Przedmowa prezes EBC Christine Lagarde

Rok 2020 upłynął pod znakiem pandemii koronawirusa (COVID‑19), która doprowadziła do gwałtownego skurczenia się gospodarki. EBC, europejski nadzór bankowy i rządy krajowe wspólnie prowadziły skoordynowaną walkę z kryzysem i zapewniły społeczeństwu, firmom i całej gospodarce wsparcie na niespotykaną dotąd skalę, żeby pomóc im przetrwać ten trudny czas.

Obecny kryzys unaocznił też korzyści, jakie przynosi istnienie jednolitego zbioru przepisów i jednego wspólnego organu nadzoru dla całej unii bankowej. Dzięki stosowaniu wobec całego systemu bankowego wysokich wspólnych standardów nadzorczych Nadzór Bankowy EBC sprawił, że banki są lepiej przygotowane na silne szoki, takie jak obecny kryzys. Dlatego cieszę się także, że w zeszłym roku do unii bankowej dołączyły Chorwacja i Bułgaria. Jestem pewna, że oba te kraje odczują korzystny wpływ, jaki jednolite zasady – a następnie wspólna waluta – wywierają na stabilność finansową, odporność i wzrost gospodarczy.

Kiedy wybuchł kryzys, europejskie banki miały solidne bufory kapitałowe i płynnościowe oraz duży potencjał operacyjny. I dotychczas wykazują wysoką odporność. Udało im się przetrwać straty i utrzymać podaż kredytów na zasadniczo stabilnym poziomie, a w ten sposób – zapobiec znacznemu wzrostowi liczby przedsiębiorstw i gospodarstw domowych niezdolnych do wypełnienia swoich zobowiązań finansowych.

Niemniej w miarę jak programy pomocowe w poszczególnych krajach europejskich zaczną wygasać, coraz bardziej zauważalny będzie wzrost zadłużenia gospodarki i uwidoczni się więcej słabości. W rezultacie banki będą bardziej narażone na ryzyko kredytowe, co w połączeniu z potencjalną korektą na rynku może zaszkodzić ich sytuacji kapitałowej.

Jednocześnie obecny kryzys pogłębi problemy strukturalne, które już w ostatnich latach osłabiały efektywność europejskiego sektora bankowego. Zyski europejskich banków od dawna są niskie i prawdopodobnie takie pozostaną w 2021, ponieważ na pewno zwiększą się straty kredytowe. Ta sytuacja w połączeniu z obecną nadpodażą usług w systemie bankowym zmusi banki do dalszego wzmacniania zarządzania wewnętrznego, poprawy efektywności kosztowej i różnicowania źródeł przychodów, co pozwoli im lepiej wspierać odbudowę gospodarki.

Nadal musimy też myśleć o przyszłości. W 2020 opublikowaliśmy przewodnik EBC dotyczący ryzyk klimatycznych i środowiskowych, co postawiło nas w awangardzie walki z zagrożeniami związanymi ze zmianą klimatu w skali światowej. Dodatkowo pandemia nadała większego impetu cyfryzacji. W tej sytuacji koniecznie musimy nadążać za rozwojem zagrożeń cybernetycznych i informatycznych.

I wreszcie – trzeba ukończyć budowę unii bankowej. W walce z wyzwaniami, jakie przyniósł rok 2020, bardzo pomogło wzmacnianie wspólnego europejskiego podejścia we wszystkich możliwych obszarach. Także w nadchodzących latach będzie to miało kluczowe znaczenie dla osiągnięcia trwałego ożywienia gospodarczego.

Wywiad z Andreą Enrią, przewodniczącym Rady ds. Nadzoru

Rok 2020 był zdecydowanie niezwykły. Jakie Pan z niego wyciągnął wnioski?

To rzeczywiście był niezwykły i nadzwyczaj trudny rok. Nie dość, że w wyniku pandemii stanęliśmy w obliczu bezprecedensowego szoku gospodarczego, to – tak samo jak wszyscy w Europie – nagle zostaliśmy zamknięci w domach i mogliśmy się kontaktować ze współpracownikami jedynie wirtualnie. Wielu z nas zetknęło się z przypadkami zarażenia koronawirusem (COVID‑19) wśród rodziny, przyjaciół i znajomych. Niestety wśród ofiar pandemii byli także nasi współpracownicy.

Ale pomimo wszystkich trudności sprostaliśmy wyzwaniu. Połączyliśmy siły i szybko przedstawiliśmy wspólną europejską odpowiedź na rozwijający się kryzys. Pierwsze decyzje ogłosiliśmy już 12 marca, czyli zaledwie trzy dni po wprowadzeniu w Europie pierwszego krajowego lockdownu.

Byłem pod wrażeniem poczucia wspólnego celu przyświecającego naszym działaniom. Było to widać na wszystkich płaszczyznach: w Radzie ds. Nadzoru, w poszczególnych działach i między działami, we współpracy z właściwymi organami krajowymi, wśród wspólnych zespołów nadzorczych – i w skali jeszcze szerszej. Ten bardzo trudny rok przypomniał nam, jak ważna jest nasza rola i ile satysfakcji płynie z zespołowej pracy na rzecz wspólnego dobra: z ochrony stabilności finansowej w czasach przepełnionych niepewnością i lękiem.

Jaki wkład miał europejski nadzór bankowy w ogólnoświatową odpowiedź na pandemię?

W pierwszym rzędzie dążyliśmy do tego, żeby banki mogły nadal udzielać wsparcia finansowego gospodarstwom domowym oraz małym i dużym firmom zdolnym do przetrwania. Chcieliśmy w ten sposób uniknąć wtórnych skutków zapaści kredytowej, które byłyby druzgocące. Dlatego też musieliśmy dość szybko przeorientować nasze działania nadzorcze: zapewniliśmy bankom tymczasowe odciążenie kapitałowe i operacyjne, żeby mogły złapać oddech i nieprzerwanie udzielać kredytów gospodarstwom domowym oraz małym i dużym firmom, a jednocześnie absorbować straty wywołane przez jedną z najcięższych w historii recesji.

To odciążenie było postrzegane jako zamiar zmniejszenia restrykcyjności nadzoru. Czy zgadza się Pan z tą opinią?

Wprowadzone środki absolutnie nie są sprzeczne z naszym głównym zadaniem, jakim jest prowadzenie rygorystycznych i wysokiej jakości działań nadzorczych. Po kryzysie lat 2008−2009 ciężko pracowaliśmy nad tym, żeby banki podczas dobrej koniunktury zbudowały bufory kapitałowe i płynnościowe, które będzie można wykorzystać w trudnych czasach. Takie czasy nastały, kiedy wybuchł kryzys COVID‑19. Nasze działania są więc zgodne z literą i duchem reform finansowych przeprowadzonych po ostatnim wielkim kryzysie.

Zresztą ani na chwilę nie obniżyliśmy intensywności nadzoru: wymagaliśmy od banków dokładnego mierzenia ryzyka i zarządzania nim oraz wciąż poddawaliśmy ich osąd krytycznej weryfikacji, żeby poziom ostrożności był współmierny do wysokiej niepewności wywołanej przez pandemię.

Jak w to wszystko wpisuje się pragmatyczny proces SREP?

Jako nadzorcy musimy być elastyczni. Musimy dostosowywać nasze podejście i działania odpowiednio do rozwoju sytuacji, tak aby osiągnąć jak największą skuteczność. Nadal stosujemy się do wytycznych Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego, ale postanowiliśmy, że w 2020 proces przeglądu i oceny nadzorczej (SREP) skoncentruje się na tym, jak banki radzą sobie z zagrożeniami i ryzykami dla kapitału i płynności wynikającymi z kryzysu. Jednocześnie utrzymaliśmy bez zmian wymogi i zalecenia kapitałowe w ramach filaru II (narzuty P2R i P2G) i postanowiliśmy nie aktualizować punktacji SREP, chyba że było to uzasadnione wyjątkowymi okolicznościami dotyczącymi konkretnych banków. Nasze zastrzeżenia nadzorcze przekazywaliśmy bankom głównie w postaci zaleceń jakościowych. Przyjęliśmy też ukierunkowane podejście do zbierania informacji o wewnętrznych procesach oceny adekwatności kapitałowej i płynnościowej. Gdybyśmy przeprowadzili proces SREP tak samo jak w poprzednich latach, to w tej nadzwyczajnej sytuacji wywołanej pandemią musielibyśmy się oprzeć na informacjach, które byłyby już nieaktualne i retrospektywne, więc nadzór nie spełniłby swojego celu.

Jak kryzys COVID‑19 wpłynął na europejskie banki?

W momencie wybuchu pandemii banki były w znacznie lepszej kondycji niż na początku poprzedniego kryzysu. W miarę jak kryzys COVID‑19 zaczął się pogłębiać, a zwłaszcza kiedy wprowadzono krajowe programy pomocy obejmujące kredyty z gwarancją rządową i moratoria na spłatę kredytów, niektóre banki zasypała lawina wniosków kredytowych. Jednak bankom udało się szybko odnaleźć w tej sytuacji i pomóc w zapewnieniu nieprzerwanego dopływu kredytów do firm i gospodarstw domowych. Zatem akcja kredytowa w 2020 nadal rosła, choć w trzecim kwartale zwolniła. Zaostrzenie standardów kredytowych zgłoszone przez banki po pierwszej fali pandemii było znacznie bardziej umiarkowane niż podczas wielkiego kryzysu finansowego.

W drugim kwartale 2020 przeanalizowaliśmy podatność sektora bankowego na zagrożenia z użyciem różnych scenariuszy. Stwierdziliśmy, że przy scenariuszu centralnym, zakładającym na 2020 bardzo dotkliwą recesję – spadek PKB strefy euro o 8,7% – a następnie w 2021 i 2022 dość mocne odbicie, sektor bankowy byłby w stanie wytrzymać wpływ szoku na jakość aktywów i kapitał.

Jakie rodzaje ryzyka okazały się podczas pandemii najbardziej naglącym problemem dla banków?

Kryzys COVID‑19 zwiększył ryzyko dalszego narastania kredytów zagrożonych (NPL) z powodu pogarszania się jakości aktywów w bilansach banków. Wysoki łączny stan tych kredytów w strefie euro był przedmiotem troski nadzorców już od samego początku 2020, czyli przed wybuchem kryzysu COVID‑19. Teraz dochodzi do tego ryzyko wystąpienia mocnego efektu klifu, kiedy zaczną wygasać programy pomocy publicznej.

Jak Nadzór Bankowy EBC planuje opanować to ryzyko?

Na początku kryzysu sygnalizowaliśmy bankom, że podczas wdrażania naszej rekomendacji w sprawie kredytów zagrożonych będziemy elastycznie podchodzić do jej różnych aspektów, żeby pomóc bankom poradzić sobie ze skutkami załamania koniunktury. Daliśmy też bankom z wysokim stanem NPL więcej czasu (do marca 2021) na przedstawienie strategii jego obniżenia.

Jednocześnie chcieliśmy uzyskać jasny obraz jakości aktywów bankowych i pewność, że banki czynnie i przewidująco zajmują się nowymi kredytami zagrożonymi. Potrzebne są skuteczne strategie monitorowania kredytów o pogarszającej się jakości i zarządzania nimi, żeby móc wcześnie wykrywać ryzyka i aktywnie zarządzać ekspozycjami wobec klientów w trudnej sytuacji finansowej. Nadal będziemy uważnie obserwować, jak skutecznie banki wdrażają te strategie podczas obecnego kryzysu, i pomagać im w szukaniu sposobów szybkiego rozwiązywania problemu aktywów o obniżonej wartości.

Jakie inne ryzyka pojawiły się w sektorze bankowym podczas kryzysu?

Europejski sektor bankowy miał problemy strukturalne, jeszcze zanim wybuchł kryzys. Już wtedy kwestiami o wysokim priorytecie były niska rentowność i słaba wydajność kosztowa oraz obawy o utrzymywalność modeli biznesowych banków. Kryzys dodatkowo uwidocznił te słabości oraz potrzebę ich szybkiego wyeliminowania.

W zeszłym roku mówił Pan, że jednym ze sposobów rozwiązania problemu niskiej rentowności jest konsolidacja. Czy w tej dziedzinie są jakieś postępy?

Tak. Sądzę, że EBC i banki podążają we właściwym kierunku.

W 2020 rozpoczęliśmy konsultacje publiczne w sprawie przewodnika EBC o podejściu nadzorczym do konsolidacji w sektorze bankowym. Jego ostateczna wersja, która została opublikowana na początku 2021, potwierdza nasze poparcie dla dobrze zaplanowanych i wykonanych połączeń banków oraz objaśnia podejście nadzorcze do tej kwestii.

Dostrzegamy także obiecujący trend w konsolidacji banków. Intesa Sanpaolo i UBI Banca, CaixaBank i Bankia oraz Unicaja Banco i Liberbank wykazały w tej sprawie inicjatywę, co zachęciło także zarządy innych banków do podjęcia dyskusji na temat konsolidacji. Dobrze zaplanowane połączenie może nie tylko pomóc bankom poprawić wydajność kosztową, zwiększyć nakłady na transformację cyfrową i dzięki temu podwyższyć rentowność, lecz także wyeliminować nadpodaż usług w sektorze bankowym, która pojawiła się w okresie poprzedzającym wielki kryzys finansowy.

Jak Nadzór Bankowy EBC mierzy się z ryzykiem związanym ze zmianą klimatu?

Podejście banków do ryzyka klimatycznego powinno być strategiczne, dalekowzroczne i kompleksowe. Europejscy nadzorcy będą przede wszystkim sprawdzać, czy banki spełniają oczekiwania określone w przewodniku EBC dotyczącym ryzyk klimatycznych i środowiskowych, który opublikowano w listopadzie 2020, po konsultacjach publicznych. W 2021 poprosimy banki o przeprowadzenie samooceny pod kątem oczekiwań nadzorczych przedstawionych w przewodniku i sporządzenie na tej podstawie planów działania. Następnie porównamy te oceny i plany banków i dokonamy ich krytycznej weryfikacji w ramach dialogu nadzorczego. W 2022 przeprowadzimy pełną ocenę nadzorczą praktyk banków i w razie potrzeby zastosujemy konkretne środki następcze.

Nowy wiceprzewodniczący Rady ds. Nadzoru Frank Elderson pełni także funkcje przewodniczącego sieci na rzecz ekologizacji systemu finansowego i współprzewodniczącego grupy zadaniowej Bazylejskiego Komitetu Nadzoru Bankowego zajmującej się ryzykami finansowymi związanymi z klimatem. Zamierza wykorzystywać synergię między tymi funkcjami i pracą w EBC.

W lipcu 2020 EBC przyjął decyzje w sprawie nawiązania bliskiej współpracy z bankami centralnymi Bułgarii i Chorwacji. Co to oznacza dla europejskiego nadzoru bankowego?

Po raz pierwszy do jednolitego mechanizmu nadzorczego przystąpiły dwa państwa członkowskie spoza strefy euro. Dla Bułgarii i Chorwacji jest to ważny krok na drodze do wprowadzenia euro.

Dla nas oznacza to, że w październiku 2020, po przeprowadzeniu wymaganych procesów wszechstronnej oceny, EBC objął bezpośredni nadzór nad pięcioma bankami z Bułgarii i ośmioma z Chorwacji. Nadzorcy z tych dwóch państw dołączyli do odpowiednich wspólnych zespołów nadzorczych, a przedstawiciele banków centralnych zasiedli w Radzie ds. Nadzoru, gdzie mają takie same prawa i obowiązki jak jej pozostali członkowie, w tym prawo głosu. Bardzo cieszymy się, że dołączyli do naszej rodziny.

W 2020 EBC uczestniczył w debacie regulacyjnej na temat europejskich ramowych zasad zarządzania kryzysowego. Jaki był Wasz główny wkład?

Zwróciliśmy uwagę na kilka problemów, które zaobserwowaliśmy w praktyce. Jednym z nich jest pokrywanie się środków nadzorczych ze środkami wczesnej interwencji. Bywa to źródłem niejasności i powoduje, że środki wczesnej interwencji są rzadko uruchamiane. Przepisy powinny wprowadzić wyraźne rozróżnienie między tymi dwiema grupami narzędzi, a uprawnienia EBC do podjęcia wczesnej interwencji należy zapisać w unijnym rozporządzeniu. To pozwoliłoby uniknąć nieuzasadnionych różnic przy transpozycji przepisów do prawa krajowego. Poruszyliśmy też kwestię banków, które zostały uznane za „znajdujące się na progu upadłości lub zagrożone upadłością”, ale w świetle prawa krajowego nie spełniają warunków rozpoczęcia procedury likwidacji i cofnięcia licencji, więc niejako tkwią w stanie zawieszenia.

Na poziomie ogólniejszym przekonywaliśmy, że należy podjąć bardziej zdecydowane kroki w celu ukończenia budowy unii bankowej, mianowicie: ustanowić europejski system gwarantowania depozytów (EDIS) i przyznać Jednolitej Radzie ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji (SRB) szersze uprawnienia administracyjne w zakresie likwidacji banków. Za wzór mogłaby tu posłużyć amerykańska Federalna Korporacja Ubezpieczenia Depozytów (FDIC). Póki co, krokiem we właściwym kierunku byłaby już dalsza harmonizacja na szczeblu krajowym i bardziej scentralizowana koordynacja na szczeblu europejskim (np. przez SRB).

Wreszcie, we wspólnym wpisie na blogu Edouard Fernandez-Bollo i ja zaproponowaliśmy skuteczniejszy sposób rozwiązywania problemów w bankach transgranicznych. Gdyby spółki zależne i dominujące tworzące grupy bankowe mogły zawierać formalne umowy o udzielaniu sobie nawzajem wsparcia płynnościowego i te umowy byłyby powiązane z grupowymi planami naprawy, to łatwiej byłoby ustalić, jak podmioty należące do grupy mogą sobie wzajemnie pomagać w razie trudności, biorąc pod uwagę lokalne potrzeby i ograniczenia. Dzięki temu można by także określić warunki uruchomienia takiego wsparcia na wczesnym etapie. Z kolei podczas korzystnej koniunktury pomogłoby to zarządzać płynnością w sposób bardziej zintegrowany.

Od początku kadencji jednym z Pana głównych celów jest zwiększenie przejrzystości i przewidywalności europejskiego nadzoru bankowego. Jakie są postępy w tej dziedzinie?

Z pewnością wyniki nadzoru i nasza polityka są teraz bardziej przejrzyste.

Jasne wyniki korzystnie wpływają na rynki. Kiedy w styczniu 2020 po raz pierwszy opublikowaliśmy wskaźniki P2R dla poszczególnych banków, reakcje były pozytywne. Indywidualne wymogi dają konkretny i kompleksowy obraz tego, jak organ nadzoru postrzega ogólną ryzykowność banku, a to pomaga inwestorom podejmować bardziej świadome decyzje. Z kolei banki dowiadują się, jak wypadają na tle swoich konkurentów. W styczniu bieżącego roku ponownie opublikowaliśmy informacje o wymogach P2R.

Z kolei przejrzyste informowanie o polityce nadzorczej poprawia naszą skuteczność, a co za tym idzie – ugruntowuje reputację. Nadzorowane banki muszą rozumieć, czym się kierujemy przy podejmowaniu decyzji, a my powinniśmy być konsekwentni w naszych działaniach, żeby banki wiedziały, czego się spodziewać. Myślę, że dzięki pisemnej i ustnej komunikacji z bankami oraz informowaniu opinii publicznej udało nam się osiągnąć dobry poziom przejrzystości w odniesieniu do środków pomocowych wprowadzonych w reakcji na pandemię. Ten stan powinien stać się naszą nową codziennością.

Pod koniec 2020 wprowadzono zmiany w strukturze organizacyjnej Nadzoru Bankowego EBC. Dlaczego?

Po sześciu latach istnienia nadszedł czas, żeby Nadzór Bankowy EBC rozwinął się ze start‑upu w organizację bardziej dojrzałą – prowadzącą nadzór mocniej skoncentrowany na ryzyku i oparty na intensywniejszej współpracy między zespołami.

Żeby to osiągnąć, zorganizowaliśmy dyrekcje generalne odpowiadające za nadzór nad konkretnymi bankami według modeli biznesowych nadzorowanych podmiotów. Powołaliśmy nową dyrekcję ds. strategii nadzoru i ryzyka nadzorczego, która odpowiada za planowanie strategiczne, wyznaczanie priorytetów nadzorczych i zapewnianie spójnego traktowania wszystkich banków. Utworzyliśmy też odrębną dyrekcję generalną do nadzoru na miejscu, a dyrekcji generalnej odpowiedzialnej za nadzór przekrojowy w trybie bezpośrednim powierzyliśmy zadanie wzmocnienia wsparcia eksperckiego dla wspólnych zespołów nadzorczych, prowadzenia ocen porównawczych, opracowywania zasad i rozwijania metodyki. Osobna dyrekcja generalna do spraw zarządzania i działalności operacyjnej SSM wspiera procesy decyzyjne i innowacje w dziedzinie nadzoru oraz zarządza postępowaniami w sprawie zezwoleń. Reorganizacja wynikała z chęci uproszczenia procedur i wykorzystania nowych rozwiązań technologicznych w pracach nadzorczych różnych działów.

Jestem bardzo dumny, że udało nam się opracować i wdrożyć te zmiany w drodze wewnętrznych dyskusji i przez słuchanie opinii pracowników. Około 60 nadzorców zostało „ambasadorami zmian” i razem z kierownictwem wyższego szczebla pomagało pozostałym pracownikom przystosować się do nowego porządku. W dużej mierze to ich zasługa, że reorganizacja zakończyła się sukcesem.

1 Nadzór bankowy w 2020

1.1 Nadzorowane banki w 2020: wyniki i główne ryzyka

1.1.1 Odporność sektora bankowego strefy euro

W momencie wybuchu kryzysu spowodowanego pandemią koronawirusa (COVID‑19) banki ze strefy euro miały silniejszą pozycję kapitałową niż podczas wielkiego kryzysu finansowego. Ich łączny współczynnik kapitału podstawowego Tier I (CET1) na koniec 2019 wynosił 14,9% (wykres 1) i przez cały rok 2020 pozostał zasadniczo stabilny – w trzecim kwartale wyniósł 15,2%. Było to wynikiem m.in. nadzwyczajnych rozwiązań nadzorczych, regulacyjnych i fiskalnych wprowadzonych dla złagodzenia skutków kryzysu. Bankom zalecono także, żeby do 1 stycznia 2021 nie dokonywały wypłaty dywidendy ani nie skupowały akcji własnych, a do 30 września 2021 zachowywały w zakresie wypłaty dywidendy, skupu akcji własnych i ustalania zmiennej części wynagrodzeń nadzwyczajną ostrożność^[1].

Również łączny wskaźnik dźwigni przez cały czas pandemii trzymał się mocno: w trzecim kwartale 2020 wynosił 5,6%, w porównaniu z 5,7% na koniec 2019. Jednak ryzyka dla adekwatności kapitałowej mogą się jeszcze zmaterializować w bilansach banków. Może je też dodatkowo wzmocnić tzw. efekt klifu lub urwiska, czyli skutki wygaśnięcia rozwiązań pomocowych wprowadzonych w 2020, takich jak moratoria, programy ochrony miejsc pracy, gwarancje rządowe i inne przejściowe rozwiązania regulacyjne^[2].

Dzięki reformom w ramach Bazylei III banki ze strefy euro miały na początku roku większe bufory płynnościowe niż w momencie wybuchu wielkiego kryzysu finansowego. Jednak w marcu 2020 zaczęła się materializować silna presja wynikająca z szoku spowodowanego pandemią COVID‑19. Po stronie popytowej klienci korporacyjni z sektorów dotkniętych kryzysem zwrócili się do sektora bankowego o znaczne kwoty z istniejących, wcześniej zatwierdzonych linii kredytowych. Ponadto ze względu na duże skoki zmienności na większości rynków finansowych kontrahenci centralni zaczęli wzywać klientów do uzupełniania depozytów zabezpieczających, natomiast fundusze rynku pieniężnego doświadczyły bezprecedensowego odpływu środków i zwróciły się do niektórych banków działających na arenie międzynarodowej o odkupienie ich niewykupionych papierów komercyjnych.

Także po stronie podażowej banki doświadczały braków płynności. W marcu wyschły główne rynki będące źródłem finansowania, przez co banki nie mogły emitować papierów – niezależnie od terminu zapadalności – na niezabezpieczonym segmencie rynku, a pozyskanie środków w segmencie zabezpieczonym (repo) było możliwe tylko na bardzo krótkie terminy. W tej sytuacji szczególnie podrożało (jeśli w ogóle było dostępne) finansowanie dolarowe na amerykańskich rynkach offshore, co sprawiło, że banki stały się jeszcze bardziej zależne od wewnętrznych buforów płynności i dodatkowych kredytów z EBC.

W ramach reakcji na kryzys COVID‑19 Nadzór Bankowy EBC zezwolił również bankom na wykorzystanie regulacyjnego bufora płynności i przejściowe prowadzenie działalności przy wskaźniku pokrycia wypływów netto (LCR) poniżej wymaganego poziomu^[3]. Jednocześnie bardzo łagodne nastawienie polityki pieniężnej, w tym złagodzenie zasad kwalifikacji zabezpieczeń, zapewniło bankom objętym europejskim nadzorem bankowym szeroki dostęp do finansowania z banku centralnego. Średni stan kredytów udzielonych przez Eurosystem między czwartym kwartałem 2019 a trzecim kwartałem 2020 wzrósł z 659 mld EUR do 1605 mld EUR (wykres 3).

W drugim kwartale, w wyniku zdecydowanej i skoordynowanej reakcji w zakresie polityki publicznej, napięcia rynkowe stopniowo się zmniejszały. Od kwietnia 2020 możliwości pozyskiwania finansowania przez banki zaczęły się poprawiać. Niektóre banki znów mogły emitować niezabezpieczone instrumenty, także w segmencie instrumentów podporządkowanych, chociaż z wyższą stopą zwrotu niż przed kryzysem. Jednocześnie wzrost depozytów klientowskich, wynikający głównie z zapobiegawczego gromadzenia oszczędności przez gospodarstwa domowe, zapewnił całemu sektorowi dodatkowe bufory płynnościowe. W sumie te bufory w instytucjach istotnych się zwiększyły, o czym świadczy średni wskaźnik LCR, który między czwartym kwartałem 2019 a trzecim kwartałem 2020 wzrósł z 145,91% do 170,94%.

Wybuch pandemii COVID‑19 w Europie i Stanach Zjednoczonych doprowadził do załamania się cen akcji, gwałtownego wzrostu zmienności oraz powszechnego rozszerzania się spreadów kredytowych na instrumentach skarbowych i korporacyjnych przez cały marzec. Wpłynęło to niekorzystnie nie tylko na bilanse banków, lecz także na wymogi kapitałowe w zakresie ryzyka rynkowego określane na podstawie modeli wewnętrznych oraz na korekty z tytułu ostrożnej wyceny (zwłaszcza w zakresie niepewności cen rynkowych i ryzyka związanego z modelami), które są skorelowane ze zmiennością obserwowaną w ostatnim okresie. W reakcji na ten szok zastosowano łagodzące środki nadzorcze, żeby zmniejszyć procykliczne oddziaływanie kryzysu na wymogi kapitałowe związane z ryzykiem rynkowym i korekty wyceny (np. wyłączenie pewnych zawyżeń przy historycznej weryfikacji modeli wewnętrznych czy zwiększenie nagrody za dywersyfikację przy korektach z tytułu ostrożnej wyceny). Większą ulgę banki odczuły po poprawie sytuacji rynkowej w drugim i trzecim kwartale.

Ogólnie rzecz biorąc, wprowadzone środki w zakresie kapitału i płynności w połączeniu z nadzwyczajnym wsparciem ze strony polityki publicznej na wczesnych etapach pandemii COVID‑19 umożliwiły bankom zneutralizowanie wpływu zmian ryzyka kredytowego i pozwoliły im nadal finansować gospodarkę realną. Od początku pandemii poziom kredytów i pożyczek dla gospodarstw domowych i przedsiębiorstw niefinansowych był zasadniczo stabilny (zmiana między marcem a wrześniem 2020 wyniosła −1,3% w przypadku kredytów korporacyjnych i +0,8% w przypadku kredytów dla gospodarstw domowych). Szczególne znaczenie dla finansowania sektora przedsiębiorstw miały gwarancje publiczne (260 mld EUR wg stanu na wrzesień 2020).

Dzięki nadzwyczajnym środkom wprowadzonym dla złagodzenia warunków finansowania i wsparcia gospodarstw domowych oraz małych i dużych firm także łączna kwota kredytów zagrożonych (NPL) w bilansach banków pozostała w ciągu roku zasadniczo stabilna. Oczekuje się jednak, że w przyszłości poziom tych kredytów będzie rosnąć w miarę wygasania środków pomocowych. W tej sytuacji Nadzór Bankowy EBC podkreślił w komunikatach wydanych w lipcu i grudniu^[4], że w odniesieniu do dłużników mających problemy finansowe, ale zdolnych do dalszego działania, banki powinny na czas stosować odpowiednie rozwiązania, żeby przeciwdziałać kumulacji problematycznych aktywów i w miarę możliwości osłabić efekt klifu. W tym celu powinny zadbać o odpowiednią ocenę, klasyfikację i pomiar ryzyka w swoich bilansach. Należy stosować skuteczne praktyki zarządzania ryzykiem, umożliwiające identyfikację, ocenę i wdrażanie rozwiązań pozwalających jak najlepiej wspierać takich dłużników, a jednocześnie chronić banki przed potencjalnymi negatywnymi skutkami ryzyka kredytowego. Jednocześnie banki powinny nadal skutecznie zarządzać kredytami zagrożonymi, które już istniały przed wybuchem pandemii.

Od wybuchu pandemii COVID‑19 ryzyka operacyjne nasiliły się z powodu zmian w modelach operacyjnych banków i dodatkowych komplikacji wynikających z wdrażania rządowych programów pomocowych. Mimo to w 2020 nadzorowane banki nie zgłosiły poważnych incydentów operacyjnych ani informatycznych. Zwiększyła się wprawdzie liczba ataków hakerskich, zwłaszcza rozproszonej blokady usług (DDoS) i wyłudzania poufnych informacji od klientów (phishing) – sprzyjała im sytuacja związana z pandemią – ale zarówno ich wpływ na dostępność systemów teleinformatycznych, jak i wielkość strat spowodowanych przez hakerów były bardzo niewielkie^[5]. Na wczesnym etapie pandemii instytucje istotne uruchomiły swoje plany utrzymania ciągłości działania i znacznie wzrosła liczba osób pracujących zdalnie (wykres 8). W miesiącach letnich banki zaczęły przechodzić na zarządzanie wewnętrzne w trybie „nowej normalności”, łącznie ze stopniowym powrotem do biur, ale jesienią ta tendencja się odwróciła z powodu ponownego wzrostu liczby zakażeń i wiele banków znów wprowadziło pracę zdalną jako rozwiązanie preferowane lub obowiązkowe.

W celu oszacowania wpływu kryzysu COVID‑19 na sektor bankowy strefy euro w 2020 Nadzór Bankowy EBC przeprowadził analizę podatności na zagrożenia na próbie 86 instytucji istotnych. Zbiorcze wyniki tej analizy ogłoszono 28 lipca 2020^[6]. Dla sektora instytucji mniej istotnych przeprowadzono w ten sam sposób ocenę podatności na zagrożenia w zakresie ryzyka kredytowego i płynnościowego, które mogą wyniknąć z pogorszenia się sytuacji gospodarczej^[7].

Wyniki tej analizy wykazały, że sektor bankowy strefy euro jest w znacznej mierze zdolny wytrzymać napięcia wywołane pandemią. Nadal jednak istnieje istotna niepewność co do tego, w jakim stopniu jakość aktywów pogorszy się po zniesieniu moratoriów, zwłaszcza w tych sektorach gospodarki, które najbardziej ucierpiały. Tę niepewność co do trendu jakości aktywów odzwierciedlają różne zasady tworzenia rezerw przyjęte przez poszczególne banki. Sprawa ta pozostaje przedmiotem troski nadzorców.

W ramach analizy podatności na zagrożenia przetestowano dwa scenariusze związane z pandemią, w których uwzględniono przede wszystkim oddziaływanie środków pomocowych w zakresie polityki pieniężnej, nadzorczej i fiskalnej wprowadzonych w reakcji na kryzys COVID‑19. W scenariuszu centralnym – który zdaniem ekspertów Eurosystemu jest najbardziej prawdopodobny – średni współczynnik CET1 w instytucjach istotnych obniżył się z 14,5% do 12,6%, co potwierdza, że banki objęte europejskim nadzorem bankowym mają obecnie wystarczający kapitał, żeby wytrzymać krótkotrwałą głęboką recesję. Istniejące bufory kapitałowe zasadniczo umożliwiłyby sektorowi przetrwanie również skutków przewidzianych w scenariuszu dotkliwym, który zakłada głębszą recesję i wolniejszą poprawę. Przy tym scenariuszu średni współczynnik CET1 zmniejszyłby się z 14,5% do 8,8%, a niektóre banki musiałyby podjąć określone działania, żeby w dalszym ciągu spełniać minimalne wymogi kapitałowe.

Wyniki testu przy obu scenariuszach potwierdziły, że banki ze strefy euro miały w momencie wybuchu kryzysu COVID‑19 znacznie wyższy poziom kapitału i były zdecydowanie odporniejsze na nieoczekiwane napięcia finansowe niż podczas wielkiego kryzysu finansowego. Jakościowe wyniki analizy podatności na zagrożenia zostały uwzględnione w procesie przeglądu i oceny nadzorczej (SREP), żeby pomóc nadzorcom krytycznie weryfikować projekcje kapitałowe banków, poprawiać spójność sposobu oceniania ryzyka i upowszechniać ostrożne podejście do tworzenia rezerw^[8].

1.1.2 Ogólne wyniki banków w strefie euro

W 2020 rentowność instytucji istotnych w strefie euro znacznie spadła wskutek pandemii COVID‑19. Łączna stopa zwrotu z kapitału własnego w ujęciu zannualizowanym była niższa od podawanego przez same banki kosztu kapitału i w pierwszych trzech kwartałach 2020 zmniejszyła się do 2,1%^[9], z poziomu 5,2% na koniec 2019 (wykres 10). Spadek rentowności znalazł także odzwierciedlenie w dalszym obniżeniu się wskaźników ceny rynkowej do wartości księgowej – w kwietniu 2020 mediana tego wskaźnika osiągnęła nowe minimum na poziomie 0,3 – przez co instytucjom istotnym byłoby trudno finansować się na rynkach akcji bez znacznego rozwodnienia istniejącego akcjonariatu.

Głównym czynnikiem spadku rentowności było zwiększenie się odpisów z tytułu utraty wartości kredytów wskutek pogorszenia się otoczenia makrogospodarczego. Wzrost odpisów był odzwierciedleniem wyższego ryzyka kredytowego wielu ekspozycji, natomiast nie towarzyszył mu przyrost kredytów zagrożonych. W niektórych instytucjach istotnych zmniejszenie się łącznej rentowności zostało jeszcze wzmocnione przez duży jednorazowy odpis wartości firmy (goodwill) i aktywów z tytułu podatku odroczonego.

W 2020 łączny wskaźnik kosztów do przychodów banków utrzymał się bez zmian na wysokim poziomie z poprzednich lat (wykres 11). Spadki po stronie przychodów zostały częściowo zrównoważone przez obniżki kosztów, więc przychody operacyjne przed uwzględnieniem odpisów z tytułu utraty wartości, rezerw i podatków pozostały dość stabilne. Pozytywnym zjawiskiem było to, że kryzys pozwolił bankom przyspieszyć tempo cyfryzacji, czego rezultatem w średnim okresie może być efektywniejsza struktura kosztów.

Żeby zachować ciągłość operacyjną i konkurencyjność w warunkach pandemii, instytucje istotne rozbudowywały cyfrowe kanały komunikacji z klientami i rozszerzały ofertę usług, w tym doradztwo online i płatności bezdotykowe. Ten nacisk na cyfryzację, żeby zaspokoić potrzeby klientów, ułatwił obniżanie kosztów. Zmniejszenie kosztów było także efektem zamykania oddziałów, niższych wydatków na podróże służbowe oraz innych czynników przejściowych. Mimo zwiększonej akcji kredytowej i rekordowo niskich stawek, po jakich można było pozyskać finansowanie w najnowszych ukierunkowanych dłuższych operacjach refinansujących, przychody odsetkowe netto instytucji istotnych w 2020 ponownie zmalały. Zmniejszył się także wynik z tytułu opłat i prowizji na większości usług generujących opłaty.

Podobnie jak w przypadku instytucji istotnych, w 2020 obniżyła się rentowność instytucji mniej istotnych, głównie z powodu wyższych odpisów z tytułu utraty wartości oraz zawiązanych rezerw, co było efektem pogarszania się warunków makrogospodarczych. Średnia stopa zwrotu z kapitału własnego instytucji mniej istotnych w czerwcu 2020 wyniosła 3,5%, wobec 5,1% na koniec 2019. W pierwszym półroczu 2020 wpływy z tytułu odsetek, które dla tych instytucji są największym składnikiem przychodów, pozostały stosunkowo stabilne w stosunku do poprzedniego roku (wykres 12). Jednak z powodu wzrostu kosztów odsetkowych wynik z tytułu odsetek lekko się obniżył. Z kolei koszt ryzyka w instytucjach mniej istotnych, mierzony jako relacja utraty wartości aktywów finansowych do zysku przed utworzeniem rezerw, gwałtownie wzrósł: z 12,4% na koniec 2019 do 22,4% w czerwcu 2020.

Jeśli chodzi o koszty, instytucje mniej istotne nadal starały się ograniczać ich łączną wysokość, głównie przez minimalizację kosztów administracyjnych (wykres 13). Niemniej na koniec czerwca 2020 wskaźnik kosztów do przychodów w tych instytucjach wyniósł 72%, czyli nieco więcej niż na koniec 2019 (70%). Wskaźnik kredytów zagrożonych brutto w sektorze instytucji mniej istotnych nieco się zwiększył: w drugim kwartale 2020 wyniósł 2,1%, czyli o 20 pkt bazowych więcej niż w grudniu 2019.

1.1.3 Główne ryzyka w sektorze bankowym

Każdego roku Nadzór Bankowy EBC w ścisłej współpracy z właściwymi organami krajowymi identyfikuje najważniejsze ryzyka, jakie będą oddziaływać na banki w krótkim i średnim okresie (dwóch−trzech lat). W 2019 za dominujące czynniki ryzyka na rok 2020 i kolejne lata uznano pierwotnie: (a) utrzymywalność modeli biznesowych, (b) cyberprzestępczość i braki informatyczne oraz (c) nawracające problemy gospodarcze i polityczne oraz obsługiwalność długu w strefie euro. Inne zidentyfikowane ryzyka dotyczyły: realizacji przez banki strategii w zakresie kredytów zagrożonych, nieprawidłowości w działaniu, prania pieniędzy i finansowania terroryzmu, brexitu oraz zmiany klimatu.

Pandemia COVID‑19 zmusiła Nadzór Bankowy EBC do przesunięcia środka ciężkości działań nadzorczych na pilniejsze wyzwania wynikające z kryzysu oraz do zastosowania doraźnych środków dla wzmocnienia zdolności banków do działania w zmienionym otoczeniu^[10]. Jednak kryzys COVID‑19 nie tylko bezpośrednio obciążył banki z powodu wysoce niepewnych perspektyw gospodarczych, lecz także spotęgował ryzyka uznane jeszcze przed wybuchem pandemii za najważniejsze dla sektora bankowego strefy euro.

Niska rentowność banków w strefie euro oraz utrzymywalność ich modeli biznesowych były przedmiotem troski nadzorców także w poprzednich latach, głównie z powodu sztywnej struktury kosztów w wielu instytucjach istotnych i ogólnych trudności z uzyskaniem odpowiedniej marży zysków w otoczeniu cechującym się od dawna niskimi stopami procentowymi oraz nadpodażą usług w europejskim sektorze bankowym. Załamanie koniunktury spowodowane pandemią dodatkowo pogorszyło rentowność banków z powodu wzrostu odpisów z tytułu utraty wartości oraz tworzenia dodatkowych rezerw. Przez to jeszcze pilniejsza stała się potrzeba eliminacji słabości strukturalnych i szybszego przystosowania modeli biznesowych do przyszłych wyzwań.

Od samego początku 2020 przedmiotem troski nadzorców był łączny stan kredytów zagrożonych w strefie euro, który pod koniec 2019 wciąż był wysoki. Kryzys COVID‑19 jeszcze spotęgował ryzyko dalszego narastania takich kredytów w przyszłości, w związku z niekorzystnym oddziaływaniem pandemii na wypłacalność kredytobiorców.

Od początku działania europejskiego nadzoru bankowego EBC dostrzegał potrzebę ulepszenia systemów zarządzania wewnętrznego w bankach ze strefy euro i w 2019 ta obserwacja była nadal aktualna. Do obszarów, w których stwierdzono niedociągnięcia, należały: działanie i organizacja organów zarządzających banków, kontrola wewnętrzna, możliwości w zakresie agregacji danych i jakość danych; te obszary były zatem w centrum zainteresowania nadzorców.

Kryzys COVID‑19 jeszcze bardziej obnażył te słabości, w tym: (a) niedociągnięcia w sprawozdawczości i agregacji danych, mogące potencjalnie zaburzyć procesy decyzyjne w bankach, (b) małe zaangażowanie organu zarządzającego jako ciała nadzorczego w podejmowanie strategicznych decyzji w obszarach poważnie dotkniętych kryzysem, takich jak ryzyko kredytowe i planowanie kapitałowe, oraz niewystarczająca weryfikacja tych decyzji, (c) niewystarczająca inicjatywa jednostek kontrolnych, w szczególności odpowiedzialnych za zarządzanie ryzykiem i pilnowanie przestrzegania przepisów, w działaniach kryzysowych – niektóre banki wciąż mają za mało pracowników i brak im odpowiednich narzędzi informatycznych i procedur do identyfikacji, pomiaru i monitorowania ryzyka.

Wskutek zawirowań na rynkach w pierwszym kwartale uwidoczniły się również ryzyka rynkowe, na które banki są bardziej podatne i które są trudniejsze do kwantyfikacji i zarządzania, zwłaszcza w okresach dużej zmienności. Straty wykazywane w portfelach handlowych często były wynikiem korygowania w dół wyceny pozycji w instrumentach pochodnych, zwłaszcza korekt wartości kredytowej (CVA) i korekt ze względu na przyszłe potencjalne koszty finansowania (FVA), a także wzrostu ryzyka bazowego w transakcjach arbitrażowych, np. arbitrażu akcyjnym. Ponadto spadki cen akcji i rozszerzanie się spreadów kredytowych miały istotny wpływ na instrumenty z portfela bankowego wyceniane według wartości godziwej, natomiast niskie stopy procentowe wpływały negatywnie nie tylko na rentowność działalności podstawowej, lecz także na obliczanie zobowiązań emerytalnych.

1.2 Priorytety i projekty nadzorcze w 2020

1.2.1 Priorytety nadzorcze na rok 2020 i pragmatyczne podejście do procesu SREP

W związku z pandemią COVID‑19 w 2020 EBC zrewidował swoje priorytety, procesy i działania nadzorcze, żeby z jednej strony podtrzymywać zdolność banków do wspierania gospodarki, a z drugiej – zająć się wyzwaniami operacyjnymi wynikającymi z pandemii. W związku z tym wspólne zespoły nadzorcze dokonały przesunięć w hierarchii swoich działań i mocniej skoncentrowały się na zdolności banków do radzenia sobie ze skutkami pandemii.

Dlatego nadzorcy utrzymywali aktywne kontakty z bankami, żeby omawiać konkretne posunięcia, takie jak modyfikacja harmonogramów, procesów i terminów kontroli na miejscu i kontroli modeli wewnętrznych. Ponadto przedłużyli terminy na wypełnienie niektórych środków nadzorczych niemających znaczenia krytycznego oraz próśb o przekazanie danych.

Z tych samych względów Nadzór Bankowy EBC – zgodnie z wytycznymi EUNB^[13] – podszedł pragmatycznie do swojego corocznego podstawowego zadania, jakim jest proces przeglądu i oceny nadzorczej (SREP).

W ramach pragmatycznego podejścia do procesu SREP uwaga EBC była skupiona na zdolności banków do radzenia sobie z wyzwaniami i ryzykami dla kapitału i płynności wynikającymi z trwającego kryzysu. EBC przyjął ogólną zasadę, że nie będzie zmieniać narzutów kapitałowych (P2R i P2G) ani aktualizować punktacji SREP, chyba że byłoby to uzasadnione nadzwyczajnymi okolicznościami dotyczącymi danego banku. Zdecydował również, że w odniesieniu do swoich zastrzeżeń nadzorczych będzie wydawać zalecenia jakościowe. Ponadto wspólne zespoły nadzorcze wykorzystały wyniki analizy podatności na zagrożenia przeprowadzonej przez EBC do identyfikacji nowych słabych punktów i krytycznej weryfikacji projekcji finansowych i kapitałowych banków; następnie uwzględniono te ustalenia w ocenach SREP.

Kontynuując ubiegłoroczne starania o zapewnienie bankom i inwestorom większej przejrzystości przez publikację (w styczniu 2020) nadzorczych wymogów kapitałowych wynikających z procesu SREP, w styczniu 2021 EBC ogłosił sumaryczne wyniki tego procesu w rozbiciu na modele biznesowe banków, a także wskaźniki P2R dla poszczególnych banków wraz ze strukturą kapitału^[14]. Wynikające z procesu SREP wymogi i zalecenia dotyczące łącznego kapitału, z wyłączeniem buforów systemowych i bufora antycyklicznego, w 2020 pozostały na stabilnym poziomie średnio ok. 14%, natomiast wymóg kapitałowy dotyczący CET1 obniżył się z 10,6% w 2019 do 9,6% w 2020 z powodu zastosowania nowych kryteriów jakości kapitału dla narzutu P2R. Zezwolono także bankom, żeby do spełnienia wymogu P2R częściowo wykorzystały instrumenty kapitałowe niekwalifikujące się jako CET1. W ten sposób przyspieszono wdrożenie zasady, która pierwotnie miała zacząć obowiązywać w styczniu 2021, w ramach najnowszej nowelizacji dyrektywy w sprawie wymogów kapitałowych (CRD V). W 2020 przekazano wszystkim bankom nie tylko wymogi i zalecenia kapitałowe, lecz także zalecenia jakościowe. Większość tych zaleceń dotyczyła zarządzania wewnętrznego (w tym głównie jednostek kontroli wewnętrznej, organu zarządzającego oraz nowych i starych problemów z agregacją danych) i ryzyka kredytowego (zwłaszcza klasyfikacji kredytów, tworzenia rezerw i efektu klifu). W porównaniu z poprzednim cyklem SREP (z 2019) liczba ustaleń dotyczących ryzyka kredytowego i elementów modeli biznesowych znacznie wzrosła, a liczba ustaleń dotyczących zarządzania wewnętrznego i kapitału pozostała ogólnie stabilna, chociaż w 2020 nadal najwięcej ustaleń przypadało na zarządzanie wewnętrzne.

1.2.2 Prace związane z kryteriami zatwierdzania kredytów

W 2019 Nadzór Bankowy EBC rozpoczął projekt zbierania danych o nowych kredytach udzielonych przez banki w strefie euro w latach 2016−2018, żeby ocenić jakość kryteriów stosowanych przez banki przy zatwierdzaniu kredytów. Wyniki projektu opublikowano w czerwcu 2020^[15]. Prace Nadzoru Bankowego EBC nad tymi kryteriami są uzupełnieniem trwających działań strategicznych na rzecz rozwiązania problemu kredytów zagrożonych.

W raporcie na temat instytucji istotnych podkreślono pewne słabe punkty w sposobie udzielania i wyceny nowych kredytów przez banki w ostatnich latach, w szczególności złagodzenie standardów udzielania kredytów dla gospodarstw domowych. Analiza wykazała również, że banki z wysokim stanem kredytów zagrożonych były zwykle bardziej zachowawcze przy udzielaniu kredytów mieszkaniowych oraz że nie wszystkie banki zwracały wystarczającą uwagę na wycenę opartą na ryzyku, czyli ustalanie ceny kredytu w taki sposób, żeby pokrywała ona przynajmniej oczekiwane straty i koszty. Nic nie wskazywało, żeby banki obliczające wymogi kapitałowe za pomocą modeli wewnętrznych osiągały lepsze wyniki w wycenie opartej na ryzyku.

Akcja kredytowa dla gospodarstw domowych w latach 2016−2018 wyraźnie przyspieszyła, m.in. pod wpływem gwałtownego wzrostu cen nieruchomości mieszkaniowych, ale nie miało to pełnego pokrycia we wzroście dochodów gospodarstw (wykres 14). W rezultacie pogorszyły się oparte na dochodach kluczowe wskaźniki ryzyka dla portfeli nieruchomości mieszkaniowych i kredytów konsumpcyjnych, a jednocześnie zwęziły się widełki cenowe.

Natomiast obraz sytuacji w zakresie nowych kredytów dla przedsiębiorstw niefinansowych jest niejednoznaczny. Kluczowe wskaźniki ryzyka dla portfela kontrahentów niefinansowych się poprawiły (wykres 15), chociaż struktura kredytów w tym portfelu stała się bardziej ryzykowna, a widełki cenowe – węższe. Wspólne zespoły nadzorcze prowadzą dalszą ocenę tych zagadnień w ramach bieżącego nadzoru.

Równolegle z badaniem zasad zatwierdzania kredytów w instytucjach istotnych Nadzór Bankowy EBC, w ścisłej współpracy z właściwymi organami krajowymi, przeprowadził dla całego SSM przekrojową analizę praktyk w zakresie udzielania kredytów w mniejszych bankach, na podstawie próby instytucji mniej istotnych. Przy zbieraniu danych dotyczących tych instytucji kierowano się zasadą proporcjonalności. Analiza wykazała, że większość instytucji mniej istotnych z badanej próby ma poważne trudności z dostępnością danych na potrzeby wskaźników ryzyka kredytowego. Instytucje mniej istotne wykazały dużo wyższy wzrost akcji kredytowej niż instytucje istotne, a także znaczny wzrost obciążeń kredytowych u swoich kredytobiorców. Intensywna konkurencja na rynku wywarła dodatkową presję na marże kredytowe i zmusiła instytucje mniej istotne do dostosowywania strategii biznesowych i strategii w zakresie ryzyka. Wycena kredytów przez takie instytucje jest bardzo słabo skorelowana z odnośnym ryzykiem kredytowym. EBC i właściwe organy krajowe będą podejmować dalsze działania na podstawie ustaleń z oceny standardów zatwierdzania kredytów przez instytucje mniej istotne.

1.2.3 Prace nad kredytami zagrożonymi

Pod koniec roku 2014, kiedy zaczynał działać europejski nadzór bankowy, stan kredytów zagrożonych w instytucjach istotnych sięgał ok. 1 bln EUR (wskaźnik NPL 8%), natomiast na koniec września 2020 stan tych kredytów wynosił 485 mld EUR (wskaźnik NPL 2,82%), czyli zmniejszył się o ok. 50% (wykres 16). Także w przypadku instytucji mniej istotnych wskaźnik NPL się obniżył: z 4,4% w 2016 do 2,1% w czerwcu 2020.

W 2019 banki z wysokim stanem kredytów zagrożonych^[16] zmniejszyły go o 23% – to więcej, niż wynosił cel na ten rok.

Wybuch pandemii COVID‑19 zrodził dla banków poważne wyzwania. Po pierwsze, oczekuje się, że instytucje istotne będą musiały dołożyć dalszych starań, żeby jeszcze bardziej zredukować stan kredytów zagrożonych, chociaż do czerwca 2020 był on ogólnie stabilny, po czym w trzecim kwartale 2020 obniżył się z 503 mld EUR do 485 mld EUR. Po drugie, przewiduje się, że negatywny wpływ pandemii na gospodarkę doprowadzi w przyszłości do wzrostu kredytów zagrożonych. W związku z tym jest niezwykle ważne, żeby instytucje istotne w swoich działaniach z jednej strony unikały nadmiernej procykliczności, a z drugiej – zapewniły odpowiednie odzwierciedlenie w swoich bilansach ryzyk, na które są narażone.

W szczególności istnieje ryzyko, że kiedy zaczną wygasać programy pomocy publicznej, wystąpi mocny efekt klifu. Dlatego jest bardzo ważne, żeby banki prawidłowo identyfikowały i ujmowały w bilansie ryzyko kredytowe oraz były przygotowane pod względem operacyjnym na wzrost liczby kredytobiorców będących w trudnej sytuacji: opóźnienie w rozpoznaniu pogorszenia się jakości aktywów i podjęciu działań w tej sprawie spotęgowałoby efekty procykliczne i osłabiało zdolność sektora bankowego do wspierania ożywienia gospodarczego.

Odpowiednio wczesna i racjonalna restrukturyzacja pozwala zmaksymalizować odzyskaną kwotę i zapobiec kumulacji kredytów zagrożonych. Wysoki poziom takich kredytów prowadziłby do wzrostu kosztów pozyskiwania finansowania i osłabiał zdolność do generowania dochodów, co wpływałoby również niekorzystnie na zdolność banków do wspierania ożywienia gospodarczego.

Odroczenie zmiany klasyfikacji i utworzenia odpowiednich rezerw do czasu wygaśnięcia moratoriów pociągnęłoby za sobą efekt klifu i mocniejsze delewarowanie, a przez to – wzmocnienie procykliczności. Gdyby inwestorzy postrzegali zasady wyceny i klasyfikacji kredytów przez banki jako nieodpowiednie, spowodowałoby to spadek ich zaufania do sektora bankowego i wzrost kosztów pozyskiwania finansowania. Przy znacznej skali delewarowania i wyższych kosztach finansowania maleje zdolność banków do wspierania ożywienia gospodarczego.

W odpowiedzi na wybuch pandemii Nadzór Bankowy EBC zastosował szeroką gamę środków dotyczących ryzyka kredytowego i komunikacji zewnętrznej^[17]. Działał zgodnie z wytycznymi EUNB dotyczącymi ustawowych i pozaustawowych moratoriów na spłaty kredytów^[18] i zezwolił także bankom, żeby w przypadku moratoriów, które spełniają kryteria określone w tych wytycznych, podchodziły elastycznie do klasyfikowania ekspozycji jako objętych działaniem restrukturyzacyjnym i uznawania ich za restrukturyzację awaryjną.

Inicjatywy nadzorcze EBC i jego działania komunikacyjne w tym zakresie mają sprawić, że instytucje istotne będą stosować skuteczne praktyki zarządzania ryzykiem kredytowym i mieć wystarczający potencjał operacyjny do zapewnienia odpowiedniej oceny, klasyfikacji i wyceny bilansowej tego ryzyka. To powinno pomóc w ograniczeniu pogarszania się jakości aktywów w bankach, a tym samym – w miarę możliwości – łagodzić efekt klifu. Wspólne zespoły nadzorcze kontaktują się z instytucjami istotnymi, żeby śledzić, jak wypełniają one te oczekiwania nadzorcze dotyczące ryzyka kredytowego.

Ponadto EBC postanowił odroczyć o dwanaście miesięcy – do marca 2021 – termin na przedstawienie strategii redukcji kredytów zagrożonych przez banki z wysokim stanem takich kredytów. Nadzór Bankowy EBC wyjaśnił także, że w odniesieniu do kredytów zagrożonych narosłych przed wybuchem pandemii jego oczekiwania co do wskaźników pokrycia tych ekspozycji pozostają aktualne.

Jako organ kontroli zwierzchniej nad instytucjami mniej istotnymi EBC w dalszym ciągu oceniał, jak właściwe organy krajowe wdrażają wytyczne EUNB dotyczące zarządzania ekspozycjami nieobsługiwanymi i restrukturyzowanymi^[19]. Ponadto EBC z pomocą właściwych organów krajowych przeprowadził ocenę podatności na ryzyko kredytowe, żeby lepiej zrozumieć, jak kryzys COVID‑19 może wpłynąć na instytucje mniej istotne, biorąc przy tym pod uwagę także łagodzące oddziaływanie środków krajowych. W 2021 dalsze prace w tym zakresie skupią się m.in. na sprawdzaniu, jak wygaszanie krajowych programów pomocowych będzie wpływać na profil ryzyka instytucji mniej istotnych, oraz ocenie stopnia gotowości tych instytucji do uporania się z potencjalnym wzrostem ekspozycji, w przypadku których dojdzie do niewykonania zobowiązania.

1.2.4 Ukierunkowany przegląd modeli wewnętrznych

Ukierunkowany przegląd modeli wewnętrznych (TRIM) to projekt prowadzony w latach 2016−2020, którego celem była ocena adekwatności i odpowiedniości modeli wewnętrznych stosowanych przez instytucje kredytowe oraz harmonizacja praktyk nadzorczych stosowanych w odniesieniu do takich modeli w obrębie jednolitego mechanizmu nadzorczego (SSM). Efektem tych prac było wypracowanie wspólnej dla całego SSM interpretacji wymogów regulacyjnych dotyczących modeli wewnętrznych, która została ujęta w przewodniku EBC dotyczącym tych modeli. To przyczyniło się do zmniejszenia nieuzasadnionej (czyli niemającej odzwierciedlenia w ryzyku) zmienności aktywów ważonych ryzykiem (RWA) oraz wyrównania warunków konkurencji między bankami w uczestniczących krajach.

Trwający od czterech lat projekt TRIM dobiega końca. W ramach tego projektu w latach 2017−2019 odbyło się 200 kontroli na miejscu poświęconych modelom wewnętrznym stosowanym przez 65 instytucji istotnych do obliczania ryzyka kredytowego, ryzyka rynkowego i ryzyka kredytowego kontrahenta. Na potrzeby tych kontroli opracowano wspólną metodykę opartą na wystandaryzowanych prośbach o przekazanie danych oraz technikach i narzędziach kontroli. Ponadto dla zapewnienia spójności i porównywalności wyników kontroli w ramach projektu TRIM zastosowano kilka poziomów działań w zakresie zapewnienia jakości oraz porównania krzyżowe i analizy przekrojowe.

Przypadki niespełnienia wymogów regulacyjnych wykryte podczas projektu TRIM przełożyły się na ponad 5800 ustaleń dotyczących wszystkich rodzajów ryzyka; 30% tych ustaleń zaklasyfikowano jako bardzo poważne.

W efekcie projekt pociągnął za sobą intensywne działania następcze prowadzone przez nadzorców w odnośnych instytucjach. Oczekuje się, że w najbliższych latach instytucje wyeliminują wykryte niedociągnięcia wraz z wdrażaniem nowych rozwiązań regulacyjnych. W następstwie kontroli przeprowadzonych w ramach projektu TRIM zostało wydanych – stan na koniec 2020 – łącznie 179 decyzji obejmujących różne środki nadzorcze: obowiązki, zalecenia i ograniczenia; niektóre z nich mają znaczny wpływ ilościowy na wartość RWA.

Odciążenie operacyjne przyznane instytucjom w marcu 2020 przez Nadzór Bankowy EBC w reakcji na wybuch pandemii objęło odroczenie o sześć miesięcy wydania decyzji wynikających z projektu TRIM, pism pokontrolnych wynikających z przeprowadzonych kontroli na miejscu i decyzji w sprawie modeli wewnętrznych, jeżeli do tego momentu banków o nich nie powiadomiono. W związku z tym przesunięto zakończenie projektu z 2020 na pierwsze półrocze 2021.

1.2.5 Prace nad procesami ICAAP i ILAAP

Solidne prowadzenie wewnętrznego procesu oceny adekwatności kapitałowej (ICAAP) i wewnętrznego procesu oceny adekwatności płynnościowej (ILAAP) ma kluczowe znaczenie dla wzmocnienia odporności banków, tak żeby mogły one nieprzerwanie działać przez cały cykl koniunkturalny i wytrzymywać szoki gospodarcze. Te procesy mają sprawić, że banki będą odpowiednio mierzyć ryzyka kapitałowe i płynnościowe i zarządzać nimi w sposób uporządkowany, za pomocą metod dostosowanych do swojej specyfiki.

Nadzór Bankowy EBC podejmował różne działania, żeby pomóc bankom ustanowić procesy ICAAP i ILAAP jako wartościowe narzędzia do zarządzania ryzykiem. Oba procesy są regularnie ocenianie w ramach cyklu SREP. W 2018 EBC opublikował przewodniki dotyczące procesów ICAAP i ILAAP, żeby jasno przedstawić swoje oczekiwania w tym zakresie. W 2019 przeprowadził w 37 instytucjach istotnych kompleksową analizę ich praktyki prowadzenia procesu ICAAP w zestawieniu z tymi oczekiwaniami. Swoje ustalenia ogłosił w sierpniu 2020 (ECB Report on banks’ ICAAP practices). Wynika z nich, że chociaż banki w ostatnich latach osiągnęły znaczną poprawę w prowadzeniu procesu ICAAP, muszą nad nim jeszcze dalej pracować, zwłaszcza w trzech obszarach.

Po pierwsze, wiele banków wciąż stosuje nieodpowiednie zasady zapewniania jakości danych, co może odbić się na ich zdolności do podejmowania właściwie umotywowanych decyzji na podstawie rzetelnych i łatwo wyszukiwalnych danych.

Po drugie, wiele banków nie uwzględnia pełnego zbioru ryzyk, które mogą wywierać istotny wpływ na ich kapitał wewnętrzny. Rozpoznano słabe punkty np. w sposobie oceny przez banki instrumentów zaliczanych do kapitału dodatkowego Tier I lub kapitału Tier II przy określaniu zapotrzebowania na kapitał wewnętrzny dla zapewnienia ciągłości działania (założenie ciągłości), oraz – ogólniej – w sposobie definiowania przez banki faktycznej wartości ekonomicznej swojego kapitału pod kątem pokrycia dotyczącego ich ryzyka ekonomicznego (czynniki wartości ekonomicznej). Widać to na wykresie 18. Gdy nałoży się na to brak identyfikacji i kwantyfikacji wszystkich istotnych ryzyk ekonomicznych, może obniżyć się zdolność banków do zapewnienia adekwatności kapitału ekonomicznego, a w efekcie – osłabić się ich ogólna odporność finansowa.

Po trzecie, testy warunków skrajnych nie są jeszcze skutecznym i integralnym elementem praktyki zarządzania ryzykiem w bankach, co ilustruje wykres 19. Pandemia COVID‑19 unaoczniła, że banki są narażone na szerokie spektrum zagrożeń, które mogą się niespodziewanie zmaterializować. Jednak wiele instytucji nie prowadzi systematycznego monitoringu otoczenia gospodarczego pod kątem wykrywania nowych zagrożeń ani regularnej weryfikacji swoich scenariuszy stress testów i potencjału testowego. To może poważnie zaszkodzić zdolności banków do skutecznego reagowania na sytuacje skrajne.

Chociaż powyższa analiza została przeprowadzona przed wybuchem pandemii, EBC uważa, że właściwa praktyka wewnętrznej oceny adekwatności kapitałowej jest równie istotna podczas poważnych napięć jak w normalnych czasach. Dobrze zaprojektowany proces ICAAP ma kluczowe znaczenie dla skutecznego zarządzania ryzykiem, zdrowej sytuacji finansowej i długofalowej stabilności.

W 2020 w ramach procesu SREP – przeprowadzonego wg podejścia pragmatycznego – Nadzór Bankowy EBC wykrył w praktykach ICAAP i ILAAP słabości, które mogą podważyć wiarygodność bankowych projekcji oraz osłabić zdolność banków do skutecznego zarządzania swoją pozycją kapitałową i płynnościową podczas kryzysu COVID‑19. Zaleca się bankom, żeby bardzo starannie uwzględniały w scenariuszach bazowym i szokowym prawdopodobieństwo wystąpienia i wpływ bardziej dotkliwych konsekwencji tego kryzysu.

W przyszłości wewnętrzna ocena adekwatności kapitałowej i płynnościowej ma odgrywać jeszcze większą rolę w procesie SREP, co powinno zmotywować banki do ciągłego doskonalenia tych procesów. Ponadto przyjęta przez Nadzór Bankowy EBC metoda wyznaczania narzutu P2R będzie dokładniej uwzględniać czynniki ryzyka, co powinno zachęcić banki do lepszej identyfikacji różnych ryzyk, na jakie są one narażone.

1.2.6 Ryzyko informatyczne i cybernetyczne

W 2020 ponownie wskazano na cyberprzestępczość i braki informatyczne jako jedne z głównych czynników ryzyka dla sektora bankowego. Dążąc do wzmocnienia odporności banków w tym zakresie, Nadzór Bankowy EBC jako jeden z priorytetów na 2020 wyznaczył ocenę ryzyka informatycznego i cybernetycznego przez takie działania nadzorcze jak kontrole na miejscu, coroczny proces SREP, procedurę zgłaszania naruszeń bezpieczeństwa cybernetycznego w SSM oraz inne działania, zarówno przekrojowe, jak i dotyczące konkretnych banków.

Niezawodność systemów informatycznych stała się szczególnie istotna, kiedy banki zaczęły zamykać oddziały i przechodzić w tryb pracy zdalnej. Dlatego Nadzór Bankowy EBC uznał ryzyko informatyczne i cybernetyczne za jedno z największych zagrożeń związanych z COVID‑19. Rzeczywiście w 2020 wzrosła liczba poważnych naruszeń cyberbezpieczeństwa (cyberincydentów), w tym zwłaszcza ataków przeprowadzonych we wrogich zamiarach^[20]. Na razie efektem tych incydentów była głównie niedostępność usług świadczonych przez banki lub firmy pracujące na rzecz banków. Jednak wzrost liczby incydentów pokazuje, że banki powinny nasilić działania na rzecz budowania cyberodporności oraz zająć się niedociągnięciami w tym zakresie, takimi jak zbyt złożona architektura informatyczna oraz zależność wielu krytycznych funkcji biznesowych od systemów teleinformatycznych, których cykl życia dobiega końca.

W czerwcu 2020 Nadzór Bankowy EBC opublikował swój roczny raport na temat wyników ankiety o ryzyku informatycznym^[21], opracowanej we współpracy z właściwymi organami krajowymi, przeprowadzonej w ramach procesu SREP i opartej na samoocenie ryzyka informatycznego przez banki. Raport przedstawia główne spostrzeżenia dotyczące praktyki zarządzania ryzykiem informatycznym przez banki wg stanu na pierwszy kwartał 2019. Przez cały rok 2018 i do początku 2019 rosły budżety banków przeznaczone na outsourcing usług, w tym coraz większego znaczenia nabierały usługi w chmurze. Niestety zwiększała się także liczba systemów obsługujących krytyczną działalność biznesową, których cykl życia dobiega końca, a najmniej rozwiniętą dziedziną kontroli ryzyka pozostaje zarządzanie jakością danych.

Nadzór Bankowy EBC miał także wkład w publikacje międzynarodowych grup roboczych zajmujących się tą tematyką: opracowanie Rady Stabilności Finansowej (FSB) nt. skutecznych praktyk reagowania na cyberincydenty i przywracania gotowości do pracy^[22], dokument konsultacyjny Bazylejskiego Komitetu Nadzoru Bankowego nt. zasad dotyczących odporności operacyjnej^[23] oraz wytyczne EUNB w sprawie zarządzania ryzykiem związanym z technologiami i bezpieczeństwem ICT^[24], które obowiązują od czerwca 2020.

1.2.7 Brexit

Z dniem 1 lutego 2020 Wielka Brytania przestała być członkiem Unii Europejskiej i rozpoczął się okres przejściowy, podczas którego prawo unijne wciąż stosowało się do tego kraju i obowiązywało na jego terytorium. Ten okres skończył się 31 grudnia 2020. W 2020 Nadzór Bankowy EBC pracował nad tym, żeby banki i organy nadzoru były przygotowane na zakończenie okresu przejściowego, i ściśle monitorował wdrażanie przez banki docelowych modeli operacyjnych na czasy po brexicie.

Przez cały rok EBC obserwował unijno-brytyjskie negocjacje polityczne oraz oceniał ich implikacje z punktu widzenia nadzoru. Wnosił też wkład techniczny w prace europejskich organów nadzoru, żeby mieć pewność, że uwzględniono wszystkie kluczowe kwestie nadzorcze.

W ramach bieżącej oceny instytucji istotnych Nadzór Bankowy EBC stale aktualizował scenariuszową ocenę wpływu, jaki potencjalne niezawarcie porozumienia i brak równoważności na koniec okresu przejściowego wywarłyby na instytucje istotne w różnych dziedzinach, np. usług inwestycyjnych i systemów obrotu. Radził bankom, żeby w dalszym ciągu przygotowywały się na wszystkie możliwe zakończenia negocjacji, i zalecał im wdrażanie środków, które pozwoliłyby złagodzić potencjalny efekt klifu. Ogólnie uznano, że stan przygotowania banków na zakończenie okresu przejściowego był zadowalający, i na początku stycznia 2021 nie zaobserwowano zaburzeń funkcjonowania rynku w dziedzinie usług finansowych.

Nadzór Bankowy EBC w dalszym ciągu monitorował realizację planów brexitowych przez instytucje istotne, których dotyczyło wyjście Wielkiej Brytanii z UE, żeby zyskać pewność, że trzymają się one uzgodnionych wcześniej harmonogramów wdrażania docelowych pobrexitowych modeli operacyjnych. Jako uzupełnienie przekrojowej obserwacji przeprowadzano dalsze czynności w poszczególnych bankach i w razie stwierdzenia niedociągnięć podejmowano działania nadzorcze. Niektóre banki wciąż muszą wykonać prace w zakresie zarządzania wewnętrznego, szukania nowych możliwości biznesowych, modeli alokacji, pozyskiwania finansowania, przeformułowania umów z klientami z UE i umów wewnątrzgrupowych, a także infrastruktury informatycznej i sprawozdawczości, żeby całkowicie spełnić oczekiwania nadzorcze EBC.

W ciągu roku 2020 Nadzór Bankowy EBC wielokrotnie informował o swoich oczekiwaniach nadzorczych związanych z brexitem w serii artykułów w Supervision Newsletter i wpisów w Supervision Blog oraz podczas dwustronnych rozmów z nadzorowanymi podmiotami^[25].

Po brexicie Nadzór Bankowy EBC będzie nadal monitorować wdrażanie przez banki docelowych modeli operacyjnych oraz skupiać się na głównych kwestiach nadzorczych, jakie mogą pojawić się w wyniku przejścia na nowy porządek. Zgodnie z nowymi zasadami współpracy ustalonymi w 2019, Nadzór Bankowy EBC i brytyjskie organy nadzorcze będą w dalszym ciągu współpracować w nadzorze nad bankami, które prowadzą działalność zarówno w uczestniczących krajach, jak i w Wielkiej Brytanii.

1.2.8 Fintech i cyfryzacja

Przez cały rok 2020 Nadzór Bankowy EBC kontynuował prace nad swoim podejściem do nadzoru nad użyciem technologii cyfrowej do usług finansowych (fintech) przez instytucje istotne i mniej istotne. Pracowano nad wspólną interpretacją zagrożeń związanych z tą technologią oraz zapewnieniem nadzorcom wsparcia metodycznego i narzędzi.

Nadzór Bankowy EBC nadal prowadził rozmowy z właściwymi organami krajowymi, instytucjami istotnymi i mniej istotnymi oraz innymi uczestnikami rynku, żeby pogłębić wiedzę o tym, jak banki stosują innowacyjne technologie i jakie ma to implikacje dla ich modeli biznesowych i zasad zarządzania ryzykiem. W tym kontekście Nadzór Bankowy EBC stale monitorował sytuację na rynku i pojawiające się ryzyka, w tym wpływ pandemii COVID‑19 na cyfryzację i innowacyjność banków. Pandemia pokazała, że banki podlegające europejskiemu nadzorowi bankowemu są w stanie utrzymać odporność operacyjną również przy znacznie większej skali pracy zdalnej. Ze względu na to, jaką rolę mogą odegrać systemy cyfrowe w zmniejszaniu kosztów i zaspokajaniu potrzeb klientów, którzy w coraz większym stopniu są zainteresowani usługami cyfrowymi, w nadchodzącym okresie transformacja cyfrowa i innowacyjność nadal będą mieć kluczowe znaczenie dla zdolności banków do radzenia sobie w warunkach silnej konkurencji.

W dniu 27 sierpnia 2020 EBC opublikował odpowiedź ESBC i europejskiego nadzoru bankowego na konsultacje Komisji Europejskiej w sprawie nowej strategii finansów cyfrowych dla Europy (ESCB/European banking supervision response to the European Commission’s consultation on digital finance), ze szczegółowymi odniesieniami do pytań o różne zagadnienia, które Komisja powinna uwzględnić w tej strategii. EBC zasadniczo zgadza się z Komisją co do wskazania obszarów priorytetowych dla rozwoju finansów cyfrowych w UE. Znaczenie tej sprawy jeszcze wzrosło po wybuchu pandemii. Także EBC dostrzega spore korzyści, jakie cyfryzacja i innowacje mogą przynieść instytucjom finansowym, systemowi finansowemu i całej gospodarce, jednak w odniesieniu do cyfryzacji sektora bankowego trzeba też brać pod uwagę wszystkie ryzyka, jakie się z tym wiążą. Wprawdzie pandemia nadała impetu działaniom banków w zakresie cyfryzacji i uwypukliła znaczenie inwestycji w innowacje, ale wydobyła również na światło dziennie dodatkowe wyzwania, które trzeba nadal monitorować i które banki powinny uwzględnić w swoich zasadach dotyczących apetytu na ryzyko.

EBC jest członkiem różnych międzynarodowych i europejskich grup i sieci, do których wnosi swoje doświadczenie i opinie w zakresie rozwoju ram regulacyjnych i nadzorczych w obszarze technologii finansowej i cyfryzacji. Obok udziału w tych gremiach w 2020 Nadzór Bankowy wnosił także wkład w prace EBC nad kryptoaktywami i cyfrowym pieniądzem banku centralnego, skupiając się na aspektach istotnych z punktu widzenia nadzoru bankowego. Uczestniczył także w wewnętrznych i zewnętrznych warsztatach, szkoleniach i seminariach, żeby wypracowywać wspólne podejście nadzorcze i być na bieżąco z postępem dokonującym się w dziedzinie technologii finansowej i cyfryzacji.

1.3 Bezpośredni nadzór nad instytucjami istotnymi

1.3.1 Nadzór prowadzony na odległość

Nadzór Bankowy EBC stara się nadzorować instytucje istotne w sposób jednocześnie wymagający i spójny, odpowiednio do ponoszonego przez nie ryzyka i z zachowaniem zasady proporcjonalności. W tym celu co roku tworzy wykaz podstawowych działań na potrzeby bieżącego nadzoru. Opiera się przy tym na obowiązujących wymogach regulacyjnych, instrukcji nadzoru (SSM Supervisory Manual) oraz priorytetach nadzorczych SSM. Te działania są uwzględniane w bieżącym programie oceny nadzorczej sporządzanym dla każdej instytucji istotnej.

Oprócz tych centralnie określonych działań podstawowych do programu oceny nadzorczej mogą wejść inne czynności nadzorcze, dostosowane do specyfiki banku. To pozwala wspólnym zespołom nadzorczym analizować ryzyka idiosynkratyczne i zajmować się tymi ryzykami.

Program oceny nadzorczej realizowany na odległość obejmuje: (a) działania związane z ryzykiem (np. SREP), (b) inne działania dotyczące wymogów organizacyjnych, administracyjnych lub prawnych (np. doroczna ocena istotności) oraz (c) dodatkowe działania zaplanowane przez wspólne zespoły nadzorcze w celu dalszego dostosowania bieżącego programu oceny nadzorczej do specyfiki danej grupy lub podmiotu (np. analiza modelu biznesowego lub struktury zarządzania konkretnego banku). Zakres działań z dwóch pierwszych grup jest wyznaczany centralnie, natomiast działania z trzeciej grupy muszą być dostosowane do specyfiki banku, więc wspólny zespół nadzorczy określa je samodzielnie.

Proporcjonalność

Program oceny nadzorczej opracowuje się zgodnie z zasadą proporcjonalności, według której intensywność nadzoru powinna zależeć od wielkości, znaczenia systemowego i złożoności danej instytucji. W 2020 liczba zaplanowanych działań nadzorczych przypadająca średnio na jedną instytucję istotną była dość podobna jak w poprzednim roku (wykres 20). Dzięki temu wspólne zespoły nadzorcze nadal miały wystarczającą swobodę, żeby zajmować się ryzykami specyficznymi dla poszczególnych instytucji.

Podejście oparte na ryzyku

Program oceny nadzorczej jest realizowany według podejścia opartego na ryzyku, czyli skupia się na tych kategoriach ryzyka, które są najważniejsze dla poszczególnych instytucji istotnych. Na przykład odsetek czynności związanych z ryzykiem kredytowym w przypadku banków z wysokim stanem NPL był wyższy od średniej, podobnie jak odsetek zadań związanych z ryzykiem rynkowym w bankach o dużym zaangażowaniu w operacje rynkowe i handlowe (wykres 21).

Najważniejsze działania w ramach nadzoru na odległość w 2020

W związku z pandemią COVID‑19 Nadzór Bankowy EBC zrewidował swoje procesy i działania nadzorcze, żeby odciążyć banki i umożliwić wspólnym zespołom nadzorczym skoncentrowanie się na sprawdzaniu ich zdolności do radzenia sobie z kryzysem.

Dlatego dokonano przeglądu zbioru działań na miejscu zaplanowanych na 2020: niektóre z nich anulowano, uproszczono lub przełożono na później. Najważniejsze zmiany objęły: (a) przełożenie ogólnounijnego testu warunków skrajnych z 2020 na 2021, a zamiast niego przeprowadzenie „zza biurka” analizy podatności na zagrożenia pod kątem szczególnych ryzyk wynikających z kryzysu COVID‑19, (b) przyjęcie pragmatycznego podejścia do procesu SREP (zob. punkt 1.2), (c) wprowadzenie procesu monitorowania wpływu pandemii na profile ryzyka banków (co wiązało się z nasileniem kontaktów z bankami) oraz (d) wydłużenie o sześć miesięcy terminów wyznaczonych w związku z wszystkimi środkami nadzorczymi, o ile te terminy jeszcze nie upłynęły.

Te działania – w połączeniu z pracami wspólnych zespołów nadzorczych nad środkami skierowanymi do konkretnych banków oraz skupieniem uwagi na zdolności banków do radzenia sobie z kryzysem – sprawiły, że przeprowadzono nieco mniej czynności nadzorczych, niż pierwotnie zaplanowano na początku 2020 (wykres 22).

Ustalenia nadzoru

Jednym z głównych rezultatów regularnych działań nadzorczych są „ustalenia nadzoru”, czyli stwierdzone niedociągnięcia, które banki muszą naprawić. Działania podjęte przez banki w odpowiedzi na te ustalenia są monitorowane przez wspólne zespoły nadzorcze. Według stanu na 31 grudnia 2020 łączna liczba zgłoszonych ustaleń była niższa niż w poprzednich latach, głównie z powodu ograniczenia kontroli na miejscu i kontroli modeli wewnętrznych w związku z kryzysem COVID‑19. Większość tych ustaleń wynikała z kontroli na miejscu, kontroli modeli wewnętrznych i działań związanych z udzielaniem zezwoleń. Najwięcej dotyczyło ryzyka kredytowego (wykres 23).

1.3.2 Nadzór prowadzony na miejscu

W ramach zmian w strukturze organizacyjnej EBC ogłoszonych w lipcu 2020 utworzono nową, strukturalnie niezależną jednostkę, która zajmuje się nadzorem na miejscu – Dyrekcję Generalną ds. Kontroli na Miejscu i Kontroli Modeli Wewnętrznych. Jej kompetencje opisano w punkcie 5.1 – Struktura organizacyjna Nadzoru Bankowego EBC.

Ograniczenia dotyczące podróży wprowadzone w reakcji na pandemię COVID‑19 miały w 2020 istotny wpływ na kontrole na miejscu i kontrole modeli wewnętrznych. W marcu 2020 Zarząd EBC podjął decyzję o zawieszeniu wszystkich podróży służbowych i wszystkich kontroli tego typu, które były jeszcze w fazie przygotowawczej. Czynności kontrolne będące już w toku w miarę możliwości wznowiono na odległość. Natomiast te kontrole, które były na końcowym etapie sporządzania raportu, sfinalizowano zgodnie z planem.

Żeby utrzymać odpowiednią intensywność nadzoru, Nadzór Bankowy EBC tymczasowo wprowadził koncepcję „kontroli na odległość” w celu zdalnego badania najistotniejszych zagrożeń wynikających z kryzysu COVID‑19, na przykład za pomocą zdalnych wywiadów i korzystania z cyfrowych narzędzi współpracy. Docelowo ma zostać przywrócony tradycyjny sposób prowadzenia czynności nadzorczych na miejscu, kiedy sytuacja zdrowotna się poprawi. Z doświadczeń związanych z kontrolami na odległość można jednak wyciągnąć użyteczne wnioski, które zostaną uwzględnione w przyszłej metodyce nadzoru na miejscu.

Wspólne zespoły nadzorcze dokonały przeszeregowania kontroli na miejscu i kontroli modeli wewnętrznych zaplanowanych początkowo na 2020, kierując się własną oceną najistotniejszych zagrożeń dla banków w warunkach COVID‑19, a także zdolnością samych banków do wsparcia czynności kontrolnych. W rezultacie program na 2020 objął 96 kontroli na miejscu i 83 kontrole modeli wewnętrznych; z uwagi na wymogi bezpieczeństwa w związku z pandemią większość z nich przeprowadzono na odległość.

W 2020 wydano łącznie 168 decyzji nadzorczych dotyczących kontroli modeli wewnętrznych^[26].

Roczny program szkoleń dla pracowników SSM biorących udział w kontrolach na miejscu był w 2020 w większości realizowany zdalnie. Objął 15 sesji poświęconych wszystkim głównym rodzajom ryzyka uwzględnianym w procesie SREP oraz procedurom potrzebnym do prowadzenia kontroli. Dzięki temu, że kursy odbywały się online, mogło w nich wziąć udział więcej uczestników: z programu skorzystało ponad 586 nadzorców i kontrolerów.

1.3.2.1 Główne ustalenia z kontroli na miejscu

Poniżej przeanalizowano pokrótce najpoważniejsze ustalenia z kontroli na miejscu^[27].

Zarządzanie wewnętrzne

Najpoważniejsze ustalenia dotyczyły braków w następujących obszarach zarządzania:

• Jednostki odpowiadające za kontrolę wewnętrzną, w tym zgodność (compliance), zarządzanie ryzykiem i audyt wewnętrzny: poważne niedociągnięcia dotyczące niezależności, zasobów i zakresu działalności wszystkich tych jednostek.
• Struktura korporacyjna i organizacja: brak przejrzystości struktury organizacyjnej banków wynikający z nieodpowiedniego podziału obowiązków i niejasnych linii podległości służbowej, niedociągnięcia w systemach kontroli wewnętrznej i niewystarczające zasoby kadrowe i techniczne.
• Wdrożenie i kontrolowanie procesów zarządzania: niewystarczający poziom kontroli organu zarządzającego nad wdrażaniem przez banki strategii biznesowych i strategii w zakresie ryzyka.
• Agregacja danych o ryzyku i sprawozdawczość w zakresie ryzyka: niedostatecznie szczegółowe zasady agregacji danych i sprawozdawczości na temat ryzyka, słabości architektury danych i infrastruktury informatycznej.

Ryzyko kredytowe

Mniej więcej połowa kontroli ryzyka kredytowego skupiała się na jakości aktywów bankowych i polegała na sprawdzaniu dokumentacji kredytowej. W wyniku tych kontroli stwierdzono potrzebę utworzenia dodatkowych rezerw ostrożnościowych na kwotę ponad 2,3 mld EUR i zmiany klasyfikacji ekspozycji w wysokości ok. 3,1 mld EUR z „obsługiwanych” na „nieobsługiwane”^[28]. Pozostałe kontrole skupiały się na jakościowych aspektach procesu zarządzania ryzykiem kredytowym. Najpoważniejsze ustalenia:

• Niedoszacowanie oczekiwanych strat kredytowych: zawyżenie wartości zabezpieczenia i wskaźników „uzdrowienia” (spłaty przeterminowanych zobowiązań), niewłaściwe obliczanie oczekiwanych strat wskutek niedociągnięć w stosowanej metodzie i parametrach rezerw celowych.
• Niewłaściwa klasyfikacja dłużników: niedociągnięcia w definiowaniu lub identyfikacji ekspozycji cechujących się niewykonaniem zobowiązania lub ekspozycji zagrożonych, niedoszacowanie ekspozycji brutto w fazie 2 i 3, braki w procesach identyfikowania restrukturyzacji zadłużenia.
• Słabość procesów monitorowania: niedociągnięcia w rozpoznawaniu wczesnych oznak pogorszenia się jakości kredytowej i nieodpowiednie systemy ratingowe, często wynikające z niskiej jakości danych i niezgodności danych pochodzących z różnych systemów informatycznych oraz nadmiernego polegania na ręcznych korektach.

Ryzyko informatyczne

Większość poważnych ustaleń dotyczyła uchybień w następujących obszarach:

• Zarządzanie ciągłością działania systemów informatycznych: niedociągnięcia dotyczące ciągłości działania systemów informatycznych, nieskuteczne lub niespełniające norm plany w tym zakresie.
• Zarządzanie bezpieczeństwem cybernetycznym: rozwiązania niezapewniające poufności, integralności i dostępności krytycznych danych oraz szybkiego wykrywania naruszeń bezpieczeństwa informatycznego.
• Zarządzanie ryzykiem informatycznym: niewystarczające uwzględnienie zagrożeń informatycznych w ogólnym systemie zarządzania ryzykiem.

Kapitał regulacyjny i proces ICAAP

Główne ustalenia dotyczące kapitału regulacyjnego (filar I) wiązały się z niedociągnięciami w zasadach kontroli w zakresie wykrywania nieprawidłowego przypisania ekspozycjom odpowiedniej wagi ryzyka w odniesieniu do wszystkich rodzajów ryzyka uwzględnianych w filarze I oraz z niedoszacowaniem aktywów ważonych ryzykiem w wyniku niewłaściwej alokacji do klas ekspozycji. Pozostałe ustalenia dotyczą niewykrycia finansowania nieruchomości spekulacyjnych oraz stosowania niekwalifikowanych zabezpieczeń na potrzeby technik ograniczania ryzyka kredytowego.

Najpoważniejsze problemy wykryte podczas kontroli procesów ICAAP dotyczyły (a) słabości wewnętrznych metod kwantyfikacji, zwłaszcza modelowania ryzyka partycypacji, ryzyka związanego z emeryturami, ryzyka rynkowego i kredytowego, (b) braku solidnych, wieloletnich i perspektywicznych planów kapitałowych oraz (c) niespójności między procesami planowania strategicznego a zasadami dotyczącymi apetytu na ryzyko, wynikających głównie z braku spójnych i szczegółowych limitów apetytu na ryzyko.

Ryzyko rynkowe

Najpoważniejsze ustalenia dotyczyły pomiaru ryzyka związanego z wyceną i zarządzania nim, w tym istotnych niedociągnięć w ustalaniu wartości godziwej (niewystarczający zakres niezależnej weryfikacji cen, nieodpowiednie metody w zakresie hierarchii wartości godziwej, niewłaściwy sposób ujmowania zysku pierwszego dnia, brak korekt wartości godziwej), a także niedociągnięć we wdrażaniu regulacyjnych standardów technicznych EUNB dotyczących ostrożnej wyceny.

Ryzyko stopy procentowej w portfelu bankowym (IRRBB)

Większość najpoważniejszych ustaleń odnosiła się do pomiaru i monitorowania IRRBB oraz zarządzania nim: nieodpowiednich metod kwantyfikacji, stosowania założeń i parametrów, które nie mają odpowiedniego uzasadnienia lub nie są wystarczająco rzetelne, oraz braku solidnych podstaw przy modelowaniu depozytów bezterminowych i regularnej weryfikacji modeli IRRBB.

Ryzyko płynnościowe

Większość poważnych ustaleń dotyczyła niedociągnięć w zasadach prowadzenia testów warunków skrajnych (niewystarczająco zachowawcze scenariusze, niedociągnięcia przy wyznaczaniu założeń i parametrów stosowanych do kwantyfikacji wpływu warunków skrajnych) oraz w pomiarze i monitorowaniu ryzyka (niedociągnięcia w szacowaniu przebiegu zapadania produktów finansowych, błędy przy wyliczaniu wskaźnika pokrycia wypływów netto).

Ryzyko operacyjne

Najpoważniejsze ustalenia dotyczyły zarządzania ryzykiem operacyjnym (uchybienia w procesach zbierania danych na temat tego ryzyka, nieodpowiednie działania zapobiegawcze i naprawcze w przypadku incydentów operacyjnych) oraz identyfikacji tego ryzyka (niepełne pokrycie i definicje istotnych ryzyk operacyjnych).

Modele biznesowe i rentowność

Najpoważniejsze ustalenia dotyczyły niedociągnięć w wycenie produktów (nieuwzględnienie w narzędziach wyceny istotnych kosztów i ryzyk, stawki cenowe niezapewniające trwałej rentowności), zdolności do sterowania strategicznego (niewystarczająca kontrola organu zarządzającego nad wdrażaniem strategii biznesowej) oraz alokacji dochodów, kosztów i kapitału (niedociągnięcia w alokacji zysków, kosztów i kapitału zniekształcające obraz rentowności).

1.4 Pośredni nadzór nad instytucjami mniej istotnymi

Po wybuchu pandemii COVID‑19 EBC nasilił i przeorientował swoje działania w zakresie nadzoru zwierzchniego nad instytucjami mniej istotnymi, żeby aktywnie przeciwdziałać narastającym zagrożeniom. Jednocześnie EBC i właściwe organy krajowe uzgodniły, że dopuszczą pewną elastyczność co do realizacji niektórych czynności zaplanowanych pierwotnie na 2020.

Nasilenie i przeorientowanie działań w zakresie nadzoru zwierzchniego nad instytucjami mniej istotnymi w celu zwalczania zagrożeń wynikających z kryzysu COVID‑19

Żeby aktywnie przeciwdziałać zagrożeniom wynikającym z kryzysu COVID‑19, w ciągu roku EBC zacieśniał współpracę z właściwymi organami krajowymi zarówno na szczeblu technicznym, jak i kierowniczym. W szczególności przeprowadził ocenę podatności instytucji mniej istotnych na ryzyka kredytowe i płynnościowe, które mogłyby wyniknąć z pogorszenia się sytuacji gospodarczej. Podczas oceny brał pod uwagę koncentrację ekspozycji tych instytucji wobec sektorów gospodarki, które są bardziej narażone na skutki pandemii (transport, noclegi itp.), oraz ich podatność na potencjalne zagrożenia związane z nagłym zapotrzebowaniem na płynność lub szokami dotyczącymi źródeł finansowania. W odniesieniu do jakości aktywów ocena wykazała, że negatywne skutki pandemii mogą przysporzyć trudności także bankom z ekspozycjami wobec sektorów mniej podatnych na zagrożenia, zwłaszcza jeśli w momencie wybuchu kryzysu te instytucje miały wysoki stan NPL. Jeśli chodzi o płynność, wiele małych i średnich instytucji mniej istotnych nadal jest narażonych na ryzyko płynnościowe. Przykładowo w wielu bankach wielkość zatwierdzonych linii kredytowych jest bardzo duża na tle dostępnych płynnych aktywów wysokiej jakości, co może okazać się groźne, jeśli przedsiębiorstwa zaczną masowo szukać płynności, tak jak podczas pierwszej fazy kryzysu COVID‑19. Kolejny problem w zakresie płynności dotyczy tych instytucji mniej istotnych, które w dużym stopniu – niekiedy nadmiernie – polegają na finansowaniu hurtowym. To może sprawić, że będą one wrażliwe na wpływ zmienności na rynkach hurtowych.

Ponadto EBC wspierał właściwe organy krajowe, żeby zapewnić spójność różnych aspektów podejścia nadzorczego w całym SSM. Dotyczyło to m.in. wdrożenia wytycznych EUNB w sprawie pragmatycznego podejścia do procesu przeglądu i oceny nadzorczej w 2020 w świetle kryzysu związanego z COVID‑19^[29], wytycznych EUNB dotyczących ustawowych i pozaustawowych moratoriów na spłaty kredytów, stosowanych w obliczu kryzysu spowodowanego przez COVID‑19^[30] oraz oceny przeniesienia istotnej części ryzyka przy transakcjach sekurytyzacyjnych w kontekście wdrażania programów gwarancji publicznych.

EBC dopracował swój system wczesnego ostrzegania dotyczący instytucji mniej istotnych, który służy do identyfikacji instytucji narażonych na zagrożenia i do wspierania dialogu z właściwymi organami krajowymi. Zmiana polegała na dodaniu informacji o nieprzestrzeganiu wymogów kapitałowych i limitów dużych ekspozycji.

W 2020 EBC kontynuował prace nad instytucjonalnymi systemami ochrony (IPS). W tym kontekście wspomógł Banca d’Italia w ocenie systemu IPS przeznaczonego wyłącznie dla instytucji mniej istotnych, w którym uczestniczą banki Raiffeisen z regionu Trydent-Górna Adyga. Ten system został zatwierdzony do celów ostrożnościowych 4 listopada 2020. EBC w dalszym ciągu monitorował też hybrydowe systemy IPS, z których część przechodzi znaczne zmiany.

Możliwość elastycznego dostosowania priorytetów nadzoru nad instytucjami mniej istotnymi do sytuacji kryzysowej

W 2020 EBC i właściwe organy krajowe uzgodniły, że pełne wprowadzenie nowej metodyki SREP dla instytucji mniej istotnych^[31] zostanie przełożone na rok 2021. Dla przypadków, w których właściwe organy krajowe postanowiły jednak zastosować tę metodykę w 2020, zgodnie z pierwotnym planem, EBC zezwolił na przyjęcie pragmatycznego podejścia do procesu SREP, zgodnie z wytycznymi EUNB w tej sprawie, czyli przeprowadzenie jedynie oceny istotnych ryzyk i pozostawienie obowiązujących narzutów P2R i P2G zasadniczo bez zmian. Odpowiednio dostosowano również plan działania dotyczący procesu SREP dla instytucji mniej istotnych, obniżając priorytet niektórych kwestii.

Kryzys COVID‑19 dostarczył przykładów na zależność od systemów informatycznych (np. połączenia zdalne, korzystanie z kanałów cyfrowych przez klientów banków), z którą wiąże się dla banków podwyższone ryzyko (niedostępność systemu, dłuższy czas odpowiedzi, wolniejsza reakcja wsparcia informatycznego itp.). Dlatego w 2020 EBC zalecił, żeby właściwe organy krajowe zwracały szczególną uwagę na ryzyko teleinformatyczne oraz na to, jak instytucje mniej istotne radzą sobie z obecnym kryzysem pod względem operacyjnym i informatycznym.

W ciągu roku EBC nadal przygotowywał się do wykonania planu stopniowego wdrażania systemu zarządzania informacjami w odniesieniu do funkcji związanych z procesem SREP, żeby docelowo umożliwić właściwym organom krajowym rejestrowanie ocen SREP dotyczących instytucji mniej istotnych w jednym systemie obejmującym cały SSM.

Z powodu pandemii ważnym i skutecznym narzędziem wymiany informacji z właściwymi organami krajowymi stały się wideokonferencje.

Inne ważne zagadnienia związane z nadzorem nad instytucjami mniej istotnymi

W 2020 EBC kontynuował prace nad identyfikacją małych i niezłożonych instytucji. Żeby wprowadzić tę nową kategorię w całym SSM, EBC wraz z właściwymi organami krajowymi przeprowadził przegląd wszystkich instytucji. Pośrednio pomogły w tym także wykazy małych i niezłożonych instytucji sporządzone przez właściwe organy krajowe na potrzeby nowych formularzy FINREP dotyczących kredytów zagrożonych.

Po powstaniu Komitetu Doradczego EUNB ds. Proporcjonalności EBC wniósł wkład do jego pierwszego pisma z zaleceniami skierowanego do Rady Organów Nadzoru EUNB. W piśmie przedstawiono, jak EUNB może lepiej uwzględnić zasadę proporcjonalności w pięciu wybranych obszarach tematycznych swojego wstępnego programu prac na 2021. Chodziło o proces SREP, zarządzanie wewnętrzne, firmy inwestycyjne, ujawnianie informacji na temat ryzyka związanego z klimatem oraz koszty badania zgodności. Obecnie EBC pomaga EUNB w opracowaniu dla tego komitetu metodyki oceny skutków.

1.5 Zadania makroostrożnościowe

W 2020 EBC nadal utrzymywał aktywne kontakty z organami krajowymi, co wchodzi w zakres jego zadań makroostrożnościowych określonych w art. 5 rozporządzenia w sprawie SSM^[32].

W 2020 EBC otrzymał ponad 100 powiadomień z zakresu polityki makroostrożnościowej od organów krajowych, w tym organów z Bułgarii i Chorwacji, z którymi to krajami nawiązał bliską współpracę. Większość powiadomień dotyczyła kwartalnych decyzji w sprawie antycyklicznego bufora kapitałowego oraz identyfikacji i traktowania kapitałowego globalnych instytucji o znaczeniu systemowym i innych instytucji o znaczeniu systemowym. Niektóre decyzje, zwłaszcza w sprawie utworzenia bufora antycyklicznego, dotyczyły uwolnienia kapitału w celu umożliwienia pokrycia strat kredytowych i wsparcia akcji kredytowej dla gospodarki podczas pandemii COVID‑19. EBC oceniał także powiadomienia dotyczące innych środków makroostrożnościowych, np. buforów na ryzyko systemowe lub środków wprowadzonych na mocy art. 458 rozporządzenia CRR.

Stosując metodykę opracowaną przez Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego, EBC i organy krajowe uznały osiem instytucji ze strefy euro za globalne instytucje o znaczeniu systemowym^[33], które są zobowiązane do utrzymywania dodatkowego bufora kapitałowego wynoszącego w 2022 od 1,0% do 1,5%. Organy krajowe uznały 124 instytucje za inne instytucje o znaczeniu systemowym i wyznaczyły dla nich wskaźniki bufora kapitałowego. Te wskaźniki były zgodne z metodyką opartą na dolnych limitach buforów kapitałowych dla takich instytucji, którą EBC stosuje od 2016^[34].

Nadzór Bankowy EBC aktywnie uczestniczył również w kilku obszarach prac Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego (ERRS), która odpowiada za nadzór makroostrożnościowy nad unijnym systemem finansowym. Dotyczyło to m.in. prac ERRS w zakresie ograniczenia podziału dochodów. Dnia 27 maja 2020 ERRS przyjęła zalecenie ERRS/2020/7, w którym wezwała właściwe organy do zwrócenia się do instytucji finansowych podlegających ich nadzorowi o powstrzymanie się do 1 stycznia 2021 od wypłaty dywidendy, skupowania akcji własnych i ustanawiania obowiązku zapłaty zmiennych elementów wynagrodzenia na rzecz osób podejmujących istotne ryzyko działalności^[35].

To zalecenie zostało zweryfikowane i zmienione w grudniu 2020. Dzięki bliskiej współpracy z ERRS stanowisko EBC w sprawie podziału dochodów było w pełni zgodne z jej zaleceniem.

1.6 Ryzyka i priorytety nadzorcze na rok 2021

Na potrzeby skutecznego wykonywania swoich zadań nadzorczych Nadzór Bankowy EBC stale rozpoznaje, ocenia i monitoruje istniejące i nowo pojawiające się ryzyka i podatność na zagrożenia dotykające sektor bankowy. Dzięki temu może dostosowywać i hierarchizować swoje działania oraz dokonywać szybkich przesunięć w programach i zasobach nadzorczych, żeby zająć się nowymi zagrożeniami dla nadzorowanych instytucji. W 2020 Nadzór Bankowy EBC musiał przesunąć centrum uwagi w reakcji na nadzwyczajny szok ekonomiczny spowodowany pandemią COVID‑19, który z kolei przełożył się na znaczną zmianę ogólnego obrazu ryzyka w sektorze bankowym. Jeśli chodzi o widoki na przyszłość, to z powodu ponownego wzrostu liczby zakażeń COVID‑19, który wystąpił na początku 2021, w perspektywie krótko- i średniookresowej nadal występuje wysoka niepewność. Czynnikami tej niepewności są: możliwość wprowadzenia kolejnych, krótszych lockdownów, które będą osłabiać działalność finansową, oraz niejasny termin zakończenia masowych szczepień, a zatem także – powrotu do normalnej aktywności gospodarczej.

Na wykresie ryzyka występującego w bankach objętych jednolitym mechanizmem nadzorczym (mapa ryzyka w SSM na 2021) oraz diagramie podatności na zagrożenia (wykres 25) widać największe wyzwania, z jakimi według oceny Nadzoru Bankowego EBC, przeprowadzonej w ścisłej współpracy z właściwymi organami krajowymi, będzie się musiał mierzyć sektor bankowy przez następne dwa−trzy lata. Mapa ryzyka w SSM obrazuje najistotniejsze czynniki ryzyka, które mogą wpływać na nadzorowane instytucje poprzez istniejącą podatność na zagrożenia wewnętrzne, np. cechy samego sektora bankowego, lub zewnętrzne, czyli związane z otoczeniem, w którym działają banki. W kontekście obecnego obrazu ryzyka zidentyfikowane źródła podatności na zagrożenia wpłynęły na wyznaczenie obszarów, na których skupią się nadzorcy w 2021.

Wybuch pandemii COVID‑19 i środki wprowadzone dla jej opanowania spowodowały w 2020 bezprecedensowy spadek aktywności gospodarczej w strefie euro. Według projekcji realny PKB stopniowo powróci do poziomu sprzed pandemii dopiero w połowie 2022^[36]. Tempo tego powrotu będzie zależeć od dalszego przebiegu pandemii, czasu obowiązywania ograniczeń, potencjalnego wycofania wsparcia publicznego oraz powodzenia we wprowadzaniu i rozpowszechnianiu skutecznych rozwiązań medycznych. Poza tym do najważniejszych czynników ryzyka osłabiających tempo ożywienia należy potencjalne ponowne nasilenie się napięć geopolitycznych, związanych zwłaszcza z konfliktami handlowymi. Takie napięcia mogłyby doprowadzić do nagłego przeszacowania premii za ryzyko i gwałtownej korekty wycen na rynkach finansowych. Oczekuje się, że wpływ zakończenia okresu przejściowego po brexicie na gospodarkę strefy euro będzie ograniczony, i także w przypadku sektora bankowego stosunkowo niewielki dzięki przygotowaniom poczynionym przez banki, chociaż niektóre z nich powinny jeszcze zwiększyć wysiłki w tym zakresie (zob. punkt 1.2.7).

Do najpilniejszych wyzwań dla europejskiego sektora bankowego należy ryzyko kredytowe. Oczekuje się, że osłabienie otoczenia gospodarczego doprowadzi do pogorszenia się jakości aktywów, zwłaszcza po zakończeniu rządowych programów pomocowych. Przedsiębiorstwom niefinansowym z różnych branż grozi podwyższone ryzyko niewypłacalności z powodu gwałtownego spadku zysków, którego tempo w niektórych sektorach zostało jeszcze spotęgowane przez zmianę zachowań konsumentów. W przypadku gospodarstw domowych potencjalne pogorszenie się sytuacji na rynku pracy może zagrozić ich zdolności do obsługi zadłużenia. Podwyższony poziom zadłużenia prywatnego niesie ze sobą ryzyko bardziej dotkliwych skutków dla banków, ponieważ przedsiębiorstwa obciążone większym długiem mogą pozostać mniej rentowne nawet po tym, jak otoczenie gospodarcze zacznie się normalizować. Rośnie ryzyko korekty na rynkach nieruchomości komercyjnych i mieszkaniowych, ponieważ ceny nieruchomości nadal wykazują oznaki zawyżonej wyceny. Ponadto znaczne zwiększenie się ekspozycji banków na papiery dłużne emitowane przez rządy krajowe może doprowadzić do ponownego wystąpienia w niektórych krajach niekorzystnego sprzężenia zwrotnego między sytuacją państw i banków, gdyby pojawiły się obawy o średniookresową obsługiwalność długu publicznego.

W przyszłości potencjalne pogorszenie się jakości aktywów będzie stanowić wyzwanie dla adekwatności kapitałowej banków. W związku z tym banki powinny mieć wdrożoną dobrą strategię w zakresie ryzyka, ukierunkowaną szczególnie na wzmocnienie praktyki zarządzania ryzykiem kredytowym. Do charakterystycznych elementów takiej dobrej strategii należą: skuteczne monitorowanie ryzyka, właściwa identyfikacja pogorszenia się jakości kredytowej (oznaczanie środków restrukturyzacyjnych i kredytów uznanych za mające małe prawdopodobieństwo spłaty), przejrzyste i skrupulatne zarządzanie aktywami zagrożonymi oraz terminowe tworzenie wystarczających rezerw na pokrycie ryzyk.

Przewiduje się, że w 2021 rentowność nadzorowanych instytucji poprawi się jedynie umiarkowanie i pozostanie niska, a perspektywy dochodowe będą słabe. Ponadto skutki pandemii prawdopodobnie pociągną za sobą konieczność zwiększenia rezerw, co dodatkowo odbije się na strukturalnie niskiej rentowności sektora bankowego. Prawdopodobnie wzrośnie presja, żeby zająć się istniejącymi słabościami, takimi jak nadpodaż usług bankowych i chroniczna nieefektywność kosztowa. W rozwiązaniu problemów strukturalnych może natomiast pomóc konsolidacja w sektorze bankowym, która korzystnie wpłynęłaby także na utrzymywalność modeli biznesowych banków. Nasilanie się konkurencji ze strony podmiotów niebędących bankami oraz przesuwanie się rynku w kierunku większej cyfryzacji są źródłem nowych możliwości, lecz także większego ryzyka, które wynika z braków informatycznych, cyberprzestępczości i zakłóceń operacyjnych w sektorze bankowym.

Ważną rolę w uporaniu się banków z wyzwaniami, jakie niesie obecny kryzys, mają do odegrania silne zarządzanie wewnętrzne i sterowanie strategiczne. Do kluczowych kwestii, którymi trzeba się zająć, należą wykryte już wcześniej w bankach problemy z agregacją danych o ryzyku i potencjałem do monitorowania ryzyka. Ponadto w niektórych bankach istnieje także potrzeba lepszego uwzględniania zasad dotyczących apetytu na ryzyko w praktyce zarządzania ryzykiem i procesach decyzyjnych, a organy zarządzające w swojej roli nadzorczej nie zapewniają wystarczającej kontroli zwierzchniej. Słabość zarządzania wewnętrznego i niedostateczna kontrola nad ryzykiem mogą też narazić banki na większe ryzyko prania pieniędzy i finansowania terroryzmu.

Ujednolicenie ram regulacyjnych UE i ukończenie budowy unii bankowej mają podstawowe znaczenie dla zwiększenia sprawności i odporności unijnego sektora bankowego. Osiągnięcie tych dwóch celów przyczyniłoby się do zniesienia przeszkód do prowadzenia działalności transgranicznej i usunięcia barier dla konsolidacji banków. Wpływ ryzyka związanego z klimatem staje się coraz bardziej namacalny i nadzorcy podkreślają faktyczną potrzebę przyspieszenia działań na rzecz aktywnego zarządzania tymi ryzykami i ich ujawniania^[37] (zob. ramka 3).

W opisanej sytuacji priorytety nadzorcze na 2021 koncentrują się na czterech głównych obszarach, na których mocno odbił się kryzys COVID‑19:

• Nadzór Bankowy EBC w swoich działaniach będzie się skupiać na tym, czy zarządzanie przez banki ryzykiem kredytowym oraz ich działania operacyjne, monitorowanie i praktyki sprawozdawcze w tym zakresie są odpowiednie. Szczególny nacisk zostanie położony na zdolność banków do wczesnego wykrywania spadku jakości aktywów i terminowego tworzenia wystarczających rezerw, a także na zdolność do podejmowania koniecznych działań w zakresie zarządzania zaległościami kredytowymi i kredytami zagrożonymi.
• Ponadto banki powinny wypracować rzetelne praktyki w zakresie tworzenia planów kapitałowych na podstawie projekcji kapitału, z możliwością ich dostosowania do szybko zmieniającego się otoczenia, zwłaszcza w sytuacji kryzysowej, takiej jak obecna pandemia. Dodatkowo w 2021 zostanie przeprowadzony ogólnounijny test warunków skrajnych, koordynowany przez EUNB. Ten test będzie istotnym elementem oceny siły kapitałowej banków.
• Otoczenie gospodarcze, niskie stopy procentowe, nadpodaż usług, niska efektywność kosztowa oraz konkurencja ze strony banków i podmiotów niebankowych nadal wywierają presję na rentowność i utrzymywalność modeli biznesowych banków. Tę presję zwiększa jeszcze pandemia COVID‑19. W 2021 Nadzór Bankowy EBC będzie w dalszym ciągu krytycznie weryfikować plany strategiczne banków oraz działania podejmowane przez wyższe kierownictwo na rzecz eliminacji istniejących niedociągnięć.
• Przedmiotem uwagi nadzoru pozostanie zarządzanie wewnętrzne, w tym zwłaszcza możliwości banków w zakresie agregacji danych o ryzyku oraz systemy informatyczne, a także skuteczność zarządzania ryzykiem związanym z kryzysem. Nadzór Bankowy EBC będzie w dalszym ciągu oceniać systemy kontroli wewnętrznej banków, także pod kątem ograniczenia ryzyka prania pieniędzy i finansowania terroryzmu (zob. ramka 5).

W 2021 będą również prowadzone dalsze działania w kwestiach strukturalnych wykraczających poza wpływ pandemii COVID‑19. Będą one dotyczyć zwłaszcza stopnia spełniania przez banki oczekiwań określonych w przewodniku EBC dotyczącym ryzyk klimatycznych i środowiskowych (zob. ramka 3) oraz gotowości banków do ostatnich etapów wdrażania Bazylei III. Zależnie od dalszego przebiegu kryzysu Nadzór Bankowy EBC może ponownie zmienić hierarchię swoich działań.

2 Zezwolenia, egzekwowanie przepisów i sankcje

2.1 Zezwolenia

2.1.1 Doroczna ocena istotności

W listopadzie 2020, zgodnie z rozporządzeniem ramowym w sprawie SSM^[41], ukończono doroczną ocenę banków i grup bankowych według kryteriów istotności^[42]. Jej uzupełnieniem były doraźne oceny istotności przeprowadzone w związku z nawiązaniem bliskiej współpracy między EBC a Българска народна банка (Narodowym Bankiem Bułgarii) i Hrvatska narodna banka oraz z przekształceniami strukturalnymi i innymi zmianami w grupach bankowych. Ponadto wprowadzono zmianę w metodyce oceny, żeby uniknąć podwójnego liczenia tych samych instytucji. Teraz podmioty, które są w pierwszej trójce największych instytucji kredytowych w danym państwie członkowskim i jednocześnie są spółkami zależnymi instytucji istotnych, liczy się tylko raz.

W rezultacie na 30 listopada 2020 status istotnych miało 115 instytucji^[43], podczas gdy po poprzedniej ocenie istotności takich instytucji było 117^[44].

W 2020 do listy nadzorowanych podmiotów dodano pięć grup bankowych.

• W wyniku dorocznej oceny istotności dwie nowe grupy bankowe zaklasyfikowano jako istotne: LP Group B.V. z siedzibą w Holandii – ponieważ jej aktywa przekraczają 30 mld EUR, oraz Agri Europe Cyprus Limited – dlatego że jeden z banków należących do tej grupy, Gorenjska Banka d.d. z siedzibą w Kranju, stał się trzecią pod względem wielkości instytucją kredytową w Słowenii. Od 1 stycznia 2021 obie grupy podlegają bezpośredniemu nadzorowi EBC.
• Jeden bank – AS „Citadele banka” – jest zaklasyfikowany jako istotny, odkąd stał się trzecią pod względem wielkości instytucją kredytową na Łotwie. Od 1 stycznia 2021 podlega on bezpośredniemu nadzorowi EBC.
• Po nawiązaniu bliskiej współpracy między EBC a Narodowym Bankiem Bułgarii i Hrvatska narodna banka EBC objął w październiku 2020 bezpośredni nadzór nad pięcioma bankami z Bułgarii i ośmioma bankami z Chorwacji.
• Jeśli chodzi o Bułgarię, od 1 października 2020 EBC sprawuje bezpośredni nadzór nad instytucją kredytową DSK Bank AD i czterema spółkami zależnymi dotychczasowych istotnych grup bankowych (UniCredit Bulbank AD, United Bulgarian Bank AD, Eurobank Bulgaria AD i Raiffeisenbank (Bulgaria) EAD).
• Co do Chorwacji, 1 października 2020 EBC objął bezpośredni nadzór nad siedmioma spółkami zależnymi dotychczasowych istotnych grup bankowych (Zagrebačka banka d.d., Privredna banka Zagreb d.d., Erste & Steiermärkische Bank d.d., PBZ stambena štedionica d.d., Raiffeisenbank Austria d.d., Raiffeisen stambena štedionica d.d. i Sberbank d.d) oraz spółką zależną nowej istotnej grupy bankowej (Addiko Bank d.d.).
• Wskutek nawiązania bliskiej współpracy między EBC a Hrvatska narodna banka grupa Addiko Bank AG z Austrii od 7 października 2020 także ma status istotnej ze względu na znaczną skalę działalności transgranicznej. Nadzór sprawowany nad grupą Addiko Bank AG obejmuje także jej spółki zależne: Addiko Bank d.d. ze Słowenii i Addiko Bank d.d. z Chorwacji.

Jednocześnie z listy podmiotów istotnych usunięto cztery banki.

• Dexia SA i jej spółki zależne Dexia Crédit Local i Dexia Crediop S.p.A. (spółka zależna Dexia Crédit Local), mimo że spełniają kryterium wielkości, zostały zaklasyfikowane jako mniej istotne. EBC podjął tę decyzję w porozumieniu z Autorité de contrôle prudentiel et de résolution (francuskim organem ds. nadzoru ostrożnościowego oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji), Nationale Bank van België / Banque Nationale de Belgique i Banca d’Italia, ze względu na szczególne okoliczności – zgodnie z art. 6 ust. 4 akapit drugi rozporządzenia w sprawie SSM i art. 70 rozporządzenia ramowego w sprawie SSM, w których określono szczególne okoliczności powodujące klasyfikację istotnego nadzorowanego podmiotu jako mniej istotnego.
• Abanka d.d. została przejęta przez istniejącą istotną grupę bankową, której jednostką dominującą jest Biser Topco S.à.r.l., a następnie połączona z tą grupą.
• Jednemu bankowi – AS PNB Banka – cofnięto licencję, ponieważ EBC uznał go za będący na progu upadłości lub zagrożony upadłością zgodnie z art. 18 ust. 1 lit. a) rozporządzenia w sprawie jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji^[45] oraz orzeczeniem Sądu Rejonowego dla miasta Rygi, rejon Liwonia, o niewypłacalności tego banku.
• Grupa Unione di Banche Italiane Società per Azioni została przejęta przez inną istotną grupę bankową, której jednostką dominującą jest Intesa Sanpaolo S.p.A.

Lista nadzorowanych podmiotów jest aktualizowana co miesiąc. Jej najnowsza wersja znajduje się na stronie internetowej EBC poświęconej nadzorowi bankowemu.

W związku z wystąpieniem Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej EBC ukończył w czerwcu 2020 wszechstronną ocenę UBS Europe SE i Bank of America Merrill Lynch International Designated Activity Company. Po przeniesieniu działalności do strefy euro oba banki spełniały kryterium wielkości dla podmiotów podlegających bezpośredniemu nadzorowi EBC.

W tym samym miesiącu EBC zakończył też wszechstronną ocenę pięciu banków z Chorwacji, w związku z wnioskiem tego kraju o nawiązanie bliskiej współpracy między EBC a Hrvatska narodna banka. Przeprowadzenie wszechstronnej oceny jest konieczne do nawiązania bliskiej współpracy między EBC a właściwym organem krajowym państwa członkowskiego UE, którego walutą nie jest euro.

Ponadto w sierpniu 2020 EBC rozpoczął wszechstronną ocenę dwóch spółdzielczych grup bankowych z Włoch (Iccrea Banca S.p.A. – Istituto Centrale del Credito Cooperativo i Cassa Centrale Banca – Credito Cooperativo Italiano S.p.A.) oraz dwóch banków z państw bałtyckich (Luminor Bank AS z Estonii i Akcinė bendrovė Šiaulių bankas z Litwy). Te oceny mają się skończyć pod koniec pierwszego półrocza 2021.

2.1.2 Postępowania dotyczące zezwoleń

Liczba postępowań

W 2020 Nadzór Bankowy EBC został powiadomiony o 3385 postępowaniach w sprawie zezwoleń (tabela 3), z których 28 dotyczyło wniosków o licencję, 18 – cofnięcia licencji, 49 – wygaśnięcia zezwolenia, 101 – nabycia znacznego pakietu akcji, 361 – paszportowania, a 2828 – oceny kompetencji i reputacji^[46] (indywidualnej oceny członków zarządów i rad nadzorczych, osób pełniących najważniejsze funkcje i dyrektorów oddziałów z państw trzecich).

W 2020 sfinalizowano 1361 decyzji dotyczących zezwoleń^[47]. W przypadku 522 z nich projekt decyzji został złożony przez Radę ds. Nadzoru, a następnie zatwierdzony przez Radę Prezesów. Pozostałych 839 decyzji zatwierdzili członkowie wyższego kierownictwa w trybie delegacji uprawnień^[48]. Wspomnianych 1361 decyzji dotyczących zezwoleń stanowi łącznie 56,6% wszystkich indywidualnych decyzji nadzorczych EBC.

W porównaniu z 2019 liczba zarówno postępowań związanych z oceną kompetencji i reputacji, jak i wspólnych procedur dotyczących zezwoleń, znacznych pakietów akcji i paszportowania nieco spadła.

Wspólne procedury

W 2020 zgłoszono do EBC mniej wspólnych procedur niż w 2019, ponieważ niektóre transakcje przejęcia i plany ustanowienia banków wstrzymano z powodu niepewności co do perspektyw makroekonomicznych związanej z kryzysem COVID‑19. W przypadku niewielkiej liczby postępowań w sprawie znacznych pakietów akcji wnioskodawcy po złożeniu projektu zawiadomienia zdecydowali się go wycofać ze względu albo na niepewną sytuację makroekonomiczną w 2020, albo na okoliczności danej sprawy, w tym wątpliwości lub zastrzeżenia zgłoszone przez nadzorców podczas wstępnej oceny.

W 2020 przeważająca większość postępowań w sprawie zezwoleń dotyczyła ustanowienia nowych instytucji mniej istotnych. Podobnie jak w poprzednich latach były dwa główne powody występowania o nowe licencje bankowe: wyjście Wielkiej Brytanii z UE oraz coraz powszechniejsze wykorzystywanie innowacyjnych technologii cyfrowych do świadczenia usług na rzecz klientów w UE (modele biznesowe fintech).

Postępowania w sprawie zezwoleń dla instytucji istotnych wynikały przede wszystkim z restrukturyzacji organizacyjnej lub potrzeby rozszerzenia licencji bankowej w związku z planami podjęcia przez bank dodatkowych, regulowanych działań. Dwa postępowania dotyczące instytucji istotnych były związane ze znaczną zmianą organizacyjną, polegającą w obu przypadkach na przeniesieniu całości usług bankowych do nowo utworzonej spółki zależnej (hive-down).

Postępowania w sprawie cofnięcia licencji wiązały się głównie z dobrowolnym zakończeniem działalności przez bank bądź z przeprowadzeniem fuzji lub innego rodzaju restrukturyzacji. W takich okolicznościach w mniej więcej połowie postępowań instytucje same zrzekły się licencji bankowej.

Większość procedur w sprawie nabycia znacznego pakietu akcji, o których powiadomiono EBC w 2020, dotyczyła wewnętrznej reorganizacji struktury własnościowej nadzorowanych podmiotów. Takie reorganizacje mają na celu przede wszystkim uproszczenie struktury grupy lub redukcję kosztów. Niewielka liczba postępowań dotyczyła przejęcia udziałów w instytucjach istotnych przez prywatnych inwestorów kapitałowych lub inne nadzorowane podmioty; w porównaniu z 2019 nie zaobserwowano tu wyraźnej tendencji. Postępowania rozpoczęte pod koniec 2020 wskazują, że coraz częściej powodem łączenia się nadzorowanych podmiotów jest dążenie do osiągnięcia silnej pozycji rynkowej lub wzmocnienia swojej pozycji lidera rynku w poszczególnych krajach. Jednak mimo coraz wyraźniejszej tendencji do zmian organizacyjnych i dynamiki procesów konsolidacyjnych skala konsolidacji transgranicznej była niewielka.

EBC i właściwe organy krajowe zajmowały się 322 postępowaniami paszportowymi. Po zawarciu wielostronnego porozumienia w sprawie wymiany informacji między EBC a organami odpowiedzialnymi za przeciwdziałanie praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu powstał specjalny system powiadamiania tych organów o postępowaniach paszportowych.

Odkąd w październiku 2020 zakończono reorganizację Nadzoru Bankowego EBC, wszystkie wspólne procedury są oceniane przez przekształcony Dział Zezwoleń. To zapewnia jeszcze większą spójność procedur dotyczących instytucji istotnych i mniej istotnych. Dział Zezwoleń odpowiada również za postępowania paszportowe, ocenę istotności i prowadzenie listy nadzorowanych podmiotów.

Firmy inwestycyjne i finansowe spółki holdingowe (o działalności mieszanej)

We współpracy z właściwymi organami krajowymi EBC podjął przygotowania, żeby zacząć wydawać zezwolenia firmom inwestycyjnym. W czerwcu 2021 wejdą w życie nowe ramy regulacyjne dotyczące nadzoru nad firmami inwestycyjnymi (art. 4 ust. 1 pkt 1 lit. b) rozporządzenia CRR w połączeniu z art. 8a dyrektywy CRD). Określono w nich, w jakich sytuacjach firma inwestycyjna musi uzyskać zezwolenie na prowadzenie działalności jako instytucja kredytowa. Zależy to od kryteriów zarówno jakościowych (wykonywana działalność), jak i ilościowych (wartość aktywów), w ujęciu jednostkowym lub na poziomie grupy. Korzystając ze swobody przewidzianej w tych przepisach, organ sprawujący nadzór skonsolidowany może też zdecydować o uznaniu firmy inwestycyjnej za instytucję kredytową na podstawie określonych kryteriów.

Na mocy art. 21a dyrektywy CRD wprowadzono nowy system nadzoru dla niektórych finansowych spółek holdingowych (o działalności mieszanej)^[49] należących do nadzorowanych grup. Te wyznaczone spółki będą odpowiedzialne za pilnowanie, czy nadzorowana grupa przestrzega wymogów ostrożnościowych na poziomie skonsolidowanym. W przypadku istotnych nadzorowanych grup EBC odpowiada za zatwierdzanie wyznaczonych finansowych spółek holdingowych (o działalności mieszanej) lub za zwolnienie ich z wymogu uzyskania zatwierdzenia z dniem transpozycji art. 21a dyrektywy CRD do prawa krajowego państw członkowskich, co miało nastąpić do 28 grudnia 2020.

Oceny kompetencji i reputacji

W 2020 EBC otrzymał nieco mniej wniosków o przeprowadzenie oceny kompetencji i reputacji niż w 2019. Znaczna część wniosków wpłynęła później niż zazwyczaj, ponieważ z powodu kryzysu COVID‑19 niektóre grupy bankowe przełożyły walne zgromadzenie akcjonariuszy na późniejszy termin.

Około 74% wniosków o ocenę kompetencji i reputacji zgłoszonych w 2020 dotyczyło członków rad nadzorczych. Pozostałych 26% odnosiło się do: członków zarządu (ok. 23%), osób pełniących najważniejsze funkcje (2,6%) i dyrektorów oddziałów z państw trzecich (0,4%).

W przypadku ok. 50% ocenionych członków organów zarządzających EBC miał zastrzeżenia związane z co najmniej jednym kryterium kompetencji i reputacji. W porównaniu z 2019 jest to o 19% więcej, co wynika z tego, że EBC przyjął bardziej rygorystyczne i ingerencyjne podejście do oceny kompetencji i reputacji w dążeniu do wzmocnienia zarządzania w nadzorowanych bankach. W odniesieniu do wyrażonych zastrzeżeń EBC określił warunki, zobowiązania i zalecenia dla odnośnych instytucji istotnych. Problemy najczęściej dotyczyły doświadczenia, konfliktów interesów i dyspozycyjności.

Podczas oceny kompetencji i reputacji EBC współpracuje z właściwymi organami krajowymi i z samymi bankami. W przypadku wątpliwości lub zastrzeżeń co do odpowiedniości kandydata często zdarza się, że sam zainteresowany lub wnioskująca instytucja decydują się wycofać kandydaturę. Wtedy nie dochodzi do wydania negatywnej decyzji. W 2020 wycofano w ten sposób 22 wnioski, czyli o 45% więcej niż w 2019. To także można przypisać bardziej rygorystycznemu podejściu do oceny kompetencji i reputacji, które ma na celu poprawę zarządzania w bankach podlegających europejskiemu nadzorowi bankowemu. W 2020 EBC dokonał również kilku ponownych ocen, których skutkiem była rezygnacja pewnej liczby członków organów zarządzających.

Od października 2020 funkcjonuje nowy Dział Oceny Kompetencji i Reputacji. Ponadto Rada ds. Nadzoru zatwierdziła niedawno kompleksowy pakiet środków mających na celu dalsze wzmocnienie nadzoru kompetencyjno-reputacyjnego w ramach SSM.

Po pierwsze, EBC będzie przejrzyściej przedstawiać swoje oczekiwania nadzorcze wobec powoływanych osób. W tym celu planuje opublikować zmieniony podręcznik w miejsce obecnego przewodnika do oceny kompetencji i reputacji oraz nowy kwestionariusz EBC do tych celów.

Po drugie, EBC chce mieć większy wpływ na wcześniejszym etapie oceny odpowiedniości, która zgodnie z niektórymi przepisami krajowymi jest przeprowadzana już po objęciu stanowiska przez danego kandydata (ocena ex post). W tym celu planuje wdrożyć nowe podejście, które ma zachęcać banki do składania wniosków o ocenę odpowiedniości członków zarządu przed ich mianowaniem.

Po trzecie, podczas oceny odpowiedniości członków organów zarządzających będzie w większym stopniu brana pod uwagę indywidualna odpowiedzialność kandydatów, np. jeśli kandydat piastował wcześniej stanowisko w organach zarządzających banków, w których dokonano poważnych ustaleń nadzorczych. Powoływana osoba powinna umieć kwestionować decyzje i unikać syndromu myślenia grupowego, ponieważ członkowie organów zarządzających nie powinni ukrywać się za zbiorową odpowiedzialnością tych organów. Te kwestie zostaną uwzględnione w nowym podejściu.

Po czwarte, przyjęty pakiet środków ma sprawić, że proces ponownej oceny odpowiedniości stanie się bardziej zrozumiały. W tym celu EBC dokładniej wyjaśni, w jaki sposób pojawienie się nowych istotnych faktów, a w szczególności ustaleń dotyczących prania pieniędzy, może wpłynąć na odpowiedniość członka organu zarządzającego.

Portal IMAS

Postępowania dotyczące zezwoleń wymagają intensywnej komunikacji między bankami a organami nadzoru. Żeby ją usprawnić, przyspieszyć i uczynić bardziej bezpieczną, EBC i właściwe organy krajowe stworzyły cyfrową platformę pod nazwą „portal IMAS”. Przez ten portal banki mogą teraz składać online wnioski o ocenę kompetencji i reputacji, śledzić status swoich wniosków i otrzymywać powiadomienia. Można też łatwo dodawać dokumentację uzupełniającą do wniosków.

W projektowaniu portalu i w trzymiesięcznej fazie początkowej, która rozpoczęła się 20 października 2020, wzięła udział grupa banków istotnych. Ich wsparcie bardzo pomogło w doskonaleniu portalu i przygotowaniach do jego oficjalnego uruchomienia, które nastąpiło 27 stycznia 2021. W 2021 do portalu zostaną dodane kolejne procedury, dotyczące m.in. paszportowania, znacznych pakietów akcji i udzielania licencji.

2.2 Zgłaszanie naruszeń, egzekwowanie przepisów i nakładanie sankcji

2.2.1 Egzekwowanie przepisów i nakładanie sankcji

Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie SSM i rozporządzeniem ramowym w sprawie SSM podział uprawnień między EBC a właściwymi organami krajowymi w zakresie egzekwowania przepisów i nakładania sankcji zależy od charakteru domniemanego naruszenia, osoby odpowiedzialnej i środków, które należy zastosować (zob. raport roczny EBC z działalności nadzorczej 2014). Zgodnie z obowiązującymi przepisami sankcje nałożone przez EBC w ramach pełnionych przez niego zadań nadzorczych są ogłaszane na stronie EBC poświęconej nadzorowi bankowemu. Na tej stronie są także publikowane informacje o karach nałożonych w wyniku postępowań wszczętych przez właściwe organy krajowe na wniosek EBC.

W 2020 EBC kontynuował osiem postępowań w sprawie sankcji, które toczyły się już w 2019 (tabela 4). Wszystkie odnosiły się do podejrzeń o naruszenie stosowanego bezpośrednio prawa UE (w tym rozporządzeń i decyzji EBC) przez pięć instytucji istotnych. Cztery z tych ośmiu postępowań zakończyły się w 2020 wydaniem przez EBC jednej decyzji, ze względu na zasadę proporcjonalności. Pozostałe cztery postępowania na koniec roku jeszcze się toczyły.

Po otrzymaniu wniosków EBC o wszczęcie postępowania i zbadaniu przedmiotowych spraw zgodnie z prawem krajowym właściwe organy krajowe w 2020 nałożyły trzy kary finansowe na łączną kwotę 6,8 mln EUR.

Na wykresie 26 przedstawiono zestawienie postępowań w zakresie egzekwowania prawa i nakładania sankcji prowadzonych przez EBC w 2020 według natury domniemanego naruszenia. Jak widać, większość postępowań dotyczyła wymogów kapitałowych i dużych ekspozycji.

Kiedy EBC ma podstawy do podejrzeń, że popełniono przestępstwo, zwraca się do właściwego organu krajowego o zgłoszenie sprawy odpowiednim organom w celu przeprowadzenia dochodzenia i ewentualnego wszczęcia postępowania karnego zgodnie z prawem krajowym. W 2020 roku wystosował trzy takie wnioski.

2.2.2 Zgłaszanie naruszeń

Zgodnie z art. 23 rozporządzenia w sprawie SSM Europejski Bank Centralny ma obowiązek stworzyć skuteczne mechanizmy, żeby umożliwić wszystkim obywatelom informowanie o przypadkach naruszenia określonych przepisów prawa UE (whistleblowing). Dlatego wprowadził mechanizm zgłaszania naruszeń obejmujący specjalny portal internetowy, na który można wejść ze strony internetowej EBC poświęconej nadzorowi bankowemu.

Zgłoszenia dokonywane za pomocą tego portalu i innymi kanałami (np. mejlem lub listownie) mają zagwarantowaną pełną anonimowość. Podczas wykonywania swoich zadań nadzorczych EBC bierze pod uwagę wszystkie dostępne informacje.

W 2020 EBC otrzymał 208 zgłoszeń od demaskatorów, o 56% więcej niż w poprzednim roku. Spośród nich 126 dotyczyło domniemanego złamania określonych przepisów UE, z czego 113 wchodziło w zakres kompetencji nadzorczych EBC, a 13 – właściwych organów krajowych. Pozostałe zgłoszenia odnosiły się przede wszystkim do domniemanych naruszeń niezwiązanych z wymogami ostrożnościowymi (np. ochrony konsumentów), więc nie wchodziły w zakres mechanizmu zgłaszania naruszeń.

Najwięcej zgłoszonych spraw dotyczyło zarządzania wewnętrznego (76,9%) oraz niewłaściwego obliczenia funduszy własnych i wymogów kapitałowych (5%). Szczegółowe dane przedstawia wykres 27. Sprawy związane z zarządzaniem wewnętrznym odnosiły się głównie do zarządzania ryzykiem i kontroli wewnętrznej, funkcji organu zarządzającego, wymogów w zakresie kompetencji i reputacji oraz struktury organizacyjnej^[52].

O informacjach otrzymanych poprzez mechanizm dla demaskatorów powiadamiano odpowiednie wspólne zespoły nadzorcze. EBC należycie rozpatrywał te informacje (m.in. pod kątem wpływu na profil ryzyka nadzorowanych podmiotów) i podejmował na ich podstawie odpowiednie działania następcze w ramach swoich zadań nadzorczych. Główne działania przeprowadzone w 2020 w następstwie zgłoszeń o naruszeniu określonych przepisów UE objęły:

• wewnętrzną ocenę na podstawie istniejącej dokumentacji (75% przypadków)
• wystąpienie o przeprowadzenie wewnętrznego audytu lub kontroli na miejscu (23% przypadków)
• wystąpienie do nadzorowanego podmiotu o dostarczenie dokumentów lub wyjaśnień (2% przypadków).

3 Wkład w zarządzanie kryzysowe

3.1 Stosunki z Jednolitą Radą ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji

W 2020 Nadzór Bankowy EBC i Jednolita Rada ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji (SRB) w dalszym ciągu prowadziły ścisłą współpracę na wszystkich szczeblach. Rada ds. Nadzoru EBC zapraszała przewodniczącą SRB w charakterze obserwatora na swoje posiedzenia, kiedy omawiano sprawy istotne z punktu widzenia zadań i obowiązków SRB, natomiast przedstawiciel EBC uczestniczył jako obserwator w sesjach wykonawczych i plenarnych SRB. Ponadto oboje przewodniczący oraz kierownictwo wyższego szczebla EBC i SRB regularnie kontaktowali się w sprawach zarządzania kryzysowego oraz form współpracy i wymiany informacji między obiema instytucjami. Na koniec, zgodnie z obowiązującym protokołem ustaleń między EBC a SRB, Nadzór Bankowy EBC udostępnił SRB obszerny zbiór istotnych dla niej danych i informacji, co przyczyniło się do zmniejszenia obciążenia sprawozdawczego banków.

Zgodnie z ramami regulacyjnymi w 2020 Nadzór Bankowy EBC skonsultował z SRB 96 planów naprawy złożonych przez instytucje istotne, dla których EBC jest organem sprawującym nadzór skonsolidowany. Opinia SRB została uwzględniona przy ocenie tych planów i opracowywaniu odpowiedzi dla banków.

Ponadto SRB skonsultowała z Nadzorem Bankowym EBC 100 projektów planów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Te konsultacje objęły również określenie minimalnego wymogu w zakresie funduszy własnych i zobowiązań kwalifikowanych (MREL), ocenę możliwości przeprowadzenia restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz, w stosownych przypadkach, podjęcie decyzji o przyznaniu zwolnienia ze stosowania wewnętrznego wymogu MREL. Opinie Nadzoru Bankowego EBC przekazane SRB koncentrowały się na tym, jak plany restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji mogą wpłynąć na zdolność banków do kontynuowania działalności.

W 2020 EBC i SRB uczestniczyły w dwóch symulacjach kryzysu mających na celu (a) sprawdzenie koordynacji i terminowości wymiany informacji między odpowiednimi organami przed rozpoczęciem i w trakcie procesów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz (b) lepsze wzajemne zrozumienie procedur decyzyjnych i operacyjnych wszystkich organów zaangażowanych w te procesy.

Współpraca z SRB obejmowała również wymianę poglądów na temat potencjalnych ulepszeń ramowych zasad zarządzania kryzysowego. Podobnie jak w poprzednich latach, SRB skonsultowała z Nadzorem Bankowym EBC także kwestię obliczania składek ex ante na rzecz jednolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Opinia EBC koncentrowała się na potencjalnym wpływie tej kwestii na instytucje istotne z punktu widzenia zdolności do kontynuacji działania.

3.2 Prace nad planowaniem działań naprawczych

Przy ocenie planów naprawy Europejski Bank Centralny koncentruje się przede wszystkim na tym, czy banki są przygotowane, żeby móc odzyskać zdolność do efektywnego działania nawet w okresach poważnych napięć finansowych, i czy będą w stanie to zrobić. W związku z tym w planach muszą być przedstawione wiarygodne warianty naprawy, które można szybko wdrożyć. Potrzebę posiadania przez banki solidnych planów naprawy jako narzędzia zarządzania kryzysowego w sytuacjach skrajnych uwypukliły napięcia finansowe spowodowane pandemią COVID‑19.

W 2020 pandemia wywarła duży wpływ na prace EBC nad planowaniem działań naprawczych. W kwietniu EBC przyznał bankom znaczne odciążenie operacyjne w odniesieniu do tych elementów planów naprawy, które nie mają charakteru zasadniczego^[53]. Jednocześnie – jako że kluczem do przetrwania napięć finansowych jest odpowiednie przygotowanie na kryzys – EBC zachęcał banki do weryfikacji i wzmacniania zasadniczych elementów planów naprawy, takich jak wskaźniki i warianty naprawy oraz ogólny potencjał naprawczy^[54], oraz do udokumentowania tego w planach składanych w ostatnim kwartale 2020.

Z analizy wpływu COVID‑19 na warianty naprawy i ogólny potencjał naprawczy banków oraz na ich zdolność do reagowania na takie nieprzewidziane zdarzenia, przeprowadzonej przez EBC na podstawie planów naprawy z 2019, wynika przede wszystkim, że sytuacja związana z COVID‑19 może znacznie obniżyć ogólny potencjał naprawczy banków. Gdyby niekorzystne warunki rynkowe uniemożliwiły podwyższenie kapitału i sprzedaż spółek zależnych, ogólny potencjał naprawczy banków mógłby spaść o ok. 60% (wykres 28). Ustalenia dotyczące płynności są podobne: niedostępność finansowania hurtowego podczas sytuacji kryzysowej spowodowałaby obniżenie zdolności banków do odzyskania płynności o 27%^[55]. Co więcej, niektóre banki przygotowały bardzo małą liczbę wariantów naprawy. W przypadku 16% instytucji istotnych główny wariant odpowiada za ponad 80% ogólnego potencjału naprawczego.

EBC stwierdził również, że kalibracja niektórych wskaźników okazała się nieskuteczna do przezwyciężenia napięć związanych z COVID‑19. Mimo że od wybuchu pandemii wielokrotnie doszło do odstępstw od wskaźników naprawy, wskaźniki makroekonomiczne i rynkowe były zbyt retrospektywne, żeby odpowiednio szybko to wykryć.

W związku z tym podczas oceny planów naprawy w 2021 EBC będzie się koncentrować na krytycznej weryfikacji wariantów naprawy i ogólnego potencjału naprawczego banków, wskazaniu obszarów wymagających poprawy (np. wykonalność wariantów i czas potrzebny na ich wdrożenie) oraz zachęcaniu banków do uwzględnienia w planach solidniejszych i bardziej prognostycznych wskaźników. Ma to na celu uzyskanie bardziej realistycznego obrazu ogólnego potencjału naprawczego banków w scenariuszach warunków skrajnych oraz zwiększenie przydatności planów naprawy w sytuacjach kryzysowych.

3.3 Zarządzanie kryzysowe i integracja europejska

W 2020 Nadzór Bankowy EBC uczestniczył w debacie regulacyjnej na temat możliwych ulepszeń ramowych zasad zarządzania kryzysowego, koncentrując się na aspektach istotnych dla nadzoru bankowego oraz kwestiach, które mogą przyczynić się do pogłębienia integracji europejskiego rynku bankowego.

W tym kontekście EBC nadal podkreślał, jak ważna jest eliminacja dublowania się środków nadzorczych ze środkami wczesnej interwencji oraz przyznanie EBC w drodze unijnego rozporządzenia uprawnień do podejmowania wczesnej interwencji, dzięki czemu te uprawnienia byłyby stosowane bezpośrednio. EBC zaznaczał też, że trzeba dopilnować, żeby banki niezdolne do przetrwania, które uznano za będące na progu upadłości lub zagrożone upadłością i które nie podlegają restrukturyzacji lub uporządkowanej likwidacji, w stosunkowo krótkim czasie opuszczały sektor bankowy oraz żeby organ nadzoru był we wszystkich przypadkach uprawniony do cofnięcia im licencji bankowej.

Jeżeli chodzi o transgraniczną integrację grup bankowych, przewodniczący Rady ds. Nadzoru EBC oraz członek Rady Edouard Fernandez-Bollo we wspólnym wpisie na blogu^[56] przedstawili konkretne propozycje, jak ułatwić efektywną alokację zasobów płynności w grupach bankowych, dając jednocześnie odpowiednie gwarancje organom kraju przyjmującego. Zgodę na transgraniczne odstępstwa od wymogów płynnościowych można by powiązać z istnieniem odpowiednich wewnątrzgrupowych umów o wsparciu finansowym, uwzględnianych w planach naprawy opracowanych przez grupy bankowe. W tych umowach jednostka dominująca i spółki zależne zobowiązywałyby się do udzielania sobie nawzajem wsparcia płynnościowego w przypadku niedotrzymania pewnych wskaźników naprawy. Takie silniejsze powiązanie umów z planami naprawczymi grupy dawałoby większą pewność wsparcia grupowego na poziomie zarówno jednostki dominującej, jak i spółki zależnej, ponieważ Nadzór Bankowy EBC ocenia plany naprawy i mógłby zostać uprawniony do egzekwowania zawartych w nich umów.

Na koniec, Nadzór Bankowy EBC uczestniczył w debacie regulacyjnej o tym, jak można by skuteczniej postępować z bankami niezdolnymi do przetrwania, które obecnie nie podlegają restrukturyzacji lub uporządkowanej likwidacji, za pomocą narzędzi na szczeblu europejskim lub przynajmniej przez przyjęcie jednolitego podejścia w ramach unii bankowej. Jednym z możliwych rozwiązań jest utworzenie unijnego systemu administracyjnej likwidacji banków w połączeniu ze wspólnym systemem gwarantowania depozytów w unii bankowej, na podobieństwo amerykańskiej Federalnej Korporacji Ubezpieczenia Depozytów (FDIC). W tym kontekście konieczne są dalsze postępy w tworzeniu europejskiego systemu gwarantowania depozytów (EDIS), niezbędnego jako trzeci filar unii bankowej. System EDIS dodatkowo wzmocniłby ochronę deponentów i wspierał stabilność finansową, przyczyniając się w ten sposób do pogłębienia integracji jednolitego rynku.

Do wspomnianych powyżej debat regulacyjnych i projektów rozwiązań korzystnie przyczyniły się także wymiany techniczne i dyskusje między EBC a SRB^[57].

3.4 Zarządzanie kryzysowe w odniesieniu do instytucji mniej istotnych

W przypadku instytucji mniej istotnej zarządzanie sytuacją kryzysową wymaga bliskiej współpracy między właściwym organem krajowym, który odpowiada bezpośrednio za zadania nadzorcze w odniesieniu do tej instytucji, a EBC jako organem pełniącym kontrolę zwierzchnią i podejmującym decyzje w zakresie wspólnych procedur. Potrzeba nasilenia współpracy pojawia się, kiedy sytuacja finansowa instytucji mniej istotnej się pogarsza i instytucja ta zbliża się do punktu utraty rentowności. Wówczas EBC i właściwy organ krajowy muszą kontaktować się ze sobą w kwestiach ewentualnego cofnięcia zezwolenia, oceny przejęcia lub zwiększenia znacznego pakietu akcji, bądź też udzielenia nowego zezwolenia (np. dla instytucji pomostowej).

Taka ścisła współpraca w dziedzinie zarządzania sytuacją kryzysową w instytucjach mniej istotnych ma zapewnić właściwym organom krajowym i EBC wsparcie w ich zadaniach oraz zagwarantować dostępność informacji, kiedy trzeba podjąć pilne decyzje. Zakres wymienianych informacji, działań i współpracy między EBC a właściwymi organami krajowymi musi być współmierny do ryzyka, jakie niesie ze sobą dana instytucja, i potencjalnych negatywnych skutków, a także powinien uwzględniać rozwiązania dostępne w sektorze prywatnym zidentyfikowane już przez właściwy organ krajowy.

Przez cały rok 2020 współpraca między właściwymi organami krajowymi a EBC wiązała się z regularną i sprawną wymianą informacji. W tym celu m.in. powołano specjalne grupy ds. koordynacji zarządzania kryzysowego z udziałem pracowników EBC i właściwych organów krajowych. Ich zadaniem było zapewnienie efektywnej współpracy i koordynacji działań między organami. Nasilenie współpracy pozwala w razie potrzeby podejmować działania i decyzje nadzorcze szybko i w sposób skoordynowany.

W 2020 właściwe organy krajowe powiadomiły EBC o 12 nowych przypadkach pogorszenia się sytuacji finansowej instytucji mniej istotnych. Ponadto EBC i właściwe organy krajowe nadal blisko współpracowały i wymieniały informacje w odniesieniu do ok. 40 aktualnych przypadków pogorszenia się sytuacji finansowej instytucji mniej istotnych podlegających europejskiemu nadzorowi bankowemu. Sześć z nich było poważnych i uznano je przypadki kryzysowe, więc wymagały one nasilonej współpracy między EBC a właściwymi organami krajowymi. W 2020 właściwe organy krajowe powiadomiły również EBC o dziesięciu przypadkach związanych z cofnięciem zezwolenia. W odniesieniu do siedmiu z nich EBC przyjął decyzję w sprawie cofnięcia licencji, podczas gdy pozostałe trzy sprawy są nadal rozpatrywane.

Głównymi przyczynami pogorszenia się sytuacji finansowej instytucji mniej istotnych w 2020 były nieskuteczne modele biznesowe, stale niska rentowność prowadząca do naruszenia wymogów regulacyjnych (np. minimalnych wymogów kapitałowych i płynnościowych oraz limitu dużych ekspozycji) oraz braki w systemach zarządzania wewnętrznego (w tym niewystarczające mechanizmy zapobiegania praniu pieniędzy). Ponadto istotnym czynnikiem pogorszenia się sytuacji finansowej były oszustwa księgowe. Bardzo niekorzystny wpływ na część instytucji mniej istotnych wywarły pandemia COVID‑19 i zmienność rynku na początku 2020, czego wynikiem było pogorszenie się sytuacji finansowej tych instytucji.

4 Współpraca transgraniczna

4.1 Rozszerzanie SSM poprzez mechanizm bliskiej współpracy

Państwa członkowskie UE, które nie wprowadziły euro, mogą przystąpić do jednolitego mechanizmu nadzorczego przez złożenie wniosku o nawiązanie bliskiej współpracy między EBC a swoim właściwym organem krajowym. Ta możliwość urzeczywistniła się w 2020, kiedy EBC ustanowił bliską współpracę z bankami centralnymi Bułgarii (Българска народна банка – Narodowy Bank Bułgarii) i Chorwacji (Hrvatska narodna banka) po spełnieniu przez nie odnośnych wymagań nadzorczych i prawnych^[58]. W rezultacie całkowita liczba państw członkowskich UE uczestniczących w SSM wzrosła do 21. To rozszerzenie pomoże mocniej zintegrować nadzór bankowy oraz przyczyni się do utrzymania i pogłębienia rynku wewnętrznego.

Ustanowienie bliskiej współpracy było zwieńczeniem procesu, który rozpoczął się wraz ze złożeniem wniosków w tej sprawie: przez Bułgarię w 2018 i przez Chorwację w 2019. Dnia 5 czerwca 2020 EBC ogłosił^[59] zakończenie wszechstronnej oceny pięciu banków chorwackich^[60]. Następnie 11 listopada 2020 zakomunikował^[61], że pięć banków z Bułgarii i osiem z Chorwacji zostało uznanych za instytucje istotne, w związku z czym znajdą się one pod bezpośrednim nadzorem EBC.

Z dniem 1 października 2020 przedstawiciele właściwych organów krajowych obu państw członkowskich zostali mianowani członkami Rady ds. Nadzoru, z takimi samymi prawami i obowiązkami jak wszyscy pozostali członkowie, i rozpoczął się bezpośredni nadzór nad instytucjami istotnymi z tych krajów. Oprócz tego EBC stał się organem odpowiedzialnym za wspólne procedury dla wszystkich nadzorowanych instytucji oraz objął kontrolę zwierzchnią nad instytucjami mniej istotnymi w obu krajach. W ramach bliskiej współpracy Europejski Bank Centralny wykonuje zadania nadzorcze przez wydawanie instrukcji dla właściwych organów krajowych, a następnie te organy kierują decyzje nadzorcze do banków. Dzięki bardzo ścisłemu współdziałaniu Nadzoru Bankowego EBC z Narodowym Bankiem Bułgarii i Hrvatska narodna banka oba właściwe organy krajowe sprawnie włączyły się do jednolitego mechanizmu nadzorczego.

4.2 Współpraca europejska i międzynarodowa

4.2.1 Współpraca z innymi organami nadzoru z UE oraz organami z krajów spoza UE

EBC współpracuje i regularnie wymienia informacje z właściwymi organami krajowymi z państw członkowskich UE na podstawie przepisów dyrektywy CRD dotyczących współpracy i wymiany informacji między właściwymi organami w obrębie UE. W razie potrzeby negocjuje i zawiera protokoły ustaleń z krajowymi organami nadzoru rynkowego z państw członkowskich UE.

Ponadto EBC współpracuje z organami nadzoru ostrożnościowego z krajów nienależących do UE na podstawie protokołów ustaleń lub indywidualnych porozumień oraz przez udział w kolegiach organów nadzoru. Dotychczas EBC zawarł protokoły ustaleń z 18 organami nadzoru z krajów spoza UE. W 2020 podpisał takie protokoły z pięcioma organami, w tym z trzema amerykańskimi organami nadzoru ostrożnościowego: Radą Gubernatorów Systemu Rezerwy Federalnej, Urzędem Kontrolera Waluty oraz Federalną Korporacją Ubezpieczenia Depozytów. Protokoły dotyczyły wymiany informacji nadzorczych i innych form współpracy istotnych dla wypełniania przez sygnatariuszy zadań w zakresie nadzoru ostrożnościowego nad bankami i organizacjami bankowymi na obszarze swojej jurysdykcji.

Ponadto w dążeniu do dalszego rozwijania swoich zasad przejrzystości i rozliczalności EBC zatwierdził reguły publikacji protokołów ustaleń dotyczących nadzoru, obejmujące wszystkie istniejące i przyszłe protokoły zawarte przez EBC jako organ nadzoru ostrożnościowego. Trwają prace nad wprowadzeniem tych reguł w życie.

Na koniec, w wyniku wewnętrznej reorganizacji Nadzoru Bankowego EBC 1 października 2020 dział Sekretariat SSM w Dyrekcji Generalnej ds. Zarządzania i Działalności Operacyjnej rozszerzył się o sekcję zajmującą się sprawami rozliczalności i współpracy. Do jej zadań należy m.in. negocjowanie i zawieranie protokołów ustaleń, a także zajmowanie się doraźnymi prośbami o wymianę informacji z organami z UE i spoza niej.

4.2.2 Programy oceny sektora finansowego przez MFW

Prowadzone przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy programy oceny sektora finansowego (FSAP) to kompleksowe i dogłębne oceny sektora finansowego danego kraju.

W 2018 program FSAP dotyczył architektury nadzoru bankowego oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji w strefie euro. Nadzór Bankowy EBC wdrożył już wiele z zaleceń MFW do swoich praktyk nadzorczych. Jednocześnie współprawodawcy UE analizują zalecenia wymagające wprowadzenia zmian do prawa unijnego.

W 2020 MFW zakończył krajowe programy FSAP dotyczące Austrii i Włoch i kontynuował prace nad programem dla Łotwy. Te programy obejmują ocenę kwestii niezwiązanych z bankowością, takich jak krajowe przepisy ubezpieczeniowe i makroostrożnościowe, oraz całościową ocenę zagadnień bankowych, ze szczególnym uwzględnieniem tych, które wchodzą w zakres kompetencji krajowych organów nadzorujących instytucje mniej istotne, oraz związanych z przeciwdziałaniem praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.

Udział EBC w krajowych konsultacjach MFW prowadzonych na podstawie artykułu IV w odniesieniu do krajów uczestniczących w europejskim nadzorze bankowym dotyczy kwestii mikro- i makroostrożnościowych, odpowiednio do zadań EBC w tych obszarach.

Po wybuchu pandemii COVID‑19 MFW zawiesił prace nad programami FSAP i konsultacje prowadzone na podstawie artykułu IV. Planuje stopniowe wznawianie działań nadzorczych, a Nadzór Bankowy EBC będzie w nie nadal zaangażowany zgodnie z zakresem swoich obowiązków.

4.3 Wkład w prace nad europejskimi i międzynarodowymi ramami regulacyjnymi

4.3.1 Wkład w prace Rady Stabilności Finansowej

Głównym obszarem zainteresowania Rady Stabilności Finansowej (FSB) w 2020 było zapewnienie szybkiej i skoordynowanej odpowiedzi – na poziomie międzynarodowym – na wyzwania dla stabilności finansowej spowodowane przez pandemię COVID‑19, tak żeby podtrzymać nieprzerwany napływ finansowania i innych kluczowych usług finansowych do gospodarki realnej.

Jako członek FSB Nadzór Bankowy EBC aktywnie uczestniczył w tworzeniu i wdrażaniu rozwiązań będących odpowiedzią na kryzys spowodowany pandemią, a także w realizacji ważnych zadań wyznaczonych przez przewodnictwo grupy G20. Pracowano nad sporządzeniem syntezy środków zastosowanych przez kraje z grupy G20, wskazaniem najefektywniejszych reakcji w zakresie polityki publicznej oraz analizą elastyczności standardów i spójności przyjętych środków ze standardami międzynarodowymi.

Oprócz odpowiedzi na kryzys spowodowany pandemią COVID‑19 Nadzór Bankowy EBC miał wkład w prace nad szerszymi zagadnieniami w obszarze zainteresowania FSB, do których należą: (a) coroczna identyfikacja globalnych banków o znaczeniu systemowym, dokonywana w porozumieniu z Bazylejskim Komitetem Nadzoru Bankowego, (b) ukończenie zbioru skutecznych praktyk reagowania na cyberincydenty i przywracania gotowości do pracy, (c) ocena wpływu reform dotyczących podejścia „zbyt duży, by upaść”, (d) kwestie nadzorcze związane z przechodzeniem na nowe, stabilniejsze stopy referencyjne (benchmarki) w kontraktach finansowych, (e) w kontekście działań zmierzających do rozwiązania problemu fragmentacji rynku w odniesieniu do międzynarodowych grup bankowych – wstępne sytuowanie zasobów kapitału i płynności w krajach (jurysdykcjach) przyjmujących oraz (f) skutki zmian klimatu dla stabilności finansowej. W tym zakresie Nadzór Bankowy EBC uczestniczył w posiedzeniach plenum FSB oraz jej stałego komitetu ds. implementacji standardów i stałego komitetu ds. współpracy nadzorczej i regulacyjnej, a także grupy sterującej ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz regionalnej grupy konsultacyjnej dla Europy.

Nadzór Bankowy EBC będzie nadal wnosić wkład do programu prac FSB w różnych obszarach, do których należą: reakcja na kryzys spowodowany pandemią COVID‑19, dalsze działania na rzecz cyberodporności, zakończenie oceny podejścia „zbyt duży, by upaść”, zmiana klimatu oraz postępy w kwestiach całkowitej zdolności do pokrycia strat (TLAC) i umarzania lub konwersji długu (bail‑in).

4.3.2 Wkład w proces bazylejski

W 2020 prace Bazylejskiego Komitetu Nadzoru Bankowego (BCBS) skupiały się na zapewnieniu szybkiej i skoordynowanej na szczeblu międzynarodowym reakcji na pandemię COVID‑19. Członkowie BCBS przyjęli rozmaite środki regulacyjne i nadzorcze, żeby umożliwić bankom dalsze udzielanie kredytów i świadczenie innych ważnych usług finansowych na rzecz gospodarki realnej, a jednocześnie ułatwić im metodyczną absorpcję strat^[62]. W związku z tym organ nadzorczy BCBS, czyli grupa prezesów banków centralnych i szefów organów nadzoru (GHOS), ogłosił, że wdrożenie Bazylei III zostanie odroczone, żeby zwiększyć potencjał operacyjny banków i nadzorców w czasie kryzysu spowodowanego pandemią^[63]. BCBS przyjął także dodatkowe rozwiązania mające złagodzić gospodarcze skutki pandemii, ze szczególnym uwzględnieniem przepisów przejściowych dotyczących traktowania oczekiwanych strat kredytowych na potrzeby kapitału regulacyjnego^[64]. EBC aktywnie uczestniczył w tych działaniach.

Komitet Bazylejski kontynuował również strategiczny przegląd dotyczący wzmocnienia zdolności do reagowania na przyszłe wyzwania i szanse. Przegląd zakończył się w październiku 2020 i został następnie zatwierdzony przez GHOS^[65]. EBC wnosił wkład w ten proces, opierając się na doświadczeniach zdobytych w innych gremiach europejskich i międzynarodowych, oraz zachęcał BCBS do przyjęcia bardziej strategicznego spojrzenia na główne ryzyka i wyciągnięte wnioski.

Nadzór Bankowy EBC uczestniczył w regularnych debatach na temat polityki, podczas których dzielił się fachową wiedzą w grupach roboczych Komitetu Bazylejskiego, współpracował z jego członkami w UE i na całym świecie oraz pomagał w analizach wpływu. W ramach tych działań, oprócz udziału w różnych grupach tematycznych związanych z pandemią COVID‑19, EBC (a) rozpoczął konsultacje w sprawie zasad dotyczących ryzyka operacyjnego i odporności operacyjnej, (b) miał wkład we wspólny raport BCBS i FSB na temat zaleceń nadzorczych dotyczących zmiany stóp benchmarkowych oraz (c) ukończył wytyczne w sprawie przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu w kontekście współpracy nadzorczej.

4.3.3 Wkład w prace EUNB

W 2020 Nadzór Bankowy EBC kontynuował ścisłą współpracę z Europejskim Urzędem Nadzoru Bankowego (EUNB) nad upowszechnianiem spójnego podejścia do nadzoru w całym europejskim sektorze bankowym oraz zwiększaniem stabilności finansowej. W tym roku ich działania skupiały się mocno na regulacyjnej i nadzorczej reakcji na kryzys spowodowany pandemią COVID‑19.

Reakcja EBC i EUNB na kryzys była w pełni skoordynowana, o czym świadczą np. wczesne łagodzące środki nadzorcze EBC ogłoszone 12, 20 i 27 marca oraz stanowisko EUNB przedstawione 12, 25 i 31 marca. EBC w pełni poparł decyzję EUNB o przełożeniu o rok ogólnounijnego testu warunków skrajnych i rozszerzył to odroczenie na wszystkie instytucje istotne, które w 2020 miały zostać objęte testem warunków skrajnych EBC. Nadzór Bankowy EBC brał również udział w opracowaniu i implementacji wytycznych EUNB dotyczących ustawowych i pozaustawowych moratoriów na spłaty kredytów w obliczu kryzysu spowodowanego przez COVID‑19. Ponadto EBC uczestniczył w aktualizacji odpowiedzi EUNB na wniosek Komisji Europejskiej o wydanie opinii w sprawie wdrożenia finalnego pakietu Bazylea III.

Jeśli chodzi o procedurę EUNB „przestrzegaj lub wyjaśnij”^[66], w 2020 Nadzór Bankowy EBC poinformował EUNB o swoich zamiarach dotyczących dziewięciu zbiorów wytycznych, co udokumentowano na stronie EBC poświęconej nadzorowi bankowemu. Do tej pory Nadzór Bankowy EBC zawsze informował EUNB, że przestrzega lub zamierza przestrzegać wszystkich stosownych wytycznych wydanych przez EUNB lub Wspólny Komitet Europejskich Urzędów Nadzoru (ESA).

EBC odegrał również swoją rolę w zakończonym pozytywnie ogólnounijnym teście przejrzystości przeprowadzonym przez EUNB w 2020. Polegała ona na zadbaniu o terminowe dostarczenie rzetelnych danych nadzorczych dotyczących instytucji istotnych uczestniczących w teście. Przeprowadzony wiosną test objął 93 instytucje istotne i dostarczył użytkownikom rynku szczegółowych informacji na temat kondycji finansowej europejskich banków wg stanu na koniec 2019. Kolejny test, przeprowadzony jesienią, objął 100 instytucji istotnych i dostarczył użytkownikom rynku zaktualizowanych informacji na temat kondycji finansowej europejskich banków, w tym początkowego wpływu kryzysu COVID‑19 na sektor bankowy.

EBC miał także udział w realizacji dwóch zadań EUNB w zakresie sprawozdawczości. Pierwsze z nich polega na opracowaniu studium wykonalności dotyczącego zintegrowanego systemu sprawozdawczości statystycznej, restrukturyzacyjno-likwidacyjnej i ostrożnościowej. We wrześniu, po konsultacji z Radą ds. Nadzoru, Europejski System Banków Centralnych (ESBC) opublikował swój wkład do sprawozdania EUNB^[67]. W sprawozdaniu stwierdzono, że wstępnym warunkiem zmniejszenia obciążenia sprawozdawczego jest stworzenie wspólnego słownika danych i wspólnego modelu danych, żeby poprawić jakość danych i umożliwić dalszą integrację ram sprawozdawczych. Zalecono również powołanie wspólnego komitetu obejmującego instytucje europejskie oraz – w odpowiednich przypadkach – podmioty z sektora bankowego, żeby kierował procesem integracji. Drugim zadaniem EUNB, wynikającym z art. 430 ust. 8 rozporządzenia CRR, jest zbadanie, z jakim kosztem wiąże się dla banków wypełnianie wymogów sprawozdawczych, w dążeniu do zmniejszenia obciążenia związanego ze sprawozdawczością nadzorczą przynajmniej w odniesieniu do małych i niezłożonych instytucji. EBC wskazał w swojej opinii, że zalecany wspólny słownik i model danych pozwoliłyby zmniejszyć obciążenie sprawozdawcze bez uszczerbku dla zaspokojenia zapotrzebowania nadzorców na dane.

5 Struktura organizacyjna Nadzoru Bankowego EBC

5.1 Zmiany organizacyjne w Nadzorze Bankowym EBC

5.1.1 Kontekst i kierunek strategiczny

Pierwotna struktura organizacyjna Nadzoru Bankowego EBC powstała w 2013, kiedy na mocy rozporządzenia w sprawie SSM ustanowiono jednolity mechanizm nadzorczy i powierzono EBC zadania w zakresie nadzoru mikroostrożnościowego. Łączne zatrudnienie w pionie nadzoru bankowego EBC w 2020 wyniosło 1230,5 ekwiwalentów pełnego czasu pracy (EPC), czyli o 41,5 EPC więcej niż w 2019.

Co do równowagi płci, w 2020 odsetek kobiet wśród wszystkich zatrudnionych na czas nieokreślony i określony w podstawowych obszarach funkcjonalnych pionu nadzoru zwiększył się w porównaniu z 2019 rokiem z 40,7% do 41,6%. Odsetek kobiet na stanowiskach kierowniczych między rokiem 2019 a 2020 nieco się obniżył: z 32,2% do 31,6%, na stanowiskach niekierowniczych wzrósł z 38,1% do 40%, a na stanowiskach pomocniczych spadł z 98,5% do 96,8%.

Poprzednia struktura organizacyjna pozwoliła EBC zyskać reputację silnego i wymagającego organu nadzorczego, ale teraz Nadzór Bankowy EBC przekształca się w organizację bardziej dojrzałą.

Reorganizacja Nadzoru Bankowego EBC, która rozpoczęła się w styczniu 2020, miała trzy główne cele: (a) zwiększenie zaangażowania i współpracy we wszystkich jednostkach organizacyjnych i na wszystkich szczeblach oraz skoncentrowanie się na priorytetach strategicznych i eliminowaniu niedociągnięć wskazanych przez kierownictwo i pracowników nadzoru bankowego, (b) uproszczenie najważniejszych procesów nadzorczych, usprawnienie procedur administracyjnych i ukierunkowanie ich w większym stopniu na ryzyko, a jednocześnie zwracanie uwagi na to, jakie obciążenie dla banków wynika z konieczności spełnienia wymogów, oraz (c) poprawa przejrzystości, przewidywalności i zrozumiałości działań nadzorczych oraz skuteczności komunikacji.

Żeby osiągnąć te nadrzędne cele, podczas reorganizacji dążono do:

• wykorzystania efektu synergii i zwiększenia efektywności przez gromadzenie wiedzy fachowej i w miarę możliwości grupowanie kluczowych zadań
• wzmocnienia współpracy i wymiany wiedzy w ramach bieżącego nadzoru bezpośredniego dzięki łączeniu jednostek zajmujących się konkretnymi instytucjami z jednostkami wykonującymi funkcje przekrojowe, np. przez tworzenie pul ekspertów dla różnych dziedzin
• zwiększenia spójności i rzetelności wyników przez formalne utworzenie „drugiej linii obrony”
• ujednolicenia rozpiętości kierowania w całym Nadzorze Bankowym EBC przez określanie struktury jednostek organizacyjnych według wytycznych w tym zakresie^[70].

Proces reorganizacji przeprowadzono bez udziału konsultantów zewnętrznych, natomiast mocno zaangażowani byli w niego pracownicy Nadzoru Bankowego EBC, dla których m.in. zorganizowano specjalne warsztaty.

5.1.2 Nowa struktura organizacyjna

Poniżej przedstawiono nową strukturę organizacyjną: podział na obszary funkcjonalne (dyrekcje generalne) wraz z liczbą zatwierdzonych dla nich etatów oraz działy w obrębie tych obszarów. Podczas wdrażania zmian organizacyjnych zwracano szczególną uwagę na utrzymanie ścisłej współpracy między poszczególnymi obszarami funkcjonalnymi Nadzoru Bankowego EBC a ich odpowiednikami z właściwych organów krajowych.

Nadzór w trybie bezpośrednim

W nowej strukturze bezpośredni nadzór jest realizowany przez połączenie nadzoru nad konkretnymi podmiotami z przekrojowym nadzorem w trybie bezpośrednim. Bieżący nadzór nad poszczególnymi grupami bankowymi i instytucjami kredytowymi opiera się na współpracy między wspólnymi zespołami nadzorczymi, zespołami sprawującymi zwierzchnią kontrolę nad instytucjami mniej istotnymi oraz zespołami ekspertów z jednostek nadzoru przekrojowego.

Nadzór nad konkretnymi podmiotami

Za nadzór nad konkretnymi podmiotami odpowiadają trzy dyrekcje generalne: Dyrekcja Generalna ds. Banków o Znaczeniu Systemowym i Międzynarodowych, Dyrekcja Generalna ds. Banków Uniwersalnych i Wieloprofilowych oraz Dyrekcja Generalna ds. Banków Specjalistycznych i Mniej Istotnych.

Nadzorowane banki i instytucje są grupowane według modeli biznesowych dla uzyskania większej synergii i efektywności we wspólnych zespołach nadzorczych oraz żeby ułatwić dzielenie się wiedzą.

Nadzór przekrojowy w trybie bezpośrednim

Dyrekcja Generalna ds. Nadzoru Przekrojowego odpowiada za bezpośredni nadzór z perspektywy przekrojowej (w tym zarządzanie kryzysowe). Koncentruje się na nadzorze opartym na ryzyku i efektach polityki oraz zapewnia wspólnym zespołom nadzorczym i zespołom sprawującym zwierzchnią kontrolę nad instytucjami mniej istotnymi większe wsparcie eksperckie w zakresie ryzyka. Utworzenie puli ekspertów ds. ryzyka w tym obszarze powinno zapewnić dalszą poprawę wydajności i zachowanie spójności.

Kontrole na miejscu i kontrole modeli wewnętrznych

Wszystkie jednostki, których zadania dotyczą planowania i prowadzenia działań nadzorczych na miejscu – w tym kontroli na miejscu (w konkretnych instytucjach lub w ramach kampanii kontrolnych), kontroli modeli wewnętrznych i oceny jakości aktywów, a także biuro zarządzania projektem odpowiedzialne za przeprowadzanie wszechstronnej oceny – należą teraz do Dyrekcji Generalnej ds. Kontroli na Miejscu i Kontroli Modeli Wewnętrznych.

Strategia nadzoru i ryzyko nadzorcze

Dyrekcja ds. Strategii Nadzoru i Ryzyka Nadzorczego obejmuje funkcje związane z ryzykiem nadzorczym i pełni rolę „drugiej linii obrony”, a także zajmuje się planowaniem strategicznym i wyznaczaniem priorytetów dla nadzoru bankowego. Zadania tej dyrekcji są niezależne od nadzoru w trybie bezpośrednim, a ona sama podlega wprost przewodniczącemu i wiceprzewodniczącemu Rady ds. Nadzoru. Taka struktura umożliwia połączenie dogłębnej znajomości sektora bankowego, dokładnego zrozumienia trudności, jakie napotykają nadzorcy, i analiz krytycznych o wysokiej jakości – to wszystko gwarantuje wiarygodność niezbędną do wsparcia procesu planowania strategicznego i krytycznej weryfikacji wyników nadzoru.

Ta dyrekcja dba o to, żeby główne wyniki nadzoru były spójne z priorytetami nadzorczymi i tolerancją na ryzyko w tym zakresie. Osiąga to przez połączenie ocen i porad sporządzanych ex ante i przeglądów przeprowadzanych ex post. Funkcja ta ma kluczowe znaczenie dla stabilnego i skoncentrowanego na ryzyku organu nadzoru, w którym potrzeba eksperckiej oceny nadzorczej i jak najprostszych procesów.

Zarządzanie i działalność operacyjna

Dyrekcja Generalna ds. Zarządzania i Działalności Operacyjnej SSM kontroluje dużą liczbę procesów i usług związanych z zarządzaniem i operacjami w dziedzinie nadzoru.

To nowa jednostka, która wykonuje zadania przydzielane zwykle dyrektorowi ds. operacyjnych. Odpowiada za wiele operacji związanych z procesami decyzyjnymi w Radzie ds. Nadzoru i jej podstrukturach oraz z postępowaniami w sprawie zezwoleń. Z operacyjnego punktu widzenia kieruje pracami związanymi z rozwojem i obsługą technologicznej infrastruktury nadzoru, w tym systemu do zarządzania informacjami na potrzeby SSM (zob. punkt 5.7.2). Do jej zadań należą: wspieranie współpracy w obrębie europejskiego nadzoru bankowego, upraszczanie procedur nadzorczych, upowszechnianie zarządzania wiedzą (w tym szkolenia) oraz prowadzenie kontroli ostrożnościowych.

5.1.3 Przeprowadzenie reorganizacji

Podczas przydzielania pracowników do jednostek w nowej strukturze brano pod uwagę trzy kryteria: potrzeby biznesowe, ciągłość działalności oraz równe traktowanie. Żeby osiągnąć maksymalną efektywność i umożliwić płynną kontynuację prac, starano się w miarę możliwości przenosić całe zespoły. Po przegrupowaniu pracownicy mogli zgłosić chęć czasowego przejścia do innych obowiązków lub zamiany stanowiska z inną osobą.

Nowa struktura organizacyjna zaczęła obowiązywać 1 października 2020. Oprócz zmiany struktury organizacyjnej i przesunięć kadrowych podjęto jeszcze szereg działań związanych z zarządzaniem zmianami – nadal prowadzonych – dla uzyskania docelowej kultury organizacyjnej. Trwającej transformacji przyświecają trzy idee: dążenie, żeby kierownictwo wyższego szczebla było dla podwładnych wzorem, propagowanie oddolnych inicjatyw przez zachęcanie pracowników do bycia „ambasadorami zmian” oraz okresowe sprawdzanie, czy zmiany okazały się skuteczne.

5.1.4 Inicjatywa „Supervisors Connect”

Reorganizacja była jednym z tematów omawianych podczas drugiej imprezy „Supervisors Connect”, która odbyła się w dniach 7−8 października 2020. Takie spotkania są organizowane co dwa lata dla nadzorców z całego SSM.

Inicjatywę „Supervisors Connect” wprowadzono w 2018, żeby promować ducha wspólnoty w europejskim nadzorze bankowym i kształtować jednolitą kulturę nadzorczą. Druga impreza „Supervisors Connect” pierwotnie miała zostać zorganizowana fizycznie w siedzibie EBC w kwietniu 2020, ale ze względu na pandemię COVID‑19 zmieniono tryb i termin tego wydarzenia. Ostatecznie odbyło się ono online (w formie wideokonferencji) z udziałem ponad 1000 nadzorców z EBC, właściwych organów krajowych i krajowych banków centralnych. Po raz pierwszy dołączyli także przedstawiciele organów nadzoru z Bułgarii i Chorwacji. Głównym tematem spotkania była analiza dokonań SSM oraz wniosków wyciągniętych z kryzysu COVID‑19 (w tym strategii nadzorczej w dobie „nowej normalności”). Omawiano również nowe formy współpracy między właściwymi organami krajowymi.

5.2 Rozliczanie się z odpowiedzialności

Raport roczny jest dla Nadzoru Bankowego EBC jedną z głównych form rozliczania się przed Parlamentem Europejskim i Radą Unii Europejskiej, czego wymaga rozporządzenie w sprawie SSM. Zgodnie z tym rozporządzeniem uprawnienia nadzorcze EBC są obwarowane stosownymi wymogami w zakresie przejrzystości i rozliczalności. EBC przywiązuje wielką wagę do utrzymywania i pełnego przestrzegania zasad odpowiedzialności demokratycznej, określonych szczegółowo w porozumieniu międzyinstytucjonalnym między Parlamentem Europejskim a EBC oraz w protokole ustaleń między Radą UE a EBC.

Jeśli chodzi o relacje z Parlamentem Europejskim, w 2020 przewodniczący Rady ds. Nadzoru występował przed Komisją Gospodarczą i Monetarną Parlamentu podczas dwóch zwyczajnych wysłuchań publicznych (5 maja i 27 października) oraz dwóch doraźnych wymian poglądów (14 stycznia i 26 marca). Ze względu na pandemię te spotkania miały formę wideokonferencji. Omawiano na nich przede wszystkim środki wprowadzone przez Nadzór Bankowy EBC w reakcji na pandemię COVID‑19 oraz stopień swobody, jaką przyznano bankom, żeby mogły one dalej wspierać gospodarstwa domowe oraz małe i średnie przedsiębiorstwa. Poruszano także kwestię wpływu brexitu na sektor bankowy oraz podejścia nadzorczego do ryzyk klimatycznych.

W związku z wnioskiem EBC o mianowanie Franka Eldersona wiceprzewodniczącym Rady ds. Nadzoru EBC, zgodnie z rozporządzeniem w sprawie SSM i porozumieniem międzyinstytucjonalnym między Parlamentem Europejskim a EBC, 25 stycznia 2021 odbyło się wysłuchanie kandydata przed Komisją Gospodarczą i Monetarną Parlamentu. Następnie 8 lutego Parlament w głosowaniu na posiedzeniu plenarnym zatwierdził wniosek EBC, po czym decyzją wykonawczą Rady UE Frank Elderson został powołany na to stanowisko z dniem 24 lutego 2021.

W 2020 EBC opublikował 22 odpowiedzi na pisemne interpelacje posłów do Parlamentu Europejskiego odnoszące się do nadzoru bankowego oraz – w ramach wykonywania swoich obowiązków sprawozdawczych wobec parlamentów krajowych – 8 odpowiedzi na pisemne interpelacje posłów do parlamentów krajowych. Interpelacje dotyczyły m.in. środków nadzorczych wprowadzonych przez EBC w celu przeciwdziałania skutkom pandemii COVID‑19, znaczenia, jakie dla nadzoru ostrożnościowego ma ryzyko związane z przeciwdziałaniem praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, oraz ryzyka kredytowego i kwestii związanych z zarządzaniem i sposobem postępowania w sektorze bankowym.

Poza tym, zgodnie z porozumieniem międzyinstytucjonalnym, EBC przesyłał Parlamentowi Europejskiemu protokoły posiedzeń Rady ds. Nadzoru.

Pandemia COVID‑19 miała wpływ również na tematykę rozmów z Radą UE. W 2020 przewodniczący Rady ds. Nadzoru wziął udział w dwóch posiedzeniach Eurogrupy, które odbyły się w formie wideokonferencji 11 czerwca i 3 listopada. Podczas tych posiedzeń przewodniczący uczestniczył w wymianie poglądów na temat wykonywania zadań nadzorczych EBC, ze szczególnym uwzględnieniem decyzji i działań nadzorczych mających na celu wsparcie gospodarstw domowych, przedsiębiorstw i banków w zwalczaniu gospodarczych skutków pandemii.

W 2020 EBC angażował się także w kontrole dotyczące nadzoru bankowego prowadzone przez Europejski Trybunał Obrachunkowy. Protokół ustaleń podpisany w 2019 przez EBC i Trybunał Obrachunkowy ułatwił wymianę informacji między obiema instytucjami w kontekście działań następczych po kontrolach Nadzoru Bankowego EBC realizowanych przez Trybunał.

EBC nadal pracował też nad zaleceniami zawartymi w sprawozdaniu Trybunału dotyczącym zarządzania kryzysowego. W tym kontekście Nadzór Bankowy EBC opracował szczegółowe plany działania i środki następcze^[71] w odniesieniu do większości z ośmiu zaleceń Trybunału, które dotyczyły różnych kwestii, m.in. współpracy z podmiotami zewnętrznymi, wykorzystywania planów naprawy do wykrywania sytuacji kryzysowych i zarządzania nimi, a także rekomendacji na temat ocen dotyczących wczesnej interwencji. Ściśle mówiąc, Nadzór Bankowy EBC dopracował te rekomendacje i udoskonalił wskaźniki i wartości progowe, na podstawie których stwierdza się potencjalne pogorszenie kondycji finansowej banku. Jeśli chodzi o planowanie działań naprawczych, przedstawiono dodatkowe rekomendacje dla nadzorców, żeby uspójnić podejście do banków z podobnymi modelami biznesowymi.

Europejski Bank Centralny, wraz z Komisją i Europejskim Urzędem Nadzoru Bankowego (EUNB), nadal uczestniczył w prowadzonej przez Trybunał kontroli unijnych zasad przeciwdziałania praniu pieniędzy w sektorze bankowym. Ponadto poinformował Trybunał o działaniach podjętych w związku z ustaleniami i zaleceniami z pierwszego sprawozdania Trybunału na temat funkcjonowania europejskiego nadzoru bankowego. EBC regularnie monitoruje stan realizacji wszystkich zaleceń Trybunału, a sam Trybunał również prowadzi działania następcze.

5.3 Przejrzystość i komunikacja

W 2020 Nadzór Bankowy EBC nadal wykorzystywał i rozszerzał swoje narzędzia i kanały komunikacji, żeby skutecznie i na czas podawać przejrzyste informacje. Ze względu na zmianę warunków operacyjnych wskutek pandemii COVID‑19 szczególnie ważne było znalezienie nowatorskich sposobów komunikacji. Jednym z nich jest założony niedawno blog o nadzorze (Supervision Blog), w którym ukazało się dziewięć wpisów członków Rady ds. Nadzoru: przewodniczącego, wiceprzewodniczącego i przedstawicieli EBC. Informowali oni zainteresowanych o najnowszych wydarzeniach i środkach nadzorczych przyjętych przez EBC w reakcji na pandemię COVID‑19. Ponadto Nadzór Bankowy EBC w większym stopniu korzystał z narzędzi społecznościowych, takich jak wątki na Twitterze, relacje na Instagramie i nowy podcast EBC, żeby objaśniać środki nadzorcze i pojęcia z zakresu bankowości odbiorcom z różnym poziomem znajomości tematu. Ta „warstwowa” komunikacja o stopniowanej trudności ma na celu dotarcie do odbiorców o różnym wykształceniu, doświadczeniu zawodowym i poziomie wiedzy.

Oprócz stosowania nowych narzędzi społecznościowych w 2020 przewodniczący i wiceprzewodniczący Rady ds. Nadzoru wygłosili 23 przemówienia, a przedstawiciele EBC w tym organie – 19 przemówień. Wszyscy udzielili w sumie ponad 20 indywidualnych wywiadów w mediach i opublikowali trzy artykuły, z których jeden ukazał się w 12 ogólnokrajowych gazetach europejskich. Nadzór Bankowy EBC opublikował 33 komunikaty prasowe i 65 innych dokumentów, w tym pisma do posłów do PE, rekomendacje dla banków i kwartalne statystyki nadzorcze. W 2020 ukazały się również cztery kolejne wydania Supervision Newsletter – cyfrowego kwartalnika subskrybowanego przez ponad 8 tys. osób, który przedstawia bieżące informacje i najnowsze doniesienia o trwających projektach, ustaleniach i raportach nadzorczych.

Nadzór Bankowy EBC upublicznił także rezultaty swojej podstawowej działalności, w tym sumaryczne wyniki procesu przeglądu i oceny nadzorczej (SREP), oraz – podobnie jak w poprzednim roku – opublikował wymogi w ramach filaru II dla poszczególnych banków pod swoim bezpośrednim nadzorem. Ponadto ogłosił i podsumował w komunikacie wyniki analizy podatności na zagrożenia związane z COVID‑19, a także wyniki wszechstronnej oceny siedmiu banków chorwackich i dwóch innych banków, które przeszły pod jego nadzór w wyniku brexitu.

Nadzór Bankowy EBC zorganizował wiele briefingów dla dziennikarzy i analityków, w tym konferencje prasowe, na których przewodniczący Rady ds. Nadzoru przedstawiał wyniki procesu SREP za 2019 oraz rozwój wydarzeń w związku z COVID‑19. Ponadto przeprowadzono cztery konsultacje publiczne, m.in. w sprawie oczekiwań nadzorczych co do zarządzania ryzykami klimatycznymi i środowiskowymi oraz sprawozdawczości w tym zakresie, a także podejścia nadzorczego do konsolidacji w sektorze bankowym.

W 2020 EBC odpowiedział na ok. 1500 pytań od społeczeństwa związanych z nadzorem bankowym. Dotyczyły one: ogólnych informacji o nadzorze, konkretnych banków, skarg lub zgłoszeń naruszenia przepisów oraz reakcji na kryzys COVID‑19. Ze względu na pandemię w 2020 EBC zorganizował tylko dwa wykłady na temat nadzoru bankowego (w 2019 było ich 32). Za to centrum dla zwiedzających między styczniem a marcem 2020 przyjęło ponad 2,1 tys. gości, którzy mieli okazję zapoznać się z podstawami europejskiego nadzoru bankowego i innymi kluczowymi zadaniami EBC.

5.4 Proces decyzyjny

5.4.1 Posiedzenia i decyzje Rady ds. Nadzoru i Komitetu Sterującego

Rada ds. Nadzoru EBC składa się z przewodniczącego (powoływanego na nieodnawialną pięcioletnią kadencję), wiceprzewodniczącego (wybieranego spośród członków Zarządu EBC), czterech przedstawicieli EBC oraz przedstawicieli właściwych organów krajowych. Jeżeli właściwy organ krajowy nie jest bankiem centralnym, przedstawicielowi tego organu może towarzyszyć przedstawiciel krajowego banku centralnego, przy czym do celów głosowania liczy się ich jako jedną osobę.

W październiku 2020, w wyniku ustanowienia bliskiej współpracy z Bułgarią i Chorwacją, do Rady ds. Nadzoru dołączyło dwóch nowych członków: Radoslav Milenkov z Българска народна банка (Narodowego Banku Bułgarii) i Martina Drvar z Hrvatska narodna banka. Mają oni takie same prawa i obowiązki jak pozostali członkowie Rady, łącznie z prawem głosu.

W grudniu 2020, po zakończeniu kadencji Yves’a Merscha, Rada Prezesów EBC zaproponowała powołanie na stanowisko wiceprzewodniczącego Rady ds. Nadzoru Franka Eldersona. Rada UE zatwierdziła to powołanie 24 lutego 2021.

W 2020 odbyły się w sumie 24 posiedzenia Rady ds. Nadzoru EBC. Tylko w styczniu i lutym przeprowadzono je we Frankfurcie. Ze względu na pandemię COVID‑19 wszystkie pozostałe posiedzenia miały formę wideokonferencji. Przyjęty od marca 2020 tryb zdalny nie wpłynął na efektywność procesów decyzyjnych.

W 2020 odbyło się siedem posiedzeń Komitetu Sterującego^[72] Rady ds. Nadzoru, w tym trzy we Frankfurcie nad Menem i cztery w formie wideokonferencji.

Komitet Sterujący odbył siedem dodatkowych posiedzeń, poświęconych cyfryzacji i uproszczeniu procesów w SSM. Wszystkie te posiedzenia miały formę wideokonferencji. Mogli wziąć w nich udział wszyscy członkowie Rady ds. Nadzoru, którzy wyrazili zainteresowanie.

W 2020 EBC wydał 2643 decyzje nadzorcze^[73] skierowane do konkretnych nadzorowanych podmiotów (rysunek 3). Z tego 1019 decyzji zostało przyjętych przez kierowników jednostek organizacyjnych EBC, zgodnie z ogólnymi zasadami przekazywania uprawnień decyzyjnych w odniesieniu do instrumentów prawnych związanych z zadaniami nadzorczymi. Kolejnych 1387 decyzji zostało przyjętych przez Radę Prezesów w trybie zatwierdzenia przy braku sprzeciwu na podstawie projektów złożonych przez Radę ds. Nadzoru. Oprócz tych decyzji nadzorczych EBC zatwierdził w sposób dorozumiany – nie zgłaszając sprzeciwu w wyznaczonym terminie – 237 operacji^[74] (np. utworzenie nowych oddziałów).

Większość decyzji nadzorczych dotyczyła oceny kompetencji i reputacji (44,1%), modeli wewnętrznych (9,3%), funduszy własnych (6,2%) oraz znacznych pakietów akcji (3,2%).

W reakcji na kryzys COVID‑19 EBC musiał także przyjmować decyzje dotyczące konkretnych banków, żeby wdrożyć pewne środki mające odciążyć instytucje kredytowe (zob. ramka 1). Obejmowało to 141 decyzji w sprawie ulgi kapitałowej polegającej na zmianie sposobu obliczania lub struktury wymaganych funduszy własnych i 116 decyzji w sprawie odciążenia operacyjnego przez wydłużenie terminów wyznaczonych w poprzednich decyzjach nadzorczych i aktach operacyjnych.

Oprócz sporządzenia i przedłożenia Radzie Prezesów do zatwierdzenia (w trybie braku sprzeciwu) ostatecznych projektów decyzji dotyczących konkretnych banków, Rada ds. Nadzoru podjęła kilka decyzji w kwestiach przekrojowych, przede wszystkim dotyczących stosowania wspólnych metodyk i zasad w konkretnych dziedzinach nadzoru. Niektóre z tych decyzji zostały sporządzone przez doraźne grupy powołane przez Radę ds. Nadzoru, w których skład wchodzili przedstawiciele wyższego kierownictwa EBC i właściwych organów krajowych. Przeprowadzili oni prace przygotowawcze w takich kwestiach jak długoterminowa strategia dotycząca testów warunków skrajnych i metodyka określania wymogów kapitałowych w ramach filaru II na podstawie poszczególnych rodzajów ryzyka.

Ponadto niektóre decyzje Rady ds. Nadzoru zaowocowały wydaniem publicznych przewodników, np. przewodnika EBC dotyczącego ryzyk klimatycznych i środowiskowych, przewodnika EBC o podejściu nadzorczym do konsolidacji w sektorze bankowym oraz przewodnika EBC do metodyki oceny (EGAM).

Większość decyzji Rady ds. Nadzoru została podjęta w drodze procedury pisemnej^[75].

Trzydzieści trzy ze 115 grup bankowych podlegających w 2020 bezpośredniemu nadzorowi EBC chciały otrzymywać oficjalne decyzje EBC w języku urzędowym UE innym niż angielski (w 2019 takich grup było 34).

5.4.2 Działalność Administracyjnej Rady Odwoławczej

W 2020 Administracyjna Rada Odwoławcza^[76] przyjęła dwie opinie w sprawie otrzymanych nowych wniosków o przegląd administracyjny (tabela 5). W jednej z nich uznała wniosek za niedopuszczalny, a w drugiej zaleciła zastąpienie pierwotnej decyzji decyzją o identycznej treści^[77]. W ramach przeglądu administracyjnego rozpoczętego na podstawie otrzymanego wniosku Rada Odwoławcza zaleciła, żeby Rada Prezesów zawiesiła część zaskarżonej decyzji do czasu zakończenia przeglądu i przyjęcia nowej decyzji EBC uchylającej lub zastępującej zaskarżoną decyzję. Następnie przeprowadzono wysłuchanie, które dało wnioskodawcom i EBC dodatkową możliwość odniesienia się do zaskarżonej decyzji. W związku z pandemią COVID‑19 wysłuchanie odbyło się w formie wideokonferencji.

Ponadto Rada Odwoławcza poinformowała na stronie internetowej EBC o zmianach w swoim trybie pracy spowodowanych pandemią COVID‑19. W szczególności w przypadkach, gdy EBC postanawiał zawiesić stosowanie decyzji nadzorczej, Rada Odwoławcza z reguły zawieszała na ten sam czas także swoje postępowania prowadzone w związku z tą decyzją. Ponadto, żeby zagwarantować sprawiedliwość proceduralną, Rada Odwoławcza może odpowiednio dostosowywać swoje procedury, np. wydłużyć czas trwania przeglądu.

Opinie wydane przez Radę Odwoławczą w 2020 odnosiły się do kwestii związanych z prowadzonym przez EBC projektem TRIM oraz jedną kontrolą na miejscu, w następstwie której nie wydano pisma pokontrolnego ani decyzji nadzorczej.

5.5 Stosowanie w praktyce kodeksu postępowania

Zgodnie z art. 19 ust. 3 rozporządzenia w sprawie SSM Europejski Bank Centralny określił zasady etyki zawodowej dla osób pełniących wysokie funkcje, kadry kierowniczej i pracowników. Te zasady spisano w jednolitym kodeksie postępowania dla pracowników wysokiego szczebla Europejskiego Banku Centralnego, w osobnym rozdziale regulaminu pracowniczego EBC oraz w wytycznych określających zasady etyki dla jednolitego mechanizmu nadzorczego^[78]. We wdrażaniu i dopracowywaniu tych zasad pomagają Komitet EBC ds. Etyki, Biuro ds. Zgodności i Ładu Wewnętrznego oraz grupa zadaniowa ds. etyki zawodowej i zgodności.

Komitet ds. Etyki ocenił deklaracje interesów złożone przez wszystkich członków Rady ds. Nadzoru. Wypełnione deklaracje opublikowano następnie na stronie internetowej EBC poświęconej nadzorowi bankowemu. We wrześniu 2020 EBC zaczął ogłaszać na swojej stronie internetowej opinie Komitetu ds. Etyki dotyczące konfliktów interesów i pracy zarobkowej po zaprzestaniu pełnienia funkcji w EBC^[79].

Oprócz organizowania szkoleń, kursów internetowych i kampanii informacyjnych na temat zasad etyki zawodowej Biuro ds. Zgodności i Ładu Wewnętrznego odpowiedziało na ok. 1920 pytań dotyczących różnych zagadnień, z czego ok. 48% zgłosili pracownicy Nadzoru Bankowego EBC. Prawie 55% pytań odnosiło się do prywatnych transakcji finansowych pracowników; na następnym miejscu były ograniczenia w podejmowaniu pracy po ustaniu zatrudnienia w EBC i konflikty interesów (wykres 29).

Biuro ds. Zgodności i Ładu Wewnętrznego prowadziło także regularne kontrole przestrzegania przepisów dotyczących prywatnych transakcji finansowych. Te kontrole ujawniły niewielką liczbę naruszeń (ok. 36% dotyczyło pracowników Nadzoru Bankowego EBC), ale żadne nie stanowiło celowego lub poważnego złamania zasad.

Jeśli chodzi o pracowników nadzoru bankowego, którzy odeszli z pracy w 2020, w jednym przypadku zastosowano przejściowy zakaz zajmowania określonych stanowisk przewidziany w zasadach etycznych.

Grupa zadaniowa ds. etyki zawodowej i zgodności w 2020 koncentrowała się na ujednoliceniu odnośnych zasad obowiązujących we właściwych organach krajowych, w dążeniu do stworzenia silnej wspólnej kultury etycznej.

5.6 Stosowanie zasady rozdziału zadań związanych z polityką pieniężną od zadań nadzorczych

W 2020 zasada rozdziału zadań związanych z polityką pieniężną od zadań nadzorczych była stosowana głównie do wymiany informacji między oboma pionami EBC^[80].

Zgodnie z decyzją EBC/2014/39 w sprawie wdrożenia rozdziału funkcji polityki pieniężnej od funkcji nadzorczej EBC^[81] wymiana informacji opierała się na zasadzie wiedzy koniecznej: dany pion musiał każdorazowo udowodnić, że żądane informacje są mu potrzebne do osiągnięcia celów strategicznych. W większości przypadków dostępu do informacji poufnych udzielał bezpośrednio pion będący ich właścicielem. Odbywało się to zgodnie ze wspomnianą decyzją EBC/2014/39, która zezwala, żeby dostępu do informacji dotyczących danych zanonimizowanych lub niestanowiących informacji wrażliwych dla danej funkcji udzielał bezpośrednio odpowiedni pion. Nie wystąpiła potrzeba interwencji Zarządu dla rozwiązania potencjalnych konfliktów interesów.

Niemniej na mocy decyzji EBC/2014/39 zaangażowanie Zarządu było konieczne w kilku sytuacjach związanych z udzieleniem zgody na udostępnienie niezanonimizowanych danych dotyczących pojedynczych banków lub wrażliwych ocen strategicznych. Dostępu do tych danych udzielono zgodnie z zasadą wiedzy koniecznej po ocenie każdego przypadku i na ograniczony czas, tak aby mieć pewność, że ta wiedza była rzeczywiście w danej chwili niezbędna.

Jeśli chodzi o informacje związane z COVID‑19, w marcu 2020 Zarząd uruchomił awaryjny przepis zawarty w art. 8 decyzji EBC/2014/39, zgodnie z którym w przypadku informacji związanych z istniejącą sytuacją nadzwyczajną zgoda Zarządu nie jest konieczna. Zatem przekazywanie informacji związanych z COVID‑19 nie wymagało uzyskania zgody Zarządu pod warunkiem pełnej zgodności z zasadą wiedzy koniecznej. To zwolnienie zastosowano do szeregu przypadków przekazania zebranych w trakcie pandemii danych o bankach, które to dane były niezbędne do realizacji zadań występującego o nie obszaru funkcjonalnego.

Rozdział zadań na szczeblu decyzyjnym nie budził zastrzeżeń, więc nie było potrzeby interwencji zespołu mediacyjnego.

5.7 Zasady przekazywania danych oraz zarządzanie informacjami

5.7.1 Zmiany w zasadach przekazywania danych

Zgodnie z art. 140 ust. 4 rozporządzenia ramowego w sprawie SSM Europejski Bank Centralny odpowiada za organizację procesów związanych ze zbieraniem i kontrolą jakości danych przekazywanych przez nadzorowane podmioty^[82]. Chodzi przede wszystkim o zagwarantowanie, żeby dane nadzorcze wykorzystywane przez SSM były wiarygodne i aktualne.

EBC regularnie sprawdza jakość przekazywanych mu danych, w tym ich kompletność i dokładność oraz terminowość zgłoszenia. W tym celu wraz z właściwymi organami krajowymi opracowuje dodatkowe kontrole jakości danych mające uzupełniać zasady weryfikacji opublikowane przez EUNB. W listopadzie 2020 EBC opublikował zaktualizowany i rozszerzony wykaz dodatkowych kontroli jakości danych, obowiązujący od okresu referencyjnego obejmującego czwarty kwartał 2020.

W 2020 EBC nadal zwiększał przejrzystość i dostępność danych nadzorczych publikowanych na stronie internetowej poświęconej nadzorowi bankowemu w sekcji Publication of supervisory data. Przede wszystkim wprowadzono interaktywne elementy, dzięki którym użytkownicy mogą dokonywać analizy i wizualizacji sumarycznych danych nadzorczych. Ponadto rozszerzono zakres danych publikowanych kwartalnie o tabele z podziałem na modele biznesowe. W październiku 2020 EBC po raz pierwszy podał dla poszczególnych banków nie tylko trzy wskaźniki z zakresu filaru III – tj. wypłacalności i dźwigni – lecz także wartości aktywów obciążonych i nieobciążonych oraz otrzymanego zabezpieczenia. Przed publikacją wybrane informacje dotyczące filaru III uzgodniono z danymi ze sprawozdań regulacyjnych, co znacznie zwiększyło spójność danych. Ten większy poziom przejrzystości umożliwia dokonywanie miarodajnych porównań wskaźników ostrożnościowych.

Ponieważ po wybuchu pandemii trzeba było uważnie monitorować sytuację finansową i ostrożnościową instytucji, zwrócono się do nich o częstsze przekazywanie wybranych informacji o charakterze ostrożnościowym oraz nieco rozszerzono zakres sprawozdawczości w odniesieniu do pewnych istotnych kwestii. Należały do nich przede wszystkim: korzystanie z moratoriów i gwarancji publicznych (wspólny formularz sprawozdawczy EBC i EUNB), wykorzystanie zatwierdzonych linii kredytowych, wskaźniki dotyczące ciągłości operacyjnej i projekcje kluczowych wskaźników ostrożnościowych. Formularze EBC były przetwarzane za pomocą jego nowej platformy do zbierania danych CASPER, która zapewnia większą elastyczność i solidność w zarządzaniu procesem gromadzenia nowych danych.

W październiku 2020 rozpoczęto dalsze prace nad bazą do zbierania danych z całego SSM^[83]. Celem tych prac jest stworzenie systemu do wykrywania dublujących się próśb o przekazanie danych w obrębie SSM, co ma pomóc w zmniejszeniu obciążenia sprawozdawczego banków.

W październiku 2020 Rada ds. Nadzoru zatwierdziła również zasady przewodnie, a następnie – ogólne wymogi biznesowe w celu ujednolicenia w obrębie całego SSM krajowych praktyk zbierania i oceny jakości danych. Wdrożenie tych wymogów – z czym nie wiąże się zmiana istotnego udziału właściwych organów krajowych w ogólnych procesach zbierania i oceny jakości danych nadzorczych – to pierwszy krok na drodze do wypracowania najlepszych praktyk w zakresie podejścia sekwencyjnego w SSM, które ma zagwarantować wszystkim instytucjom równe warunki działania.

5.7.2 System do zarządzania informacjami na potrzeby SSM

System do zarządzania informacjami na potrzeby SSM (IMAS) to wspólna platforma informatyczna, która pomaga europejskim nadzorcom bankowym w wykonywaniu codziennych zadań. W 2020 sekwencje czynności zdefiniowane w IMAS, z których korzystają wszystkie wspólne zespoły nadzorcze oraz jednostki przekrojowe i specjalistyczne w SSM, zostały zmodyfikowane w taki sposób, żeby ułatwić monitorowanie sytuacji w zakresie COVID‑19 i związanych z nią środków nadzorczych i dzięki temu osiągnąć spójność i porównywalność w traktowaniu banków i ocenie SREP. Żeby zwiększyć użyteczność i wydajność systemu, wprowadzono również specjalne ulepszenia strukturalne. System IMAS został również przystosowany do nowej struktury organizacyjnej Nadzoru Bankowego EBC. Uruchomiony w 2019 moduł systemu IMAS do raportowania i analityki danych (IDRA) został rozbudowany o nowe narzędzia analityczne do ekstrakcji i eksploracji danych nadzorczych zbieranych na potrzeby procesu SREP. W październiku 2020 w systemie IMAS uruchomiono portal internetowy, który ma zapewnić nadzorowanym instytucjom bezpieczną platformę cyfrową do kontaktowania się z organami nadzoru podczas składania wniosków o ocenę kompetencji i reputacji. Portal IMAS sprawia, że postępy w zakresie procedur nadzorczych są dla nadzorowanych instytucji bardziej przejrzyste, oraz zmniejsza ryzyko operacyjne i potrzebę ręcznej obsługi przez nadzorców.

6 Wykorzystanie środków budżetowych

6.1 Koszty za rok 2020

Rozporządzenie w sprawie SSM stanowi, że do skutecznego wykonywania swoich zadań nadzorczych EBC musi mieć odpowiednie zasoby. Te zasoby są finansowane z opłat nadzorczych wnoszonych przez nadzorowane przez niego podmioty.

W budżecie EBC koszty zadań nadzorczych są wyodrębnione i obejmują koszty bezpośrednie pionu Nadzoru Bankowego EBC. Pion nadzoru korzysta także z usług wspólnych świadczonych przez istniejące jeszcze przed jego powstaniem pomocnicze obszary funkcjonalne EBC^[84].

Organem odpowiedzialnym za budżet EBC jest Rada Prezesów. Uchwala ona roczny budżet na podstawie projektu przedstawionego przez Zarząd, który kwestie związane z nadzorem bankowym konsultuje z przewodniczącym i wiceprzewodniczącym Rady ds. Nadzoru. Radę Prezesów wspiera Komitet Budżetowy (BUCOM), złożony z przedstawicieli EBC i wszystkich krajowych banków centralnych z Eurosystemu. BUCOM pomaga Radzie przez ocenę sprawozdań EBC dotyczących planowania i monitorowania budżetu.

W 2020 rzeczywiste roczne koszty zadań nadzorczych EBC wyniosły 535,3 mln EUR, nieznacznie (o 0,3%) mniej niż w 2019.

W raporcie rocznym z działalności nadzorczej za rok 2019, opublikowanym w marcu 2020, EBC szacował, że w 2020 koszty mogą sięgnąć 603,7 mln EUR. Jak objaśniono powyżej, z powodu pandemii COVID‑19 EBC musiał w 2020 znacznie przeszeregować swoje działania. Znalazło to odzwierciedlenie w kosztach rzeczywistych. Mocno okrojono działania na miejscu, takie jak okresowe wizytacje banków i kontrole na miejscu, co doprowadziło do znacznego obniżenia regularnych kosztów, związanych np. z podróżami służbowymi. Ponadto przełożono zaplanowany na 2020 ogólnoeuropejski test warunków skrajnych pod kierownictwem Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego.

Klasyfikacja kosztów przedstawiona w tabeli 6 jest również wykorzystywana do rozbicia rocznych kosztów, które mają zostać pokryte przez nadzorowane podmioty rocznymi opłatami nadzorczymi, według statusu nadzorczego tych podmiotów – istotnego lub mniej istotnego. Według metodyki podziału rocznych opłat nadzorczych określonej w art. 8 rozporządzenia w sprawie opłat^[85] koszty zadań przekrojowych i usług specjalistycznych dzieli się, w odpowiedniej proporcji, na koszty nadzoru nad instytucjami istotnymi – odzyskiwane w całości – oraz koszty kontroli zwierzchniej nad nadzorem nad instytucjami mniej istotnymi. Kwoty podane w każdej kategorii obejmują także przypadający na nią udział usług wspólnych świadczonych przez pomocnicze obszary funkcjonalne.

Zgodnie ze swoim zobowiązaniem do zwiększania przejrzystości i rozliczalności Europejski Bank Centralny wprowadził zmiany w sposobie informowania o ponoszonych przez siebie kosztach zadań nadzorczych. W tabeli 7 przedstawiono bardziej szczegółowe dane na temat kosztów wg rodzaju przeprowadzonych działań, w szczególności:

• nadzoru na odległość i ogólnej obserwacji, z uwzględnieniem kosztów udziału EBC we wspólnych zespołach nadzorczych i czynności w zakresie kontroli zwierzchniej nad bankami i grupami mniej istotnymi
• udziału EBC w kontrolach na miejscu, w tym w misjach transgranicznych
• funkcji kształtowania polityki oraz funkcji opiniodawczej i regulacyjnej, w tym ocen istotności, zezwoleń, współpracy z innymi organami, metodyki i planowania, zapewniania jakości nadzoru, procedur egzekwowania prawa i nakładania sankcji itp.
• zarządzania kryzysowego

• zadań makroostrożnościowych, w tym związanych z testami warunków skrajnych i polityką nadzorczą
• statystyki nadzorczej w ramach zasad przekazywania danych
• procesów decyzyjnych Rady ds. Nadzoru, działu Sekretariat i służb prawnych.

W 2020 nastąpił spadek kosztów podróży służbowych i usług konsultacyjnych związanych z działaniami w zakresie bezpośredniego nadzoru nad instytucjami istotnymi i mniej istotnymi. Wzrosły natomiast koszty zarządzania danymi, procesów decyzyjnych, kształtowania polityki oraz kontroli zwierzchniej. Spadek pozostałych kosztów operacyjnych został częściowo zrównoważony przez wzrost liczby zatwierdzonych stanowisk, o czym mowa w punkcie 5.1.

Jeśli chodzi o podróże służbowe, w 2020 koszty EBC zmniejszyły się o ponad 80% i wyniosły 2,4 mln EUR. Żeby uzupełniać tymczasowe braki kadrowe, EBC oprócz wewnętrznych zasobów kadrowych korzysta z usług konsultantów zewnętrznych, którzy wnoszą wiedzę specjalistyczną lub świadczą zintegrowane usługi doradcze pod kierownictwem wykwalifikowanych pracowników EBC. W sumie na usługi konsultacyjne w zakresie podstawowych zadań nadzorczych w 2020 EBC wydał 30,4 mln EUR, o 38,3 mln EUR mniej niż w 2019. Ten spadek wynikał głównie z zakończenia w 2020 ukierunkowanego przeglądu modeli wewnętrznych. Koszty wsparcia zewnętrznego w 2020 wyniosły 3,3 mln EUR, wobec 34,9 mln EUR w 2019. Poza tym w ciągu roku wydano 14,6 mln EUR na zewnętrzne wsparcie wszechstronnej oceny, a kolejnych 0,3 mln EUR – na przygotowania do brexitu. EBC wydał 4,6 mln EUR na zewnętrzne wsparcie realizacji regularnych zadań w zakresie nadzoru na miejscu, w tym misji transgranicznych. Więcej informacji na ten temat znajduje się w rozdziale 1.

Oprócz bardziej szczegółowego zestawienia kosztów według rodzaju działań nadzorczych EBC wprowadza również nowy sposób ich przedstawiania w podziale na kategorie, polegający na wyodrębnieniu kosztów i usług wspólnych, które można bezpośrednio przypisać do Nadzoru Bankowego EBC. To podejście koncentruje się na przeznaczeniu kosztów. W jego stosowaniu pomaga udoskonalony system alokacji, który daje większe możliwości sprawozdawcze.

Do kosztów bezpośrednio związanych z nadzorem bankowym wlicza się koszty osobowe podstawowych obszarów funkcjonalnych pionu nadzoru, nakłady na inicjatywy nadzorcze (w tym koszty związane z brexitem i wszechstronnymi ocenami), pozostałe koszty operacyjne, takie jak podróże służbowe i szkolenia, a także nakłady na specjalne systemy informatyczne, m.in. IMAS i STAR (Stress Test Account Reporting).

Kategoria usług wspólnych obejmuje usługi, z których korzystają oba piony: bankowości centralnej i nadzoru bankowego. Stosuje się następujące kategorie: zaplecze techniczno-biurowe, zarządzanie kadrami, informatyka, obsługa prawna, audyt i administracja, komunikacja i tłumaczenia oraz pozostałe. Koszt usług wspólnych jest dzielony między oba piony za pomocą mechanizmu alokacji, który opiera się na standardowych wskaźnikach branżowych, takich jak ekwiwalenty pełnego czasu pracy, przestrzeń biurowa i liczba zleceń na tłumaczenia. W dążeniu do ciągłego zwiększania wydajności EBC regularnie doprecyzowuje wskaźniki alokacji kosztów.

W 2020 koszty bezpośrednio związane z nadzorem bankowym wyniosły 284,5 mln EUR, co stanowiło 53% kosztów rzeczywistych ogółem, które sięgnęły 535,3 mln EUR. Koszty usług wspólnych wyniosły 250,8 mln EUR, co stanowiło 47% kosztów rzeczywistych ogółem. W 2020 niemal wszystkie koszty, które okazały się niższe od szacunków opublikowanych w poprzednim roku, były bezpośrednio związane z nadzorem bankowym. Zapotrzebowanie na usługi wspólne utrzymywało się na wysokim poziomie, w związku z czym tutaj koszty rzeczywiste sięgnęły 100% planowanych. Przykładowo występowało znaczne zapotrzebowanie na wspólne usługi informatyczne, ponieważ większość pracowników pracowała zdalnie. W dużym stopniu korzystano też z usług w zakresie zaplecza techniczno-biurowego. Z tymi usługami wiążą się wysokie koszty stałe. Dokonano pewnych zmian w hierarchii kosztów, żeby utrzymać bezpieczne warunki pracy w siedzibie EBC.

6.2 Prognozy dotyczące opłat nadzorczych w 2021

Nadal utrzymuje się duża niepewność co do planów i priorytetów nadzorczych na 2021, ponieważ EBC musi w dalszym ciągu elastycznie reagować na czynniki zewnętrzne. Obecnie, na początku roku, przewiduje się, że koszty głównych zadań nadzorczych przypisywane bezpośrednio do pionu nadzoru powrócą do bardziej standardowego poziomu. W związku z tym oczekuje się, że w 2021 koszty będą o 11% wyższe od rzeczywistych kosztów za 2020 (ale o 2% niższe niż opublikowane szacunki na 2020).

Wysokość rocznej opłaty nadzorczej za 2021, która zostanie pobrana w 2022, będzie znana dopiero na koniec okresu opłatowego i obejmie rzeczywiste koszty poniesione przez cały rok, skorygowane o kwoty zwrócone poszczególnym bankom lub pobrane od nich za poprzednie okresy oraz o otrzymane odsetki za zwłokę i nieściągalne kary. Szacuje się, że 93% łącznej należnej kwoty przypadnie na instytucje istotne, a 7% – na instytucje mniej istotne.

6.3 Ramowe zasady dotyczące opłat nadzorczych w 2020

Ramy prawne dla nakładania przez EBC rocznych opłat na pokrycie kosztów ponoszonych przez siebie w związku z zadaniami nadzorczymi stanowi rozporządzenie w sprawie opłat w powiązaniu z rozporządzeniem w sprawie SSM. W rozporządzeniu w sprawie opłat i związanej z nim decyzji^[86] określono metody: (a) ustalania łącznej kwoty rocznej opłaty nadzorczej, (b) obliczania kwot należnych od poszczególnych nadzorowanych instytucji oraz (c) pobierania rocznej opłaty nadzorczej.

6.4 Postępy we wdrażaniu zmienionych zasad EBC dotyczących opłat nadzorczych.

Rok 2020 był rokiem przejściowym, ponieważ EBC zaczął fakturować koszty rzeczywiste metodą ex post i wdrażać zmiany wprowadzone w wyniku przeglądu swoich zasad dotyczących opłat nadzorczych, który odbył się w 2019. W związku z tym w 2020 nie naliczono opłat nadzorczych za ten rok. Obciążenie za 2020 zaplanowano wstępnie na maj 2021. Oprócz przejścia z poboru opłat ex ante na obciążanie ex post zostanie wtedy także uwzględniona nadwyżka z okresu opłatowego 2019.

Poczyniono znaczne postępy we wdrażaniu zmienionych zasad. Prawie ukończono już zmiany techniczne na potrzeby nowego reżimu językowego, w ramach którego EBC będzie wystawiać zawiadomienia o opłacie we wszystkich językach urzędowych UE. Na potrzeby ustalania opłat zaczęto wykorzystywać dane nadzorcze będące już w posiadaniu EBC, co dla ponad 90% nadzorowanych podmiotów i grup eliminuje potrzebę odrębnego przekazywania danych o czynnikach warunkujących wysokość opłaty. W nowej procedurze wydłużono do 15 dni czas na zgłaszanie uwag, żeby banki mogły zweryfikować swoje dane o czynnikach warunkujących wysokość opłaty i zgłosić ewentualne korekty. Ta weryfikacja rozpoczęła się w połowie stycznia 2021. Wprowadzono również nową procedurę powiadamiania dla tych spośród nadzorowanych grup, które postanowiły nie uwzględniać przy obliczaniu swojej opłaty aktywów spółek zależnych z siedzibą w nieuczestniczących państwach członkowskich i państwach trzecich. Pierwotnie EBC zadecydował^[87], że takie grupy muszą go powiadomić o tej decyzji najpóźniej do 30 września 2020. Jednak 8 grudnia 2020 wyjątkowo i jednorazowo wydłużył ten termin do 30 grudnia 2020. To jednorazowe przedłużenie dotyczące cyklu opłatowego 2020 wynikało stąd, że nową procedurę powiadamiania według zmienionych zasad dotyczących opłat nadzorczych wprowadzono w trakcie pandemii, która odbiła się na wielu instytucjach i zakłóciła ich tryb pracy. W 2021 zostanie przywrócony standardowy termin: 30 września. W celu usprawnienia tego procesu w przyszłych cyklach EBC planuje dalszą automatyzację procedury powiadamiania.

6.5 Łączna kwota do pobrania za okres objęty opłatą 2020

Roczna opłata nadzorcza za okres opłatowy 2020, do pobrania w 2021, wynosi 514,3 mln EUR. Obliczono ją na podstawie rzeczywistych kosztów za rok 2020, które wyniosły 535,3 mln EUR, skorygowanych o: (a) nadpłatę z okresu opłatowego 2019 w wysokości 22,0 mln EUR^[88] oraz (b) kwotę 1,0 mln EUR (netto) zwróconą poszczególnym bankom za poprzednie okresy i inne korekty, w tym otrzymane odsetki za zwłokę.

Kwota do pokrycia rocznymi opłatami nadzorczymi dzieli się na dwie części. Wiąże się to z podziałem nadzorowanych podmiotów na istotne i mniej istotne, odzwierciedlającym różny stopień intensywności nadzoru wymagany od EBC.

6.6 Opłaty należne od poszczególnych instytucji

Indywidualne opłaty oblicza się na podstawie rocznych czynników warunkujących wysokość opłaty dla poszczególnych nadzorowanych banków, uwzględniając znaczenie i profil ryzyka danego banku. Większość banków podaje dane według stanu na 31 grudnia poprzedniego roku. W przypadku banków, które zaczynają podlegać nadzorowi na najwyższym poziomie konsolidacji w trakcie okresu objętego opłatą^[89], EBC bierze pod uwagę wartość aktywów ogółem i łączną kwotę ekspozycji na ryzyko zgłoszone przez bank według stanu na dzień najbliższy 31 grudnia i na podstawie tych danych oblicza zmienny składnik opłaty za wszystkie miesiące, przez które dany podmiot podlegał opłacie nadzorczej. Obliczoną kwotą obciąża się banki raz w roku.

Opłatę nadzorczą ustala się na najwyższym szczeblu konsolidacji w obrębie państw członkowskich uczestniczących w jednolitym mechanizmie nadzorczym. Opłata ma dwa składniki: zmienny i podstawowy. Składnik podstawowy wynosi tyle samo dla wszystkich banków i oblicza się go na podstawie 10% łącznej kwoty do refundacji. W przypadku najmniejszych banków istotnych – o aktywach ogółem do 10 mld EUR włącznie – podstawowy składnik opłaty jest obniżany o połowę. Od 2020 ten składnik obniża się o połowę także dla małych instytucji mniej istotnych, których aktywa ogółem nie przekraczają 1 mld EUR.

Zgodnie z art. 7 rozporządzenia w sprawie opłat wysokość indywidualnej opłaty nadzorczej musi zostać skorygowana w razie zmiany sytuacji, czyli kiedy: (a) zmienił się status nadzorowanego podmiotu, tj. został on przeklasyfikowany z istotnego na mniej istotny lub odwrotnie, (b) wydano zezwolenie na prowadzenie działalności nowemu nadzorowanemu podmiotowi lub (c) cofnięto zezwolenie na prowadzenie działalności. W 2020 korekty wynikające ze zmian dotyczących poprzednich okresów objętych opłatą, których wynikiem było wydanie przez EBC nowych decyzji w sprawie opłat nadzorczych, wyniosły łącznie 1,0 mln EUR. Ta kwota zostanie uwzględniona w rocznej opłacie nadzorczej naliczonej w 2021.

Więcej informacji o opłatach nadzorczych znajduje się na stronie internetowej EBC poświęconej nadzorowi bankowemu. Te informacje są regularnie aktualizowane i dostępne we wszystkich językach urzędowych UE.

6.7 Inne przychody z tytułu zadań w zakresie nadzoru bankowego

EBC może nakładać na nadzorowane podmioty kary administracyjne za nieprzestrzeganie ostrożnościowych regulacji bankowych UE (w tym decyzji nadzorczych EBC). Przychodów z tego tytułu nie bierze się pod uwagę przy obliczaniu rocznych opłat nadzorczych. Rozporządzenie w sprawie opłat stanowi, że ani odszkodowania wypłacane osobom trzecim, ani kary (sankcje) administracyjne płacone przez nadzorowane podmioty na rzecz EBC nie wpływają na wysokość opłat nadzorczych.

Kary administracyjne są wykazywane przez EBC w rachunku zysków i strat. W 2020 nie wystąpił przychód z tytułu kar, ponieważ nie zastosowano żadnych sankcji wobec nadzorowanych podmiotów^[90].

7 Akty prawne przyjęte przez EBC

Akty prawne przyjmowane przez EBC obejmują: rozporządzenia, decyzje, wytyczne, zalecenia i instrukcje kierowane do właściwych organów krajowych (wspomniane w art. 9 ust. 1 akapit trzeci rozporządzenia w sprawie SSM i art. 22 rozporządzenia ramowego w sprawie SSM). Poniżej wymieniono akty prawne dotyczące nadzoru bankowego, które zostały przyjęte przez EBC w 2020 i opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej lub na stronie internetowej EBC. Wykaz obejmuje akty przyjęte na podstawie art. 4 ust. 3 rozporządzenia w sprawie SSM i innych odpowiednich aktów prawnych.

7.1 Rozporządzenia EBC

EBC/2020/22Rozporządzenie Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2020/605 z dnia 9 kwietnia 2020 r. zmieniające rozporządzenie (UE) nr 2015/534 w sprawie sprawozdawczości dotyczącej nadzorczych informacji finansowych (Dz.U. L 145 z 7.5.2020, s. 1)

7.2 Akty prawne EBC inne niż rozporządzenia

EBC/2020/1Zalecenie Europejskiego Banku Centralnego z dnia 17 stycznia 2020 r. w sprawie zasad wypłaty dywidend (Dz.U. C 30 z 29.1.2020, s. 1)

EBC/2020/16Wytyczne Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2020/497 z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie rejestrowania przez właściwe organy krajowe niektórych danych w Rejestrze Danych Instytucji i Podmiotów Powiązanych (Dz.U. L 106 z 6.4.2020, s. 3)

EBC/2020/19Zalecenie Europejskiego Banku Centralnego z dnia 27 marca 2020 r. w sprawie zasad wypłaty dywidend w czasie pandemii COVID‑19 oraz uchylające zalecenie EBC/2020/1 (Dz.U. C 102I z 30.3.2020, s. 1)

EBC/2020/30Decyzja Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2020/1015 z dnia 24 czerwca 2020 r. w sprawie ustanowienia bliskiej współpracy między Europejskim Bankiem Centralnym a Българска народна банка (Narodowym Bankiem Bułgarii) (Dz.U. L 224I z 13.7.2020, s. 1)

EBC/2020/31Decyzja Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2020/1016 z dnia 24 czerwca 2020 r. w sprawie ustanowienia bliskiej współpracy między Europejskim Bankiem Centralnym a Hrvatska narodna banka (Dz.U. L 224I z 13.7.2020, s. 4)

EBC/2020/32Wytyczne Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2020/978 z dnia 25 czerwca 2020 r. w sprawie wykonania swobody uznania na mocy art. 178 ust. 2 lit. d) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013 przez właściwe organy krajowe w stosunku do mniej istotnych instytucji w odniesieniu do progu dotyczącego oceny istotności przeterminowanych zobowiązań kredytowych (Dz.U. L 217 z 8.7.2020, s. 5)

EBC/2020/35Zalecenie Europejskiego Banku Centralnego z dnia 27 lipca 2020 r. w sprawie zasad wypłaty dywidend w czasie pandemii COVID‑19 oraz uchylające zalecenie EBC/2020/19 (Dz.U. C 251 z 31.7.2020, s. 1)

EBC/2020/39Decyzja Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2020/1331 z dnia 15 września 2020 r. w sprawie wyznaczenia kierowników jednostek organizacyjnych uprawnionych do przyjmowania decyzji delegowanych w przedmiocie kompetencji i reputacji oraz uchylająca decyzję (UE) 2017/936 (Dz.U. L 312 z 25.9.2020, s. 34)

EBC/2020/40Decyzja Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2020/1332 z dnia 15 września 2020 r. w sprawie wyznaczenia kierowników jednostek organizacyjnych uprawnionych do przyjmowania decyzji delegowanych dotyczących istotności nadzorowanych podmiotów oraz uchylająca decyzję (UE) 2017/937 (Dz.U. L 312 z 25.9.2020, s. 36)

EBC/2020/41Decyzja Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2020/1333 z dnia 15 września 2020 r. w sprawie wyznaczenia kierowników jednostek organizacyjnych uprawnionych do przyjmowania delegowanych decyzji w przedmiocie funduszy własnych oraz uchylająca decyzję (UE) 2018/547 (Dz.U. L 312 z 25.9.2020, s. 38)

EBC/2020/42Decyzja Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2020/1334 z dnia 15 września 2020 r. w sprawie wyznaczenia kierowników jednostek organizacyjnych uprawnionych do przyjmowania decyzji delegowanych dotyczących uprawnień nadzorczych przyznanych na mocy prawa krajowego i uchylająca decyzję (UE) 2019/323 (Dz.U. L 312 z 25.9.2020, s. 40)

EBC/2020/43Decyzja Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2020/1335 z dnia 15 września 2020 r. w sprawie wyznaczenia kierowników jednostek organizacyjnych uprawnionych do przyjmowania decyzji delegowanych dotyczących paszportowania, nabywania znacznych pakietów akcji oraz cofania zezwoleń instytucji kredytowych oraz uchylająca decyzję (UE) 2019/1377 (Dz.U. L 312 z 25.9.2020, s. 42)

EBC/2020/44Decyzja Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2020/1306 z dnia 16 września 2020 r. w sprawie tymczasowego wyłączenia niektórych ekspozycji wobec banków centralnych z miary ekspozycji całkowitej w związku z pandemią COVID‑19 (Dz.U. L 305 z 21.9.2020, s. 30)

EBC/2020/62Zalecenie Europejskiego Banku Centralnego z dnia 15 grudnia 2020 r. w sprawie zasad wypłaty dywidend w czasie pandemii COVID‑19 oraz uchylające zalecenie EBC/2020/35 (Dz.U. C 437 z 18.12.2020, s. 1)

Zmiana Regulaminu Rady ds. Nadzoru Europejskiego Banku Centralnego 1/2020 z dnia 23 lipca 2020 r. (Dz.U. L 241 z 27.7.2020, s. 43)