλλες περιπτώσεις, οι αιτούντες αποφάσισαν να αποσύρουν τις αιτήσεις τους λόγω του παρατεταμένου αβέβαιου μακροοικονομικού περιβάλλοντος ή για διάφορους λόγους ανάλογα με την περίπτωση. Σε αρκετές διαδικασίες ειδικών συμμετοχών, οι οποίες προέκυψαν από περιπτώσεις εσωτερικής αναδιοργάνωσης, εφαρμόστηκε η απλοποιημένη προσέγγιση για την αξιολόγηση των ειδικών συμμετοχών. Όπως και τα προηγούμενα έτη και παρά τις διαφαινόμενες τάσεις μετασχηματισμού και ενεργητικής ενοποίησης, παρατηρήθηκε περιορισμένη μόνο δραστηριότητα διασυνοριακών εξαγορών και συγχωνεύσεων.

Η συντριπτική πλειονότητα των διαδικασιών χορήγησης άδειας λειτουργίας το 2021 αφορούσε την ίδρυση νέων ΛΣΙ. Όπως και τα προηγούμενα έτη, ο κύριος παράγοντας που οδήγησε σε νέες αιτήσεις ήταν η αυξημένη χρήση ψηφιακών καινοτομιών για την παροχή υπηρεσιών σε πελάτες που εδρεύουν στην ΕΕ (π.χ. επιχειρηματικά μοντέλα χρηματοοικονομικής τεχνολογίας – FinTech).

Από τη θέσπιση της “εξειδικευμένης τραπεζικής άδειας” το 2017 και εξής, συνεχίστηκε η έντονη αύξηση του αριθμού των αιτήσεων χορήγησης άδειας λειτουργίας από τη Λιθουανία. Σ’ αυτό το πλαίσιο, η Lietuvos bankas και η ΕΚΤ συνέχισαν να ελέγχουν τα επιχειρηματικά μοντέλα που υπέβαλαν οι αιτούσες οντότητες, με αποτέλεσμα να αυξηθεί σημαντικά ο αριθμός των αιτήσεων που αποσύρθηκαν από την αιτούσα οντότητα ή που απορρίφθηκαν από την ΕΑΑ. Επιπλέον, ορισμένες αιτήσεις για άδειες λειτουργίας στη Γερμανία που αφορούσαν καινοτόμες τεχνολογίες αποσύρθηκαν κατά την αρχική αξιολόγηση.

Οι λιγοστές διαδικασίες χορήγησης άδειας λειτουργίας που αφορούσαν ΣΙ οφείλονταν πρωτίστως σε ανάγκη επέκτασης της άδειας μιας τράπεζας ώστε να συμπεριλάβει τις πρόσθετες ρυθμιζόμενες δραστηριότητες που σχεδιάζει η εν λόγω τράπεζα.

Οι διαδικασίες ανάκλησης αδειών αφορούσαν κυρίως τράπεζες που διέκοψαν οικειοθελώς την επιχειρηματική τους δραστηριότητα ή που υπέστησαν συγχώνευση ή άλλου είδους αναδιάρθρωση. Τέσσερα ΛΣΙ εξήλθαν από την αγορά αφού τέθηκαν σε εκκαθάριση, συμπεριλαμβανομένων διαδικασιών αφερεγγυότητας.

2.1.2.2 Εξελίξεις στις διαδικασίες ενιαίου διαβατηρίου, τις επιχειρήσεις επενδύσεων και τις (μικτές) χρηματοοικονομικές εταιρίες συμμετοχών

Η ΕΚΤ και οι ΕΑΑ επεξεργάστηκαν 404 διαδικασίες ενιαίου διαβατηρίου το 2021. Για πρώτη φορά οι επιχειρήσεις επενδύσεων που ταξινομήθηκαν ως πιστωτικά ιδρύματα σύμφωνα με τα αναθεωρημένα κείμενα των CRD/CRR κοινοποίησαν τις δραστηριότητές τους στο πλαίσιο του ενιαίου διαβατηρίου υπό το νέο καθεστώς.

Η ΕΚΤ και οι ΕΑΑ συνέχισαν επίσης τις εργασίες αδειοδότησης επιχειρήσεων επενδύσεων. Τον Ιούνιο του 2021 τέθηκε σε ισχύ ένα νέο πλαίσιο για την εποπτεία των επιχειρήσεων επενδύσεων, θεσπίζοντας τα κριτήρια με βάση τα οποία μια επιχείρηση επενδύσεων θα πρέπει να υποβάλλει αίτηση αδειοδότησης ως πιστωτικό ίδρυμα. Η άδεια αυτή θα χορηγείται με βάση ποιοτικά (δραστηριότητες) και ποσοτικά (αξία ενεργητικού) κριτήρια, είτε σε ατομική βάση είτε σε επίπεδο ομίλου. Το 2021 και το 2022 οι επιχειρήσεις επενδύσεων που πληρούν τις προϋποθέσεις για τη λήψη άδειας λειτουργίας πιστωτικού ιδρύματος εξαιρούνται από το νέο εποπτικό πλαίσιο. Περίπου 20 ιδρύματα αναμένεται να εμπίπτουν στην απαίτηση αδειοδότησης τραπεζών. Μέχρι στιγμής, οι ΕΑΑ έχουν ενημερώσει την ΕΚΤ για 11 υποβληθείσες αιτήσεις.

Το άρθρο 21α της CRD V εισήγαγε ένα νέο καθεστώς εποπτείας για τις μητρικές (μικτές) χρηματοοικονομικές εταιρίες συμμετοχών^[49] που ανήκουν σε εποπτευόμενους ομίλους. Εφόσον εγκριθούν, αυτές οι χρηματοοικονομικές εταιρίες συμμετοχών είναι υπεύθυνες για τη συμμόρφωση του εποπτευόμενου ομίλου με τις απαιτήσεις προληπτικής εποπτείας σε ενοποιημένη βάση. Για τους σημαντικούς εποπτευόμενους ομίλους, η ΕΚΤ είναι αρμόδια για την έγκριση αυτών των μητρικών (μικτών) χρηματοοικονομικών εταιριών συμμετοχών ή για την απαλλαγή τους από την απαίτηση έγκρισης. Το 2021 η ΕΚΤ έλαβε 31 αιτήσεις και εξέδωσε 23 αποφάσεις (που αφορούν μία νεοσυσταθείσα και 22 υφιστάμενες (μικτές) χρηματοοικονομικές εταιρίες συμμετοχών εντός εποπτευόμενων ομίλων): εννέα (μικτές) χρηματοοικονομικές εταιρίες συμμετοχών εγκρίθηκαν, ενώ 14 (μικτές) χρηματοοικονομικές εταιρίες συμμετοχών απαλλάχθηκαν.

2.1.2.3 Δικτυακή πύλη IMAS

Η πύλη IMAS είναι η διαδικτυακή πλατφόρμα η οποία διευκολύνει τις επαφές και την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ εποπτικών αρχών και εποπτευόμενων οντοτήτων/τρίτων. Αποτελεί μέρος της στρατηγικής για τον ψηφιακό μετασχηματισμό των εποπτικών διαδικασιών του ΕΕΜ και καλύπτει όλα τα στάδια του εποπτικού κύκλου.^[50]

Από τον Ιανουάριο του 2021 σημαντικό μέρος των διαδικασιών αξιολόγησης καταλληλότητας διεκπεραιώνονται μέσω της πύλης IMAS. Το 2021 εντάχθηκαν (onbarding) οι κοινοποιήσεις ενιαίου διαβατηρίου, καθώς και οι περιπτώσεις απόκτησης/αύξησης ειδικών συμμετοχών. Το 2022 θα προστεθούν οι αιτήσεις χορήγησης άδειας λειτουργίας, οι οικειοθελείς ανακλήσεις αδειών και η αδειοδότηση χρηματοοικονομικών εταιριών συμμετοχών. Ως εκ τούτου, αυξάνεται διαρκώς η υποβολή αιτημάτων και συναλλαγών μέσω της πύλης IMAS.

2.2 Διαδικασίες αξιολόγησης καταλληλότητας και επάρκειας

Το 2021 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ έλαβε συνολικά 2.627 κοινοποιήσεις για διαδικασίες αξιολόγησης καταλληλότητας και επάρκειας^[51] (ατομικές αξιολογήσεις μελών του διοικητικού και του εποπτικού συμβουλίου, επικεφαλής κρίσιμων λειτουργιών^[52] και διευθυντών υποκαταστημάτων τρίτων χωρών) (Πίνακας 5).

Πίνακας 5

Διαδικασίες αξιολόγησης καταλληλότητας και επάρκειας που κοινοποιήθηκαν στην ΕΚΤ

Περίπου 67% των διαδικασιών αξιολόγησης καταλληλότητας και επάρκειας που κοινοποιήθηκαν το 2021 αφορούσε μέλη του οργάνου διοίκησης στο πλαίσιο της εποπτικής του αρμοδιότητας. Το υπόλοιπο 33% αφορούσε μέλη του οργάνου διοίκησης στο πλαίσιο της διοικητικής του αρμοδιότητας (28% περίπου), επικεφαλής κρίσιμων λειτουργιών (4%) και διευθυντές υποκαταστημάτων τρίτων χωρών (1%).

Ο συνολικός χρόνος επεξεργασίας των αξιολογήσεων καταλληλότητας και επάρκειας που ολοκληρώθηκαν το 2021 ήταν, κατά μέσο όρο, 3,7 μήνες, δηλαδή λιγότερο από το τετράμηνο που προβλέπεται στην παράγραφο 179 των Κοινών κατευθυντήριων γραμμών της Ευρωπαϊκής Αρχής Κινητών Αξιών και Αγορών.(ESMA) και της Ευρωπαϊκής Αρχής Τραπεζών (EBA) για την αξιολόγηση της καταλληλότητας των μελών του οργάνου διοίκησης και των επικεφαλής κρίσιμων λειτουργιών.

2.2.1 Εξελίξεις στις αξιολογήσεις καταλληλότητας και επάρκειας

Αντανακλώντας την αυστηρότερη και πιο παρεμβατική προσέγγισή της στις αξιολογήσεις καταλληλότητας και επάρκειας, καθώς και τις προσπάθειες ενίσχυσης της διακυβέρνησης των εποπτευόμενων τραπεζών, η ΕΚΤ διαπίστωσε ζητήματα σχετικά με ένα ή περισσότερα κριτήρια καταλληλότητας και επάρκειας για το 58% των μελών των οργάνων διοίκησης που αξιολογήθηκαν. Πρόκειται για αύξηση κατά 8% σε σύγκριση με το 2020. Τα συνηθέστερα από αυτά τα ζητήματα σχετίζονταν με την εμπειρία των μελών του διοικητικού συμβουλίου, συγκρούσεις συμφερόντων και τον χρόνο που αφιερώνουν για την εκτέλεση των καθηκόντων τους. Σε συνέχεια αυτών των διαπιστώσεων, η ΕΚΤ επέβαλε όρους, υποχρεώσεις ή συστάσεις στα αντίστοιχα ΣΙ για την αντιμετώπιση των ζητημάτων που διαπιστώθηκαν.

Για τις αξιολογήσεις καταλληλότητας και επάρκειας που διεξάγει, η ΕΚΤ συνεργάζεται τόσο με τις αντίστοιχες ΕΑΑ όσο και με τις εποπτευόμενες οντότητες απευθείας. Σε περίπτωση αμφιβολιών ή προβληματισμών σχετικά με την καταλληλότητα ενός διοριζομένου, συχνά αποσύρεται η αντίστοιχη αίτηση αξιολόγησης. Αυτός ο εποπτικός διάλογος με τις τράπεζες βοηθά να αποφεύγονται τυχόν αρνητικές αποφάσεις της ΕΚΤ περί καταλληλότητας και επάρκειας. Το 2021 αποσύρθηκαν κατ’ αυτόν τον τρόπο 52 αιτήσεις, αυξημένες κατά 30 έναντι του 2020.

Το 2021 η ΕΚΤ διενήργησε επίσης 17 επαναξιολογήσεις για μέλη των οργάνων διοίκησης των πιστωτικών ιδρυμάτων. Από αυτές, πέντε σχετίζονταν με το πλαίσιο καταπολέμησης του ξεπλύματος χρήματος, τέσσερις με ποινικές διαδικασίες, δύο με αστικές διαδικασίες και έξι με άλλα ζητήματα όπως χρεοκοπία και απάτη.

Εξετάστηκαν επίσης σημαντικές πληροφορίες που σχετίζονταν με ξέπλυμα χρήματος/χρηματοδότηση της τρομοκρατίας κατά την αξιολόγηση της καταλληλότητας μελών ΔΣ για συνολικά 36 αιτήσεις.

Η ΕΚΤ επιδιώκει να καταστήσει πιο αποτελεσματικές τις διαδικασίες αξιολόγησης καταλληλότητας και επάρκειας, ιδίως μέσω της διερεύνησης νέων εργαλείων εποπτικής τεχνολογίας. Η διαδικτυακή πύλη IMAS, που χρησιμοποιούν οι εποπτευόμενες οντότητες για την υποβολή των σχετικών αιτήσεών τους στις ΕΑΑ και στην ΕΚΤ, αποδείχθηκε χρήσιμη για την αύξηση της αποτελεσματικότητας.

2.3 Καταγγελία παραβάσεων, επιβολή συμμόρφωσης, κυρώσεις και άλλα πρόστιμα

2.3.1 Μέτρα επιβολής συμμόρφωσης και κυρώσεων

Σύμφωνα με τον Κανονισμό ΕΕΜ και τον Κανονισμό για το πλαίσιο ΕΕΜ, ο καταμερισμός των εξουσιών επιβολής συμμόρφωσης και επιβολής κυρώσεων μεταξύ της ΕΚΤ και των ΕΑΑ εξαρτάται από τη φύση της πιθανολογούμενης παράβασης, τα πρόσωπα που ευθύνονται και τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν (βλ. Ετήσια Έκθεση της ΕΚΤ για την εποπτική δραστηριότητα 2014). Σύμφωνα με το ισχύον νομικό πλαίσιο, οι κυρώσεις που επιβάλλει η ΕΚΤ εντός του πεδίου των εποπτικών καθηκόντων της δημοσιεύονται στον δικτυακό τόπο της ΕΚΤ για την τραπεζική εποπτεία. Οι κυρώσεις που επιβάλλουν οι ΕΑΑ κατόπιν αιτήματος της ΕΚΤ δημοσιεύονται στον ίδιο δικτυακό τόπο.

Το 2021 η ΕΚΤ ασχολήθηκε με οκτώ διαδικασίες επιβολής κυρώσεων, τέσσερις εκ των οποίων είχαν ξεκινήσει το 2020 (Πίνακας 6). Οι εν λόγω οκτώ διαδικασίες οδήγησαν στην έκδοση πέντε αποφάσεων της ΕΚΤ.

Πίνακας 6

Δραστηριότητα επιβολής συμμόρφωσης και κυρώσεων της ΕΚΤ το 2021

Από τις οκτώ διαδικασίες επιβολής κυρώσεων που διεξήχθησαν το 2021, οι επτά σχετίζονταν με πιθανολογούμενες παραβάσεις διατάξεων του ενωσιακού δικαίου που έχουν ευθεία εφαρμογή (συμπεριλαμβανομένων κανονισμών και αποφάσεων της ΕΚΤ) που διαπράχθηκαν από επτά ΣΙ. Δύο εξ αυτών των διαδικασιών διεκπεραιώθηκαν το 2021 με την έκδοση δύο αποφάσεων της ΕΚΤ, οι οποίες επέβαλαν πρόστιμα ύψους 615.000 ευρώ σε δύο εποπτευόμενες οντότητες του ίδιου τραπεζικού ομίλου. Δύο διαδικασίες που σχετίζονταν με παραβάσεις διατάξεων του ενωσιακού δικαίου που έχουν ευθεία εφαρμογή τέθηκαν στο αρχείο το 2021, η μία σύμφωνα με την αρχή της αναλογικότητας και η άλλη επειδή δεν στοιχειοθετήθηκε αμέλεια. Άλλες τρεις διαδικασίες βρίσκονταν σε εξέλιξη στο τέλος του 2021.

Η τελευταία διαδικασία από τις οκτώ, η οποία διεξήχθη το 2021 και σχετιζόταν με πιθανολογούμενες παραβάσεις διατάξεων του ενωσιακού δικαίου με ευθεία εφαρμογή που διαπράχθηκαν από ένα ΛΣΙ, ολοκληρώθηκε με αίτημα της ΕΚΤ προς την οικεία ΕΑΑ προκειμένου να κινήσει διαδικασίες.

Λεπτομερέστερη ανάλυση ανά θέμα των πιθανολογούμενων παραβάσεων που υπόκεινται σε διαδικασίες επιβολής συμμόρφωσης και κυρώσεων οι οποίες διεξήχθησαν το 2021 από την ΕΚΤ παρουσιάζεται στο Διάγραμμα 18.

Διάγραμμα 18

Πιθανολογούμενες παραβάσεις που υπάγονταν σε διαδικασίες επιβολής συμμόρφωσης και κυρώσεων το 2021

Μετά από προηγούμενα αιτήματα της ΕΚΤ για έναρξη διαδικασιών και αφού αξιολόγησαν τις περιπτώσεις σύμφωνα με το αντίστοιχο εθνικό δίκαιο, οι οικείες ΕΑΑ επέβαλαν δύο πρόστιμα ύψους 24,7 εκατ. ευρώ το 2021.

Αναλυτικές πληροφορίες, καθώς και περιεκτικά στατιστικά στοιχεία για τις κυρώσεις που σχετίζονταν με παραβάσεις απαιτήσεων προληπτικής εποπτείας και οι οποίες επιβλήθηκαν από την ΕΚΤ και τις ΕΑΑ το 2021 στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής τραπεζικής εποπτείας θα διατίθενται στην έκθεση με τίτλο “Annual Report on Sanctioning Activities in the SSM in 2021”. Η έκθεση θα δημοσιευθεί στον δικτυακό τόπο της ΕΚΤ για την τραπεζική εποπτεία το δεύτερο τρίμηνο του 2022.

2.3.2 Άλλα πρόστιμα

Σύμφωνα με τον Κανονισμό ΕΕΜ, αποκλειστικά και μόνο για τον σκοπό της εκτέλεσης των εποπτικών της καθηκόντων, η ΕΚΤ ασκεί επίσης τις εξουσίες που διαθέτουν οι ΕΑΑ σύμφωνα με το οικείο εθνικό δίκαιο.

Υπό αυτή την έννοια, το 2021 η ΕΚΤ επέβαλε σε δύο σημαντικές εποπτευόμενες οντότητες διοικητικά μέτρα που έχει στη διάθεσή της μια ΕΑΑ σύμφωνα με την οικεία εθνική νομοθεσία για την εφαρμογή της CRD. Τα εθνικά διοικητικά μέτρα που επιβλήθηκαν δεν είχαν τιμωρητικό χαρακτήρα και αφορούσαν πληρωμές τόκων ύψους περίπου 21,5 εκατ. ευρώ λόγω υπέρβασης των προβλεπόμενων ορίων για τα μεγάλα χρηματοδοτικά ανοίγματα. Οι εποπτευόμενες οντότητες προσέφυγαν στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατά των αποφάσεων της ΕΚΤ.

2.3.3 Μηχανισμός καταγγελίας παραβάσεων

Σύμφωνα με το άρθρο 23 του Κανονισμού ΕΕΜ, η ΕΚΤ έχει καθήκον να διασφαλίζει ότι υπάρχουν αποτελεσματικοί μηχανισμοί που επιτρέπουν σε οποιοδήποτε πρόσωπο να καταγγείλει παραβάσεις της σχετικής νομοθεσίας της ΕΕ (“whistleblowing”). Προς τον σκοπό αυτό, η ΕΚΤ διαθέτει μηχανισμό καταγγελίας παραβάσεων, ο οποίος περιλαμβάνει μια προδιαμορφωμένη διαδικτυακή πλατφόρμα που είναι προσβάσιμη μέσω του δικτυακού τόπου της τραπεζικής εποπτείας της ΕΚΤ.

Η ΕΚΤ εγγυάται την πλήρη εμπιστευτικότητα των αναφορών παραβάσεων που υποβάλλονται μέσω της διαδικτυακής πλατφόρμας ή με άλλους τρόπους (π.χ. με ηλεκτρονικό μήνυμα ή επιστολή) και λαμβάνει υπόψη όλες τις διαθέσιμες πληροφορίες κατά την εκτέλεση των εποπτικών της καθηκόντων.

Το 2021 η ΕΚΤ έλαβε 152 καταγγελίες, μειωμένες κατά 27% σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος. Από αυτές, 78 αφορούσαν πιθανολογούμενες παραβάσεις της σχετικής νομοθεσίας της ΕΕ, εκ των οποίων κρίθηκε ότι 72 εμπίπτουν στις εποπτικές αρμοδιότητες της ΕΚΤ και 18 στην αρμοδιότητα των ΕΑΑ. Οι υπόλοιπες αφορούσαν κυρίως πιθανολογούμενες παραβάσεις που δεν σχετίζονταν με τις απαιτήσεις προληπτικής εποπτείας (π.χ. προστασία καταναλωτών) και, ως εκ τούτου, δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του μηχανισμού καταγγελίας παραβάσεων.

Οι συνηθέστερες περιπτώσεις των πιθανολογούμενων παραβάσεων αφορούσαν ζητήματα διακυβέρνησης (72%) και ανεπαρκούς υπολογισμού των απαιτήσεων ιδίων κεφαλαίων και των κεφαλαιακών απαιτήσεων (8%). Πλήρης ανάλυση παρουσιάζεται στο Διάγραμμα 19. Τα ζητήματα διακυβέρνησης αφορούσαν κυρίως τη διαχείριση κινδύνων και τους εσωτερικούς ελέγχους, τις λειτουργίες του οργάνου διοίκησης, τις απαιτήσεις καταλληλότητας και επάρκειας των διοικητικών στελεχών και την οργανωτική δομή.^[57]

Διάγραμμα 19

Πιθανολογούμενες παραβάσεις που αναφέρθηκαν μέσω του μηχανισμού καταγγελίας παραβάσεων

(ποσοστά %)

Οι αρμόδιες Μικτές Εποπτικές Ομάδες ενημερώθηκαν για τις πληροφορίες που αναφέρθηκαν μέσω του μηχανισμού καταγγελίας παραβάσεων. Η ΕΚΤ εξέτασε δεόντως τις πληροφορίες και προέβη στις επακόλουθες ενέργειες στο πλαίσιο των εποπτικών καθηκόντων της. Οι κύριες διερευνητικές ενέργειες που πραγματοποιήθηκαν το 2021 σε σχέση με τις υποβληθείσες αναφορές παραβάσεων της σχετικής νομοθεσίας της ΕΕ ήταν, μεταξύ άλλων, οι εξής:

• εσωτερική αξιολόγηση με βάση υπάρχοντα έγγραφα (43%),
• αίτημα προς την εποπτευόμενη οντότητα για προσκόμιση εγγράφων ή παροχή εξηγήσεων (27%),
• αίτημα για εσωτερική επιθεώρηση ή επιτόπιο έλεγχο (19%).

3 Συμβολή στη διαχείριση κρίσεων

3.1 Σχέσεις με το Ενιαίο Συμβούλιο Εξυγίανσης

Το 2021 η στενή συνεργασία μεταξύ της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ και του Ενιαίου Συμβουλίου Εξυγίανσης (ΕΣΕ) συνεχίστηκε σε όλα τα επίπεδα. Η Πρόεδρος του ΕΣΕ ήταν προσκεκλημένη του Εποπτικού Συμβουλίου της ΕΚΤ να συμμετέχει ως παρατηρητής στις συνεδριάσεις του επί θεμάτων που σχετίζονται με τις αρμοδιότητες του ΕΣΕ. Παρομοίως, εκπρόσωπος της ΕΚΤ συμμετείχε ως παρατηρητής σε όλες τις εκτελεστικές συνεδριάσεις και τις συνόδους της ολομέλειας του ΕΣΕ. Επιπλέον, υπήρξαν τακτικές ανταλλαγές μεταξύ των Προέδρων, καθώς και ανώτατων και μεσαίας βαθμίδας στελεχών της ΕΚΤ και του ΕΣΕ για θέματα κοινού ενδιαφέροντος, όπως η εποπτική διαδικασία εξέτασης και αξιολόγησης (SREP), η κατάρτιση σχεδίων ανάκαμψης και εξυγίανσης και η ανάπτυξη πολιτικών σχετικά με τη διαχείριση κρίσεων. Τέλος, σύμφωνα με το Μνημόνιο Συνεργασίας μεταξύ του ΕΣΕ και της ΕΚΤ, οι δύο οργανισμοί αντάλλαξαν ένα ευρύ σύνολο συναφών δεδομένων και πληροφοριών που είχαν ήδη στη διάθεσή τους. Αυτό συνέβαλε στην ελάφρυνση του φόρτου που συνδέεται με την υποβολή στοιχείων από τις τράπεζες.

Η ΕΚΤ και το ΕΣΕ αντάλλαξαν επίσης απόψεις για δυνητικές βελτιώσεις του πλαισίου διαχείρισης κρίσεων. Μεταξύ των θεμάτων που συζητήθηκαν ήταν ενδεικτικά το σύνολο των εργαλείων που διαθέτουν οι αρμόδιες αρχές και η χρήση εξωτερικών κεφαλαίων σε περιπτώσεις εξυγίανσης. Αυτές οι τακτικές ανταλλαγές με το ΕΣΕ βοήθησαν επίσης την ΕΚΤ να εμπλουτίσει τη συμβολή της στη στοχευμένη διαβούλευση που ξεκίνησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την αναθεώρηση του πλαισίου διαχείρισης τραπεζικών κρίσεων και ασφάλισης των καταθέσεων.^[58]

Επιπλέον, όπως και στο παρελθόν, η ΕΚΤ συμμετείχε στις ασκήσεις ετοιμότητας (dry runs) του ΕΣΕ. Αυτές οι ασκήσεις προσομοίωσης σχεδιάστηκαν ώστε να ελεγχθούν οι διαδικασίες και η διεθνής συνεργασία, καθώς και να γίνουν πιο κατανοητές οι διαδικασίες λήψης αποφάσεων και οι επιχειρησιακές διαδικασίες της κάθε αρχής στο πλαίσιο των σωμάτων εξυγίανσης.

Επίσης, διοργανώθηκαν από κοινού εκπαιδευτικά προγράμματα επί διαφόρων θεμάτων (π.χ. κατάρτιση σχεδίων ανάκαμψης, μεθοδολογία SREP και η αναθεωρημένη πολιτική του ΕΣΕ για τις ελάχιστες απαιτήσεις ιδίων κεφαλαίων και επιλέξιμων υποχρεώσεων (MREL)). Στόχος ήταν να ενισχυθεί η συνεργασία και να διαμορφωθεί κοινή αντίληψη μεταξύ των αρχών σε διάφορες πτυχές του έργου τους.

Επιπρόσθετα, οι τακτικές επαφές μεταξύ των Μικτών Εποπτικών Ομάδων της ΕΚΤ και των Εσωτερικών Ομάδων Εξυγίανσης του ΕΣΕ συνέχισαν να στηρίζουν σημαντικά τη συνεργασία των δύο οργανισμών. Οι επαφές αυτές αφορούσαν μεταξύ άλλων τη στενή συνεργασία τους για ιδρύματα που υπάγονται στο πλαίσιο διαχείρισης κρίσεων της ΕΚΤ, δηλαδή ιδρύματα με επιδεινούμενη χρηματοοικονομική κατάσταση, και τη συμμετοχή του ΕΣΕ στις αντίστοιχες ομάδες διαχείρισης κρίσεων, με σκοπό την πλήρη ευθυγράμμιση των αρχών εποπτείας και εξυγίανσης σε περίπτωση κρίσης.

Σύμφωνα με το κανονιστικό πλαίσιο, ζητήθηκε η γνώμη του ΕΣΕ για τα σχέδια ανάκαμψης που υπέβαλαν τα σημαντικά ιδρύματα στην Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ. Οι παρατηρήσεις του ΕΣΕ ελήφθησαν υπόψη κατά την αξιολόγηση των σχεδίων αυτών και κατά την κατάρτιση σχολίων προς τις εποπτευόμενες οντότητες. Οι παρατηρήσεις αυτές αφορούσαν, μεταξύ άλλων, τη δυνατότητα εφαρμογής των επιλογών ανάκαμψης και τη βαθμονόμηση των ορίων των δεικτών ανάκαμψης που σχετίζονται με την MREL.

Τέλος, το ΕΣΕ ζήτησε τη γνώμη της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ αναφορικά με τα προτεινόμενα σχέδια εξυγίανσης σύμφωνα με τον Κανονισμό ΕΕΜ^[59]. Όπως και παλαιότερα, η διαβούλευση αυτή αφορούσε μεταξύ άλλων τον καθορισμό της MREL και αξιολογήσεις των δυνατοτήτων εξυγίανσης. Όπως και τα προηγούμενα έτη, το ΕΣΕ ζήτησε επίσης τη γνώμη της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ για τον υπολογισμό των εκ των προτέρων εισφορών στο Ενιαίο Ταμείο Εξυγίανσης. Η αξιολόγηση της ΕΚΤ επικεντρώθηκε σε παρατηρήσεις από τη σκοπιά της εποπτικής αρχής και υπό το πρίσμα της δυνατότητας του εκάστοτε ιδρύματος να συνεχίσει τη λειτουργία του.

3.2 Διαχείριση κρίσεων για τα λιγότερο σημαντικά ιδρύματα

Η διαχείριση κρίσεων για τα λιγότερο σημαντικά ιδρύματα (ΛΣΙ) απαιτεί τη στενή συνεργασία της οικείας εθνικής αρμόδιας αρχής (ΕΑΑ) και της ΕΚΤ. Παρόλο που η ΕΑΑ έχει την άμεση ευθύνη για την εποπτεία των ΛΣΙ, ανακύπτει ανάγκη για εντατικότερη συνεργασία και ανταλλαγή πληροφοριών όταν ένα ΛΣΙ προσεγγίζει το σημείο της μη βιωσιμότητας. Στη φάση αυτή, η ΕΚΤ, ως η αρμόδια αρχή για τις κοινές διαδικασίες, συνεργάζεται με την ΕΑΑ για ενδεχόμενη ανάκληση της άδειας λειτουργίας του.

Το 2021 η ΕΚΤ και οι ΕΑΑ συνεργάστηκαν στενά και αντάλλαξαν πληροφορίες αναφορικά με πολλά ΛΣΙ που διαπιστώθηκε ότι αντιμετώπιζαν επιδείνωση της χρηματοοικονομικής τους κατάστασης ή ότι βρίσκονταν σε κρίση. Οι ΕΑΑ κοινοποίησαν στην ΕΚΤ επτά νέες περιπτώσεις επιδείνωσης της χρηματοοικονομικής κατάστασης ΛΣΙ. Η ΕΚΤ και οι ΕΑΑ συνέχισαν επίσης να συνεργάζονται στενά και να ανταλλάσσουν πληροφορίες για 29 ενεργές περιπτώσεις επιδείνωσης της χρηματοοικονομικής κατάστασης. Σε 15 περιπτώσεις απαιτήθηκε εντατικότερη συνεργασία μεταξύ της ΕΚΤ και των ΕΑΑ, ενώ σε επτά περιπτώσεις συγκροτήθηκαν ειδικές ομάδες επαφής για διαχείριση κρίσεων. Όπως και τα προηγούμενα έτη, οι ομάδες αυτές διασφάλισαν την έγκαιρη και συντονισμένη λήψη των εποπτικών ενεργειών και αποφάσεων.

Το 2021 επίσης οι ΕΑΑ κοινοποίησαν στην ΕΚΤ 12 περιπτώσεις ανάκλησης άδειας λειτουργίας ΛΣΙ. Εξ αυτών, δύο σχετίζονταν με συγχωνεύσεις, τρεις με θέματα ρευστότητας και επτά με οικειοθελή διακοπή δραστηριότητας. Σε τέσσερις από τις 12 περιπτώσεις, η ΕΚΤ αποφάσισε ανάκληση της άδειας, ενώ οι υπόλοιπες οκτώ είναι ακόμη υπό αξιολόγηση.

Τα μη βιώσιμα επιχειρηματικά μοντέλα, η φθίνουσα κερδοφορία που οδηγεί σε προβλήματα αφερεγγυότητας και τα ελλιπή συστήματα διακυβέρνησης (συμπεριλαμβανομένων ανεπαρκών πλαισίων καταπολέμησης του ξεπλύματος χρήματος) ήταν οι κύριες αιτίες επιδείνωσης της χρηματοοικονομικής κατάστασης ΛΣΙ το 2021, ενώ η λογιστική απάτη αναδείχθηκε ως πρόσθετος παράγοντας επιδείνωσης.

4 Διασυνοριακή συνεργασία

4.1 Ευρωπαϊκή και διεθνής συνεργασία

4.1.1 Η ΕΚΤ και τα σώματα εποπτών για τις τράπεζες

Η ΕΚΤ ενεργεί ως η αρχή ενοποιημένης εποπτείας για τους ευρωπαϊκούς τραπεζικούς ομίλους που εδρεύουν σε χώρα η οποία συμμετέχει στον Ενιαίο Εποπτικό Μηχανισμό (ΕΕΜ). Αυτό επιτρέπει στην ΕΚΤ να ασκεί ολοκληρωμένη και ομοιόμορφη εποπτεία με ίσους όρους μεταχείρισης για όλες τις οντότητες (θυγατρικές ή υποκαταστήματα) ενός τραπεζικού ομίλου, ακόμη και αν αυτές είναι εγκατεστημένες σε κράτη-μέλη της ΕΕ που δεν συμμετέχουν στον ΕΕΜ ή σε μη ευρωπαϊκές χώρες.

Μεταξύ των αρμοδιοτήτων της ΕΚΤ είναι και η διασφάλιση τακτικών επαφών με όλες τις εμπλεκόμενες αρχές τραπεζικής και μη τραπεζικής εποπτείας, και τούτο επιτυγχάνεται μέσω της σύστασης σωμάτων εποπτών. Όταν ένας τραπεζικός όμιλος έχει την έδρα του εκτός της τραπεζικής ένωσης και η ΕΚΤ εποπτεύει τουλάχιστον μία θυγατρική ή ένα υποκατάστημα από το παγκόσμιο δίκτυο του ομίλου λόγω εγκατάστασής τους σε συμμετέχον κράτος-μέλος του ΕΕΜ, η ΕΚΤ εφαρμόζει συμφωνίες συνεργασίας με τις αρχές της εκάστοτε χώρας εκτός ΕΕ. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η αρχή ενοποιημένης εποπτείας προωθεί τη διεθνή συνεργασία μέσω των σωμάτων εποπτών, αλλά τα χρονοδιαγράμματα και οι διαδικασίες λήψης αποφάσεων της κάθε αρχής ενδέχεται να διαφέρουν εξαιτίας κατά τόπους απαιτήσεων και κανόνων εμπιστευτικότητας.

Μια οριζόντια ομάδα που απαρτίζεται από εκπροσώπους των τριών κάθετων Γενικών Διευθύνσεων παρέχει διαρκή υποστήριξη στις Μικτές Εποπτικές Ομάδες κατά την εκπλήρωση των υποχρεώσεών τους στο πλαίσιο των συνεργασιών σύμφωνα με ευρωπαϊκούς κανονισμούς και οδηγίες (π.χ. χαρτογράφηση των οντοτήτων των ομίλων, ανταλλαγή πληροφοριών για βασικούς χρηματοοικονομικούς δείκτες μεταξύ των αρμόδιων αρχών, πρόγραμμα εξέτασης των σωμάτων εποπτών). Η οριζόντια ομάδα προάγει επίσης την εναρμόνιση και προωθεί τις βέλτιστες εποπτικές πρακτικές σε σχέση με τη διεθνή συνεργασία.

Το 2021 η ομάδα αυτή συνέβαλε στην επανεξέταση των 13 γραπτών συμφωνιών συνεργασίας για τα σώματα εποπτών ώστε να ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι η βρετανική εποπτική αρχή (Prudential Regulation Authority) είναι πλέον αρχή τρίτης χώρας μετά την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ.

4.1.2 Ενίσχυση της συνεργασίας με αρχές τρίτων χωρών

Η ΕΚΤ παρακολουθεί διαρκώς τις εξελίξεις της διασυνοριακής τραπεζικής και αξιολογεί κατά πόσον απαιτούνται συμφωνίες ενισχυμένης συνεργασίας με τις αρχές προληπτικής εποπτείας τρίτων χωρών, οι οποίες μπορούν να έχουν τη μορφή μνημονίων συνεργασίας, σωμάτων εποπτών και άλλων κατά περίπτωση ρυθμίσεων. Στη διάρκεια του 2021 η ΕΚΤ συνήψε πρόσθετα μνημόνια συνεργασίας με το New York State Department of Financial Services (NYDFS) και την Australian Prudential Regulation Authority (APRA). Οι συμφωνίες αυτές θεωρούνται σπουδαίες λόγω των σημαντικών διασυνοριακών διασυνδέσεων μεταξύ των τραπεζικών τομέων που καλύπτουν αφενός η ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία και αφετέρου η Πολιτεία της Νέας Υόρκης και η Αυστραλία αντίστοιχα.

Και τα δύο μνημόνια συνεργασίας προβλέπουν τη συνεργασία μεταξύ των αρχών για την εκτέλεση των αντίστοιχων εποπτικών καθηκόντων τους σε σχέση με διασυνοριακά πιστωτικά ιδρύματα. Σύμφωνα με τα μνημόνια, οι συνεργαζόμενες αρχές θα καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια και η συνεργασία δύναται να ενεργοποιηθεί κατόπιν αιτήματος των αρχών ή με δική τους πρωτοβουλία όπου απαιτείται. Καλύπτεται κάθε είδους πληροφόρηση που θα μπορούσε να βοηθήσει τις αρχές να προωθήσουν την ασφαλή και εύρωστη λειτουργία των εποπτευόμενων οντοτήτων.

4.1.3 Ενίσχυση της συνεργασίας με τις αρχές εποπτείας των κεφαλαιαγορών

Η ΕΚΤ και η Επιτροπή Κεφαλαιαγορών των ΗΠΑ (SEC) υπέγραψαν μνημόνιο συνεργασίας στις 16.8.2021 προκειμένου να προετοιμαστούν για την εγγραφή σημαντικών ιδρυμάτων στο σχετικό μητρώο ως διαπραγματευτών συμφωνιών ανταλλαγής τίτλων ή ως σημαντικών συμμετεχόντων σε συμφωνίες ανταλλαγής τίτλων στις ΗΠΑ. Σύμφωνα με το κανονιστικό πλαίσιο των ΗΠΑ, οι διαπραγματευτές συμφωνιών ανταλλαγής τίτλων και οι σημαντικοί συμμετέχοντες σε τέτοιες συμφωνίες με έντονη δραστηριότητα στις ΗΠΑ πρέπει να εγγραφούν στο σχετικό μητρώο της SEC το αργότερο έως την 1η Νοεμβρίου 2021 και την 1η Δεκεμβρίου 2021 αντίστοιχα. Η SEC δύναται να δεχθεί ότι οι οντότητες αυτές πληρούν ορισμένες απαιτήσεις των ΗΠΑ εφόσον συμμορφώνονται με συγκρίσιμες απαιτήσεις της ΕΕ και εθνικές απαιτήσεις. Για να καταστεί αυτό εφικτό, η SEC και οι συναφείς εποπτικές αρχές και αρχές εποπτείας των αγορών οφείλουν να συνάπτουν συμφωνίες συνεργασίας.

Σύμφωνα με το εν λόγω μνημόνιο συνεργασίας, η ΕΚΤ και η SEC θα κοινοποιούν η μία στην άλλη και θα ανταλλάσσουν πληροφορίες σχετικά με τις δραστηριότητες που αφορούν συμφωνίες ανταλλαγής τίτλων τις οποίες διενεργούν στις ΗΠΑ οντότητες υπό την εποπτεία της ΕΚΤ. Η συνεργασία αυτή θα αποτελέσει τη βάση ώστε οι ενδιαφερόμενες οντότητες του ΕΕΜ να ελαχιστοποιήσουν τυχόν αλληλοεπικαλύψεις συμμόρφωσης και να συνεχίσουν να επικεντρώνονται στη συμμόρφωσή τους με τις απαιτήσεις της ΕΕ, διασφαλίζοντας παράλληλα και τη συμμόρφωσή τους με τις απαιτήσεις των ΗΠΑ.

Σε επίπεδο ΕΕ, το 2021 η ΕΚΤ υπέγραψε μνημόνιο συνεργασίας με την Autorité des Marchés Financiers (AMF) ως την αρμόδια αρχή για τις αγορές χρηματοπιστωτικών μέσων στη Γαλλία.

4.1.4 Δημοσίευση εποπτικών μνημονίων συνεργασίας

Τον Μάιο του 2020 η ΕΚΤ ενέκρινε πολιτική για τη δημοσίευση υφιστάμενων και μελλοντικών μνημονίων συνεργασίας που συνάπτονται από την ΕΚΤ με την ιδιότητά της ως αρχής τραπεζικής εποπτείας. Η δημοσίευση αυτών των μνημονίων συνεργασίας υπόκειται στη συναίνεση των συμβαλλόμενων μερών, καθώς και σε δυνητικούς περιορισμούς ως προς την πρόσβαση σε εμπιστευτική πληροφόρηση σύμφωνα με την εκάστοτε ισχύουσα νομοθεσία. Στις 19 Φεβρουαρίου και 30 Απριλίου 2021 η ΕΚΤ δημοσίευσε στον δικτυακό της τόπο 18 μνημόνια συνεργασίας τα οποία είχε συνάψει ως αρχή τραπεζικής εποπτείας από το 2014. Πρόκειται για μνημόνια συνεργασίας με αρχές τραπεζικής εποπτείας και εποπτείας των αγορών τρίτων χωρών, συμπεριλαμβανομένου του μνημονίου που υπέγραψε το 2019 με την Bank of England/Prudential Regulation Authority στο πλαίσιο του Brexit. Επίσης, το δεύτερο εξάμηνο του έτους η ΕΚΤ δημοσίευσε τρία πρόσθετα μνημόνια συνεργασίας που συνήψε πρόσφατα με τη SEC, τη NYDFS και την AMF.

4.1.5 Στενή συνεργασία στον ΕΕΜ

Το 2021 η συνεργασία με τη Βουλγαρία και την Κροατία – τα δύο πιο πρόσφατα μέλη της τραπεζικής ένωσης από τον Οκτώβριο του 2020 – ήταν εξαιρετικά ομαλή. Η κεντρική τράπεζα της Κροατίας (Hrvatska narodna banka) και η κεντρική τράπεζα της Βουλγαρίας (Българска народна банка) εντάχθηκαν στη δομή του ΕΕΜ και οι εκπρόσωποί τους συνέβαλαν στη λήψη αποφάσεων εντός του Εποπτικού Συμβουλίου, με αποτέλεσμα να διασφαλίζεται ομοιόμορφη εποπτεία της ΕΚΤ σε ολόκληρη την τραπεζική ένωση. Τα στελέχη των δύο ΕΑΑ συμμετείχαν ενεργά στην καθημερινή εποπτεία όχι μόνο των θυγατρικών των ευρωπαϊκών τραπεζών στη Βουλγαρία και την Κροατία, αλλά και των μητρικών οντοτήτων και των αντίστοιχων τραπεζικών ομίλων. Η ΕΚΤ ενέταξε επίσης τα βουλγαρικά και κροατικά λιγότερο σημαντικά ιδρύματα (ΛΣΙ) στις δραστηριότητές της για την επίβλεψη των ΛΣΙ, με σκοπό την προώθηση της συνεπούς εφαρμογής υψηλών εποπτικών προτύπων για τα ΛΣΙ και στις δύο χώρες. Σε όλη τη διάρκεια του έτους, πραγματοποιήθηκαν σεμινάρια και ημερίδες για τη στήριξη των από κοινού εργασιών. Η συλλογική εποπτεία είναι καθοριστικής σημασίας για έναν πιο ενοποιημένο τραπεζικό τομέα.

4.1.6 Προγράμματα Αξιολόγησης του Χρηματοπιστωτικού Τομέα του ΔΝΤ

Τα Προγράμματα Αξιολόγησης του Χρηματοπιστωτικού Τομέα (FSAP) του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) αποτελούν ολοκληρωμένες, εις βάθος αξιολογήσεις του χρηματοπιστωτικού τομέα μιας χώρας.

Το FSAP που διενέργησε το ΔΝΤ το 2018 για τη ζώνη του ευρώ εξέτασε την αρχιτεκτονική τραπεζικής εποπτείας και εξυγίανσης στη ζώνη του ευρώ. Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ έχει ήδη υλοποιήσει πολλές από τις συστάσεις του ΔΝΤ στις εποπτικές πρακτικές της, ενώ παράλληλα οι συννομοθέτες της ΕΕ ήδη εξετάζουν τις συστάσεις που απαιτούν τροποποίηση στο δίκαιο της ΕΕ.

Το 2021 το ΔΝΤ ξεκίνησε εθνικά FSAP για τη Γερμανία, την Ιρλανδία και τη Φινλανδία. Αυτά τα εθνικά FSAP αξιολογούν θέματα εκτός του τραπεζικού τομέα (όπως είναι τα εθνικά πλαίσια ιδιωτικής ασφάλισης και μακροπροληπτικής πολιτικής) και διεξάγουν ολιστική αξιολόγηση των τραπεζικών θεμάτων, ιδιαίτερα όσων εμπίπτουν στην αρμοδιότητα των εθνικών αρχών που εποπτεύουν ΛΣΙ ή πτυχών που συνδέονται με την καταπολέμηση του ξεπλύματος χρήματος και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας. Επιπλέον, το 2021 το ΔΝΤ ολοκλήρωσε τον τακτικό έλεγχό του στο πλαίσιο του FSAP, από τον οποίο προέκυψε ένας επικαιροποιημένος κατάλογος των χωρών με συστημικά σημαντικούς χρηματοπιστωτικούς τομείς που υπόκεινται σε περιοδικές υποχρεωτικές αξιολογήσεις.

Η συμμετοχή της ΕΚΤ στις εθνικές διαβουλεύσεις βάσει του άρθρου IV του ΔΝΤ για χώρες που συμμετέχουν στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία αφορά μικροπροληπτικά και μακροπροληπτικά θέματα, σύμφωνα με τις αρμοδιότητες της ΕΚΤ στους εν λόγω τομείς.

4.2 Συμβολή στη διαμόρφωση του ευρωπαϊκού και διεθνούς κανονιστικού πλαισίου

4.2.1 Συμβολή στο έργο του Συμβουλίου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας

Το 2021 το Συμβούλιο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΣΧΣ) συνέχισε να δίνει έμφαση στη διεθνή συνεργασία για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που δημιούργησε η πανδημία του κορωνοϊού (COVID-19) και για τη διαφύλαξη της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας.

Ως μέλος του ΣΧΣ, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ συνέβαλε ενεργά στον προσδιορισμό των αρχικών διδαγμάτων που αποκομίστηκαν από την πανδημία ως προς τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα μέσω μιας ειδικής έκθεσης.

Η ΕΚΤ συνέβαλε επίσης στο ευρύτερο πρόγραμμα εργασιών του ΣΧΣ, που περιλάμβανε μεταξύ άλλων (α) τον ετήσιο προσδιορισμό των παγκοσμίως συστημικά σημαντικών τραπεζών (G-SIB) σε συνεργασία με την Επιτροπή της Βασιλείας για την Τραπεζική Εποπτεία, καθώς και προγραμματισμένη εξέταση των επιπτώσεων που είχαν οι εξελίξεις που σχετίζονται με την τραπεζική ένωση στη μεθοδολογία προσδιορισμού των G-SIB, (β) την ολοκλήρωση της έκθεσης για την αναφορά κυβερνοσυμβάντων, (γ) τον συντονισμό ενός οδικού χάρτη για την αντιμετώπιση των κλιματικών χρηματοοικονομικών κινδύνων και (δ) την προετοιμασία προτάσεων πολιτικής με σκοπό την ενίσχυση της ανθεκτικότητας των αμοιβαίων κεφαλαίων της χρηματαγοράς. Στο πλαίσιο αυτό, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ συμμετείχε στις συνεδριάσεις της ολομέλειας του ΣΧΣ, της Μόνιμης Επιτροπής για την Εφαρμογή Προτύπων και της Μόνιμης Επιτροπής για την Εποπτική και Κανονιστική Συνεργασία. Συμμετείχε επίσης στη Συντονιστική Ομάδα Εξυγίανσης και την Περιφερειακή Συμβουλευτική Ομάδα του ΣΧΣ για την Ευρώπη.

Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ θα συνεχίσει να συμβάλλει στο πρόγραμμα εργασιών του ΣΧΣ σε πολλούς τομείς, όπως η διεθνής συνεργασία, ο συντονισμός των μέτρων αντιμετώπισης της πανδημίας, η συνέχιση των εργασιών για την ψηφιακή καινοτομία και η αντιμετώπιση των χρηματοοικονομικών κινδύνων που απορρέουν από την κλιματική αλλαγή.

4.2.2 Συμβολή στη διαδικασία της Βασιλείας

Το 2021 η Ομάδα Διοικητών των Κεντρικών Τραπεζών και των Επικεφαλής των Αρχών Εποπτείας, που είναι το επιβλέπον όργανο της Επιτροπής Τραπεζικής Εποπτείας της Βασιλείας, ενέκρινε τις στρατηγικές προτεραιότητες και το πρόγραμμα εργασιών της Επιτροπής για τα έτη 2021 και 2022. Πρώτη προτεραιότητα δόθηκε στην υλοποίηση και αξιολόγηση των προσυμφωνημένων μεταρρυθμίσεων, στην παρακολούθηση και αξιολόγηση των αναδυόμενων κινδύνων και ευπαθειών (π.χ. ψηφιακός μετασχηματισμός, χρηματοοικονομικοί κίνδυνοι που σχετίζονται με το κλίμα) και στην ανάπτυξη της συνεργασίας των εποπτικών αρχών. Η ΕΚΤ συνεισέφερε ενεργά σε αυτές τις προσπάθειες.

Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΚΤ συμπροεδρεύει στην Ομάδα Δράσης της Επιτροπής της Βασιλείας για τους Κλιματικούς Χρηματοοικονομικούς Κινδύνους (Task Force on Climate-related Financial Risks), καθώς και στην Ομάδα Πολιτικής και Προτύπων (Policy and Standards Group) της Επιτροπής, η οποία είναι υπεύθυνη για την ανάπτυξη και εφαρμογή κοινών προτύπων προληπτικής εποπτείας.

Επιπλέον, η Επιτροπή της Βασιλείας ξεκίνησε εργασίες για την επανεξέταση της μεθοδολογίας προσδιορισμού των παγκοσμίως συστημικά σημαντικών τραπεζών (G-SIB). Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ συνέβαλε ενεργά στην απόφαση της Επιτροπής να διερευνήσει τις συνέπειες των εξελίξεων που σχετίζονται με την τραπεζική ένωση για τη μεθοδολογία G-SIB (π.χ. με ιδιαίτερη έμφαση στη μεταχείριση των διασυνοριακών ανοιγμάτων εντός της τραπεζικής ένωσης).

Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ συμμετείχε επίσης σε τακτικές συζητήσεις πολιτικής, παρέχοντας εμπειρογνωμοσύνη σε ομάδες εργασίας της Επιτροπής της Βασιλείας, αναπτύσσοντας συνεργασία με μέλη της Επιτροπής εντός της ΕΕ και σε όλο τον κόσμο και προσφέροντας υποστήριξη σε συναφείς αναλύσεις επιπτώσεων. Το έργο αυτό περιλάμβανε (α) την αξιολόγηση και ανάπτυξη δυνητικών μέτρων αντιμετώπισης των κλιματικών χρηματοοικονομικών κινδύνων για το παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα, (β)  τη δημοσίευση των αρχών επιχειρησιακής ανθεκτικότητας, που στοχεύουν στην ενίσχυση της ικανότητας των τραπεζών να αντεπεξέρχονται και να προσαρμόζονται σε σοβαρά δυσμενή γεγονότα και να ανακάμπτουν από αυτά και (γ) δημόσια διαβούλευση σχετικά με τις προκαταρκτικές προτάσεις για τη μεταχείριση της έκθεσης των τραπεζών σε κρυπτοστοιχεία από πλευράς προληπτικής εποπτείας.

4.2.3 Συμβολή στο έργο της EBA

Το 2021 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ εξακολούθησε να συνεργάζεται στενά με την Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών (Eurpean Banking Authority – EBA) για την προώθηση ομοιόμορφης εποπτείας σε ολόκληρο τον τραπεζικό τομέα της Ευρώπης και για τη στήριξη της ασφάλειας και της ευρωστίας των πιστωτικών ιδρυμάτων. Στα από κοινού έργα συγκαταλεγόταν η πανευρωπαϊκή άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων της EBA για το 2021, για τη διασφάλιση ποιότητας της οποίας ήταν υπεύθυνη η ΕΚΤ. Η EBA και η ΕΚΤ συνεργάστηκαν επίσης για τον τρόπο δράσης τους ως επακόλουθο της πανδημικής κρίσης, την προετοιμασία της απάντησης προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο αίτημά της για παροχή συμβουλών στο θέμα της ψηφιακής χρηματοοικονομικής (digital finance) και την έκθεση για την εποπτική ανεξαρτησία των αρμόδιων αρχών που δημοσίευσε η EBA. Η ΕΚΤ και η EBA κυκλοφόρησαν επίσης κοινή επιστολή τον Σεπτέμβριο, όπου επανεπιβεβαίωναν τη σημασία του να ολοκληρωθεί η πλήρης, έγκαιρη και πιστή εφαρμογή και των υπόλοιπων προτύπων της Βασιλείας ΙΙΙ στην ΕΕ.

Επιπλέον, η ΕΚΤ συνέβαλε στην ολοκλήρωση των πανευρωπαϊκών ασκήσεων διαφάνειας που διεξήχθησαν από την EBA το 2021, εξασφαλίζοντας την έγκαιρη παροχή και την ακρίβεια των εποπτικών στοιχείων για τα 99 σημαντικά ιδρύματα που υπάγονται στην άμεση εποπτεία της ΕΚΤ. Η άσκηση παρείχε στους συμμετέχοντες στις αγορές αναλυτική ενημέρωση σχετικά με τη χρηματοοικονομική κατάσταση των τραπεζών που συμμετέχουν στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία, καθώς και σχετικά με τις επιπτώσεις της πανδημικής κρίσης.

Η ΕΚΤ συνέδραμε επίσης την EBA στην εκπλήρωση της εντολής της για την κατάρτιση μελέτης σκοπιμότητας για την ενοποιημένη υποβολή στοιχείων για σκοπούς στατιστικούς, εξυγίανσης και προληπτικής εποπτείας, κατά την απαίτηση του άρθρου 430γ του Κανονισμού για τις κεφαλαιακές απαιτήσεις. Η έκθεση, που δημοσιεύθηκε στις 16.12.2021, θεωρεί ότι η δημιουργία ενός ενιαίου λεξικού δεδομένων για όλους αυτούς τους σκοπούς είναι θεμελιώδης και προαπαιτούμενο προκειμένου να μειωθεί ο φόρτος των υπόχρεων τραπεζών, να βελτιωθεί η ποιότητα των στοιχείων και να προλειανθεί το έδαφος για περαιτέρω ενοποίηση του πλαισίου υποβολής. Η έκθεση προτείνει επίσης τη σύσταση μιας κοινής επιτροπής που θα απαρτίζεται από εκπροσώπους των ευρωπαϊκών αρχών, των εθνικών αρμόδιων αρχών και, όπου είναι ενδεδειγμένο, του τραπεζικού κλάδου, με αρμοδιότητα να συντονίσει τη διαδικασία ενοποίησης. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΚΤ συνεργάστηκε με την EBA και άλλους εμπλεκόμενους φορείς διαμορφώνοντας μια κοινή αντίληψη και υποβάλλοντας συγκεκριμένες προτάσεις για τον τρόπο καθιέρωσης ενός σημασιολογικά ενοποιημένου λεξικού δεδομένων, με σκοπό τη σύγκλιση των απαιτήσεων υποβολής στοιχείων.

Όσον αφορά τη διαδικασία συμμόρφωσης ή αιτιολόγησης της EBA,^[60] το 2021 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ κοινοποίησε στην EBA τον βαθμό συμμόρφωσής της αναφορικά με 23 κατευθυντήριες γραμμές, όπως αποτυπώνεται στον δικτυακό τόπο τραπεζικής εποπτείας της ΕΚΤ. Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ δεσμεύεται να συμμορφώνεται με όλες τις κατευθυντήριες γραμμές που εκδίδει η EBA ή η Κοινή Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Εποπτικών Αρχών.

5 Οργανωτική δομή της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ

5.1 Εκπλήρωση των υποχρεώσεων λογοδοσίας

Η παρούσα Ετήσια Έκθεση συνιστά έναν από τους κύριους διαύλους λογοδοσίας της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ έναντι του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), όπως προβλέπει ο Κανονισμός ΕΕΜ. Ο Κανονισμός ορίζει ότι τα εποπτικά καθήκοντα της ΕΚΤ πρέπει να υπόκεινται στις δέουσες υποχρεώσεις διαφάνειας και λογοδοσίας. Η ΕΚΤ αποδίδει μεγάλη σημασία στη διατήρηση και πλήρη εφαρμογή του πλαισίου λογοδοσίας, το οποίο προσδιορίζεται λεπτομερώς στη Διοργανική Συμφωνία μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και της ΕΚΤ και στο Μνημόνιο Συνεργασίας μεταξύ του Συμβουλίου της ΕΕ και της ΕΚΤ.

Το 2021 όλες οι επαφές μεταξύ της Επιτροπής Οικονομικών και Νομισματικών Θεμάτων (ECON) του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Προέδρου του Εποπτικού Συμβουλίου πραγματοποιήθηκαν με τηλεδιασκέψεις εξαιτίας της πανδημίας του κορωνοϊού (COVID-19). Ο Πρόεδρος του Εποπτικού Συμβουλίου παρουσίασε ενώπιον της Επιτροπής ECON σε δημόσια ακρόαση την Ετήσια Έκθεση της ΕΚΤ για την εποπτική δραστηριότητα 2020 στις 23.3.2021, ενώ συμμετείχε επίσης σε δύο τακτικές δημόσιες ακροάσεις την 1η Ιουλίου και την 1η Οκτωβρίου 2021. Οι συζητήσεις αυτές επικεντρώθηκαν κυρίως στα εποπτικά μέτρα που έλαβε η ΕΚΤ για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της πανδημίας. Συζητήθηκαν επίσης οι προκλήσεις στον τραπεζικό τομέα όπως η βιωσιμότητα των επιχειρηματικών μοντέλων των τραπεζών, η κερδοφορία των τραπεζών, η διαχείριση των κλιματικών κινδύνων και οι συνέπειες του ψηφιακού μετασχηματισμού. Άλλα θέματα αφορούσαν μεταξύ άλλων την ενίσχυση της τραπεζικής ένωσης με έμφαση στην εφαρμογή του πλαισίου της Βασιλείας ΙΙΙ, σε ζητήματα χωρών καταγωγής‑υποδοχής, στο πλαίσιο διαχείρισης τραπεζικών κρίσεων και ασφάλισης των καταθέσεων και στη μοχλευμένη χρηματοδότηση.

Το 2021 ο Πρόεδρος του Εποπτικού Συμβουλίου απάντησε σε οκτώ γραπτές ερωτήσεις μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου επί θεμάτων τραπεζικής εποπτείας και, σύμφωνα με την υποχρέωση υποβολής αναφορών της ΕΚΤ προς τα εθνικά κοινοβούλια, σε δύο γραπτές ερωτήσεις μελών των εθνικών κοινοβουλίων. Δημοσιεύθηκαν όλες οι απαντητικές επιστολές. Οι επιστολές κάλυπταν ποικιλία θεμάτων, όπως διαχείριση πιστωτικού κινδύνου, κίνδυνοι πληροφοριακών συστημάτων και κυβερνοασφάλειας, θέματα διακυβέρνησης και την παρακολούθηση των θεσμικών συστημάτων προστασίας από τη σκοπιά της προληπτικής εποπτείας.

Επίσης, όπως προβλέπει η Διοργανική Συμφωνία, η ΕΚΤ διαβίβαζε τα πρακτικά των συνεδριάσεων του Εποπτικού Συμβουλίου στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Όσον αφορά τις επαφές με το Συμβούλιο της ΕΕ το 2021, ο Πρόεδρος του Εποπτικού Συμβουλίου συμμετείχε σε δύο διαδικτυακές ανταλλαγές απόψεων με το Eurogroup, στις 21 Μαΐου και στις 4 Οκτωβρίου. Η ΕΚΤ δημοσίευσε μια επισκόπηση των συναφών εποπτικών δραστηριοτήτων της πριν από τις συζητήσεις με το Eurogroup. Τα εποπτικά μέτρα της ΕΚΤ για τον πιστωτικό κίνδυνο και άλλους αναδυόμενους κινδύνους, όπως αυτούς που θέτει η μοχλευμένη χρηματοδότηση, ήταν μεταξύ των βασικών θεμάτων συζήτησης.

Επίσης, το 2021 η ΕΚΤ, μαζί με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών (EBA), συνεισέφερε στους ελέγχους του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου (ΕΕΣ) που σχετίζονται με την τραπεζική εποπτεία και συγκεκριμένα στον έλεγχο της πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την καταστολή της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητας στον τραπεζικό τομέα. Ο έλεγχος ολοκληρώθηκε τον Ιούνιο του 2021. Η ΕΚΤ εργάζεται προκειμένου να ανταποκριθεί στις συστάσεις που αφορούν την αποτελεσματικότητα του πλαισίου της ΕΕ για την καταπολέμηση του ξεπλύματος χρήματος και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας, στον βαθμό που αυτό εμπίπτει στο πεδίο των εποπτικών καθηκόντων της. Επιπρόσθετα, η ΕΚΤ συνεργάζεται επί του παρόντος με το ΕΕΣ για να το υποστηρίξει στον έλεγχο της αποτελεσματικότητας της ΕΚΤ σε σχέση με την εποπτεία της διαχείρισης των μη εξυπηρετούμενων δανείων από τις τράπεζες.

Επίσης, το Μνημόνιο Συνεργασίας που υπεγράφη μεταξύ της ΕΚΤ και του ΕΕΣ το 2019 διευκόλυνε την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των δύο οργανισμών στο πλαίσιο των απαιτούμενων ενεργειών μετά τους ελέγχους του ΕΕΣ στην Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ. Η πρόοδος υλοποίησης των συστάσεων του ΕΕΣ προς την ΕΚΤ παρακολουθείται από την ΕΚΤ και το ΕΕΣ διενεργεί ασκήσεις παρακολούθησης για την υλοποίηση προηγούμενων συστάσεων. Στο πλαίσιο αυτό, το δ΄ τρίμηνο του 2021 το ΕΕΣ διενήργησε έλεγχο των ενεργειών που ανέλαβε η ΕΚΤ για να ανταποκριθεί στα ευρήματα και τις συστάσεις που περιέχονται στην πρώτη έκθεση του ΕΕΣ για τη λειτουργία του ΕΕΜ και στη δεύτερη έκθεση του ΕΕΣ για τη διαχείριση κρίσεων (Ειδικές εκθέσεις αριθ. 29/2016 “Ενιαίος Εποπτικός Μηχανισμός – Καλό ξεκίνημα, αλλά απαιτούνται περαιτέρω βελτιώσεις” και αριθ. 02/2018 “Η αποτελεσματικότητα της διαχείρισης τραπεζικών κρίσεων από την ΕΚΤ”).^[65]

5.2 Διαφάνεια και επικοινωνία

Λόγω της συνεχιζόμενης πανδημίας, το 2021 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ εξακολούθησε να βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε ψηφιακούς διαύλους και πλατφόρμες επικοινωνίας για έγκαιρη, διαφανή και αποτελεσματική διάχυση των πληροφοριών. Για μεγαλύτερη απήχηση στο ευρύ κοινό, η ΕΚΤ αύξησε τη χρήση οπτικού υλικού καθώς και απλής και κατανοητής γλώσσας. Επίσης, χρησιμοποίησε ποικίλες μορφές επικοινωνίας όπως ενσωμάτωση συνδέσμων (swipe-up) σε αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, podcast και αναρτήσεις ιστολογίου, προκείμενου να εξηγήσει εποπτικά και τραπεζικά θέματα σε ακροατήρια με διαφορετικό μορφωτικό και επαγγελματικό υπόβαθρο και διαφορετικά επίπεδα γνώσεων και κατανόησης. Σημαντικό ορόσημο ήταν η έναρξη λειτουργίας του αναμορφωμένου δικτυακού τόπου της ΕΚΤ για την τραπεζική εποπτεία. Το νέο ύφος ακολουθεί σύγχρονες προσεγγίσεις του ψηφιακού σχεδιασμού, με έμφαση στα stories και το οπτικό υλικό, στην αυξημένη ευκολία κατανόησης και σε ελκυστικότερους τρόπους παρουσίασης τεχνικών θεμάτων.

Αυτά τα καινοτόμα επικοινωνιακά εργαλεία βοήθησαν επίσης σε αυξημένη προβολή των σημαντικών μηνυμάτων που κοινοποιούνται με παραδοσιακά μέσα όπως ομιλίες και συνεντεύξεις. Το 2021 ο Πρόεδρος και ο Αντιπρόεδρος εκφώνησαν 26 ομιλίες και οι εκπρόσωποι της ΕΚΤ στο Εποπτικό Συμβούλιο 12 ομιλίες, ενώ μαζί έδωσαν 18 συνεντεύξεις στα μέσα ενημέρωσης και ανήρτησαν έξι δημοσιεύσεις σε ιστολόγια και άρθρα γνώμης. Ο Πρόεδρος του Εποπτικού Συμβουλίου παραχώρησε επίσης συνέντευξη τύπου σχετικά με τα αποτελέσματα της Εποπτικής Διαδικασίας Ελέγχου και Αξιολόγησης 2020 και τις τελευταίες εξελίξεις που διαμορφώθηκαν λόγω της πανδημίας. Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ δημοσίευσε 23 δελτία τύπου και 44 άλλα κείμενα, μεταξύ άλλων επιστολές προς μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, κατευθύνσεις προς τις τράπεζες και εποπτικά στατιστικά στοιχεία. Το τριμηνιαίο Ενημερωτικό Δελτίο Εποπτείας (Supervision Newsletter), που δημοσιεύεται σε ηλεκτρονική μορφή και έχει σχεδόν 9.000 συνδρομητές, παρείχε πληροφόρηση και πρόσφατες ενημερώσεις σχετικά με εν εξελίξει εποπτικά έργα και ευρήματα.

Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ δημοσίευσε τα αποτελέσματα της άσκησης προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων της EBA τον Ιούλιο του 2021. Στην περίσταση αυτή και για πρώτη φορά, η ΕΚΤ δημοσιοποίησε συνοπτικά στοιχεία δεδομένων που αφορούν μεσαίου μεγέθους τράπεζες εκτός του δείγματος της EBA. Επιπλέον, η ΕΚΤ ξεκίνησε να δημοσιεύει τα μνημόνια συνεργασίας με εθνικές και διεθνείς αρχές: το 2021 δημοσιεύθηκαν 21 συμφωνίες συνεργασίας.

Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ ξεκίνησε τέσσερις δημόσιες διαβουλεύσεις, μεταξύ άλλων σχετικά με την επικαιροποίηση των πολιτικών για τις επιλογές και τις διακριτικές ευχέρειες και της εποπτικής αξιολόγησης καταλληλότητας και επάρκειας. Το εμβληματικό διετές συνέδριο της ΕΚΤ, το Φόρουμ Κεντρικών Τραπεζών, πραγματοποιήθηκε το 2021 διαδικτυακά με σημαντικές ομιλίες και συζητήσεις σε επίπεδο εμπειρογνωμόνων στα θέματα των πιστωτικών και κλιματικών κινδύνων και της τραπεζικής ένωσης.

Για την προώθηση του διαλόγου μεταξύ της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ και των επαγγελματιών της αγοράς από ολόκληρο τον κλάδο που εμπλέκονται σε θέματα του τραπεζικού τομέα, η ΕΚΤ συγκρότησε μια νέα Ομάδα Επαφών της Τραπεζικής Εποπτείας με την Αγορά (Banking Supervision Market Contact Group – BSMCG). Επικεφαλής της ομάδας, που πραγματοποίησε την πρώτη της συνάντηση τον Ιούλιο του 2021, είναι ο Πρόεδρος του Εποπτικού Συμβουλίου της ΕΚΤ. Η ομάδα συζητεί τις εξελίξεις στον τραπεζικό τομέα, τις διαρθρωτικές και κανονιστικές τάσεις και τον αντίκτυπο των δραστηριοτήτων της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ. Έτσι, συλλέγει πληροφορίες μέσω πηγών της αγοράς και συνεισφέρει στην ανάλυση των βασικών κινδύνων και ευπαθειών των τραπεζών που διενεργεί η ΕΚΤ, παρέχοντας παράλληλα έναν αποκλειστικό δίαυλο επικοινωνίας με τους εμπλεκόμενους φορείς της αγοράς στον τραπεζικό τομέα. Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ φιλοδοξεί να διατηρεί τη σύνθεση της ομάδας ισορροπημένη, επιδιώκοντας να εκπροσωπεί ένα ευρύ φάσμα ιδρυμάτων και εμπλεκομένων φορέων της τραπεζικής αγοράς και με εκ περιτροπής συμμετοχή των μελών. Τα έγγραφα που σχετίζονται με τις δραστηριότητες της ομάδας, μεταξύ άλλων τα πρακτικά των συνεδριάσεων, οι κατάλογοι των συμμετεχόντων και οι συνόψεις των διαφόρων συναντήσεων, θα διατίθενται σε τακτική βάση στον δικτυακό τόπο της ΕΚΤ για την τραπεζική εποπτεία.

Το 2021 η ΕΚΤ απάντησε σε 1.264 ερωτήσεις του κοινού σε θέματα τραπεζικής εποπτείας, τα οποία αφορούσαν γενικές πληροφορίες για την εποπτεία, αιτιάσεις κατά τραπεζών ή αναφορές παραβάσεων της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, αδειοδοτήσεις, την άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων για τους κλιματικούς κινδύνους και τα μέτρα της ΕΚΤ για την αντιμετώπιση της πανδημικής κρίσης. Χάρη στην εισαγωγή ψηφιακών δραστηριοτήτων στο Κέντρο Επισκεπτών, η ΕΚΤ φιλοξένησε έξι διαδικτυακές διαλέξεις με θέμα την τραπεζική εποπτεία, τις οποίες παρακολούθησαν 176 συμμετέχοντες συνολικά και δέχθηκε 892 ψηφιακούς επισκέπτες, οι οποίοι ενημερώθηκαν για τα βασικά καθήκοντα της ΕΚΤ και τα κύρια στοιχεία της ευρωπαϊκής τραπεζικής εποπτείας.

5.3 Ολοκλήρωση της εσωτερικής αναδιοργάνωσης της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ

Με τη νέα οργανωτική δομή να τίθεται σε ισχύ από 1ης Οκτωβρίου 2020, πολλές δραστηριότητες διαχείρισης αλλαγών πραγματοποιήθηκαν για τη διευκόλυνση της υλοποίησής της. Μεταξύ των δραστηριοτήτων αυτών ήταν και η σύσταση της ομάδας Φορέων Αλλαγής, καθώς και εργασίες για την εύρεση στελεχών με σκοπό την πλήρωση όλων των κενών θέσεων εργασίας στη νέα δομή.

Η ομάδα Φορέων Αλλαγής απαρτιζόταν από εθελοντές από όλες τις υπηρεσιακές μονάδες της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ και από όλα τα επίπεδα ιεραρχίας. Οι εθελοντές συμμετείχαν σε τέσσερις διακριτούς άξονες εργασιών.

1. Συνεργασία με τις ΕΑΑ – με στόχο τη διευκόλυνση της συνεργασίας με τις ΕΑΑ, την ανταλλαγή εμπειρογνωμοσύνης και την ενίσχυση της διαφάνειας σε ολόκληρη την ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία. Για την υλοποίηση αυτού του άξονα εργασιών χρησιμοποιήθηκαν μεταξύ άλλων ανεπίσημα εκπαιδευτικά σεμινάρια για όλα τα στελέχη της ευρωπαϊκής τραπεζικής εποπτείας, προγράμματα ανταλλαγής μεταξύ της ΕΚΤ και ορισμένων ΕΑΑ, εργαλεία εικονικής συνεργασίας εντός ΕΕΜ και ευκολότερη πρόσβαση στα εργαλεία πληροφορικής του ΕΕΜ στο πληροφοριακό σύστημα.
2. Σαφήνεια αρμοδιοτήτων και καθηκόντων – με στόχο την καταγραφή όλων των σταθερών ομάδων εργασίας, δικτύων και ομάδων εμπειρογνωμόνων σε ολόκληρο τον ΕΕΜ, τον προσδιορισμό του επιδιωκόμενου μοντέλου λειτουργίας και της εντολής όλων των υπηρεσιακών μονάδων, καθώς και τη δημιουργία ενός πρακτικού καταλόγου επαφών για τον ευκολότερη εντοπισμό εμπειρογνωμόνων σε συγκεκριμένους τομείς. Οι λειτουργίες του SSMnet, μιας διαδικτυακής πλατφόρμας ενημέρωσης και ανταλλαγής γνώσης για εποπτικές αρχές, διευκόλυνε την πραγμάτωση των στόχων αυτού του άξονα εργασιών.
3. Διαδικασίες – με στόχο την οπτικοποίηση των βασικών βημάτων και χρονοδιαγραμμάτων για όλες τις εσωτερικές διαδικασίες της τραπεζικής εποπτείας, μαζί με παροχή πληροφόρησης για τα εργαλεία και τους εμπειρογνώμονες που εμπλέκονται στις διαδικασίες αυτές. Η εφαρμογή των μέσων αυτών βρίσκεται σε εξέλιξη και βασίζεται στις λειτουργίες του SSMnet.
4. Συνεργασία μεταξύ των Γενικών Διευθύνσεων – με στόχο την ανάδειξη του έργου που αναλαμβάνουν οι διάφορες υπηρεσιακές μονάδες καθώς και των επιτευγμάτων τους, τη μείωση του κατακερματισμού και την καλλιέργεια ομαδικού πνεύματος σε όλες τις υπηρεσιακές μονάδες. Για την επίτευξη αυτών των στόχων, ο άξονας εργασιών βασίστηκε σε μέσα όπως εκστρατείες επικοινωνίας, διαδραστικές εκθέσεις και εσωτερικές επισκέψεις εργασίας.

Ένα από τα μεγαλύτερα εγχειρήματα της αναδιοργάνωσης ήταν η πλήρωση των κενών θέσεων εργασίας στη νέα δομή. Για τον σκοπό αυτό, το 2021 πραγματοποιήθηκε μια σειρά δράσεων εύρεσης στελεχών και ξεκίνησαν πολλοί γύροι προσκλήσεων οριζόντιας μετακίνησης, ένα προνομιακό πρόγραμμα εσωτερικών ανταλλαγών, καθώς και εσωτερικές και εξωτερικές διαδικασίες προσλήψεων. Εκτός από την αναζήτηση των ιδανικών υποψηφίων για την πλήρωση των κενών θέσεων, αυτή η άσκηση εύρεσης προσωπικού έδωσε επίσης στις υπηρεσιακές μονάδες της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ την ευκαιρία να πετύχουν τους στόχους που τίθενται στη στρατηγική της ΕΚΤ για την ισόρροπη εκπροσώπηση των φύλων.^[66]

Διάγραμμα 20

Αριθμός διορισμών ανά ομάδα στελεχών

(1 Ιανουαρίου-9 Δεκεμβρίου 2021)

5.4 Ενοποίηση του ΕΕΜ

Το 2021 έγιναν περαιτέρω προσπάθειες για αύξηση της ενοποίησης στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία μέσα από δύο πρωτοβουλίες: ένα πρόγραμμα ανταλλαγής προσωπικού του ΕΕΜ μεταξύ της ΕΚΤ και των εθνικών εποπτικών αρχών και τη δημιουργία ενός Κόμβου ΕΕΜ.

Το πρόγραμμα ανταλλαγής του ΕΕΜ αφορά ανταλλαγές μεταξύ της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ και στελεχών από τις ΕΑΑ και τις εθνικές κεντρικές τράπεζες. Το πρόγραμμα θα διευκολύνει την κινητικότητα στους κόλπους της ευρωπαϊκής τραπεζικής εποπτείας και θα δημιουργήσει ευκαιρίες επαγγελματικής σταδιοδρομίας εντός του ΕΕΜ, σύμφωνα με την πρόβλεψη του άρθρου 31 του Κανονισμού ΕΕΜ για “ενδεδειγμένη ανταλλαγή και απόσπαση προσωπικού με τις ΕΑΑ, καθώς και μεταξύ αυτών” ως έναν τρόπο καθιέρωσης μιας κοινής εποπτικής κουλτούρας. Για την ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία, η κινητικότητα προωθεί την ενίσχυση της συνεργασίας, της ευελιξίας και της οργανωτικής ανθεκτικότητας, καθώς και τη διαφορετικότητα και την απουσία αποκλεισμών.

Στη διάρκεια του 2021 το πρώτο πιλοτικό πρόγραμμα με τη Γαλλική Αρχή Προληπτικής Εποπτείας και Εξυγίανσης (Autorité de contrôle prudentiel et de resolution – ACPR) αφορούσε την ανταλλαγή έξι ζευγών στελεχών, από διάφορα επίπεδα ιεραρχίας, με προβλεπόμενη διάρκεια δύο ετών. Τα στελέχη εξακολουθούν να υπόκεινται στους κανονισμούς του οργανισμού καταγωγής για θέματα προσωπικού και οφείλουν να τηρούν τους ισχύοντες κανονισμούς του οργανισμού υποδοχής όσον αφορά το ωράριο εργασίας, την τηλεργασία, τις πολιτικές και τις διαδικασίες λειτουργίας. Στο τέλος της περιόδου ανταλλαγής, τα στελέχη θα επιστρέψουν στον οργανισμό καταγωγής τους με περισσότερες δεξιότητες και διευρυμένους ορίζοντες και θα αξιοποιήσουν την εμπειρία τους ώστε να αναπτυχθεί μια κοινή εποπτική κουλτούρα.

Επίσης, ο πρώτος Κόμβος ΕΕΜ υπό τον συντονισμό μιας ΕΑΑ δημιουργήθηκε κατόπιν αποδοχής από την ΕΚΤ νέων εποπτικών αρμοδιοτήτων που σχετίζονται με τις απαιτήσεις διατήρησης κινδύνου, διαφάνειας και επανατιτλοποίησης, όπως περιγράφονται στα άρθρα 6, 7, και 8 του Κανονισμού της ΕΕ για την τιτλοποίηση. Για την υποστήριξη της ΕΚΤ ως αρμόδιας να εποπτεύει τη συμμόρφωση με τις απαιτήσεις αυτές, ο Κόμβος ΕΕΜ διαμορφώθηκε σύμφωνα με το άρθρο 6(7) του Κανονισμού ΕΕΜ.^[67] Επικεφαλής είναι στελέχη από μια “συντονίστρια ΕΑΑ”, η οποία θα αλλάζει ανά διαστήματα, με προσωπικό από εθελόντριες ΕΑΑ^[68] και επιπλέον προσωπικό από την ΕΚΤ που θα λειτουργούν ως “Μικτή Ομάδα”.

Ο Κόμβος ΕΕΜ θα εκτελεί ημερήσιες εποπτικές δραστηριότητες και θα συνεπικουρεί την ΕΚΤ στα καθήκοντά της. Τη γενική ευθύνη θα εξακολουθεί να έχει η ΕΚΤ, που είναι η αρχή που λαμβάνει τα απαιτούμενα μέτρα όσον αφορά τις εποπτευόμενες οντότητες σύμφωνα με τις συνήθεις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, διασφαλίζοντας την ομοιόμορφη εφαρμογή της νομοθεσίας. Ο Κόμβος ΕΕΜ θα παρέχει επίσης τεχνική υποστήριξη όπου χρειάζεται και θα διενεργεί ελέγχους συνέπειας.

Ένα πρώτο ορόσημο ήταν η κατάρτιση ενός μη δεσμευτικού Οδηγού για την κοινοποίηση των πράξεων τιτλοποίησης, ο οποίος τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση. Ο Οδηγός αποσαφηνίζει τις πληροφορίες που η ΕΚΤ απαιτεί από τις τράπεζες υπό την άμεση εποπτεία της που ενεργούν ως μεταβιβάζοντα ιδρύματα ή ως ανάδοχοι των πράξεων τιιτλοποίησης να υποβάλλουν στις εποπτικές τους αρχές. Οι τράπεζες θα πρέπει να ακολουθούν τον Οδηγό για όλες τις πράξεις τιτλοποίησης που εκδίδονται μετά την 1η Απριλίου 2022, δηλαδή την ημέρα έναρξης λειτουργίας του Κόμβου ΕΕΜ.

5.5 Λήψη αποφάσεων

5.5.1 Συνεδριάσεις και αποφάσεις του Εποπτικού Συμβουλίου και της Διευθύνουσας Επιτροπής

Το Εποπτικό Συμβούλιο της ΕΚΤ αποτελείται από τον Πρόεδρο (με πενταετή μη ανανεώσιμη θητεία), τον Αντιπρόεδρο, τέσσερις εκπροσώπους της ΕΚΤ και τους εκπροσώπους των ΕΑΑ. Όταν η ΕΑΑ δεν είναι η εθνική κεντρική τράπεζα, ο εκπρόσωπος της ΕΑΑ μπορεί να συνοδεύεται από εκπρόσωπο της εθνικής κεντρικής τράπεζας. Σε τέτοιες περιπτώσεις, οι δύο εκπρόσωποι θεωρούνται ένα μέλος για τους σκοπούς της ψηφοφορίας.

Το Εποπτικό Συμβούλιο της ΕΚΤ συνεδρίασε 16 φορές το 2021. Εξαιτίας της πανδημίας, όλες οι συνεδριάσεις πραγματοποιήθηκαν μέσω τηλεδιάσκεψης, χωρίς ωστόσο να προκληθούν προβλήματα στις διαβουλεύσεις και τις συζητήσεις του Εποπτικού Συμβουλίου. Επιπροσθέτως, και κατόπιν πρόσκλησης της κεντρικής τράπεζας του Βελγίου (Nationale Bank van België/Banque Nationale de Belgique), το Εποπτικό Συμβούλιο διοργάνωσε μια ανεπίσημη διάσκεψη στρατηγικής στις Βρυξέλλες τον Οκτώβριο του 2021 όπου τα μέλη συναντήθηκαν τηρώντας όλα τα τοπικά πρωτόκολλα COVID-19 προκειμένου να ανταλλάξουν απόψεις σχετικά με τους κινδύνους και τις προτεραιότητες του ΕΕΜ για το 2022, τις εποπτικές προκλήσεις στο μετά την πανδημία περιβάλλον και τους τρόπους για την καλύτερη ενοποίηση του ΕΕΜ. Όσον αφορά την ενοποίηση του ΕΕΜ, συμφωνήθηκε να αναληφθούν ορισμένες πρωτοβουλίες για ενίσχυση της συνεργασίας εντός της ευρωπαϊκής τραπεζικής εποπτείας, με έμφαση σε τομείς όπως κοινή κουλτούρα και ευκαιρίες επαγγελματικής σταδιοδρομίας, ολοκληρωμένος σχεδιασμένος, στενότερη συνεργασία σε όλη τη διάρκεια του εποπτικού κύκλου, εργαλεία, τεχνολογίες και εκπαίδευση.

Η Διευθύνουσα Επιτροπή^[69] του Εποπτικού Συμβουλίου πραγματοποίησε δέκα συνεδριάσεις το 2021, όλες μέσω τηλεδιάσκεψης.

Η Διευθύνουσα Επιτροπή πραγματοποίησε 14 πρόσθετες συνεδριάσεις με θέματα τον ψηφιακό μετασχηματισμό και την απλούστευση των διαδικασιών του ΕΕΜ, καθώς και την ενοποίηση του ΕΕΜ. Όλες οι συνεδριάσεις πραγματοποιήθηκαν μέσω τηλεδιάσκεψης και η συμμετοχή ήταν ελεύθερη για όσα μέλη του Εποπτικού Συμβουλίου εξέφρασαν σχετικό ενδιαφέρον.

Εποπτικό Συμβούλιο

Το 2021 η ΕΚΤ εξέδωσε 2.362 εποπτικές αποφάσεις^[70] απευθυνόμενες σε συγκεκριμένες εποπτευόμενες οντότητες (Σχήμα 2). Εξ αυτών, 1.162 εκδόθηκαν από προϊσταμένους υπηρεσιακών μονάδων της ΕΚΤ, σύμφωνα με το γενικό πλαίσιο κατ’ εξουσιοδότηση λήψης αποφάσεων όσον αφορά εποπτικές νομικές πράξεις, 1.200 από το Διοικητικό Συμβούλιο σύμφωνα με τη διαδικασία μη διατύπωσης αντίρρησης βάσει σχεδίου πρότασης του Εποπτικού Συμβουλίου. Πέραν αυτών των εποπτικών αποφάσεων, η ΕΚΤ ενέκρινε επίσης σιωπηρά 177^[71] πράξεις (όπως ίδρυση υποκαταστημάτων) με το να μη διατυπώσει αντίρρηση εντός των νόμιμων προθεσμιών.

Οι περισσότερες εποπτικές αποφάσεις αφορούσαν αξιολογήσεις καταλληλότητας και επάρκειας (49,2%), εσωτερικά υποδείγματα (11,2%), ίδια κεφάλαια (9,5%), εθνικές εξουσίες (9,5%) και ειδικές συμμετοχές (3,8%).

Πέραν των τελικών σχεδίων αποφάσεων που αφορούσαν συγκεκριμένες τράπεζες και υποβλήθηκαν στο Διοικητικό Συμβούλιο προς έγκριση σύμφωνα με τη διαδικασία μη διατύπωσης αντίρρησης, το Εποπτικό Συμβούλιο έλαβε αποφάσεις για διάφορα οριζόντια ζητήματα, κυρίως την εφαρμογή κοινής μεθοδολογίας και κοινών πλαισίων σε ειδικούς τομείς εποπτείας. Ορισμένες από αυτές τις αποφάσεις καταρτίστηκαν από προσωρινές δομές κατ’ εντολή του Εποπτικού Συμβουλίου. Αυτές οι δομές απαρτίζονταν από ανώτερα στελέχη της ΕΚΤ και των ΕΑΑ και διεξήγαγαν προπαρασκευαστικές εργασίες για διάφορα θέματα, όπως οι απαιτήσεις για τις τράπεζες όσον αφορά τις τιτλοποιήσεις και η ανάπτυξη μεθοδολογίας για την άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων για τους κλιματικούς κινδύνους το 2022, προκειμένου να αξιολογηθεί πώς μπορούν να επηρεάσουν τις τράπεζες τα ακραία καιρικά φαινόμενα, πόσο ευάλωτες είναι οι τράπεζες σε έντονες αυξήσεις στην τιμολόγηση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και πώς μπορούν οι τράπεζες να αντεπεξέλθουν σε διαφορετικά σενάρια μετάβασης τα επόμενα 30 χρόνια.

Επίσης, ορισμένες αποφάσεις του Εποπτικού Συμβουλίου οδήγησαν στην κατάρτιση οδηγών για το κοινό και εκθέσεων, όπως ο “Οδηγός της ΕΚΤ για τις αξιολογήσεις καταλληλότητας και επάρκειας”, ο “Οδηγός για τη μεθοδολογία προσδιορισμού διοικητικών προστίμων” και η “Έκθεση για τον εποπτικό έλεγχο της προσέγγισης των τραπεζών για τη διαχείριση των κλιματικών και περιβαλλοντικών κινδύνων”.

Για την απλούστευση της διαδικασίας λήψης αποφάσεων, η ΕΚΤ διαθέτει αρκετά σχήματα εξουσιοδότησης για τις αποφάσεις αξιολόγησης της καταλληλότητας, τις αποφάσεις σημαντικότητας και τις αποφάσεις ιδίων κεφαλαίων, καθώς και για αποφάσεις που αφορούν εθνικές εξουσίες, διαδικασίες ενιαίου διαβατηρίου και κοινές διαδικασίες. Με βάση τα διδάγματα που αποκτήθηκαν από την πρακτική εφαρμογή των υφιστάμενων σχημάτων εξουσιοδότησης από το 2017, ολοκληρώθηκε η τεχνική επανεξέτασή τους το 2021. Αυτό οδήγησε στη βελτίωση αρκετών κριτηρίων εξουσιοδότησης, στη διεύρυνση των σχημάτων κατ’ εξουσιοδότηση λήψης αποφάσεων ώστε να συμπεριληφθούν οι οδηγίες στο πλαίσιο της στενής συνεργασίας και στην εναρμόνιση των διαφορετικών σχημάτων, γεγονός που αύξησε περαιτέρω την αποτελεσματικότητα και τη συνέπειά τους. Επίσης, υιοθετήθηκε ένα νέο σχήμα κατ’ εξουσιοδότηση λήψης αποφάσεων για τα εσωτερικά υποδείγματα, και γενικότερα για την παράταση των προθεσμιών.

Οι περισσότερες αποφάσεις του Εποπτικού Συμβουλίου λήφθηκαν με γραπτή διαδικασία.^[72]

Από τους 115 τραπεζικούς ομίλους που εποπτεύονταν άμεσα από την ΕΚΤ το 2021, οι 32 ζήτησαν να λάβουν τις επίσημες αποφάσεις της μεταφρασμένες σε επίσημη γλώσσα της ΕΕ εκτός των αγγλικών (έναντι 33 το 2020).

Σχήμα 2

Αποφάσεις του Εποπτικού Συμβουλίου το 2021

5.5.2 Δραστηριότητες του Διοικητικού Συμβουλίου Επανεξέτασης

Το 2021 το Διοικητικό Συμβούλιο Επανεξέτασης (ABoR)^[73] εξέδωσε μία γνώμη επί της αίτησης για διοικητική επανεξέταση που του υποβλήθηκε (Πίνακας 7). Στην εν λόγω γνώμη, το ABoR πρότεινε στο Εποπτικό Συμβούλιο την κατάργηση της προσβαλλόμενης απόφασης.

Η γνώμη αφορούσε ζητήματα σχετικά με την αρμοδιότητα της ΕΚΤ να υιοθετεί εποπτικά μέτρα με βάση το εθνικό δίκαιο, με το ABoR να υπογραμμίζει την ανάγκη εφαρμογής της αρχής της αναλογικότητας κατά τη λήψη οποιασδήποτε εποπτικής απόφασης, καθώς και της αρχής ότι η ανάληψη δράσης πρέπει να γίνεται σε εύλογο χρονικό διάστημα.

Στη διάρκεια του έτους σημειώθηκαν επίσης πολλές αλλαγές στη σύνθεση του ABoR. Μετά την προκήρυξη που δημοσιεύθηκε στην Επίσημη Εφημερδία της ΕΕ, το Διοικητικό Συμβούλιο διόρισε τον Pentti Hakkarainen ως νέο μέλος την 1η Φεβρουαρίου 2022 και την Christiane Campill και τον Damir Odak ως νέα αναπληρωματικά μέλη την 1η Δεκεμβρίου 2021. Ως εκ τούτου, η σύνθεση του ABoR έχει ως εξής: Πρόεδρος: θα οριστεί, Αντιπρόεδρος: Concetta Brescia Morra, Μέλη: Javier Arístegui, André Camilleri, Pentti Hakkarainen και René Smits, Αναπληρωματικά μέλη: Christiane Campill και Damir Odak.

Πίνακας 7

Αριθμός υποθέσεων που επανεξετάστηκαν από το Διοικητικό Συμβούλιο Επανεξέτασης

5.5.3 Επιλογή νέου εκπροσώπου της ΕΚΤ στο Εποπτικό Συμβούλιο

Όταν έληξε επίσημα η θητεία του Pentti Hakkarainen στις 31 Ιανουαρίου 2021, μία θέση εκπροσώπου της ΕΚΤ στο Εποπτικό Συμβούλιο έμεινε κενή. Σύμφωνα με τον Κανονισμό ΕΕΜ και την Απόφαση της ΕΚΤ 2014/4^[74], υπεύθυνο για τον διορισμό διαδόχου του κ. Hakkarainen είναι το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ.

Μετά την πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος που δημοσιεύθηκε τον Νοέμβριο του 2021^[75], στις 16 Δεκεμβρίου 2021 το Διοικητικό Συμβούλιο διόρισε την Anneli Tuominen, νυν Γενική Διευθύντρια της Φινλανδικής Αρχής Χρηματοπιστωτικής Εποπτείας (Finanssivalvonta), ως εκπρόσωπο της ΕΚΤ στο Εποπτικό Συμβούλιο με μη ανανεώσιμη πενταετή θητεία. Η κ. Tuominen θα ενταχθεί στην ομάδα των εκπροσώπων της ΕΚΤ, που απαρτίζεται από τους Edouard Fernandez-Bollo, Elizabeth McCaul και Kerstin af Jochnick, την 1η Ιουνίου 2022.

Στις καθημερινές εργασίες της, η κ. Tuominen θα υποστηρίζει τον Πρόεδρο και τον Αντιπρόεδρο του Εποπτικού Συμβουλίου και – κατόπιν αιτήματος του Προέδρου του Εποπτικού Συμβουλίου – θα εκπροσωπεί την Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά.

5.6 Εφαρμογή του Κώδικα Συμπεριφοράς

Σύμφωνα με το άρθρο 19(3) του Κανονισμού ΕΕΜ, η ΕΚΤ έχει καταρτίσει ένα πλαίσιο δεοντολογίας για τους ανώτατους λειτουργούς, τη διοίκηση και το προσωπικό της. Αυτό αποτελείται από τον ενιαίο Κώδικα συμπεριφοράς ανωτάτων λειτουργών της ΕΚΤ , ένα ειδικό κεφάλαιο στους Κανόνες της ΕΚΤ για Θέματα Προσωπικού και την Κατευθυντήρια γραμμή για τον καθορισμό των αρχών πλαισίου δεοντολογίας του ΕΕΜ^[76]. Η εφαρμογή και περαιτέρω ανάπτυξη του πλαισίου υποστηρίζεται από την Επιτροπή Δεοντολογίας της ΕΚΤ, το Γραφείο Συμμόρφωσης και Διακυβέρνησης (CGO) και την Ομάδα Δράσης Δεοντολογίας και Συμμόρφωσης (ECTF).

Το 2021, σύμφωνα με την εντολή που της έχει ανατεθεί, η Επιτροπή Δεοντολογίας αξιολόγησε τις Δηλώσεις Συμφερόντων των μελών του Εποπτικού Συμβουλίου πριν από τη δημοσίευσή τους στον δικτυακό τόπο της ΕΚΤ για την τραπεζική εποπτεία. Ακολουθώντας την πολιτική διαφάνειας, η ΕΚΤ συνέχισε να δημοσιοποιεί τις γνώμες της Επιτροπής Δεοντολογίας για όλες τις περιπτώσεις αμειβόμενης απασχόλησης μετά τη λήξη της θητείας^[77]. Η Επιτροπή εξέδωσε τέσσερις γνώμες σχετικά με ανώτατους λειτουργούς της ΕΚΤ στον τομέα της τραπεζικής εποπτείας, η πλειονότητα των οποίων αφορούσε ιδιωτικές δραστηριότητες.

Το CGO διοργάνωσε επίσης τις τακτικές ασκήσεις παρακολούθησης της συμμόρφωσης σχετικά με τις ιδιωτικές χρηματοοικονομικές συναλλαγές του προσωπικού και των ανώτατων λειτουργών της ΕΚΤ. Η άσκηση εντόπισε περιορισμένο αριθμό περιπτώσεων μη συμμόρφωσης, εκ των οποίων σχεδόν οι μισές σχετίζονταν με το προσωπικό της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ. Καμία από αυτές τις περιπτώσεις δεν αφορούσε εκ προθέσεως παράπτωμα ή άλλη σοβαρή περίπτωση μη συμμόρφωσης.

Εκτός από τη διοργάνωση ειδικών μαθημάτων κατάρτισης, προγραμμάτων εξ αποστάσεως επιμόρφωσης και εκστρατειών ενημέρωσης σχετικά με το πλαίσιο δεοντολογίας, όπως η Εβδομάδα ενημέρωσης για ζητήματα δεοντολογίας και οι Ανοικτές ημέρες δεοντολογίας για τους νεοπροσληφθέντες, το CGO ανταποκρίθηκε σε 2.050 περίπου αιτήματα για ευρύ φάσμα θεμάτων, από τα οποία το 45% περίπου υποβλήθηκε από στελέχη της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ. Σχεδόν το 54% αυτών των αιτημάτων αφορούσε τις ιδιωτικές χρηματοοικονομικές συναλλαγές του προσωπικού και ακολουθούσαν αιτήματα σχετικά με περιορισμούς μετά τη λήξη της απασχόλησης και εξωτερικές δραστηριότητες (Διάγραμμα 21).

Διάγραμμα 21

Κατηγορίες αιτημάτων που υποβλήθηκαν το 2021 από στελέχη της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ

Από τους υπαλλήλους του τομέα της τραπεζικής εποπτείας που παραιτήθηκαν στη διάρκεια του 2021, σε μία περίπτωση απαιτήθηκε μεταβατική περίοδος (cooling period) σύμφωνα με το πλαίσιο δεοντολογίας.

Στο πλαίσιο των προσπαθειών της να διαμορφώσει μια ισχυρή κοινή κουλτούρα δεοντολογίας, το 2021 η ECTF, που εν τω μεταξύ μετεξελίχθηκε σε Διάσκεψη Δεοντολογίας και Συμμόρφωσης (Ethics and Compliance Conference) προκειμένου να αντανακλά καλύτερα την αυξανόμενη σημασία των ζητημάτων καλής συμπεριφοράς και διακυβέρνησης, πραγματοποίησε σημαντικά βήματα προς την κατεύθυνση της ενίσχυσης και εναρμόνισης των πλαισίων δεοντολογίας των ΕΑΑ μέσω ουσιαστικής αναθεώρησης της Κατευθυντήριας γραμμής για τον καθορισμό των αρχών πλαισίου δεοντολογίας του ΕΕΜ^[78], την οποία υιοθέτησε το Διοικητικό Συμβούλιο. Με στόχο την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των περιπτώσεων σύγκρουσης συμφερόντων, η Κατευθυντήρια γραμμή ισχυροποιεί τις διατάξεις για τις δραστηριότητες πριν την έναρξη και μετά τη λήξη της απασχόλησης, καθώς και τους κανόνες για τις ιδιωτικές χρηματοοικονομικές συναλλαγές. Η ΕΚΤ και οι ΕΑΑ θα εφαρμόσουν τις νέες απαιτήσεις έως τον Ιούνιο του 2023.

5.7 Εφαρμογή της αρχής του διαχωρισμού μεταξύ καθηκόντων νομισματικής πολιτικής και εποπτικών καθηκόντων

Το 2021 η αρχή του διαχωρισμού μεταξύ καθηκόντων νομισματικής πολιτικής και εποπτικών καθηκόντων εφαρμόστηκε κυρίως σε σχέση με την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ διαφορετικών τομέων πολιτικής.

Σύμφωνα με την Απόφαση ΕΚΤ/2014/39 σχετικά με την εφαρμογή του διαχωρισμού μεταξύ της λειτουργίας νομισματικής πολιτικής και της εποπτικής λειτουργίας της ΕΚΤ^[79], αυτή η ανταλλαγή πληροφοριών πραγματοποιήθηκε με βάση την αρχή του αναγκαίου: κάθε τομέας πολιτικής κλήθηκε να αποδείξει ότι οι ζητούμενες πληροφορίες είναι αναγκαίες για την επίτευξη των στόχων πολιτικής του.

Στις περισσότερες περιπτώσεις, η πρόσβαση σε εμπιστευτικές πληροφορίες δόθηκε απευθείας από τη λειτουργία πολιτικής της ΕΚΤ που κατείχε τις πληροφορίες. Αυτό έγινε με βάση την Απόφαση ΕΚΤ/2014/39, η οποία επιτρέπει τη χορήγηση πρόσβασης σε πληροφορίες που αφορούν ανωνυμοποιημένα στοιχεία ή πληροφορίες που δεν είναι ευαίσθητες από την άποψη της χάραξης πολιτικής απευθείας από τις λειτουργίες πολιτικής. Η παρέμβαση της Εκτελεστικής Επιτροπής για την επίλυση πιθανών συγκρούσεων συμφερόντων δεν κατέστη αναγκαία.

Ωστόσο, σύμφωνα με την Απόφαση ΕΚΤ/2014/39, η παρέμβαση της Εκτελεστικής Επιτροπής απαιτήθηκε σε λίγες περιπτώσεις προκειμένου να επιτραπεί η ανταλλαγή μη ανωνυμοποιημένων πληροφοριών που αφορούσαν επιμέρους τράπεζες ή αξιολογήσεων που είναι ευαίσθητες από την άποψη της χάραξης πολιτικής. Πρόσβαση στα δεδομένα δόθηκε μόνο σε όσους ήταν απαραίτητη μετά από αξιολόγηση κάθε επιμέρους περίπτωσης και για περιορισμένο χρόνο, προκειμένου να διασφαλίζεται η τήρηση της αρχής ότι οι πληροφορίες παρέχονται μόνο σε όσους εκάστοτε είναι απαραίτητο να τις γνωρίζουν.

Όσον αφορά δεδομένα που σχετίζονται με την πανδημία του κορωνοϊού (COVID‑19), η ρήτρα έκτακτης ανάγκης του άρθρου 8 της Απόφασης ΕΚΤ/2014/39 ενεργοποιήθηκε από την Εκτελεστική Επιτροπή τον Μάρτιο του 2020. Έτσι δεν χρειάζεται πλέον η έγκριση της Εκτελεστικής Επιτροπής για την παροχή πληροφοριών που σχετίζονται με την COVID-19, υπό την αυστηρή προϋπόθεση αποδέκτες των πληροφοριών να είναι μόνο όσοι είναι απαραίτητο να τις γνωρίζουν. Το 2021 αυτή η εξαίρεση εφαρμόστηκε σε αρκετές περιπτώσεις ανταλλαγής τραπεζικών στοιχείων που συγκεντρώθηκαν στο πλαίσιο της πανδημίας. Όπως και παραπάνω, πρόσβαση στα δεδομένα δόθηκε μόνο σε όσους ήταν απαραίτητη μετά από αξιολόγηση κάθε επιμέρους περίπτωσης και για περιορισμένο χρόνο, προκειμένου να διασφαλίζεται η διαρκής τήρηση της αρχής ότι οι πληροφορίες παρέχονται μόνο σε όσους είναι απαραίτητο να τις γνωρίζουν.

Ο διαχωρισμός σε επίπεδο λήψης αποφάσεων δεν δημιούργησε ανησυχία και δεν απαιτήθηκε η παρέμβαση της Επιτροπής Μεσολάβησης.

5.8 Πλαίσιο υποβολής δεδομένων

5.8.1 Εξελίξεις στο πλαίσιο υποβολής δεδομένων

Το 2021 οι αλλαγές που θεσπίστηκαν στο πλαίσιο της ΕΕ για την υποβολή εποπτικών δεδομένων είχαν αποτέλεσμα την αντικατάσταση του υφιστάμενου Εκτελεστικού Κανονισμού της Επιτροπής^[80] με διάφορους άλλους νέους κανονισμούς^[81]. Οι αλλαγές που προσδιορίστηκαν από την EBA στο πλαίσιο ταξινόμησης 3.0 εκτελέστηκαν με επιτυχία από την ΕΚΤ σε συνεργασία με τις ΕΑΑ, αντανακλώντας και τις τροποποιήσεις σε επίπεδο υπόχρεων τραπεζών. Οι αλλαγές προβλέπουν τη συλλογή πληροφοριών που αφορούν, μεταξύ άλλων, τον αναθεωρημένο δείκτη μόχλευσης, τον αναθεωρημένο δείκτη καθαρής σταθερής χρηματοδότησης, τον πιστωτικό κίνδυνο αντισυμβαλλομένου, τις νέες ελάχιστες απαιτήσεις για τη συνολική ικανότητα απορρόφησης ζημιών, τα ίδια κεφάλαια και τις επιλέξιμες υποχρεώσεις, καθώς και τη ριζική αναθεώρηση του χαρτοφυλακίου συναλλαγών.

Η ΕΚΤ δημιούργησε επίσης έναν νέο τρόπο συλλογής εποπτικών δεδομένων από εξωτερικούς φορείς μέσω της ειδικής εφαρμογής CASPER (Centralised Submission Platform), η οποία αξιοποιεί το ECB Identity Portal, τη διαδικτυακή πύλη της ΕΚΤ για την κεντρική ταυτοποίηση, εξακρίβωση των στοιχείων και διαχείριση των λογαριασμών των χρηστών. Η CASPER επιτρέπει στους εξωτερικούς οργανισμούς να υποβάλλουν με ασφάλεια δομημένα στοιχεία στην ΕΚΤ. Γίνεται αυτόματη επικύρωση των στοιχείων και τα αποτελέσματα μπορούν να συζητηθούν με τις αρμόδιες ομάδες της ΕΚΤ που κάνουν χρήση της πλατφόρμας. Η ΕΚΤ θα χρησιμοποιεί σταδιακά την CASPER για να συγκεντρώνει έκτακτα αιτήματα εποπτικών δεδομένων από τράπεζες, τα οποία μέχρι στιγμής συλλέγονται από τις Μικτές Εποπτικές Ομάδες μέσω διαφορετικών διαδικασιών, όπως ανταλλαγές ηλεκτρονικών μηνυμάτων ή κοινοί φάκελοι. Αυτό το νέο χαρακτηριστικό αναμένεται να βελτιώσει σημαντικά την αποτελεσματικότητα της συνολικής διαδικασίας συλλογής και επικύρωσης δεδομένων.

Το 2021 η Ομάδα Δράσης για την Εναρμόνιση της Διαδοχικής Προσέγγισης (TFHSA)^[82] κατάρτισε αναλυτικές επιχειρηματικές απαιτήσεις κατόπιν έγκρισης των κατευθυντήριων αρχών και των επιχειρηματικών απαιτήσεων υψηλού επιπέδου από το Εποπτικό Συμβούλιο τον Οκτώβριο του 2020. Οι τελικές επιχειρηματικές απαιτήσεις που πρέπει να εφαρμοστούν από την ΕΚΤ και τις ΕΑΑ έχουν στόχο να δημιουργήσουν ένα ελάχιστο σύνολο κοινών προτύπων, ώστε να εναρμονιστούν οι διαφορετικές προσεγγίσεις που ακολουθούνται σε ολόκληρο τον ΕΕΜ για τη συλλογή, επικύρωση και διάδοση των εποπτικών δεδομένων, καθώς και να διασφαλιστεί ίση μεταχείριση των εποπτευόμενων οντοτήτων.

Η βάση δεδομένων για τη συλλογή στοιχείων που καλύπτει όλο τον ΕΕΜ^[83] έχει στόχο να μειώσει τον φόρτο αναγγελίας των τραπεζών, καταργώντας τις αλληλοεπικαλύψεις αιτημάτων από τις εποπτικές αρχές εντός του ΕΕΜ. Το 2021 η βάση δεδομένων τροποποιήθηκε έτσι ώστε να συγκεντρώνει πρόσθετες πληροφορίες σχετικά με το πλήθος των στοιχείων δεδομένων κάθε αιτήματος για περαιτέρω ανάλυση. Για την ελάφρυνση του φόρτου αναγγελίας των εποπτευόμενων οντοτήτων και για τον ευκολότερο εντοπισμό των αλληλοεπικαλύψεων δεδομένων, όλα τα οριζόντια αιτήματα της ΕΚΤ τυποποιήθηκαν σύμφωνα με το λεξικό δεδομένων της ΕΚΤ.

Η ΕΚΤ αύξησε περαιτέρω τη διαφάνεια και τη διαθεσιμότητα των εποπτικών δεδομένων που δημοσιεύονται στο τμήμα εποπτικών δεδομένων του δικτυακού τόπου για την τραπεζική εποπτεία: αναρτήθηκε ένας νέος διαδραστικός πίνακας (dashboard), που παρέχει στο κοινό μια επισκόπηση των βασικών δεικτών. Για πρώτη φορά, η ΕΚΤ δημοσιοποίησε επίσης πληροφορίες βάσει του Πυλώνα 3 για μεμονωμένες οντότητες σχετικά με ανοίγματα στα οποία εφαρμόζονται νομοθετικά και μη μέτρα αναστολής πληρωμών (moratoria), καθώς και με νέα ανοίγματα που υπάγονται σε προγράμματα κρατικών εγγυήσεων (σύμφωνα με τις Κατευθυντήριες γραμμές της EBA για την υποβολή στοιχείων και τη δημοσιοποίηση ανοιγμάτων τα οποία υπόκεινται σε μέτρα που εφαρμόστηκαν στο πλαίσιο αντιμετώπισης της πανδημικής κρίσης). Η ΕΚΤ διεξήγαγε άσκηση συμφωνίας (reconciliation) μεταξύ των επιλεγμένων δεδομένων που δημοσιοποιήθηκαν βάσει του Πυλώνα 3 και των κανονιστικών δεδομένων, γεγονός που οδήγησε σε σημαντική βελτίωση της συνέπειας των δεδομένων.

5.8.2 Διαχείριση πληροφοριών

Το σύστημα διαχείρισης πληροφοριών του ΕΕΜ (IMAS) είναι το βασικό πληροφοριακό σύστημα που υποστηρίζει τα καθημερινά καθήκοντα όλων των ευρωπαϊκών αρχών εποπτείας και τους παρέχει την αναγκαία πληροφόρηση. Το 2021 διάφορες εποπτικές διαδικασίες προστέθηκαν στο IMAS, μεταξύ άλλων η νέα μεθοδολογία για την Εποπτική Διαδικασία Εξέτασης και Αξιολόγησης, η μέθοδος προσδιορισμού πρόσθετων απαιτήσεων ιδίων κεφαλαίων ανά κατηγορία κινδύνου, η αξιολόγηση των σημείων ενεργοποίησης των μέτρων έγκαιρης παρέμβασης και οι νέες διαδικασίες έγκρισης για τις (μικτές) χρηματοοικονομικές εταιρίες συμμετοχών.

Η νέα διαδικτυακή πύλη IMAS που τέθηκε σε εφαρμογή τον Οκτώβριο του 2020 επιτρέπει τις διαδικτυακές επαφές και ανταλλαγές πληροφοριών μεταξύ εποπτικών αρχών και εποπτευόμενων οντοτήτων. Από τον Ιανουάριο του 2021 τα σημαντικά ιδρύματα χρησιμοποιούν την πύλη IMAS για την υποβολή αιτήσεων αξιολόγησης καταλληλότητας και επάρκειας, την ηλεκτρονική εξακρίβωση της κατάστασης των αξιολογήσεών τους και την ανταλλαγή πληροφοριών με τις εποπτικές αρχές. Από αυτή την άποψη, η διαδικτυακή πύλη IMAS είναι σημαντικό βήμα στον ψηφιακό μετασχηματισμό του ΕΕΜ, καθώς αυξάνει τη διαφάνεια απέναντι στις εποπτευόμενες οντότητες, μειώνει τον λειτουργικό κίνδυνο τόσο για τις εποπτικές αρχές όσο και για τις τράπεζες και βελτιώνει την αποδοτικότητα. Εκτός των αξιολογήσεων καταλληλότητας και επάρκειας, στις εποπτικές διαδικασίες που προστέθηκαν στην πύλη IMAS το 2021 συγκαταλέγονται η υποβολή κοινοποιήσεων για διαδικασίες ενιαίου διαβατηρίου, οι αιτήσεις απόκτησης ειδικών συμμετοχών και οι κοινοποιήσεις μη ουσιωδών μεταβολών υποδειγμάτων.

Επιπλέον, πολλές αλλαγές πραγματοποιήθηκαν στην ενότητα υποβολής δεδομένων IDRA (IMAS Data Reporting and Analytics). Οι αλλαγές αυτές σκοπό είχαν να καταστούν νέα σύνολα εποπτικών δεδομένων διαθέσιμα για εξαγωγή και διερεύνηση, καθώς και να εξοπλίσουν την ενότητα με σύγχρονα εργαλεία υποβολής για οπτικοποίηση των δεδομένων.

Το 2021 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ ξεκίνησε την ολοκλήρωση των νευραλγικών συστημάτων του ΕΕΜ στο πλαίσιο της SSM Digital Agenda, με σκοπό να αναδειχθεί ο ΕΕΜ ως πρωτοπόρος στην υιοθέτηση προηγμένων τεχνολογιών στον τομέα της τραπεζικής εποπτείας.

6 Αναφορά για την εκτέλεση του προϋπολογισμού

6.1 Δαπάνες για το 2021

Σύμφωνα με τον Κανονισμό ΕΕΜ, η ΕΚΤ πρέπει να διαθέτει επαρκείς πόρους προκειμένου να ασκεί αποτελεσματικά τα εποπτικά της καθήκοντα. Αυτοί οι πόροι χρηματοδοτούνται μέσω της επιβολής εποπτικού τέλους στις οντότητες που υπόκεινται στην εποπτεία της.

Οι δαπάνες για την εκτέλεση εποπτικών καθηκόντων προσδιορίζονται χωριστά εντός του προϋπολογισμού της ΕΚΤ. Οι πραγματοποιηθείσες δαπάνες αφορούν τα έξοδα που βαρύνουν άμεσα τη λειτουργία Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ. Η εποπτική λειτουργία βασίζεται επίσης σε κοινές υπηρεσίες που παρέχονται από υπάρχουσες υπηρεσιακές μονάδες της ΕΚΤ.^[84]

Η αρμοδιότητα για θέματα που αφορούν τον προϋπολογισμό έχει ανατεθεί στο Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ. Αυτό εγκρίνει τον ετήσιο προϋπολογισμό της ΕΚΤ, κατόπιν πρότασης της Εκτελεστικής Επιτροπής σε διαβούλευση με τον Πρόεδρο και τον Αντιπρόεδρο του Εποπτικού Συμβουλίου για θέματα που συνδέονται με την τραπεζική εποπτεία. Το Διοικητικό Συμβούλιο επικουρείται από την Επιτροπή Προϋπολογισμού (BUCOM), τα μέλη της οποίας προέρχονται από όλες τις εθνικές κεντρικές τράπεζες του Ευρωσυστήματος και την ΕΚΤ. Η BUCOM επικουρεί το Διοικητικό Συμβούλιο παρέχοντάς του αξιολογήσεις των εκθέσεων κατάρτισης και παρακολούθησης του προϋπολογισμού της ΕΚΤ.

Το 2021 οι πραγματοποιηθείσες ετήσιες δαπάνες που συνδέονται με τα εποπτικά καθήκοντα της ΕΚΤ ανήλθαν σε 577,5 εκατ. ευρώ, χαμηλότερες κατά 2,9% σε σύγκριση με την εκτίμηση δαπανών ύψους 594,5 εκατ. ευρώ που είχε γνωστοποιηθεί τον Μάρτιο του 2021.

Οι δαπάνες για τα κύρια εποπτικά καθήκοντα συνέχισαν να βρίσκονται σε επίπεδα χαμηλότερα από τα φυσιολογικά το 2021. Η αύξηση των δαπανών κατά 7,9% σε σύγκριση με το 2020 αντανακλά κυρίως την ένταξη νέων πληροφοριακών συστημάτων ειδικών για την τραπεζική εποπτεία, τα οποία περιλαμβάνονται στην κατηγορία οριζόντιων καθηκόντων και εξειδικευμένων υπηρεσιών. Περισσότερες πληροφορίες για τις δραστηριότητες αυτές διατίθενται στην Ενότητα 5.8.

Πίνακας 8

Κόστος των εποπτικών καθηκόντων της ΕΚΤ ανά λειτουργία (2019-21)

(εκατ. ευρώ)

Οι κατηγορίες του Πίνακα 8 χρησιμοποιούνται για τον επιμερισμό του ετήσιου κόστους που θα ανακτηθεί από τα ετήσια εποπτικά τέλη, τα οποία καταβάλλουν οι εποπτευόμενες οντότητες με βάση το αν χαρακτηρίζονται σημαντικές ή λιγότερο σημαντικές για εποπτικούς σκοπούς. Σύμφωνα με τη μεθοδολογία επιμερισμού των ετήσιων εποπτικών τελών που προβλέπεται στο άρθρο 8 του Κανονισμού σχετικά με τα Εποπτικά Τέλη^[85], το κόστος που συνδέεται με οριζόντια καθήκοντα και εξειδικευμένες υπηρεσίες επιμερίζεται αναλογικά με βάση το πλήρες κόστος της εποπτείας των σημαντικών ιδρυμάτων και το κόστος επίβλεψης της εποπτείας των λιγότερο σημαντικών ιδρυμάτων αντίστοιχα. Για κάθε κατηγορία, τα μεγέθη κόστους που αναφέρονται περιλαμβάνουν το αναλογούν τμήμα των κοινών υπηρεσιών που παρέχουν οι υποστηρικτικές υπηρεσιακές μονάδες της ΕΚΤ.

Τηρουμένης της δέσμευσης της ΕΚΤ για διαφάνεια και λογοδοσία, έγιναν προσαρμογές στην υποβολή πληροφόρησης σχετικά με τις δαπάνες της ΕΚΤ για τα εποπτικά της καθήκοντα. Ο Πίνακας 9 παρέχει πιο αναλυτικά στοιχεία για τις δαπάνες με βάση τις πραγματοποιηθείσες δραστηριότητες, ήτοι:

• εποπτεία και επίβλεψη μέσω αναφορών, συμπεριλαμβανομένου του κόστους συμμετοχής της ΕΚΤ σε Μικτές Εποπτικές Ομάδες και του κόστους των δραστηριοτήτων επίβλεψης των λιγότερο σημαντικών τραπεζών ή τραπεζικών ομίλων,
• συμμετοχή της ΕΚΤ σε επιτόπιες επιθεωρήσεις, συμπεριλαμβανομένων των διασυνοριακών αποστολών,
• λειτουργίες πολιτικής, συμβουλευτικές και κανονιστικές, μεταξύ άλλων αξιολογήσεις σημαντικότητας, αδειοδοτήσεις, συνεργασία με άλλους φορείς, μεθοδολογία και σχεδιασμός, διασφάλιση ποιότητας εποπτικού έργου, διαδικασίες συμμόρφωσης και επιβολή κυρώσεων,
• διαχείριση κρίσεων,
• μακροπροληπτικά καθήκοντα, συμπεριλαμβανομένων όσων αφορούν τη διενέργεια ασκήσεων προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων και τις εποπτικές πολιτικές,
• εποπτική στατιστική που αφορά το πλαίσιο υποβολής δεδομένων,
• λήψη αποφάσεων από το Εποπτικό Συμβούλιο, τη Γραμματεία και τις νομικές υπηρεσίες του.

Πίνακας 9

Δαπάνες για τα εποπτικά καθήκοντα της ΕΚΤ

(εκατ. ευρώ)

Σε ό,τι αφορά τις εξελίξεις στα συστήματα πληροφορικής, η αύξηση των δαπανών που παρατηρήθηκαν στις λειτουργίες πολιτικής και στις συμβουλευτικές και κανονιστικές λειτουργίες, καθώς και στις μακροπροληπτικές αρμοδιότητες σχετίζονται με το σύστημα IMAS και την πλατφόρμα STAR για την αναφορά αποτελεσμάτων προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων. Οι αυξημένες δαπάνες στην κατηγορία “Εποπτικό Συμβούλιο, γραμματεία και νομικές υπηρεσίες Εποπτείας” προήλθαν κατά το μεγαλύτερο μέρος τους από επενδύσεις σημαντικού ύψους σε εποπτικές τεχνολογίες (SupTech), οι οποίες αξιοποιούν τις δυνατότητες της τεχνητής νοημοσύνης και άλλων πρωτοποριακών τεχνολογιών στο πλαίσιο της τραπεζικής εποπτείας, για εσωτερικούς και εξωτερικούς εμπλεκόμενους φορείς.

Πέραν των εσωτερικών της πόρων, η ΕΚΤ χρησιμοποιεί και εξωτερικούς συμβούλους, οι οποίοι παρέχουν εμπειρογνωμοσύνη ή ολοκληρωμένες συμβουλευτικές υπηρεσίες υπό την καθοδήγηση εξειδικευμένων στελεχών της ΕΚΤ για την αντιμετώπιση προσωρινών ελλείψεων σε πόρους. Το 2021 η ΕΚΤ δαπάνησε 38,9 εκατ. ευρώ σε συμβουλευτικές υπηρεσίες για τα κύρια εποπτικά της καθήκοντα, δηλ. 8,5 εκατ. ευρώ περισσότερα σε σύγκριση με το 2020. Από το ποσό αυτό, τα 23,7 εκατ. ευρώ αφορούν εξωτερικούς πόρους που δαπανήθηκαν σε εξελίξεις στα συστήματα πληροφορικής, τα 7,9 εκατ. ευρώ αφορούν συνολικές αξιολογήσεις και τα 6,4 εκατ. ευρώ αφορούν την εκτέλεση τακτικών καθηκόντων επιτόπιας εποπτείας, συμπεριλαμβανομένων των διασυνοριακών αποστολών. Περισσότερες πληροφορίες για τις δραστηριότητες αυτές διατίθενται στο Κεφάλαιο 1.

Το 2021 συνεχίστηκε η μείωση των δαπανών για υπηρεσιακά ταξίδια που σχετίζονται με δραστηριότητες άμεσης εποπτείας των σημαντικών και λιγότερο σημαντικών ιδρυμάτων, σε 0,3 εκατ. ευρώ, αντανακλώντας τον συνεχιζόμενο αντίκτυπο της πανδημίας στα ταξίδια.

Στην Ετήσια Έκθεση για την εποπτική δραστηριότητα 2020, η ΕΚΤ εφάρμοσε για πρώτη φορά την ανάλυση των δαπανών που εστιάζεται στον σκοπό τους, δείχνοντας τον επιμερισμό του κόστους ανά κατηγορία, με βάση το κόστος και τις κοινές υπηρεσίες που καταλογίζονται άμεσα στην Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ.

Διάγραμμα 22

Κόστος εποπτικών καθηκόντων της ΕΚΤ ανά κατηγορία

(εκατ. ευρώ)

Οι άμεσα καταλογιστέες δαπάνες συνίστανται σε: κόστος κύριου εποπτικού προσωπικού, κόστος εποπτικών πρωτοβουλιών (συμπεριλαμβανομένου του κόστους που αφορά τις συνολικές αξιολογήσεις), λοιπές λειτουργικές δαπάνες όπως υπηρεσιακά ταξίδια και κατάρτιση, κόστος εξειδικευμένων συστημάτων πληροφορικής όπως το σύστημα IMAS, η πλατφόρμα STAR και τα συναφή έργα, καθώς και κόστος εποπτικών τεχνολογιών (SupTech).

Η κατηγορία των κοινών υπηρεσιών περιλαμβάνει υπηρεσίες που χρησιμοποιούνται τόσο από τη λειτουργία κεντρικής τραπεζικής όσο και από τη λειτουργία τραπεζικής εποπτείας, οι οποίες ομαδοποιούνται ως εξής: υπηρεσίες κτιριακών εγκαταστάσεων και υποδομών, υπηρεσίες διοίκησης ανθρώπινου δυναμικού, κοινές υπηρεσίες πληροφορικής, κοινές νομικές και διοικητικές υπηρεσίες, κοινές υπηρεσίες εσωτερικής επιθεώρησης, επικοινωνιακές και μεταφραστικές υπηρεσίες, και άλλες υπηρεσίες. Το κόστος αυτών των κοινών υπηρεσιών επιμερίζεται μεταξύ των δύο λειτουργιών, χρησιμοποιώντας έναν μηχανισμό κατανομής του κόστους που εφαρμόζει καθιερωμένους δείκτες μέτρησης, όπως τα ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης, οι χώροι γραφείων και ο αριθμός των αιτημάτων μετάφρασης. Καθώς η ΕΚΤ έχει δεσμευθεί να επιδιώκει με κάθε τρόπο τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας, εξειδικεύει συστηματικά τους δείκτες μέτρησης της κατανομής του κόστους.

Το 2021 οι συνολικές πραγματοποιηθείσες δαπάνες ήταν 577,5 εκατ. ευρώ. Οι άμεσα καταλογιστέες δαπάνες ανήλθαν σε 337,9 εκατ. ευρώ και το κόστος κοινών υπηρεσιών ανήλθε σε 239,6 εκατ. ευρώ, δηλαδή 58,5% και 41,5% αντίστοιχα των δαπανών που πραγματοποιήθηκαν.

Η απόσβεση του συστήματος IMAS και της πλατφόρμας STAR συνέβαλε στην αύξηση των άμεσα καταλογιστέων δαπανών για έργα συστημάτων πληροφορικής και συναφή έργα, ύψους 17,0 εκατ. ευρώ. Οι άμεσα καταλογιστέες δαπάνες για SupTech ανήλθαν σε 14,9 εκατ. ευρώ.

Το 2021 οι δαπάνες για τις κοινές υπηρεσίες μειώθηκαν κατά 11,2 εκατ. ευρώ έναντι του 2020. Εξακολούθησε να υπάρχει μεγάλη ζήτηση κτιριακών εγκαταστάσεων και υποδομών, ώστε να διασφαλιστεί η διατήρηση ασφαλούς εργασιακού περιβάλλοντος στις εγκαταστάσεις της ΕΚΤ. Όμως, αυτό υπεραντισταθμίστηκε από τη μείωση των κοινών υπηρεσιών πληροφορικής και διοίκησης ανθρώπινου δυναμικού, αντανακλώντας τη βελτίωση της άμεσης κατανομής των υπηρεσιών.

6.2 Οι προοπτικές για τα εποπτικά τέλη το 2022

Δεδομένου του χαμηλότερου επιπέδου των πραγματοποιηθεισών δαπανών της ΕΚΤ για καθήκοντα τραπεζικής εποπτείας τα δύο τελευταία χρόνια, η ΕΚΤ συνέχισε να εφαρμόζει συντηρητική προσέγγιση για την εκτίμηση των δαπανών για το 2022. Έτσι, το εκτιμώμενο ύψος του εποπτικού τέλους για το 2022 διαμορφώθηκε σε 624,1 εκατ. ευρώ. Οι πλήρεις εκτιμώμενες δαπάνες της ΕΚΤ για τα εποπτικά της καθήκοντα το 2022 ανέρχονται σε 678,9 εκατ. ευρώ, Σε αυτά περιλαμβάνονται η αναμενόμενη επάνοδος σε πιο φυσιολογικά επίπεδα δραστηριότητας, συνεχιζόμενες επενδύσεις στην εξέλιξη των συστημάτων πληροφορικής που αφορούν την τραπεζική εποπτεία, συμπεριλαμβανομένου του κόστους συμβουλευτικής υποστήριξης σε σχέση με την πλατφόρμα STAR, καθώς και η αύξηση των δαπανών προσωπικού που σχετίζονται με τα 25 ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης που εγκρίθηκαν από το Διοικητικό Συμβούλιο το 2020 για τον ΕΕΜ και συναφείς κοινές υπηρεσίες.

Η ΕΚΤ θα συνεχίσει να ανταποκρίνεται με ευελιξία στους εκάστοτε εξωτερικούς παράγοντες σε περίπτωση που οι συνθήκες επιτρέψουν την επαναφορά πιο φυσιολογικών επιπέδων δραστηριότητας το 2022.

Σύμφωνα με τη δέσμευσή της να επιτύχει σταθερότητα του κόστους μεσοπρόθεσμα, το 2023 η ΕΚΤ προβλέπει σταθεροποίηση των εκτιμώμενων δαπανών στο πλαίσιο των καθηκόντων της που αφορούν την ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία.

Πίνακας 10

Εκτιμώμενο κόστος της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ το 2022 ανά λειτουργία

(εκατ. ευρώ)

Τα ετήσια εποπτικά τέλη για το 2022, που θα επιβληθούν το 2023, θα γνωστοποιηθούν μετά τη λήξη της περιόδου επιβολής τελών και θα περιλαμβάνουν τις πραγματοποιηθείσες δαπάνες για το σύνολο του 2022, ύστερα από προσαρμογή ως προς τα ποσά που επιστράφηκαν σε μεμονωμένες τράπεζες ή εισπράχθηκαν από μεμονωμένες τράπεζες για προηγούμενες περιόδους επιβολής τελών, εισπραχθέντες τόκους υπερημερίας και τέλη ανεπίδεκτα εισπράξεως. Η ποσοστιαία κατανομή του συνολικού ποσού τελών που θα επιβληθούν ανά κατηγορία ιδρυμάτων εκτιμάται στο 95,6% για τα σημαντικά ιδρύματα και στο 4,4% για τα λιγότερο σημαντικά ιδρύματα.

Πίνακας 11

Εκτιμώμενες δαπάνες για τα τραπεζικά καθήκοντα της ΕΚΤ το 2022

(εκατ. ευρώ)

6.3 Πλαίσιο εποπτικών τελών για το 2021

Ο Κανονισμός ΕΕΜ και ο Κανονισμός σχετικά με τα εποπτικά τέλη συναποτελούν το νομικό πλαίσιο βάσει του οποίου η ΕΚΤ επιβάλλει ετήσιο εποπτικό τέλος για τις δαπάνες που πραγματοποιεί κατά την εκτέλεση των εποπτικών της καθηκόντων. Ο Κανονισμός σχετικά με τα εποπτικά τέλη και η σχετική Απόφαση^[86] θεσπίζουν τις μεθόδους για: (α) τον καθορισμό του συνολικού ποσού του ετήσιου εποπτικού τέλους, (β) τον υπολογισμό του ποσού που πρέπει να καταβάλει κάθε εποπτευόμενο ίδρυμα και (γ) την είσπραξη του ετήσιου εποπτικού τέλους.

Το 2021 η ΕΚΤ ολοκλήρωσε την υλοποίηση των αλλαγών που προέκυψαν από την επανεξέταση του πλαισίου της για τα εποπτικά τέλη το 2019. Το νέο γλωσσικό καθεστώς, σύμφωνα με το οποίο οι ειδοποιήσεις καταβολής εποπτικού τέλους της ΕΚΤ εκδίδονται σε όλες τις επίσημες γλώσσες της ΕΕ, εφαρμόστηκε τον Απρίλιο του 2021. Ως εκ τούτου, τα ιδρύματα έλαβαν την ειδοποίηση καταβολής τέλους για το 2020 στη γλώσσα της ΕΕ που προτιμούν. Η διαδικασία που σχετίζεται με την κοινοποίηση της πρόθεσης εξαίρεσης των στοιχείων ενεργητικού ή/και της έκθεσης σε κίνδυνο θυγατρικών εγκατεστημένων σε μη συμμετέχουσες χώρες αυτοματοποιήθηκε με επιτυχία, γεγονός που επέτρεψε στις τράπεζες να γνωστοποιήσουν στην ΕΚΤ τις προθέσεις τους εντός της προθεσμίας της 30ής Σεπτεμβρίου 2021. Επιπλέον, καθώς η ΕΚΤ προχώρησε στην εκ των υστέρων τιμολόγηση των πραγματοποιηθεισών δαπανών το 2020, δεν γίνεται πλέον μεταφορά πλεονάσματος ή ελλείμματος από προηγούμενα έτη.

6.4 Συνολικό ποσό που θα χρεωθεί για την περίοδο επιβολής τελών 2021

Τα ετήσια εποπτικά τέλη που θα χρεωθούν το 2021 για την περίοδο επιβολής τελών 2021 ανέρχονται σε 577,5 εκατ. ευρώ. Το ποσό αυτό αφορά σχεδόν αποκλειστικά τις πραγματοποιηθείσες ετήσιες δαπάνες για το 2021, που ανέρχονται σε 577,5 εκατ. ευρώ, ύστερα από προσαρμογή ίση με 47.000 ευρώ για εισπραχθέντες τόκους υπερημερίας.

Τα ετήσια εποπτικά τέλη προσαρμόζονται επίσης ως προς (α) τα ποσά που επιστράφηκαν σε μεμονωμένες τράπεζες ή εισπράχθηκαν από μεμονωμένες τράπεζες για προηγούμενες περιόδους επιβολής τελών και (β) τα διαγραφέντα ποσά από τέλη ανεπίδεκτα εισπράξεως. Το 2021 δεν χρειάστηκαν τέτιοες προσαρμογές.

Το ποσό που ανακτάται μέσω των ετήσιων εποπτικών τελών διακρίνεται σε δύο μέρη. Η διάκριση αφορά το καθεστώς των εποπτευόμενων οντοτήτων, αν δηλαδή πρόκειται για σημαντικό ή λιγότερο σημαντικό ίδρυμα, κάτι που αντανακλά τους διαφορετικούς βαθμούς σχολαστικότητας που απαιτείται από την ΕΚΤ.

Το 2021 το συνολικό ποσό που θα χρεωθεί είναι 546,1 εκατ. ευρώ για τα σημαντικά ιδρύματα και 31,4 εκατ. ευρώ για τα λιγότερο σημαντικά ιδρύματα. Ο επιμερισμός των δαπανών βασίζεται σε ένα βελτιωμένο σύστημα που επιτρέπει τον καταμερισμό του κόστους στις επιμέρους κατηγορίες με μεγαλύτερη ακρίβεια. Για το 2021, τα σημαντικά ιδρύματα θα καταβάλουν το 94,6% του συνολικού κόστους της τραπεζικής εποπτείας για την αντίστοιχη περίοδο επιβολής τελών και τα λιγότερο σημαντικά ιδρύματα θα καταβάλουν το 5,4%.

Πίνακας 12

Συνολικά έσοδα από καθήκοντα τραπεζικής εποπτείας

(εκατ. ευρώ)

6.5 Εποπτικά τέλη ανά τράπεζα

Σε επίπεδο επιμέρους τραπεζών, τα τέλη υπολογίζονται ανάλογα με τη σπουδαιότητα και το προφίλ κινδύνου κάθε τράπεζας, με βάση ετήσια στοιχεία των εποπτευόμενων τραπεζών. Για τις περισσότερες τράπεζες, η ημερομηνία αναφοράς των στοιχείων είναι η 31ή Δεκεμβρίου του προηγούμενου έτους. Για τις τράπεζες των οποίων η υπαγωγή σε εποπτεία στο υψηλότερο επίπεδο ενοποίησης αρχίζει εντός της περιόδου επιβολής τελών, η ΕΚΤ λαμβάνει υπόψη το σύνολο του ενεργητικού και τη συνολική έκθεση σε κίνδυνο, όπως δηλώνονται από την τράπεζα κατά την ημερομηνία αναφοράς που είναι πλησιέστερη στην 31η Δεκεμβρίου. Έπειτα, με βάση αυτά τα μεγέθη υπολογίζει τη μεταβλητή συνιστώσα του εποπτικού τέλους για όλους τους μήνες για τους οποίους το υπόχρεο ίδρυμα οφείλει να το καταβάλει.^[87] Στη συνέχεια, το εποπτικό τέλος που υπολογίζεται ανά τράπεζα χρεώνεται μέσω ετήσιων πληρωμών.

Σχήμα 3

Η μεταβλητή συνιστώσα του εποπτικού τέλους καθορίζεται με βάση τη σπουδαιότητα και το προφίλ κινδύνου της τράπεζας

Το εποπτικό τέλος υπολογίζεται στο υψηλότερο επίπεδο ενοποίησης εντός των κρατών-μελών που συμμετέχουν στον ΕΕΜ. Περιλαμβάνει μια μεταβλητή συνιστώσα και μια ελάχιστη συνιστώσα εποπτικού τέλους. Η τελευταία αφορά ένα ποσοστό ίσο για όλες τις τράπεζες που αντιστοιχεί στο 10% του συνολικού ποσού προς ανάκτηση. Για τις μικρότερες σημαντικές τράπεζες, με ενεργητικό έως 10 δισεκ. ευρώ, εφαρμόζεται το ήμισυ της ελάχιστης συνιστώσας. Από το 2020, εφαρμόζεται το ήμισυ της ελάχιστης συνιστώσας και για τις μικρότερες σημαντικές τράπεζες με ενεργητικό έως 1 δισεκ. ευρώ.

Το άρθρο 7 του Κανονισμού σχετικά με τα εποπτικά τέλη προβλέπει ότι απαιτείται τροποποίηση του αντίστοιχου εποπτικού τέλους όταν επέρχονται οι εξής μεταβολές στην κατάσταση μιας τράπεζας: (α) μεταβολή του εποπτικού χαρακτηρισμού της εποπτευόμενης οντότητας από σημαντική σε λιγότερο σημαντική ή το αντίστροφο, (β) χορήγηση άδειας λειτουργίας σε νέα εποπτευόμενη οντότητα ή (γ) ανάκληση υπάρχουσας άδειας λειτουργίας. Ως αποτέλεσμα της εκ των υστέρων τιμολόγησης, η πλειονότητα των μεταβολών σχετιζόμενων με το άρθρο 7 που επήλθαν εντός του έτους συμπεριλήφθηκε στον καθιερωμένο υπολογισμό του τέλους. Ως εκ τούτου, η ΕΚΤ δεν εξέδωσε πρόσθετες αποφάσεις για τα εποπτικά τέλη το 2021 προκειμένου να συμπεριληφθούν στα ετήσια εποπτικά τέλη που θα τιμολογηθούν το 2022.

Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τα εποπτικά τέλη διατίθενται στον δικτυακό τόπο της ΕΚΤ για την τραπεζική εποπτεία. Ο εν λόγω δικτυακός τόπος ενημερώνεται τακτικά με χρήσιμες, πρακτικές πληροφορίες και μεταφράζεται σε όλες τις επίσημες γλώσσες της ΕΕ.

6.6 Άλλα έσοδα που συνδέονται με καθήκοντα τραπεζικής εποπτείας

Η ΕΚΤ έχει το δικαίωμα να επιβάλλει διοικητικές κυρώσεις στις εποπτευόμενες οντότητες για μη συμμόρφωση προς τις υποχρεώσεις τους βάσει του κανονιστικού πλαισίου προληπτικής τραπεζικής εποπτείας (συμπεριλαμβανομένων των εποπτικών αποφάσεων της ΕΚΤ). Τα σχετικά έσοδα δεν λαμβάνονται υπόψη στον υπολογισμό των ετήσιων εποπτικών τελών. Από τον Κανονισμό σχετικά με τα εποπτικά τέλη προκύπτει ότι ούτε οι αποζημιώσεις προς τρίτους ούτε τα διοικητικά πρόστιμα (κυρώσεις) που πρέπει να καταβάλουν οι εποπτευόμενες οντότητες στην ΕΚΤ επηρεάζουν το εποπτικό τέλος. Οι διοικητικές κυρώσεις στις εποπτευόμενες οντότητες καταγράφονται ως έσοδα στα αποτελέσματα χρήσης της ΕΚΤ. Τα έσοδα από κυρώσεις σε εποπτευόμενες οντότητες το 2021 ανήλθαν σε 0,6 εκατ. ευρώ.

Επίσης, σε περίπτωση δικαστικής ακύρωσης διοικητικών προστίμων από προηγούμενες περιόδους, η ΕΚΤ επιστρέφει τα ποσά στις εν λόγω εποπτευόμενες οντότητες. Το 2021 πραγματοποιήθηκαν επιστροφές ύψους 4,8 εκατ. ευρώ. Οι επιστροφές αφορούσαν διοικητικές κυρώσεις που είχαν επιβληθεί από την ΕΚΤ σε τρεις εποπτευόμενες οντότητες εντός του ίδιου ομίλου, σχετικά με τις οποίες οι συναφείς αποφάσεις ακυρώθηκαν εν μέρει από το δικαστήριο. Οι δαπάνες αυτές δεν συμπεριλήφθηκαν στον υπολογισμό των ετήσιων εποπτικών τελών, αλλά καταγράφονται στα αποτελέσματα χρήσης της ΕΚΤ και μειώνουν το καθαρό αποτέλεσμά της.

7 Νομικές πράξεις που υιοθετήθηκαν από την ΕΚΤ

Οι νομικές πράξεις που υιοθετήθηκαν από την ΕΚΤ περιλαμβάνουν κανονισμούς, αποφάσεις, κατευθυντήριες γραμμές και συστάσεις προς τις ΕΑΑ (όπως προβλέπεται στο Άρθρο 9(1)(3) του Κανονισμού ΕΕΜ και στο Άρθρο 22 του Κανονισμού για το πλαίσιο ΕΕΜ). Στην παρούσα ενότητα παρατίθενται οι νομικές πράξεις σχετικά με την τραπεζική εποπτεία που υιοθετήθηκαν το 2021 από την ΕΚΤ και δημοσιεύθηκαν στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή/και τον δικτυακό τόπο της ΕΚΤ. Περιλαμβάνονται οι νομικές πράξεις που υιοθετήθηκαν βάσει του άρθρου 4 παρ. 3 του Κανονισμού EEM και άλλες συναφείς νομικές πράξεις.

7.1 Κανονισμοί της ΕΚΤ

ΕΚΤ/2021/24
Κανονισμός (ΕΕ) 2021/943 της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας της 14ης Μαΐου 2021 που τροποποιεί τον Κανονισμό (ΕΕ) 2015/534 για την υποβολή εποπτικών αναφορών σχετικά με χρηματοοικονομική πληροφόρηση (ΕΕ L 210, 14.6.2021, σελ. 1)

7.2 Άλλες νομικές πράξεις της ΕΚΤ εκτός των κανονισμών

ΕΚΤ/2021/7
Απόφαση (ΕΕ) 2021/432 της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας της 1ης Μαρτίου 2021 που τροποποιεί την απόφαση (ΕΕ) 2017/1198 σχετικά με την υποβολή σχεδίων χρηματοδότησης πιστωτικών ιδρυμάτων από τις εθνικές αρμόδιες αρχές στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΕ L 86, 12.3.2021, σελ. 14)

EKT/2021/8
Απόφαση (ΕΕ) 2021/490 της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας της 12ης Μαρτίου 2021 σχετικά με το συνολικό ποσό ετήσιων εποπτικών τελών για το 2020 (EE L 101, 23.3.2021, σελ. 107)

ΕΚΤ/2021/27
Απόφαση (EΕ) 2021/1074 της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας της 18ης Ιουνίου 2021 σχετικά με την προσωρινή εξαίρεση ορισμένων ανοιγμάτων έναντι κεντρικών τραπεζών από το μέτρο του συνολικού ανοίγματος λόγω της πανδημίας του COVID‑19 και την κατάργηση της απόφασης (ΕΕ) 2020/1306 (ΕΕ L 230Ι, 30.6.2021, σελ. 1)

ΕΚΤ/2021/31
Σύσταση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας της 23ης Ιουλίου 2021 σχετικά με την κατάργηση της σύστασης ΕΚΤ/2020/62 (ΕΕ C 303, 29.7.2021, σελ. 1)

ECB/2021/33
Απόφαση (ΕΕ) 2021/1437 της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας της 3ης Αυγούστου 2021 που τροποποιεί την απόφαση (ΕΕ) 2017/934 σχετικά με την κατ’ εξουσιοδότηση έκδοση αποφάσεων όσον αφορά τη σημασία των εποπτευόμενων οντοτήτων (ΕΕ L 314, 6.9.2021, σελ. 1)

ΕΚΤ/2021/34
Απόφαση (ΕΕ) 2021/1438 της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας της 3ης Αυγούστου 2021 που τροποποιεί την απόφαση (EΕ) 2017/935 σχετικά με την κατ’ εξουσιοδότηση έκδοση αποφάσεων αξιολόγησης της καταλληλότητας και τις απαιτήσεις καταλληλότητας (ΕΕ L 314, 6.9.2021, σελ. 3)

ΕΚΤ/2021/35
Απόφαση (ΕΕ) 2021/1439 της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας της 3ης Αυγούστου 2021 που τροποποιεί την απόφαση (EΕ) 2018/546 σχετικά με την κατ’ εξουσιοδότηση έκδοση αποφάσεων που αφορούν ίδια κεφάλαια (ΕΕ L 314, 6.9.2021, σελ. 8)

ΕΚΤ/2021/36
Απόφαση (ΕΕ) 2021/1440 της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας της 3ης Αυγούστου 2021 που τροποποιεί την απόφαση (ΕΕ) 2019/1376 σχετικά με την κατ’ εξουσιοδότηση έκδοση αποφάσεων που αφορούν τη χορήγηση διαβατηρίου, την απόκτηση ειδικών συμμετοχών και την ανάκληση της άδειας λειτουργίας πιστωτικών ιδρυμάτων (ΕΕ L 314, 6.9.2021, σελ. 14)

ΕΚΤ/2021/37
Απόφαση (ΕΕ) 2021/1441 της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας της 3ης Αυγούστου 2021 που τροποποιεί την απόφαση (ΕΕ) 2019/322 σχετικά με την κατ’ εξουσιοδότηση έκδοση αποφάσεων που αφορούν εποπτικές εξουσίες χορηγούμενες βάσει εθνικής νομοθεσίας (ΕΕ L 314, 6.9.2021, σελ. 17)

ΕΚΤ/2021/38
Απόφαση (ΕΕ) 2021/1442 της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας της 3ης Αυγούστου 2021 σχετικά με την κατ’ εξουσιοδότηση έκδοση αποφάσεων που αφορούν εσωτερικά υποδείγματα και την παράταση προθεσμιών (ΕΕ L 314, 6.9.2021, σελ. 22)

ΕΚΤ/2021/39
Απόφαση (ΕΕ) 2021/1396 της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας της 13ης Αυγούστου 2021 που τροποποιεί την απόφαση ΕΚΤ/2014/29 σχετικά με την υποβολή στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα εποπτικών δεδομένων τα οποία παρέχουν οι εποπτευόμενες οντότητες στις εθνικές αρμόδιες αρχές σύμφωνα με τους εκτελεστικούς κανονισμούς της Επιτροπής (ΕΕ) αριθ. 680/2014 και (ΕΕ) 2016/2070 (ΕΕ L 300, 24.8.2021, σελ. 74)

ΕΚΤ/2021/40
Απόφαση (ΕΕ) 2021/1443 της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας της 26ης Αυγούστου 2021 σχετικά με την ανάθεση της έκδοσης κατ’ εξουσιοδότηση αποφάσεων εσωτερικών υποδειγμάτων και αποφάσεων παράτασης προθεσμιών σε προϊσταμένους υπηρεσιακών μονάδων (ΕΕ L 314, 6.9.2021, σελ. 30)

ΕΚΤ/2021/42
Απόφαση (ΕΕ) 2021/1486 της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας της 7ης Σεπτεμβρίου 2021 που θεσπίζει εσωτερικούς κανόνες αναφορικά με περιορισμούς δικαιωμάτων των υποκειμένων δεδομένων σε σχέση με τα καθήκοντα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας που αφορούν την προληπτική εποπτεία των πιστωτικών ιδρυμάτων (ΕΕ L 328, 16.9.2021, σελ. 15)

Διορθωτικό στην απόφαση (ΕΕ) 2021/1074 της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, της 18ης Ιουνίου 2021, σχετικά με την προσωρινή εξαίρεση ορισμένων ανοιγμάτων έναντι κεντρικών τραπεζών από το μέτρο του συνολικού ανοίγματος λόγω της πανδημίας του COVID-19 και την κατάργηση της απόφασης (ΕΕ) 2020/1306 (ΕΚΤ/2021/27) (Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης L 230 I, 30/6/2021) (ΕΕ L 234, 2.7.2021, σελ. 102)