Przedmowa prezesa EBC Maria Draghiego

Jednym z głównych czynników, od których zależy ożywienie w strefie euro, jest stabilny system bankowy, który będzie wspierać gospodarkę. Zaś najważniejsza lekcja ze światowego kryzysu finansowego jest taka, że stabilność systemu bankowego wymaga jego silnego uregulowania oraz skutecznego nadzoru. Jedną z przyczyn tego kryzysu była przecież nadmierna deregulacja. Wprowadzenie mocniejszych przepisów dla sektora finansowego i jego lepsze nadzorowanie wpisują się zatem w program wspierania wzrostu gospodarczego. Zarówno na szczeblu europejskim, jak i międzynarodowym poczyniono w tym zakresie znaczne postępy. W listopadzie 2014 powstał europejski nadzór bankowy. Był to niezwykle ważny moment: w ten sposób stworzono podstawy stabilniejszego sektora bankowego i bardziej zjednoczonej Europy.

W ciągu ostatnich kilku lat europejskie banki stały się odporniejsze pod względem kapitału, dźwigni finansowej, finansowania i podejmowanego ryzyka. Dzięki temu przetrwały kryzys gospodarczy na rynkach rozwijających się, załamanie cen ropy i bezpośrednie skutki Brexitu. Zdrowsze banki są też w stanie zapewnić nieprzerwany napływ kredytów, potrzebnych do podtrzymania ożywienia gospodarczego w strefie euro.

Europejski nadzór bankowy odegrał istotną rolę w budowaniu odporności tego sektora. Przez objęcie banków surowym i sprawiedliwym nadzorem – prowadzonym w całej strefie euro według tych samych, wysokich standardów – wzmocnił zaufanie do jego jakości, a w konsekwencji także do stabilności banków.

Przed sektorem bankowym wciąż stoją problemy do rozwiązania. Jego zdolność do pełnego wsparcia ożywienia gospodarczego w strefie euro jest ograniczana przez niską rentowność banków, do której przyczyniają się nadpodaż usług bankowych, niska wydajność oraz aktywa pozostałe z wcześniejszego okresu. Banki muszą same znaleźć sposoby rozwiązania tych problemów. A jeśli ożywienie gospodarcze w strefie euro ma być silne, trzeba to zrobić jak najszybciej.

Europejski nadzór bankowy istotnie przyczynia się do zwiększenia stabilności sektora bankowego w strefie euro. Dba też o zapewnienie bankom jednakowych warunków działania, co jest konieczne do powstania jednolitego rynku bankowego. Jednak aby mieć pewność, że integralność jednolitego rynku nie będzie zagrożona, musimy dokończyć tworzenie unii bankowej. Mamy już wspólne mechanizmy nadzoru oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji; teraz powinniśmy zadbać o bezpieczeństwo depozytów.

Wywiad z Danièle Nouy, przewodniczącą Rady ds. Nadzoru

W listopadzie 2016 europejski nadzór bankowy obchodził drugą rocznicę działalności. Czy jest Pani zadowolona z dotychczasowych wyników?

Jestem wręcz dumna z tego, co udało nam się osiągnąć. W bardzo krótkim czasie stworzyliśmy instytucję, która pomaga w zapewnianiu stabilności sektora bankowego w Europie. Oczywiście europejski nadzór bankowy jest wciąż bardzo młody i jeszcze można go ulepszać. Ale już działa, i to dobrze. Nadzorcy z całej Unii dążą do wspólnego celu, jakim jest stabilność sektora bankowego. Część z nich pracuje tu, w EBC, a znacznie większa liczba – w krajowych organach nadzoru bankowego. Razem tworzą prawdziwie europejski zespół nadzorczy. Ich zaangażowanie jest źródłem naszego sukcesu. Jestem wszystkim tym ludziom – pracownikom EBC, nadzorcom krajowym i, oczywiście, członkom Rady ds. Nadzoru – niewymownie wdzięczna. Praca z nimi to dla mnie zaszczyt i przyjemność.

Jak można podsumować główne osiągnięcia europejskiego nadzoru bankowego w roku 2016?

Należy wspomnieć o trzech rzeczach. Po pierwsze, zajęliśmy się skutecznie problemem kredytów zagrożonych. Jeszcze w 2015 roku powołaliśmy specjalną grupę zadaniową, a w 2016 przygotowaliśmy projekt rekomendacji dla banków w tej sprawie. To był wielki krok naprzód. Po drugie, w dalszym ciągu pracowaliśmy nad poprawą wypłacalności sektora bankowego strefy euro. Po trzecie, jeszcze bardziej ujednoliciliśmy nadzór bankowy w strefie euro, dążąc do tego, by wszystkie banki były nadzorowane według tych samych, wysokich standardów.

Co konkretnie zostało zrobione w celu harmonizacji praktyk nadzorczych?

W europejskim prawie ostrożnościowym przewidziano różne opcje i swobody uznania, które pozostawiają nadzorcom pewne pole manewru w stosowaniu przepisów. W 2016 roku uzgodniliśmy z właściwymi organami krajowymi, że w całej strefie euro te opcje i swobody powinny być wykorzystywane w zharmonizowany sposób, a następnie wydaliśmy rozporządzenie i przewodnik w tej sprawie. Kolejnym ważnym narzędziem harmonizacji nadzoru jest proces przeglądu i oceny nadzorczej – SREP. Stanowi on gwarancję, że wszystkie banki w strefie euro są nadzorowane według tych samych metod i standardów. W 2016 roku dalej dopracowywaliśmy i adaptowaliśmy ten proces. W rezultacie stosowane przez nas narzuty kapitałowe dla poszczególnych banków są obecnie ściślej skorelowane z ich profilem ryzyka.

Zatem banki w strefie euro mają teraz równe warunki działania?

Znacznie zbliżyliśmy się do tego celu, ale jest jeszcze kilka nierozwiązanych kwestii. Przykładowo, wciąż mamy do czynienia z fragmentacją prawa. Część uregulowań prawnych ma postać dyrektyw unijnych, a te wymagają jeszcze transpozycji do prawa krajowego. Ostateczne przepisy krajowe różnią się między sobą, przez co europejski nadzór bankowy jest mniej skuteczny i kosztowniejszy. Jeśli twórcy prawa myślą na poważnie o unii bankowej, muszą pracować nad harmonizacją przepisów. Jednym z możliwych rozwiązań jest rzadsze korzystanie z dyrektyw, a częstsze – z rozporządzeń, które są stosowane bezpośrednio we wszystkich państwach członkowskich. Dobrą okazją do dalszej harmonizacji regulacji bankowych w UE jest niedawny wniosek ustawodawczy Komisji Europejskiej, w którym zajęto się wieloma istotnymi aspektami zbioru przepisów. Musimy dopilnować, by nie zmarnować tej szansy. W ostatecznym akcie prawnym należy także zapewnić nadzorcom niezbędne narzędzia i wystarczający stopień elastyczności, aby mogli oni dobrze wykonywać swoje zadania.

Czy równe warunki działania dotyczą także banków, nad którymi EBC nie sprawuje bezpośredniego nadzoru?

EBC nadzoruje bezpośrednio ok. 130 największych banków ze strefy euro, określanych jako instytucje istotne. Bezpośredni nadzór nad pozostałymi bankami (w liczbie ok. 3200), tzw. instytucjami mniej istotnymi, sprawują właściwe organy krajowe. EBC pełni tu funkcję pośrednią. Razem z właściwymi organami krajowymi popieramy ustanowienie jednolitych standardów nadzorczych także dla instytucji mniej istotnych. W 2016 roku opracowaliśmy szereg takich standardów. Uwzględniliśmy również mniejsze banki w naszych działaniach dotyczących opcji i swobód uznania, a teraz pracujemy nad harmonizacją procesu SREP w odniesieniu do tej grupy instytucji. Oczywiście stosujemy wobec niej zasadę proporcjonalności, czyli dostosowujemy poziom zaangażowania do skali ryzyka ponoszonego przez mniejsze banki.

A jak sobie ogólnie radzą banki europejskie?

Dobra wiadomość jest taka, że w ciągu ostatnich kilku lat bardzo poprawiła się ich odporność i znacznie wzrosły bufory kapitałowe. Jednocześnie jednak nadal występują zagrożenia i wyzwania. Banki nie tylko muszą wymyślić, jak osiągać zyski w trudnym otoczeniu, jak pozbyć się „odziedziczonych” toksycznych aktywów i jak radzić sobie z cyberprzestępczością, lecz także znaleźć odpowiedzi na wiele innych pytań. Czy nasili się konkurencja ze strony parabanków? Dokąd zmierza gospodarka strefy euro? Jak na banki w tej strefie wpłynie Brexit? Jak rozwinie się sytuacja geopolityczna? Świat jest dziś zmienny i pełen zagrożeń, banki muszą więc sobie z tym radzić i odpowiednio reagować. Inaczej nie będą w stanie na dłuższą metę utrzymać rentowności.

Często jako duże wyzwania dla banków wskazuje się niskie stopy procentowe i mocne uregulowanie tego sektora. Jakie jest Pani zdanie na ten temat?

Ponad połowę przychodów dużych banków ze strefy euro stanowią przychody odsetkowe. Stopy procentowe są więc rzeczywiście ważne, a ich niski poziom to istotne wyzwanie. W 2017 roku będziemy zatem nadal zajmować się kwestią ryzyka stopy procentowej. Na przykład tegoroczny test warunków skrajnych będzie polegać na analizie wrażliwości portfeli bankowych na zmiany stóp. Jeśli chodzi o regulacje, konieczność przestrzegania przepisów na pewno jest dla banków obciążeniem. Należy jednak patrzeć na to w szerszym kontekście. Ścisłe przepisy pomagają zapobiegać kryzysom. A doświadczenie uczy nas, że kryzysy finansowe są kosztowne dla gospodarki, dla podatników, a w ostatecznym rozrachunku – także dla samych banków. Dlatego byłoby bardzo wskazane ukończenie globalnej reformy regulacyjnej zgodnie z planem. Wycofanie się z niej byłoby fatalnym krokiem. Sektor finansowy działa ponad granicami państw, więc i przepisy nim rządzące muszą być ponadnarodowe – to jedna z najważniejszych lekcji, jakie wynieśliśmy z ostatniego kryzysu.

Jak nadzór bankowy podchodzi do wyzwań, przed którymi stoją banki?

Zagrożenia i wyzwania, o których przed chwilą mówiłam, zostały uwzględnione w naszych priorytetach nadzorczych na rok 2017. Przede wszystkim będziemy w dalszym ciągu analizować modele biznesowe banków i czynniki determinujące rentowność. W tym celu wspólne zespoły nadzorcze przeprowadzą w bankach, którymi się zajmują, szczegółowe badania. Będziemy także analizować potencjalny wpływ takich zjawisk jak rozwój technologii finansowych czy Brexit na sposób prowadzenia działalności przez banki w strefie euro. Nie jest wprawdzie naszym zadaniem narzucanie bankom modeli biznesowych, możemy jednak – i będziemy – je weryfikować. Drugim priorytetem jest zarządzanie ryzykiem. W obecnych warunkach niskiej rentowności i wysokiej płynności banki mogą ulec pokusie szukania zysków w niebezpiecznych obszarach. Dlatego właśnie zarządzanie ryzykiem jest dziś ważniejsze niż kiedykolwiek przedtem. Priorytet trzeci to ryzyko kredytowe. Dotyczy ono zwłaszcza kredytów zagrożonych – wspomniałam już o tej istotnej kwestii.

Kredyty zagrożone rzeczywiście były w 2016 roku ważnym tematem. Jak obecnie wygląda sytuacja?

Z pewnością bankom i organom nadzoru udało się już wiele zrobić w tej sprawie. Niemniej jednak kredyty te nadal stanowią duży problem. Są dla banków balastem: ograniczają ich zyski i osłabiają zdolność do udzielania kredytów gospodarce. Wydana przez nas rekomendacja pomoże bankom w oczyszczeniu bilansów. Zaleca się w niej restrukturyzację i odpowiednie ujmowanie zadłużenia, tworzenie rezerw celowych i ujawnianie kredytów zagrożonych. Wzywa się także banki o wysokim poziomie takich kredytów do określenia konkretnych celów w zakresie ich redukcji i dążenia do osiągnięcia tych celów. Nasze oczekiwania nadzorcze opierają się na najlepszych praktykach wskazanych w rekomendacji. Wspólne zespoły nadzorcze już zaczęły intensywne rozmowy z bankami na temat sposobów jej wykonania. Ale problem kredytów zagrożonych nie dotyczy tylko banków i ich nadzorców. Szybkość jego rozwiązania zależy także od krajowych systemów prawnych i sądowych. Niestety w niektórych krajach systemy te utrudniają szybkie uporanie się z takimi kredytami, więc w pomoc bankom powinni zaangażować się także prawodawcy krajowi. Mogą oni usprawnić działanie sądów, poprawić dostępność zabezpieczeń, przyspieszyć postępowania pozasądowe i dostosować bodźce fiskalne.

Wspomniała Pani, że jednym z priorytetów na rok 2017 jest zarządzanie ryzykiem. Z czego to wynika?

Nie ma wątpliwości, że banki zawsze i wszędzie muszą dobrze zarządzać ryzykiem – przecież ich działalność polega na jego podejmowaniu i alokacji. Ale to niełatwe zadanie, które wymaga spełnienia kilku warunków. Po pierwsze, potrzeba właściwego nastawienia do ryzyka – kultury, w której zarządzanie ryzykiem się ceni, a nie uważa za przeszkodę w dążeniu do wyższych zysków. W aspekcie formalnym potrzeba odpowiedniej struktury zarządczej – osoby podejmujące decyzje muszą liczyć się ze zdaniem zarządzających ryzykiem. W czerwcu 2016 opublikowaliśmy wyniki przeglądu, które pokazują, że wiele banków wciąż ma braki w tej dziedzinie. Wreszcie, dobre zarządzanie ryzykiem wymaga dobrych danych. Dlatego w 2017 roku będziemy oceniać, czy banki przestrzegają odpowiednich standardów międzynarodowych. Rozpoczęliśmy także szeroko zakrojony projekt, którego celem jest ocena modeli wewnętrznych stosowanych przez banki do obliczania wartości aktywów ważonych ryzykiem. To istotna kwestia, bo aktywa ważone ryzykiem są podstawą obliczania wymogów kapitałowych. Wreszcie – zaczniemy przegląd tematyczny, aby sporządzić wykaz zadań objętych outsourcingiem i sprawdzić, jak banki zarządzają związanymi z tym ryzykami.

Spójrzmy dalej w przyszłość: jaka jest Pani długofalowa wizja europejskiego nadzoru bankowego? Jak będzie on służyć zarówno społeczeństwu, jak i samym bankom?

W sektorze bankowym nadzór odgrywa rolę przeciwwagi, która ma zapewnić stabilność: banki widzą zysk, nadzorcy – ryzyko; bankom zależy na rentowności, nadzorcom – na stabilności. Dlatego nadzór przeciwdziała podejmowaniu przez banki nadmiernego ryzyka i dzięki temu zapobiega kryzysom. W ten sposób chroni posiadaczy oszczędności, inwestorów, podatników i całą gospodarkę. Dodatkowym atutem europejskiego nadzoru bankowego jest jego ogólnounijna perspektywa. Ponieważ sięga wzrokiem poza granice krajów, jest zdolny wcześniej dostrzegać zagrożenia i przeciwdziałać ich rozprzestrzenianiu się. A że jest niezależny od interesów krajowych, może równie surowo i sprawiedliwie traktować wszystkie banki w strefie euro. Pomaga więc tworzyć równe warunki działania: te same możliwości i te same obowiązki dla wszystkich. Na tym gruncie może rozkwitnąć prawdziwie europejski sektor bankowy, z korzyścią dla całej gospodarki.

Wkład nadzoru w stabilność finansową

W 2016 roku zyski banków działających w strefie euro były stabilne, ale niskie. Jednocześnie zagrożenia i wyzwania stojące przed bankami nie zmieniły się istotnie w porównaniu z rokiem 2015. Główne ryzyko wiązało się ze stabilnością modeli biznesowych i rentownością banków; istotne były także wysokie wskaźniki kredytów zagrożonych i niepewność geopolityczna, np. średnio- i długookresowe konsekwencje Brexitu. Priorytety europejskiego nadzoru bankowego wyznaczono z uwzględnieniem tych czynników.

Europejski nadzór bankowy dalej doskonalił też swoje główne narzędzie: proces przeglądu i oceny nadzorczej (SREP). Dzięki temu wymogi kapitałowe nałożone na poszczególne banki były ściślej dopasowane do ich profilu ryzyka. Łączne zapotrzebowanie na kapitał wynikające z procesu SREP za rok 2016 pozostało w większości stabilne.

W 2016 roku europejski nadzór bankowy poczynił istotne postępy w rozwiązywaniu problemu kredytów zagrożonych. We wrześniu projekt rekomendacji w tej sprawie został poddany pod konsultacje społeczne. Zalecenia i najlepsze praktyki przedstawione w tej rekomendacji pomogą bankom skutecznie ograniczyć poziom kredytów zagrożonych.

Instytucje kredytowe – główne ryzyka i ogólne wyniki

Główne ryzyka w sektorze bankowym a priorytety nadzorcze

Główne ryzyka dla europejskiego sektora bankowego się nie zmieniły

Ryzyka rozpoznane w 2016 roku pozostają w większości aktualne także w 2017. Banki w strefie euro wciąż działają w warunkach niskiego wzrostu gospodarczego. Słabość gospodarki wpływa na stopy procentowe i ożywienie gospodarcze oraz jest źródłem głównych zagrożeń dla sektora bankowego strefy euro, przedstawionych na  wykresie 1.

Długotrwałe utrzymywanie się niskich stóp procentowych korzystnie wpływa na gospodarkę i ogranicza ryzyko niewykonania zobowiązań. Jednocześnie jednak obciąża modele biznesowe banków, gdyż wskutek niskich stóp maleją przychody odsetkowe, przy i tak już niskiej rentowności. Ryzyka związane ze stabilnością modeli biznesowych i niską rentownością pozostały w 2016 roku jednym z głównych źródeł obaw w sektorze bankowym strefy euro.

Banki muszą zmniejszyć poziom kredytów zagrożonych

Powodem do niepokoju jest także wysoki poziom kredytów zagrożonych w wielu bankach ze strefy euro. Prowadzi on nie tylko do spadku rentowności, lecz także do wzrostu wrażliwości banków na zmiany nastrojów na rynkach. Banki muszą zatem oczyścić swoje bilanse za pomocą przemyślanych i mocnych strategii, w tym aktywnego zarządzania portfelami kredytów zagrożonych.

Brexit jest źródłem ryzyka geopolitycznego dla banków

Sytuacja geopolityczna jest coraz bardziej niepewna. Przede wszystkim w związku z brytyjskim referendum w sprawie Brexitu Nadzór Bankowy EBC był w ścisłym kontakcie z bankami, które mogą najbardziej ucierpieć, i dbał o to, by uważnie śledziły one sytuację i ryzyko oraz przygotowywały się na różne możliwe scenariusze. W tym okresie nie wykryto w sektorze bankowym istotnego ryzyka płynnościowego i związanego z finansowaniem ani ryzyka operacyjnego. Ostatnie wydarzenia polityczne mogą jednak powodować opóźnianie inwestycji, a tym samym – przekładać się na spowolnienie tempa wzrostu.

Niezależnie od korzyści wynikających ze wzrostu bezpieczeństwa i odporności systemu finansowego problemem jest również brak jasności co do przyszłych regulacji prawnych. Ukończenie przeglądu Bazylei III i określenie celów dotyczących minimalnego wymogu w zakresie funduszy własnych i zobowiązań kwalifikowanych spowoduje, że zmniejszy się niepewność prawa, a banki zyskają stabilniejsze warunki do prowadzenia działalności. Jednocześnie banki przygotowują się także do wdrożenia standardu MSSF 9, który zacznie obowiązywać na początku 2018 roku. Niektórym bankom wciąż może być trudno spełniać bardziej rygorystyczne wymogi, a jednocześnie utrzymywać odpowiednią rentowność.

W 2016 roku Nadzór Bankowy EBC przeprowadził ogólnounijny test warunków skrajnych Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego (EUNB) w bankach działających w strefie euro oraz własny test warunków skrajnych w ramach procesu SREP ^[1]. Test ogólnounijny objął 37 dużych instytucji istotnych (posiadających razem około 70% aktywów bankowych podlegających nadzorowi europejskiemu). EUNB opublikował wyniki dla tych banków 29 lipca 2016^[2]. Test w ramach procesu SREP objął dodatkowych 56 instytucji istotnych ze strefy euro. Celem obu testów, przeprowadzonych według zasadniczo tej samej metodologii, była ocena odporności instytucji finansowych na niekorzystne zmiany sytuacji rynkowej, a także uzyskanie danych na potrzeby procesu SREP.

Wyniki testu pokazały, że:

• system bankowy jest w stanie znieść nawet ostrzejsze warunki skrajne niż w symulacji przeprowadzonej w ramach wszechstronnej oceny w 2014 roku, i po ich wystąpieniu utrzymać średnio ten sam poziom kapitału;
• najistotniejsze różnice między wynikami testów według scenariusza bazowego i szokowego to: większe straty z tytułu kredytów, niższy wynik z tytułu odsetek i wyższe straty z wyceny pozycji narażonych na ryzyko rynkowe;
• banki o niższej jakości kredytowej i wyższym wskaźniku kredytów zagrożonych osiągają przeciętnie słabsze wyniki, jeśli chodzi o wpływ warunków skrajnych na straty z tytułu kredytów i wynik z tytułu odsetek; widać stąd, jak ważne jest rozwiązanie problemu kredytów zagrożonych.

Zespół złożony z ok. 250 pracowników EBC i właściwych organów krajowych lub krajowych banków centralnych poddał wyniki testu (obliczone przez badane banki) gruntownej kontroli jakości. Opierała się ona na wiedzy wspólnych zespołów nadzorczych o poszczególnych bankach, porównaniu podobnych banków, własnych obliczeniach EBC, wykonanych metodą zstępującą, oraz doświadczeniu właściwych organów krajowych.

Wpływ ilościowy scenariusza szokowego jest jednym z czynników branych pod uwagę podczas określania zalecenia kapitałowego w ramach filaru II, zaś wynik jakościowy – przy wyznaczaniu wymogu kapitałowego w ramach filaru II^[3]. Ponadto oprócz ryzyk wykrytych już w toku bieżącej oceny nadzorczej test wskazał główne słabości banków ze strefy euro w razie wystąpienia niekorzystnego szoku. Na przykład straty z tytułu kredytów wynikały w większości z niezabezpieczonych ekspozycji detalicznych i korporacyjnych. Test wykazał także, że jednym z czynników powodujących straty kredytowe jest udzielanie kredytów podmiotom z określonych regionów świata, np. Ameryki Łacińskiej i Europy Środkowo-Wschodniej.

Priorytety nadzorcze SSM to obszary, na których w danym roku będzie się skupiać nadzór. Wyznacza się je na podstawie oceny najważniejszych ryzyk, na jakie narażone są nadzorowane banki, z uwzględnieniem aktualnego stanu otoczenia gospodarczego, regulacyjnego i ram nadzorczych. Priorytety te, weryfikowane co roku, są istotnym narzędziem umożliwiającym odpowiednio zharmonizowaną, współmierną do sytuacji i skuteczną koordynację działań nadzorczych w bankach. W ten sposób przyczyniają się do zapewnienia równych warunków działania banków i silniejszego oddziaływania nadzoru (zob. rysunek 1).

Ogólne wyniki banków istotnych w 2016

Zyski instytucji istotnych w strefie euro pozostały stabilne

Dane za pierwsze trzy kwartały 2016 pokazują, że rentowność instytucji istotnych w 2016 roku utrzymała się na stabilnym poziomie ^[4]. Średnia stopa zwrotu z kapitału w skali roku dla reprezentatywnej próby 101 instytucji istotnych w trzecim kwartale 2016 wyniosła 5,8%, co oznacza lekki spadek w ujęciu rok do roku (6,0% w trzecim kwartale 2015) ^[5]. Należy jednak zauważyć, że za tymi zagregowanymi wartościami kryją się bardzo różne wyniki.

Regularne przychody w 2016 roku były niższe: łączny wynik odsetkowy instytucji istotnych zmalał o 3%, mimo lekkiego wzrostu kredytów ogółem (+0,5% rok do roku), a zwłaszcza kredytów dla przedsiębiorstw (+2,8%). Spadek przychodów odsetkowych nastąpił w pierwszym kwartale 2016, potem były one stabilne. Zmalały również przychody z opłat (-2,8% rok do roku), w dużej mierze na skutek spadku prowizji z tytułu zarządzania aktywami i transakcji na rynkach kapitałowych w pierwszych trzech kwartałach 2016. Trend ten mógł się odwrócić w czwartym kwartale 2016 za sprawą ożywienia na rynku kapitałowym.

Ujemny wpływ spadku przychodów został częściowo złagodzony przez obniżenie się kosztów operacyjnych (-1%). Szczególnie wyraźny był spadek kosztów osobowych (-1,4% rok do roku). W nadchodzących kwartałach trend ten może się utrzymać w związku z działaniami restrukturyzacyjnymi podjętymi niedawno przez kilka banków ze strefy euro.

Poprawa warunków makroekonomicznych korzystnie wpłynęła na odpisy z tytułu utraty wartości – były one niższe niż w 2015 roku, np. w przypadku kredytów i innych aktywów finansowych obniżyły się z 5,5% łącznego kapitału własnego w trzecim kwartale 2015^[6] do 4,4% w trzecim kwartale 2016. Poprawa dotyczyła głównie kilku krajów; w części pozostałych straty z tytułu kredytów już wcześniej były rekordowo niskie. Doświadczenie pokazuje, że w czwartym kwartale banki zwykle tworzą wyższe odpisy, co może odbić się na wskaźnikach rentowności za cały rok.

Na rentowność banków w 2016 korzystnie wpłynęły nadzwyczajne źródła dochodu (3,4% łącznego kapitału własnego w trzecim kwartale 2016). Jednorazowe zyski były jednak niższe niż w 2015 roku i mogą się nie powtórzyć w nadchodzących kwartałach.

Wdrażanie modelu nadzoru przyjętego w jednolitym mechanizmie nadzorczym

Doskonalenie metodologii procesu SREP

Dzięki ulepszeniu metodologii procesu SREP wzrósł stopień skorelowania wymogów kapitałowych banków z profilami ryzyka

W 2016 roku europejski nadzór bankowy przeprowadził po raz drugi proces przeglądu i oceny nadzorczej według wspólnej metodologii, która ma zastosowanie do największych grup bankowych ze strefy euro. Także tym razem celem tego procesu było budowanie odporności systemu bankowego, tak aby był on w stanie trwale finansować gospodarkę strefy euro. Harmonizacja osiągnięta w cyklu nadzorczym 2015 przyniosła już wymierne efekty. Na podstawie dotychczasowych osiągnięć wprowadzono dalsze ulepszenia w ocenie SREP. Przełożyły się one na wyższą korelację wymogów kapitałowych z profilami ryzyka banków (z 68% po ocenie SREP 2015 do 76% w 2016). Jednocześnie utrzymano ogólne podejście polegające na łączeniu elementów ilościowych i jakościowych w ramach tzw. ograniczonego osądu eksperckiego. Dodatkowo metodologia procesu SREP została uzupełniona o wnioski z przeprowadzonego w 2016 roku ogólnounijnego testu warunków skrajnych.

Metodologię procesu SREP przedstawia rysunek 2. W grudniu 2016 ukazała się zaktualizowana wersja podręcznika metodologii procesu SREP przyjętej w SSM.

Kluczowe dane do procesu SREP zostały dostarczone przez wspólne zespoły nadzorcze, które w tym celu przeprowadziły ocenę podlegających im banków w czterech obszarach: modelu biznesowego, zarządzania wewnętrznego i zarządzania ryzykiem, ryzyk dotyczących kapitału oraz ryzyk w zakresie płynności i finansowania.

W 2016 udoskonalono metodologię procesu SREP przyjętą w SSM

W 2016 roku udoskonalono metodologię procesu SREP w zakresie oceny zarządzania wewnętrznego i zarządzania ryzykiem na podstawie gruntownego przeglądu tematycznego dotyczącego zarządzania ryzykiem i apetytu na ryzyko ^[7] przeprowadzonego przez wspólne zespoły nadzorcze w 2015 roku.

Ponadto w 2016 roku wprowadzono pojęcie zalecenia kapitałowego w ramach filaru II, zgodnie ze stanowiskiem EUNB z lipca 2016^[8], jako uzupełnienie wymogu kapitałowego w ramach filaru II. Zalecenie przedstawia oczekiwania ze strony nadzoru wobec banków dotyczące kapitału powyżej wiążących (minimalnych i dodatkowych) wymogów kapitałowych i połączonych buforów (zob. rysunek 3). Ponieważ są to jedynie oczekiwania, nie uwzględnia się ich przy obliczaniu maksymalnej kwoty podlegającej wypłacie (MDA) zgodnie z art. 141 dyrektywy w sprawie wymogów kapitałowych (dyrektywa CRD IV).

Podczas formułowania zaleceń kapitałowych w ramach filaru II stosuje się podejście całościowe i bierze pod uwagę następujące elementy: ogólne zmniejszenie kapitału przy scenariuszu szokowym testu warunków skrajnych, profil ryzyka danej instytucji i jej wrażliwość w odniesieniu do scenariuszy warunków skrajnych, przejściowe zmiany w profilu ryzyka danej instytucji po dacie granicznej testu oraz środki zastosowane przez tę instytucję w celu zmniejszenia wrażliwości na ryzyko.

Choć od banków oczekuje się wykonania zaleceń kapitałowych w ramach filaru II, niezastosowanie się do nich nie pociąga za sobą automatycznie ograniczenia kwot podlegających wypłacie. W razie niespełnienia zaleceń Nadzór Bankowy EBC stosuje środki naprawcze dobrane do sytuacji danego banku.

Zapotrzebowanie na kapitał CET1 wynikające z procesu SREP na rok 2017 pozostaje stabilne

Po procesie SREP przeprowadzonym w roku 2016 łączne zapotrzebowanie na kapitał podstawowy Tier 1 (CET1) na 2017 utrzymało się na tym samym poziomie co w poprzednim roku. Przy założeniu, że warunki się nie zmienią, aktualne zapotrzebowanie na kapitał w systemie jest jednocześnie wskazaniem na przyszłość ^[9]. W przypadku niektórych instytucji zapotrzebowanie na kapitał podstawowy Tier 1 zmieniło się w związku ze zmianą ich profilu ryzyka. W procesie SREP w 2016 roku dokonano przesunięcia kapitału z filaru II z 2015 do nowo wprowadzonego zalecenia kapitałowego w ramach filaru II oraz zniesiono wprowadzaną jednorazowo część bufora zabezpieczającego. Jako że zalecenia w ramach filaru II nie są uwzględniane w obliczeniach maksymalnej kwoty podlegającej wypłacie, średni punkt aktywacji MDA obniżył się z 10,2% do 8,3%.

Oprócz środków kapitałowych częściej stosowano środki jakościowe, ukierunkowane na konkretne słabe punkty poszczególnych instytucji. Prawdopodobieństwo zastosowania środków jakościowych jest skorelowane z profilem ryzyka banków: im wyższe ryzyko, tym większe prawdopodobieństwo ich użycia.

SREP 2017 – nie przewiduje się istotnych zmian

Na rok 2017 nie przewiduje się istotnych zmian w metodologii procesu SREP stosowanej w SSM. Nadzór Bankowy EBC będzie ją jednak w dalszym ciągu dopracowywał zgodnie ze swoim antycypacyjnym podejściem do śledzenia działalności banków i ryzyk, na jakie są one narażone.

Inne prace metodologiczne

Szczegółowo określono cele i organizację przeglądu TRIM

W 2016 roku prace koncepcyjne nad modelami wewnętrznymi skupiały się na ukierunkowanym przeglądzie modeli wewnętrznych (TRIM), który rusza w 2017. W ramach przygotowań do tego przeglądu Nadzór Bankowy EBC przeprowadził następujące działania:

• dokonał reprezentatywnego i opartego na ryzyku wyboru modeli do przeglądu na miejscu;
• opracował przewodnik nadzorczy poświęcony określonym rodzajom ryzyka i określił techniki ich walidacji^[10];
• sformułował zasady organizacyjne pozwalające obsłużyć zwiększoną liczbę miejscowych kontroli modeli wewnętrznych w nadchodzących latach;
• na bieżąco informował instytucje istotne o przebiegu projektu;
• przeprowadził szereg operacji zbierania danych, dzięki czemu instytucje istotne mogły wnieść wkład w prace przygotowawcze.

W ubiegłym roku rozpoczęło się 109 kontroli modeli wewnętrznych w instytucjach istotnych i zostało wydanych 88 decyzji EBC dotyczących tych modeli. W przyszłości liczby te mogą wzrosnąć po przeprowadzeniu dodatkowych kontroli w ramach projektu TRIM.

Poczyniono dalsze postępy w ujednolicaniu praktyki oceny modeli wewnętrznych. Pracownicy EBC i właściwych organów krajowych reprezentowali europejski nadzór bankowy na forach europejskich i międzynarodowych w kwestiach związanych z modelami wewnętrznymi oraz uczestniczyli w rozmaitych projektach, np. analizie benchmarkingowej modeli przeprowadzonej przez EUNB.

Ryzyko kredytowe – prace w zakresie kredytów zagrożonych

Od 2008 roku poziom kredytów zagrożonych znacznie wzrósł

Kredyty zagrożone stanowią dla banków szczególne wyzwanie. Od 2008 roku poziom tych kredytów znacznie wzrósł, zwłaszcza w tych państwach członkowskich, w których w ostatnich latach nastąpiły duże dostosowania gospodarcze. Wysokie saldo kredytów zagrożonych przekłada się na niską rentowność banków i ogranicza ich zdolność do zapewniania gospodarce nowego finansowania.

Według stanu na trzeci kwartał 2016 średnia ważona wskaźnika kredytów zagrożonych brutto w instytucjach istotnych wynosiła 6,49%, wobec 6,85% w pierwszym kwartale 2016 i 7,31% w trzecim kwartale 2015. Łączne dane dla instytucji istotnych pokazują, że między trzecim kwartałem 2015 a trzecim kwartałem 2016 saldo kredytów zagrożonych zmalało o 54 mld euro (w tym o 15,59 mld euro w trzecim kwartale 2016) i na koniec trzeciego kwartału 2016 wyniosło 921 mld euro^[11].

Od czasu wszechstronnej oceny z 2014 roku EBC niezmiennie działa na rzecz rozwiązania problemu kredytów zagrożonych, prowadząc w tym celu stały dialog nadzorczy z zainteresowanymi bankami.

EBC pomaga bankom pozbyć się „odziedziczonych” kredytów zagrożonych i zapobiec kumulacji nowych

Aby mocno i stanowczo zmierzyć się z problemem kredytów zagrożonych, w lipcu 2015 europejski nadzór bankowy powołał specjalną grupę zadaniową, z udziałem przedstawicieli właściwych organów krajowych i EBC, pod przewodnictwem Sharon Donnery, wiceprezes banku centralnego Irlandii. Zadaniem grupy jest opracowanie i wdrożenie spójnego podejścia nadzorczego do instytucji mających wysoki poziom kredytów zagrożonych.

Na podstawie wyników prac grupy zadaniowej EBC przedstawił bankom rekomendację w sprawie kredytów zagrożonych. Od 12 września do 15 listopada 2016 trwały konsultacje w jej sprawie, zaś 7 listopada odbyło się wysłuchanie publiczne. W toku konsultacji grupa zadaniowa otrzymała i oceniła ponad 700 uwag. Rekomendacja w ostatecznym kształcie została opublikowana w marcu 2017. Jej wydanie stanowi ważny krok ku znacznemu ograniczeniu kredytów zagrożonych.

W rekomendacji ujęto najważniejsze kwestie strategiczne, zarządcze i operacyjne, które mają kluczowe znaczenie dla skutecznego rozwiązania problemu kredytów zagrożonych. Jak szczegółowo wyjaśniono poniżej, przedstawiono w niej zalecenia dla banków i opis najlepszych praktyk zaobserwowanych przez europejski nadzór bankowy, wyrażające oczekiwania nadzorcze EBC.

• Zaleca się, aby banki z wysokim poziomem kredytów zagrożonych wprowadziły jasną strategię, spójną z planem biznesowym i zasadami zarządzania ryzykiem, która umożliwi im skuteczne zarządzanie kredytami zagrożonymi i zmniejszanie ich poziomu w sposób wiarygodny, skuteczny i szybki. Strategia ta powinna obejmować wyznaczenie celów ilościowych na poziomie portfeli wraz ze szczegółowym planem ich wykonania.
• Wzywa się banki do wprowadzenia odpowiednich struktur zarządczo-‑operacyjnych dla skutecznego rozwiązania problemu kredytów zagrożonych. Wymaga to ścisłego zaangażowania kierownictwa wyższego szczebla, powołania specjalnych zespołów oraz wprowadzenia jasnych zasad w tym zakresie.
• Rekomendacja zapewnia bankom spójną metodologię ujmowania kredytów zagrożonych oraz obliczania rezerw celowych na straty i odpisów z tytułu utraty wartości zgodnie z międzynarodowymi zaleceniami i najlepszymi praktykami.
• Zachęca się banki do szerszego ujawniania informacji o kredytach zagrożonych, aby wzmocnić zaufanie rynku.

Wspólne zespoły nadzorcze zaczęły aktywnie wspierać nadzorowane banki we wdrażaniu rekomendacji.

Skuteczne ograniczenie kredytów zagrożonych wymaga nie tylko działań nadzorczych, lecz także reform prawnych i instytucjonalnych

Rozwiązanie problemu kredytów zagrożonych pozostaje jednym z priorytetów europejskiego nadzoru bankowego. Zależy jednak od działań wielu różnych podmiotów; organy nadzoru i banki same sobie z tym nie poradzą. Do wyeliminowania przeszkód, które uniemożliwiają bankom rozwiązanie tego problemu i restrukturyzację zagrożonego zadłużenia, potrzebne są dalsze działania regulacyjne i polityczne na szczeblu unijnym i krajowym.

Nadzór Bankowy EBC wspólnie z właściwymi organami krajowymi dokonał przeglądu krajowych praktyk nadzorczych i ram prawnych dotyczących kredytów zagrożonych w ośmiu krajach strefy euro. Raport końcowy, który obejmie także pozostałe państwa członkowskie ze strefy euro, ukaże się w 2017 roku. W niektórych krajach w celu rozwiązania problemu kredytów zagrożonych zastosowano – w sposób aktywny i skoordynowany – różne środki, m.in. ostrożnościowe i sądowe. Inne kraje mogłyby jeszcze udoskonalić swoje ramy prawne i sądowe w tym zakresie, aby szybko rozwiązać ten problem. Poza tym należy rozwijać wtórny rynek zagrożonych aktywów kredytowych, aby ułatwić ich sprzedaż. W związku z tym należy dążyć do rozwoju sektora obsługującego kredyty zagrożone, poprawić jakość i dostępność danych oraz usunąć bariery podatkowe i prawne utrudniające restrukturyzację zadłużenia.

Nadzór na miejscu

Drugi cykl kontroli na miejscu

Drugi cykl inspekcji w bankach był częścią ogólnego planu oceny nadzorczej na 2016 rok, zatwierdzonego w styczniu 2016. W lipcu 2016 w ramach korekty harmonogramu na drugie półrocze odwołano niektóre inspekcje oraz zatwierdzono dodatkowe. W sumie na rok 2016 zatwierdzono 185 kontroli na miejscu.

W 2016 roku ulepszono planowanie inspekcji

W ramach dalszego rozwijania i doskonalenia metod planowania inspekcji w 2016 roku wdrożono następujące działania strategiczne, które zostały wykorzystane podczas układania harmonogramu na rok 2017. Po pierwsze, określa się docelowy poziom zaangażowania przez wyznaczenie orientacyjnej liczby inspekcji w jednej instytucji w ramach jednego tematu na okres trzech lat; w ten sposób formalizuje się poszerzone podejście oparte na ryzyku. Po drugie, system wykrywania luk i obserwacji odstających wskazuje aspekty, które jeszcze wymagają uwagi. Po trzecie, czas trwania kontroli jest krótszy, co pozwala szybciej opracować wnioski pokontrolne.

Inspekcje są planowane i obsadzane w ścisłej współpracy z właściwymi organami krajowymi, z których nadal wywodzi się większość kierowników misji kontrolnych i członków zespołów. Na dzień 31 grudnia 2016 roku 90% kierowników misji (167 osób) zostało wyznaczonych przez właściwe organy krajowe, a pozostałych 10% – przez Nadzór Bankowy EBC.

W 2016 roku Nadzór Bankowy EBC kierował 18 misjami kontrolnymi w państwach strefy euro. Skupiały się one w pierwszym rzędzie na ryzyku kredytowym, a w drugim – na wymogach kapitałowych.

W doborze osób z różnych krajów do obsady misji kontrolnych pomaga obecnie narzędzie zwane „Market Place”, czyli wykaz kontroli na miejscu zaplanowanych na najbliższy czas, które mogłyby zostać obsadzone przez zespoły mieszane (międzynarodowe) ^[12]. Wszystkie właściwe organy krajowe mają dostęp do tego wykazu i mogą zgłosić zainteresowanie udziałem w danej inspekcji lub kierowaniem nią.

W sumie zespoły mieszane brały udział w 74 misjach, co stanowi 40% ogólnej liczby kontroli na miejscu^[13].

Aby zapewnić ścisłą współpracę z właściwymi organami krajowymi we wszystkich sprawach dotyczących kontroli na miejscu, w 2016 roku przeprowadzono 10 spotkań integracyjnych oraz 15 spotkań dwustronnych z przedstawicielami poszczególnych organów. Dla zachowania spójności w obrębie europejskiego nadzoru bankowego organizowano seminaria i warsztaty dla kierowników misji. Stworzono też serwis społecznościowy, który jest platformą wymiany informacji dla wszystkich interesariuszy wewnętrznych z EBC i całego SSM.

Bieżący monitoring

Dział Scentralizowanych Inspekcji w Bankach w EBC: (a) ocenia na etapie przygotowań dokument przedkontrolny, w którym wspólny zespół nadzorczy określa cele misji, (b) monitoruje postępy kontroli na miejscu oraz (c) sprawdza jakość wszystkich protokołów kontroli, aby zapewnić spójne stosowanie metodologii.

Dział ten stosuje podejście oparte na ryzyku. Wyznacza dodatkowe osoby do obserwacji najważniejszych misji, aby móc szybko powiadomić Radę ds. Nadzoru, gdyby wyniki kontroli dawały powody do poważnych obaw. We wszystkich czynnościach EBC i właściwe organy krajowe ściśle współpracują ze sobą, dążąc do osiągnięcia wzajemnego zrozumienia i wypracowania wspólnego podejścia.

Prace metodologiczne

Metodologia kontroli na miejscu, stosowana przez wszystkich inspektorów europejskiego nadzoru bankowego, jest nieustannie rozwijana i aktualizowana. W 2016 roku zaktualizowano metodologię dotyczącą ryzyka kredytowego przez dodanie praktycznych wskazówek dla kierowników misji na temat badania teczek kredytowych. Obecnie metodologia ta obejmuje:

• zestaw powszechnie stosowanych technik doboru próby ekspozycji i jej minimalną wielkość;
• wskazówki dotyczące klasyfikacji ekspozycji;
• techniki obliczania jednostkowej i łącznej utraty wartości;
• wskazówki dotyczące oceny zabezpieczeń.

Zaktualizowano także metodologię dotyczącą ryzyka informatycznego, aby uwzględnić nowe priorytety nadzorcze w tym obszarze, np. kwestie cyberprzestępczości i jakości danych. Ujęto w niej także zasady Komitetu Bazylejskiego dotyczące efektywnej agregacji danych o ryzyku i sprawozdawczości w tym zakresie (BCBS 239), w połączeniu z odnośnym przeglądem tematycznym.

Dwie osobne grupy robocze ds. metodologii zajmują się dwoma konkretnymi tematami: (a) przekrojowym przeglądem portfeli kredytów stoczniowych w celu przeanalizowania i porównania ich jakości oraz podejścia do zarządzania ryzykiem w tych instytucjach istotnych, dla których kwestia ta ma największe znaczenie, oraz (b) wzmocnieniem metodologii oceny ryzyka informatycznego w celu dalszego rozwijania najlepszych praktyk nadzorczych, szczególnie w obszarze ryzyka cybernetycznego.

Trwają również prace nad przewodnikiem do kontroli na miejscu, w którym zostanie opisany sposób ich prowadzenia; będzie to użyteczny dokument referencyjny dla kontrolowanych banków.

Prace nad przeglądami tematycznymi

Modele biznesowe i czynniki rentowności

W 2016 roku europejski nadzór bankowy rozpoczął przegląd tematyczny, którego celem jest szczegółowa ocena modeli biznesowych i czynników rentowności kluczowych instytucji istotnych.

Modele biznesowe i czynniki rentowności banków pozostają jednym z priorytetów europejskiego nadzoru bankowego

Modele biznesowe i czynniki rentowności banków są jednym z priorytetów europejskiego nadzoru bankowego. Rentowny bank może generować kapitał w sposób naturalny i tym samym utrzymywać wystarczające bufory kapitałowe, a jednocześnie wykazywać rozsądny apetyt na ryzyko i zdolność do udzielania kredytów dla gospodarki realnej. W obecnej sytuacji wyzwaniem dla rentowności banków ze strefy euro są jednak nie tylko niskie stopy procentowe i niezmiennie wysokie odpisy z tytułu utraty wartości (zob. rozdział 1.1). Zagrożenie stanowią również czynniki strukturalne, takie jak nadpodaż usług na niektórych rynkach, ostrzejsza konkurencja ze strony sektora parabankowego, rosnące zapotrzebowanie klientów na usługi cyfrowe, a także nowe wymogi regulacyjne.

Przegląd tematyczny dotyczy czynników rentowności zarówno na poziomie pojedynczych banków, jak i różnych modeli biznesowych. Będzie trwał dwa lata i ma kilka celów. Oprócz oceny zdolności banków do przezwyciężania słabości wynikających z przyjętego modelu biznesowego obejmie obserwację, jak niska rentowność wpływa na zachowanie banków, i wzbogaci analizę przekrojową przez zebranie spostrzeżeń wspólnych zespołów nadzorczych oraz ujednolicanie sposobu ich wdrażania w poszczególnych bankach.

W pierwszym roku przeglądu zestaw narzędzi europejskiego nadzoru bankowego służących do oceny modeli biznesowych i rentowności banków został uzupełniony o kilka instrumentów. Ulepszono klasyfikację modeli biznesowych instytucji istotnych, aby ułatwić porównywanie podobnych banków. Klasyfikacja ta jest uzupełnieniem innych kryteriów porównawczych, takich jak wielkość podmiotu, rating ryzyka i lokalizacja. Dodatkowo opracowano także kilka specjalnych narzędzi benchmarkingowych, aby ułatwić wspólnym zespołom nadzorczym ocenę rentowności banków.

Nadzór Bankowy EBC zebrał także dane o przewidywanych zyskach i stratach banków oraz założeniach użytych do ich prognozowania. Widać, że dochody banków w najbliższym okresie nadal będą niepewne. Wynika to z niekorzystnego oddziaływania niskich stóp procentowych przede wszystkim na wynik z tytułu odsetek, ale także na słabą dynamikę kredytów, która jest średnio niższa, niż przewidywały banki. Badanie zostanie powtórzone w tym roku.

Nadzór Bankowy EBC opracował także szczegółową rekomendację dla wspólnych zespołów nadzorczych na temat jednostkowej analizy rentowności na rok 2017. Obejmuje ona różne kwestie, od podstawowej zdolności generowania dochodów po szukanie zysków. Dwustronne rozmowy między nadzorcami a bankami mają umożliwić przeprowadzenie dogłębnej oceny modeli biznesowych i czynników rentowności dla wszystkich instytucji istotnych do końca przeglądu tematycznego w 2017 roku. Zostanie przy tym zastosowane podejście proporcjonalne, w którym bierze się pod uwagę wielkość i złożoność poszczególnych instytucji.

Wyniki szczegółowej analizy przeprowadzonej przez wszystkie wspólne zespoły nadzorcze będą źródłem danych do procesu SREP (zwłaszcza w 2018 roku), a także do określenia zaangażowania nadzoru i planowania dla poszczególnych instytucji. Analizy umożliwią porównanie praktyk stosowanych w podobnych bankach.

MSSF 9 – instrumenty finansowe

Nadzór Bankowy EBC prowadzi dwuletni (2016–2017) przegląd tematyczny, którego celem jest szczegółowe zbadanie, jak banki wdrażają nowy standard rachunkowości MSSF 9, ze szczególnym naciskiem na nowy model ujmowania utraty wartości. Przedmiotem przeglądu jest także ocena, czy banki stosują zasady Komitetu Bazylejskiego związane z ryzykiem kredytowym i uwzględniają oczekiwane straty z tytułu kredytów. EUNB zawarł te zasady w dokumencie konsultacyjnym na temat projektu wytycznych dotyczących praktyki zarządzania ryzykiem kredytowym oraz ujmowania oczekiwanych strat z tytułu kredytów.

Przeglądem zostaną objęte wszystkie instytucje istotne stosujące Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (MSSF). Szczegółowe cele przeglądu to: (a) ocena stopnia przygotowania instytucji do wprowadzenia MSSF 9, (b) ocena jego możliwego wpływu na sposób tworzenia rezerw celowych oraz (c) pomoc w utrzymaniu wysokiej jakości procesu wdrażania MSSF 9.

W 2016 roku Nadzór Bankowy EBC wypracował odpowiednią wewnętrzną metodologię oceny nadzorczej. Uwzględnia ona zmiany prawne, najnowsze najlepsze praktyki oraz problemy wdrożeniowe zgłoszone przez praktyków (instytucje, biegłych rewidentów i konsultantów). Ponadto Nadzór Bankowy EBC we współpracy z czołowymi ekspertami w dziedzinie rachunkowości przeprowadził szkolenia na temat MSSF 9 i metodologii oceny dla ok. 250 nadzorców.

Na podstawie tej metodologii w grudniu 2016 rozpoczęto, jednocześnie z badaniem ankietowym EUNB, przegląd tematyczny^[14] obejmujący ponad 100 instytucji istotnych, w ramach którego wspólne zespoły nadzorcze oceniały poziom przygotowania banków oraz sposób wdrażania standardu. Następnie zostanie przeprowadzona przekrojowa analiza benchmarkingowa podobnych instytucji, uwzględniająca wyniki wspomnianego badania EUNB. Wyniki przeglądu powinny przyczynić się do właściwego i spójnego wdrożenia standardu MSSF 9, w tym zasad tworzenia rezerw, od 1 stycznia 2018 (data wejścia w życie standardu).

Agregowanie danych i sprawozdawczość w zakresie ryzyka

Dobre zarządzanie ryzykiem opiera się na jakości danych w całej instytucji, skuteczności agregacji danych dotyczących ryzyka oraz praktyce w zakresie sprawozdawczości wewnętrznej. Jak pokazał kryzys finansowy, niektóre banki nie umiały jednak w pełni określić ekspozycji na ryzyko. Przyczyną był brak właściwych informacji oraz słaby sposób agregacji danych. W rezultacie banki te nie potrafiły na czas podjąć właściwych decyzji, co miało poważne konsekwencje dla nich samych oraz dla całego sektora finansowego.

Dlatego właśnie jednym z priorytetów nadzorczych na rok 2016 był przegląd tematyczny dotyczący agregacji danych o ryzyku oraz sprawozdawczości w tym zakresie. Miał on na celu zbadać skuteczność stosowanych praktyk i infrastruktury informatycznej. Badanie jest prowadzone zgodnie z zasadami Komitetu Bazylejskiego dotyczącymi efektywnej agregacji danych o ryzyku i sprawozdawczości w tym zakresie (BCBS 239).

Przegląd rozpoczął się na początku 2016 roku w części banków, które EBC nadzoruje bezpośrednio. Badana próba składała się z dwóch grup banków. Pierwszą tworzyły banki uczestniczące w samoocenie stosowania BCBS 239 przeprowadzonej przez Komitet Bazylejski w latach 2013–2014; skład tej grupy prawie całkowicie pokrywał się z bankami sklasyfikowanymi wówczas jako globalne banki o znaczeniu systemowym. Drugą stanowiły banki dołączone do próby w celu zwiększenia jej liczebności.

Przegląd prowadzą wspólne zespoły nadzorcze przy wsparciu scentralizowanej grupy roboczej złożonej z przedstawicieli EBC i właściwych organów krajowych. Jej zadaniem jest dostarczenie wytycznych operacyjnych i zapewnienie ich spójnego stosowania. Prace są prowadzone zgodnie z zasadą proporcjonalności i w 2016 roku zostały podzielone na dwa podstawowe etapy. Pierwszy obejmował opracowanie odpowiednich wytycznych operacyjnych dotyczących analizy i oceny zgodności z wymaganiami, ze szczególnym naciskiem na rodzaje ryzyka (ryzyko kredytowe, płynnościowe, kredytowe kontrahenta, operacyjne, stopy procentowej dotyczące portfela bankowego i rynkowe). Drugi etap polegał na dogłębnej analizie kwestii związanych z ryzykiem płynności i ryzykiem kredytowym. Najpierw banki objęte przeglądem musiały w bardzo krótkim czasie dostarczyć określonych danych dotyczących ryzyka płynnościowego i kredytowego (SSM Fire Drill exercise). Następnie te same banki miały za zadanie przedstawić cały proces pozyskiwania danych oraz procesy zarządzania i sprawozdawczości dla określonych wskaźników kredytowych i płynnościowych (śledzenie pochodzenia danych^[15]).

Część banków będzie potrzebować więcej czasu na pełne spełnienie wymogów BCBS 239

Wyniki tego przeglądu pomogą w opracowaniu dalszych działań nadzorczych i zostaną uwzględnione w kolejnym cyklu SREP. Analiza wszystkich wyników pozwoli wyciągnąć całościowe wnioski. Komitet Bazylejski oczekiwał, że globalne banki o znaczeniu systemowym spełnią BCBS 239 do stycznia 2016, a krajowe banki o znaczeniu systemowym – w ciągu trzech lat od nadania im tego statusu (czyli już po końcu 2019 roku). Banki globalne nie wdrożą jednak w pełni zasad BCBS 239 w najbliższej przyszłości – w niektórych zgodnie z planem będzie to trwać do końca 2018 roku, a nawet dłużej. Dostosowanie się do tych zasad nie następuje jednorazowo, lecz odbywa się na bieżąco. Dlatego należy odpowiednio podchodzić do zmian modeli biznesowych i profili ryzyka banków, a one same powinny okresowo oceniać adekwatność agregacji danych i sprawozdawczości o ryzyku.

Zwierzchnie zarządzanie ryzykiem i gotowość do jego podejmowania

W 2016 roku europejski nadzór bankowy nadal zajmował się kwestią zarządzania wewnętrznego (ładu korporacyjnego) w bankach. Opierał się przy tym na wynikach przeglądu tematycznego dotyczącego zarządzania i apetytu na ryzyko, przeprowadzonego w 2015 roku w celu upowszechniania spójności i najwyższych standardów.

W 2016 roku europejski nadzór bankowy sprecyzował oczekiwania dotyczące zarządzania wewnętrznego i apetytu na ryzyko

Na początku 2016 roku wszystkich 113 wspólnych zespołów nadzorczych uczestniczących w przeglądzie wysłało pisma pokontrolne do nadzorowanych przez siebie instytucji z zaleceniem podjęcia określonych działań. Przez cały rok w ramach bieżącego nadzoru zespoły aktywnie monitorowały realizację tych zaleceń.

Przegląd pozytywnie wpłynął na efektywność organów zarządzających banków oraz działów odpowiedzialnych za zarządzanie ryzykiem. Obecnie prawie wszystkie banki opracowują zasady samooceny zarządu, planowania sukcesji na stanowiskach kierowniczych i zapobiegania konfliktowi interesów w zarządzie. Niektóre zmieniają również skład zarządu. Ponadto znacznie poprawiła się jakość dokumentacji otrzymywanej przez zarządy, a banki zaczęły opracowywać i wdrażać narzędzia do wizualizacji apetytu na ryzyko („tablice wskaźników”).

Jako że wdrażanie części zaleceń jeszcze się nie zakończyło, działania następcze będą kontynuowane w 2017 roku. Wspólne zespoły nadzorcze mają zwracać szczególną uwagę na zdolność zarządów do kwestionowania decyzji kierownictwa wyższego szczebla oraz na uwzględnianie aspektu ryzyka w procesie decyzyjnym. Będą także ściśle nadzorować: (a) kompletność zasad dotyczących apetytu na ryzyko (zwłaszcza w zakresie uwzględniania ryzyk niefinansowych), (b) skuteczność limitów, (c) wzajemne zależności między apetytem na ryzyko a strategią oraz (d) stosowanie zasad dotyczących apetytu na ryzyko.

Dodatkowo od końca 2016 roku trwają szczegółowe analizy 25 banków. Badania te dotyczą roli nadzorczej zarządu, nadzoru nad jednostkami kontroli wewnętrznej i limitów apetytu na ryzyko. Ich zakończenie nastąpi w pierwszej połowie 2017 roku.

W czerwcu 2016 roku EBC opublikował oświadczenie nadzorcze SSM dotyczące zarządzania wewnętrznego i apetytu na ryzyko, które ma pomóc instytucjom we wdrażaniu najlepszych praktyk międzynarodowych. Dodatkowo 23 czerwca 2016 Nadzór Bankowy EBC zorganizował konferencję na temat zarządzania wewnętrznego, z udziałem dyrektorów wykonawczych i niewykonawczych najwyższego szczebla, w celu wzmocnienia dialogu między zarządami banków a nadzorcami^[16]. W 2017 roku EBC będzie nadal utrzymywał kontakt z zarządami i odgrywał czynną rolę wyznaczaniu międzynarodowych standardów na poziomie unijnym i globalnym.

Finansowanie lewarowane

W 2016 roku EBC przedstawił do konsultacji społecznych projekt rekomendacji w sprawie transakcji lewarowanych

Od końca listopada 2016 do końca stycznia 2017 EBC prowadził konsultacje na temat projektu rekomendacji w sprawie transakcji lewarowanych. Jej celem jest stworzenie jasnych i spójnych definicji, które umożliwią spójny monitoring, oraz określenie odpowiednich procedur dotyczących takich transakcji. Projekt rekomendacji opracowano na podstawie przeglądu tematycznego przeprowadzonego w ramach priorytetów nadzorczych SSM na rok 2015.

Przegląd ten obejmował dogłębną analizę działalności banków ze strefy euro i zasad zarządzania ryzykiem pod kątem finansowania lewarowanego. W pierwszej połowie 2016 roku 17 wspólnych zespołów nadzorczych wysłało do nadzorowanych przez siebie instytucji pisma pokontrolne z zaleceniem podjęcia określonych działań – zwłaszcza w zakresie praktyki zarządzania ryzykiem – i opracowania planów naprawczych dotyczących wniosków z przeglądu.

Dodatkowo EBC podjął decyzję o sformułowaniu ogólnych oczekiwań nadzorczych w postaci wspomnianej rekomendacji. Zaleca się w niej bankom przyjęcie jednej, powszechnej definicji transakcji lewarowanych. Banki powinny także jasno określić swoją strategię dotyczącą takich transakcji oraz gotowości do ich gwarantowania i udzielania kredytów konsorcjalnych na ich przeprowadzenie. Muszą się też upewnić, czy realizowane transakcje są zgodnie z przyjętymi przez nie standardami apetytu na ryzyko. Cel ten można osiągnąć przez opracowanie solidnej procedury zatwierdzania kredytów i stały monitoring portfeli obciążonych wysokim ryzykiem. Poza tym kierownictwo wyższego szczebla powinno regularnie otrzymywać szczegółowe raporty na temat transakcji lewarowanych.

W 2017 roku po zakończeniu konsultacji społecznych EBC opublikuje ostateczną wersję rekomendacji. Uzupełnieniem wszystkich tych działań będzie objęcie specjalną obserwacją gotowości do przeprowadzania transakcji lewarowanych w bankach, których one najbardziej dotyczą.

Nadzór pośredni nad instytucjami mniej istotnymi i nadzór zwierzchni

Rozporządzenie w sprawie jednolitego mechanizmu nadzorczego czyni EBC odpowiedzialnym za efektywne i spójne funkcjonowanie SSM, a więc powierza mu funkcję zwierzchnią w zakresie nadzoru, podczas gdy właściwe organy krajowe pozostają w pierwszym rzędzie odpowiedzialne za nadzór nad instytucjami mniej istotnymi. W świetle swojego nadrzędnego celu w tej funkcji, tj. dbania o konsekwentne stosowanie wysokich standardów nadzoru w całej strefie euro, Nadzór Bankowy EBC współpracuje z właściwymi organami krajowymi w procesie tworzenia zasad operacyjnych pośredniego nadzoru nad instytucjami mniej istotnymi.

Wspólne standardy i metodologie dotyczące nadzoru nad instytucjami mniej istotnymi

Wspólne standardy i metodologie służą upowszechnianiu najlepszych praktyk

Wspólne standardy nadzoru i wspólne metodologie to istotne narzędzia służące do zapewnienia jednolicie wysokiej jakości nadzoru w całej strefie euro. Określają sposób realizacji procesów nadzorczych i w ten sposób pomagają w upowszechnianiu stosowania takich samych praktyk.

Standardy nadzoru są opracowywane we współpracy z właściwymi organami krajowymi. Są całkowicie zgodne z unijnym jednolitym zbiorem przepisów oraz standardami i wytycznymi EUNB. W 2016 roku zakończono prace nad wspólnymi standardami planowania nadzoru oraz planowania działań naprawczych, przeprowadzone w większości jeszcze w 2015.

Po ukończeniu tych dwóch standardów opracowano w ciągu roku kolejne.

Wspólny standard nadzorczy dotyczący prowadzenia kontroli na miejscu w instytucjach mniej istotnych określa definicję i cele inspekcji oraz główne zasady dotyczące ich przebiegu. Obejmuje także planowanie kontroli w ramach programu badania nadzorczego oraz minimalny poziom zaangażowania pod względem częstotliwości, czasu trwania i zasobów. Zawiera ponadto rekomendacje dotyczące samego procesu kontroli na miejscu w podziale na główne etapy: przygotowanie, prowadzenie badania, sprawozdawczość i działania następcze.

Kolejny wspólny standard opracowany w 2016 roku dotyczy nadzorowania instytucji finansujących kupno pojazdów. Są to instytucje kredytowe, których głównym przedmiotem działalności jest zawieranie umów leasingowych lub udzielanie kredytów na zakup pojazdów mechanicznych. Standard opracowano na podstawie wstępnego przeglądu ryzyka związanego z takim modelem biznesowym, a jego głównym celem jest zapewnienie spójności, jakości i współmierności podejścia nadzorczego do tych instytucji w europejskim nadzorze bankowym.

Rozpoczęły się również prace nad wspólnym standardem nadzorczym dotyczącym udzielania licencji instytucjom mniej istotnym o modelu biznesowym FinTech, tj. takim, których działalność bankowa skupia się na innowacjach technologicznych. Standard ma zapewnić, by szczególne ryzyko związane z tym modelem biznesowym było odpowiednio uwzględniane w procesie udzielania zezwoleń, tak jak w wypadku analogicznych standardów dotyczących innych typów instytucji kredytowych.

Nadzór Bankowy EBC opracował także zasady współpracy w ramach zarządzania kryzysowego dla EBC i właściwych organów krajowych. Zasady te mają pomóc w wykonywaniu zadań zarówno organom krajowym jako odpowiedzialnym za zarządzanie kryzysowe w odniesieniu do instytucji mniej istotnych, jak i EBC jako organowi decydującemu o wspólnych procedurach.

W 2016 roku EBC wraz z właściwymi organami krajowymi poczynił także dalsze postępy w pracach nad wspólną metodologią procesu SREP dla instytucji mniej istotnych. Proces ten jest głównym narzędziem nadzoru bankowego, jego harmonizacja będzie zatem istotnym krokiem na drodze do ujednolicenia podejścia do instytucji mniej istotnych. Projekt rozpoczął się jeszcze w 2015 roku. Prace prowadzone w 2016 dotyczyły przede wszystkim kwantyfikacji kapitału i płynności. Opracowana metodologia zostanie przetestowana w 2017 i planuje się, że pierwsza grupa instytucji mniej istotnych zostanie objęta wspólnym procesem SREP od 2018 roku. Metodologia ta opiera się na metodologii SREP dla instytucji istotnych, ale będzie stosowana w sposób współmierny i dostosowana do specyfiki instytucji mniej istotnych.

Współpraca EBC i właściwych organów krajowych w zakresie nadzorowania instytucji mniej istotnych

Współpraca między EBC i właściwymi organami krajowymi jest niezwykle ważna dla spójności i wysokiej jakości nadzoru nad instytucjami mniej istotnymi. Obejmuje ogólnie szereg procesów dotyczących działań bieżących oraz opracowywanie wspólnych standardów i metodologii nadzorczych dotyczących tych instytucji. Właściwe organy krajowe pod egidą EBC dzielą się doświadczeniami i zwiększają swoją wiedzę na temat sektora instytucji mniej istotnych ze strefy euro oraz nadzoru nad nimi.

Uzupełnieniem regularnych prac w zakresie nadzoru nad instytucjami mniej istotnymi były warsztaty i projekty organizowane przez właściwe organy krajowe i EBC

EBC i właściwe organy krajowe podejmowały więcej wspólnych projektów mających pomóc w opracowaniu standardów nadzoru nad instytucjami mniej istotnymi. Dodatkowo współpraca między nimi pomagała w stałej obserwacji tego sektora.

W 2016 roku liczba wspólnych inicjatyw tego rodzaju znacznie wzrosła. Odbyły się na przykład warsztaty na temat metodologii SREP stosowanej w różnych krajach, których celem była wymiana informacji w obrębie całego SSM na potrzeby prac nad metodologią SREP dla instytucji mniej istotnych. W odniesieniu do pojedynczych instytucji wspólne inicjatywy dotyczyły kilku misji technicznych i pięciu inspekcji poświęconych analizie określonych obszarów ryzyka. Rozpoczęto także oddelegowywanie personelu między właściwymi organami krajowymi i EBC.

Bieżąca współpraca w zakresie nadzoru nad instytucjami mniej istotnymi skupia się na ocenie i upowszechnianiu spójnego stosowania wysokich standardów nadzorczych przez organy krajowe. Zapewnienie spójności wyników wymaga zrozumienia podobieństw i różnic między tymi instytucjami w różnych krajach strefy euro oraz specyfiki krajowej.

W odniesieniu do instytucji mniej istotnych EBC bardzo przestrzega zasady proporcjonalności

Zasada proporcjonalności ma fundamentalne znaczenie dla pośredniego nadzoru nad instytucjami mniej istotnymi i dlatego jest mocno wpisana zarówno w bieżące procesy, jak i w prace nad wspólnymi standardami i metodologiami. Z myślą o niej EBC wraz z właściwymi organami krajowymi opracował system nadawania priorytetu. Służy on do podziału instytucji mniej istotnych na mające niski, średni lub wysoki priorytet, odpowiednio do ich ryzykowności i potencjalnego wpływu na system finansowy danego kraju. Klasyfikacja ta pozwala dostosować szczegółowość nadzoru i intensywność działań nadzorczych do ryzyka ponoszonego przez daną instytucję.

Kluczowym elementem bieżącej współpracy EBC i właściwych organów krajowych jest specjalny system powiadamiania

Właściwe organy krajowe na bieżąco przesyłają informacje do centralnego punktu obsługi powiadomień w Dyrekcji Generalnej EBC ds. Nadzoru Mikroostrożnościowego III w ramach specjalnego systemu powiadamiania. Pozwala to EBC oceniać praktyki nadzorcze i porównywać je ze standardami SSM. Na przykład właściwe organy krajowe składają ex ante powiadomienia o istotnych postępowaniach nadzorczych i projektach ważnych decyzji dotyczących instytucji mniej istotnych o wysokim priorytecie w odniesieniu do różnych kwestii (kapitału, płynności, SREP, zarządzania wewnętrznego itp.). Przekazują też powiadomienia w razie nagłego i znaczącego pogorszenia się sytuacji finansowej którejś z instytucji mniej istotnych. Celem tych powiadomień jest szybkie poinformowanie EBC, aby umożliwić mu ocenę sytuacji i omówienie z właściwym organem krajowym najlepszego trybu działania. W sumie w 2016 roku Nadzór Bankowy EBC otrzymał 79 powiadomień od właściwych organów krajowych.

Dotychczasowe doświadczenie wskazało na konieczność dalszego zwiększania spójności procedur powiadamiania stosowanych przez właściwe organy krajowe. Dlatego powstała grupa robocza, która bada sposoby ulepszenia procedur i kryteriów.

Ponadto wyspecjalizowane komórki zajmujące się poszczególnymi krajami w Dyrekcji Generalnej ds. Nadzoru Mikroostrożnościowego III utrzymują stały kontakt z właściwymi organami krajowymi w celu obserwacji sektora bankowego pod kątem zmian, które mogłyby wpłynąć na instytucje mniej istotne. Za pośrednictwem systemu powiadamiania gromadzą informacje i śledzą stan instytucji mniej istotnych o wysokim priorytecie. Monitorują także zmiany dotyczące instytucji, którym grozi znaczne pogorszenie się sytuacji finansowej lub poważne problemy płynnościowe (mogące przerodzić się w sytuację kryzysową) i zwracają się do EBC o decyzje w kwestii znacznych pakietów akcji bądź udzielenia lub cofnięcia licencji. W niektórych przypadkach współpraca komórek zajmujących się poszczególnymi krajami z właściwymi organami krajowymi obejmuje również prowadzenie działań na miejscu.

Bieżąca współpraca między EBC i właściwymi organami krajowymi polega także na ciągłym dążeniu do dalszego ujednolicania procedur i metodologii dotyczących nadzoru nad sektorem instytucji mniej istotnych. Działania nadzorcze właściwych organów krajowych wobec tych instytucji oraz analiza i identyfikacja słabych punktów tego sektora i dotyczących go ryzyk są regularnie podsumowywane m.in. w specjalnych raportach przekazywanych nadzorcom z całej strefy euro. Współpraca i relacje w dużej mierze polegają także na dzieleniu się danymi i wymianie informacji. Dlatego właśnie EBC wraz z właściwymi organami krajowymi opracowują mechanizmy służące pogłębianiu współpracy informacyjnej.

Zadania makroostrożnościowe

W 2016 roku EBC prowadził rozmowy z właściwymi organami krajowymi na temat stosowania w strefie euro instrumentów makroostrożnościowych^[18]. Aby zapewnić komplementarność narzędzi makroostrożnościowych i mikroostrożnościowych, obie perspektywy nadzoru były omawiane łącznie i w odniesieniu do całego SSM przez członków Rady Prezesów i Rady ds. Nadzoru na Forum Makroostrożnościowym. Stanowi ono platformę wymiany poglądów i informacji między przedstawicielami nadzoru mikroostrożnościowego i polityki makroostrożnościowej. Wymiana ta wniosła ważny wkład w tworzenie polityki makroostrożnościowej dzięki synergii i wykorzystaniu doświadczenia nadzorców do wypracowania wspólnego stanowiska np. w kwestiach ostrożnościowych. Jednak ze względu na zasadę rozdziału funkcji i integralność procesów decyzyjnych Rady Prezesów i Zarządu (art. 12 ust. 1 Statutu ESBC) dyskusje te nie obejmowały podejmowania oficjalnych decyzji.

W 2016 roku EBC otrzymał ponad 100  powiadomień z zakresu polityki makroostrożnościowej od organów krajowych. Większość z nich odnosiła się do kwartalnych decyzji w sprawie antycyklicznego bufora kapitałowego oraz identyfikacji i traktowania z punktu widzenia kapitału globalnych i innych instytucji kredytowych o znaczeniu systemowym. Zgodnie z metodologią Komitetu Bazylejskiego EBC i właściwe organy krajowe wskazały osiem globalnych instytucji o znaczeniu systemowym ^[19], mających siedzibę we Francji, Hiszpanii, Holandii, Niemczech i Włoszech, i przyporządkowały je do grup wyznaczonych według wskaźnika stopniowo wprowadzanego bufora kapitałowego – od 0,75% do 1,5% – na rok 2018. (W momencie zakończenia wprowadzania buforów w 2019 roku ich ostateczny poziom w tych bankach będzie wynosić między 1,0% a 2,0%). Dodatkowo organy krajowe podjęły decyzje w sprawie wskaźników buforów kapitałowych dla 110 innych instytucji o znaczeniu systemowym, zgodnie z metodologią EBC dotyczącą oceniania tego rodzaju instytucji i wyznaczania ich buforów. EBC otrzymał także od niektórych organów krajowych powiadomienia dotyczące wdrażania buforów na ryzyko systemowe i dolnych limitów wag ryzyka oraz wzajemności w stosowaniu środków makroostrożnościowych między państwami członkowskimi ^[20].

W 2016 roku EBC w ramach nasilania działań informacyjnych wydał pierwsze oświadczenie makroostrożnościowe będące owocem dyskusji w ramach Forum Makroostrożnościowego.

Zezwolenia, egzekucja i sankcje

Chociaż EBC bezpośrednio nadzoruje jedynie instytucje istotne, to dla wszystkich instytucji kredytowych ze strefy euro jest organem właściwym do udzielania i cofania licencji bankowych oraz oceny transakcji nabycia znacznych pakietów akcji (działania te określa się łącznie jako „wspólne procedury”). Do jego obowiązków należy również ocena kompetencji i reputacji członków organów zarządczych istotnych instytucji kredytowych oraz postępowania paszportowe. Znaczna część decyzji podejmowanych przez europejski nadzór bankowy dotyczy zezwoleń.

W 2016 roku EBC otrzymał 3000 powiadomień o takich postępowaniach; większość z nich dotyczyła oceny kompetencji i reputacji. Przeprowadzono wiele prac w celu udoskonalenia procedur pod kątem współmierności i prostoty oraz opracowania wytycznych w różnych kwestiach.

EBC wywiązał się także z obowiązku stworzenia skutecznych mechanizmów zgłaszania naruszeń unijnego prawa. W 2016 roku zgłoszono 102 przypadki naruszenia prawa, z których 73 wchodziły w zakres zadań nadzorczych EBC. Dotyczyły one głównie zarządzania wewnętrznego oraz obliczania funduszy własnych i wymogów kapitałowych.

Zmiany liczby instytucji istotnych oraz wspólnych procedur

Zmiany liczby instytucji nadzorowanych bezpośrednio przez EBC

Wszechstronna ocena 2016

Wymóg przeprowadzenia wszechstronnej oceny dotyczy każdego banku, który zostaje (lub prawdopodobnie zostanie) objęty bezpośrednim nadzorem EBC na podstawie kryteriów istotności określonych w art. 6 ust. 4 rozporządzenia SSM.

Do grupy banków objętych wszechstronną oceną należą również instytucje, które z dużym prawdopodobieństwem staną się istotne na początku kolejnego roku kalendarzowego; nie można o tym jednak przesądzić przed otrzymaniem wyników pełnej oceny istotności, która może zostać ukończona dopiero po uzyskaniu wszystkich koniecznych danych (w tym sprawozdania finansowego za poprzedni rok obrotowy zbadanego przez biegłego rewidenta).

W okresie marzec–listopad 2016 EBC przeprowadził wszechstronną ocenę czterech banków:

• Abanka d.d. (Słowenia)
• Akciju sabiedrība “Rietumu Banka” (Łotwa)
• Banca Mediolanum S.p.A. (Włochy)
• Citibank Holdings Ireland Limited (Irlandia).

Wszechstronna ocena z 2016 roku była podobna do tej z 2014, którą objęto łącznie 130 banków, oraz tej z 2015 – 9 banków. Złożyły się na nią przegląd jakości aktywów i test warunków skrajnych.

Przegląd jakości aktywów przeprowadzono według metodologii zastosowanej w latach 2014 i 2015. Było to badanie raczej ostrożnościowe niż księgowe. Pozwoliło ocenić wartości bilansowe aktywów banków według stanu na koniec 2015 roku i stwierdzić, czy nie ma potrzeby wzmocnienia ich bazy kapitałowej. Głównymi powodami korekty kapitału podstawowego Tier 1 w następstwie przeglądu były wykrycie dodatkowych ekspozycji zagrożonych oraz wzrost poziomu rezerw celowych i ogólnych.

Test warunków skrajnych opierał się na metodologii zastosowanej w analogicznym teście przeprowadzonym w 2016 roku przez EUNB. Punktem wyjścia były wyniki przeglądu jakości aktywów. W ramach testu opracowano projekcje sytuacji kapitałowej banków na trzy lata (2016–2018) według scenariuszy bazowego i szokowego.

Progi współczynnika CET1 przyjęte do identyfikacji niedoboru kapitału były takie same jak w latach 2014 i 2015, czyli 8% w przeglądzie jakości aktywów i scenariuszu bazowym testu warunków skrajnych oraz 5,5% w scenariuszu szokowym. Ogólny niedobór kapitału banku wyznaczano na poziomie najwyższej wartości niedoboru stwierdzonego w poszczególnych kategoriach. Zestawienie wyników osiągniętych przez trzy banki, które wyraziły zgodę na ich ujawnienie, zawiera Tabela 3.

W żadnym z tych banków wyniki przeglądu jakości aktywów i testu warunków skrajnych nie sytuują się poniżej odpowiednich progów. Wszechstronna ocena nie wykazała zatem niedoboru kapitału. Banki powinny jednak odnieść się do wniosków jakościowych z przeglądu jakości aktywów, takich jak braki dotyczące zasad i procedur oraz niedociągnięcia systemów danych. Podobne podejście przyjęto we wszechstronnej ocenie w latach 2014 i 2015.

Coroczna ocena istotności

Zgodnie z rozporządzeniem ramowym SSM przynajmniej raz w roku EBC sprawdza, czy nadzorowany podmiot lub grupa spełnia dowolne z kryteriów istotności określonych w art. 6 ust. 4 rozporządzenia SSM (suma aktywów, działalność transgraniczna itp.).

Sprawdzenie to odbywa się równolegle z wszechstronną oceną. Obejmuje instytucje kredytowe, finansowe spółki holdingowe i finansowe spółki holdingowe o działalności mieszanej mające siedzibę w strefie euro oraz oddziały instytucji kredytowych z siedzibą w innych państwach członkowskich.

Na podstawie tej oceny banki są klasyfikowane jako istotne lub mniej istotne. Istotne banki i grupy bankowe są nadzorowane bezpośrednio przez EBC. Nadzór nad instytucjami mniej istotnymi sprawują właściwe organy krajowe pod zwierzchnim nadzorem EBC.

W trakcie oceny prowadzonej w 2016 roku EBC i właściwe organy krajowe z uczestniczących państw członkowskich oceniały, czy: (a) podmioty uznane za istotne w dalszym ciągu spełniają odpowiednie kryteria, (b) podmioty mające obecnie status mniej istotnych nadal nie spełniają kryteriów istotności, (c) wyjątki oraz szczególne okoliczności stwierdzone w poprzednim roku nadal są aktualne.

Nowe instytucje istotne

Po corocznej ocenie przeprowadzonej w połowie listopada 2016 liczba instytucji istotnych obniżyła się ze 129 do 127 podmiotów. Citibank Holdings Ireland Limited^[21] został uznany za instytucję istotną z uwagi na znaczny wzrost wielkości, więc od 1 stycznia 2017 roku przejdzie pod bezpośredni nadzór EBC. Przestał istnieć WGZ Bank (po fuzji z DZ Bank), a dwie grupy (State Street bank Luxembourg S.C.A i RFS Holdings B.V.) przeszły restrukturyzację i przestały być uznawane za istotne.

Należy wspomnieć, że lista instytucji istotnych jest na bieżąco aktualizowana w ciągu roku. Na koniec 2016 roku liczba tych instytucji obniżyła się do 126. Najnowsza wersja listy nadzorowanych podmiotów znajduje się na stronie Nadzoru Bankowego EBC.

Wspólne procedury (licencje i znaczne pakiety akcji), ocena kompetencji i reputacji oraz postępowania paszportowe

Liczba procedur pozostała ogólnie stabilna

W 2016 roku Nadzór Bankowy EBC został powiadomiony przez właściwe organy krajowe o 3182 postępowaniach w sprawie zezwoleń, z których 24 dotyczyły wniosków o licencję, 42 – cofnięcia licencji, 178 – wygaśnięcia licencji ^[22], 142 – nabycia znacznych pakietów akcji, 2544 – powołania nowych członków zarządu lub rady nadzorczej ^[23], a 252 – postępowań paszportowych.

W 2016 roku Rada ds. Nadzoru i Rada Prezesów zatwierdziły w sumie 2686 postępowań dotyczących zezwoleń^[24]. Przeprowadzono także 214 postępowań, które nie wymagały oficjalnej decyzji EBC, głównie paszportowych i dotyczących wygaśnięcia licencji.

Poza przypadkami wygaśnięcia licencji liczba wspólnych procedur utrzymała się na podobnym poziomie jak w roku ubiegłym; drobne odchylenia mieściły się w granicach normy. Liczba ocen kompetencji i reputacji zmalała, a postępowań dotyczących cofnięcia licencji – wzrosła. Liczba postępowań w sprawie nabycia znacznych pakietów akcji pozostała zasadniczo stabilna. Wzrost liczby postępowań związanych z wygaśnięciem zezwolenia był częściowo skutkiem ubocznym innych zdarzeń (np. połączenia grupy ponad 100 powiązanych banków w jeden podmiot). Wynikał jednak także z ulepszenia procedur oraz zwiększonej wiedzy o wymogu powiadamiania EBC o takich postępowaniach.

Liczba zgłaszanych postępowań paszportowych zmalała w wyniku ulepszenia procesu powiadamiania

W przypadku postępowań paszportowych ich znaczny spadek wynika przede wszystkim z ulepszeń wprowadzonych w systemie powiadamiania. Właściwe organy krajowe mogą obecnie podawać informacje o kilku postępowaniach dotyczących danej nadzorowanej jednostki lub zestawu usług w jednym powiadomieniu. Bez tej zmiany łączna liczba postępowań paszportowych byłaby podobna jak w poprzednim roku.

Wspólne procedury

Coraz więcej modeli biznesowych łączy tradycyjne usługi bankowe z dostępem przez urządzenia mobilne

Większość postępowań licencyjnych dotyczyła istniejących instytucji kredytowych, które dokonywały restrukturyzacji (np. połączenia lub podziału banków/grup bankowych – powstałe podmioty wymagają nowych licencji) lub podjęły nowy rodzaj działalności (więc musiały rozszerzyć swoją licencję). Wśród zupełnie nowych banków występujących o licencję zaobserwowano wzrost liczby modeli biznesowych obejmujących świadczenie tradycyjnych usług bankowych za pośrednictwem urządzeń mobilnych. Tendencja ta odzwierciedla większe zainteresowanie sektora bankowego innowacjami technologicznymi („FinTech”). Przykładem takiego modelu biznesowego było wprowadzenie przez bank internetowy usługi skierowanej do firm technologicznych zamierzających wprowadzać produkty ze zintegrowanymi usługami bankowymi oraz insourcing usług bankowych świadczonych za pośrednictwem rozwiązań mobilnych.

Postępowania dotyczące cofania i wygaśnięcia licencji dotyczą w dużym stopniu instytucji kredytowych dobrowolnie rezygnujących z prowadzenia działalności bankowej oraz banków podlegających fuzji lub restrukturyzacji. Niemniej jednak niewielka, ale istotna część procedur dotyczących cofania licencji została uruchomiona wskutek (niedobrowolnej) likwidacji lub restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji podmiotu; wszystkie przypadki dotyczyły instytucji mniej istotnych.

Postępowania dotyczące nabycia znacznego pakietu akcji były, podobnie jak w 2015 roku, w dużej mierze związane z wewnętrzną reorganizacją (np. konsolidacja w obrębie grupy), która często wynikała z dążenia do zmniejszenia kosztów. Część postępowań dotyczyła nabycia udziałów w bankach przez fundusze kapitałowe lub fundusze państwowe, z uwzględnieniem szczególnych aspektów związanych ze złożonymi strukturami korporacyjnymi, potencjalnie krótkim horyzontem czasowym inwestycji czy stosowaniem finansowania lewarowanego (szczególne podmioty przejmujące^[26]).

Ocena kompetencji i reputacji

Istnieją trzy ogólne typy procedur oceny kompetencji i reputacji, w zależności od roli osoby powoływanej: członek wykonawczy organu zarządzającego, członek niewykonawczy organu zarządzającego lub osoba pełniąca kluczową funkcję^[27]. Około dwóch trzecich postępowań dotyczy członków niewykonawczych, pozostałe – członków wykonawczych. Liczba ocen osób pełniących kluczowe funkcje jest znikoma^[28].

Wiele ocen obejmowało pogłębioną analizę; w ok. jednej piątej przypadków pojawiły się wątpliwości, w większości co do dyspozycyjności i doświadczenia. W wielu z tych przypadków EBC określił warunki, zobowiązania lub zalecenia dotyczące określonych zastrzeżeń, np. uwarunkował swoją decyzję ukończeniem dodatkowego szkolenia lub rezygnacją z jakiejś funkcji poza bankiem z powodu konfliktu interesów lub braku dyspozycyjności.

W 2016 roku oceny kompetencji i reputacji stały się efektywniejsze

W 2016 roku podjęto skuteczne działania mające na celu skrócenie średniego czasu trwania postępowań dotyczących oceny kompetencji i reputacji. Udało się znacznie zmniejszyć zaległości i około 98% postępowań w tej kategorii zakończyło się w terminie określonym w prawie krajowym.

Zmiany w obsłudze postępowań związanych z wydawaniem zezwoleń

W 2016 roku podjęto dodatkowe działania zmierzające do przyspieszenia postępowań, zarówno w celu zapanowania nad dużym napływem zgłoszeń, jak i zmniejszenia zaległości. Opierając się na doświadczeniach z 2015 roku, usprawniono procesy wewnętrzne i przyspieszono wspólne działania właściwych organów krajowych i EBC.

W drugiej połowie 2016 roku wdrożono moduł zezwoleń w systemie zarządzania informacjami IMAS^[29]. System ten pozwolił usprawnić i zautomatyzować sekwencje czynności wykonywanych przez EBC i właściwe organy krajowe, co stanowi istotny krok w dążeniu do objęcia nim pełnego cyklu postępowania.

Wypracowanie stanowiska polityki nadzorczej

Nadzór Bankowy EBC wraz z właściwymi organami krajowymi dążą do harmonizacji procedur dotyczących zezwoleń

Mimo harmonizacji osiągniętej dzięki dyrektywie CRD IV, zaleceniom EUNB oraz standardom regulacyjnym nadal występują różnice między państwami członkowskimi w zakresie przepisów krajowych wdrażających CRD IV i praktyk nadzorczych związanych z postępowaniami dotyczącymi zezwoleń. Dlatego Nadzór Bankowy EBC stale działa na rzecz ich dalszej harmonizacji przez określanie – wraz z właściwymi organami krajowymi i odpowiednimi obszarami funkcjonalnymi EBC – stanowiska polityki nadzorczej, dążąc w ten sposób do wypracowania wspólnej praktyki w tym zakresie.

Po zatwierdzeniu w 2015 roku stanowiska w niektórych sprawach (reputacji, dyspozycyjności oraz łącznych kwalifikacji) opracowano kolejne, dotyczące stosowania wywiadów jako narzędzia do zbierania informacji w ramach oceny kompetencji i reputacji, w tym zalecanego sposobu prowadzenia wywiadów. Gdy Nadzór Bankowy EBC wyda swój przewodnik do oceny kompetencji i reputacji ^[30], wywiady takie staną się obowiązkowe w przypadku nominacji dyrektorów wykonawczych oraz prezesów zarządu w samodzielnych bankach istotnych oraz w bankach na najwyższym szczeblu grup. Opracowano również stanowiska w sprawie (a) oceny doświadczenia kandydata, (b) jednolitego stosowania zgód warunkowych i (c) ponownej oceny. Objęły one też ocenianie dodatkowych niewykonawczych stanowisk dyrektorskich oraz łączenia stanowisk dyrektora wykonawczego i prezesa zarządu.

Opracowano stanowisko polityki nadzorczej w sprawie nabywania znacznych pakietów akcji, skupione przede wszystkim na szczególnych podmiotach przejmujących oraz na zakresie, aspektach proceduralnych i formie decyzji podejmowanych przez EBC. Zaawansowane są również dodatkowe prace nad kryteriami oceny znacznych pakietów akcji; ich ukończenie powinno nastąpić w 2017 roku.

Aby pomóc w skutecznym wdrażaniu nowych stanowisk, Nadzór Bankowy EBC włożył wiele starań w przeszkolenie swoich pracowników w zakresie komunikacji z sektorem bankowym i ogółem społeczeństwa.

Jeśli chodzi o stanowisko dotyczące licencji, rozpoczęły się również prace nad określeniem zakresu, oceną kryteriów i aspektami proceduralnymi ich udzielania. Kolejnym projektem jest opracowanie wspólnego stanowiska europejskiego nadzoru bankowego w sprawie przyznawania licencji bankowych podmiotom z branży FinTech.

Zgłaszanie naruszeń, egzekucja i sankcje

Egzekucja i sankcje

Zgodnie z rozporządzeniem SSM i odnośnym rozporządzeniem ramowym podział uprawnień między EBC a właściwymi organami krajowymi w zakresie egzekwowania prawa i nakładania sankcji zależy od charakteru domniemanego naruszenia, osoby odpowiedzialnej i środków, które należy zastosować (zob. Raport roczny EBC z działalności nadzorczej 2014).

W 2016 roku liczba postępowań EBC dotyczących sankcji znacznie wzrosła

W początkowej fazie działalności europejskiego nadzoru bankowego skupiano się na zdobywaniu wiedzy na temat sytuacji ostrożnościowej nadzorowanych podmiotów (w 2015 roku wszczęto zaledwie cztery postępowania, z których dwa zakończono w tym samym roku). W 2016 roku EBC wszczął 41 postępowań dotyczących sankcji i jedno postępowanie egzekucyjne; dotyczyły one 36 nadzorowanych instytucji istotnych.

Wliczając dwa postępowania, które nie zakończyły się w 2015 roku, w 2016 EBC prowadził 44 postępowania, z których 42 dotyczyły sankcji, a dwa – środków egzekucyjnych (zob. tabela 6).

W sumie 30 z 42 postępowań dotyczących sankcji prowadzonych w 2016 roku odnosiło się do domniemanych naruszeń stosowanego bezpośrednio prawa unijnego (w tym rozporządzeń i decyzji EBC). Objęły one 26 nadzorowanych instytucji istotnych, a dotyczyły funduszy własnych, sprawozdawczości, ujawniania informacji, płynności oraz dużych ekspozycji. W 2016 roku dwa z tych postępowań zostały zamknięte, przede wszystkim z powodu braku podstaw prawnych do nałożenia sankcji w przedmiotowych przypadkach. Dochodzenie w sprawie pozostałych zgłoszonych naruszeń nadal trwa.

Spośród 42 postępowań dotyczących sankcji 12 odnosiło się do podejrzeń, że nadzorowane instytucje istotne lub osoby fizyczne naruszyły przepisy krajowe transponujące dyrektywę CRD IV. Chodziło o kwestie zarządzania wewnętrznego, tj. mechanizmy kontroli wewnętrznej, funkcje organu zarządzającego oraz wynagrodzenia. W 2016 roku trzy z tych postępowań umorzono z powodu bezzasadności. Ponadto EBC skierował do właściwych organów krajowych trzy wnioski o wszczęcie postępowania w sprawie nałożenia sankcji w ramach kompetencji krajowych.

Harmonijna współpraca między EBC a właściwymi organami krajowymi jest kluczowym elementem wykonywania przez EBC uprawnień do egzekwowania prawa i nakładania sankcji

Dwa spośród postępowań prowadzonych w 2016 roku dotyczyły podejrzenia o naruszenie przepisów krajowych dotyczących wynagrodzeń oraz niewykonania decyzji nadzorczej EBC. Jedno z nich zamknięto z powodu braku podstaw prawnych do nałożenia sankcji, natomiast drugie jeszcze się toczy.

Zestawienie postępowań prowadzonych przez EBC w zakresie egzekucji i sankcji w 2016 roku w podziale na charakter naruszenia przedstawiono na wykresie 5.

Gdy EBC ma podstawy, aby podejrzewać, że popełniono przestępstwo, zwraca się do odpowiedniego właściwego organu krajowego o zgłoszenie sprawy odpowiednim organom w celu przeprowadzenia dochodzenia i ewentualnego wszczęcia postępowania karnego zgodnie z prawem krajowym. W 2016 roku skierował jeden taki wniosek, a na koniec roku rozważał ten krok w czterech przypadkach.

Doświadczenia w zakresie zgłaszania naruszeń na mocy art. 23 rozporządzenia SSM

Do obowiązków EBC należy zapewnianie skutecznych mechanizmów umożliwiających wszystkim obywatelom informowanie o naruszeniu prawa UE (działanie znane jako „whistleblowing”). Dlatego wprowadził on mechanizm zgłaszania naruszeń, który obejmuje specjalną platformę internetową, dostępną na stronie Nadzoru Bankowego EBC.

W 2016 EBC otrzymał 100 zgłoszeń o naruszeniach, o 27% więcej niż w poprzednim roku. Najwięcej, bo aż 70, dotyczyło złamania przepisów unijnych, z czego 68 wchodziło w zakres zadań nadzorczych EBC (pozostałe dwa – w zakres kompetencji właściwych organów krajowych). Reszta zgłoszeń dotyczyła głównie zagadnień krajowych niezwiązanych z wymogami ostrożnościowymi (np. ochrony konsumentów), więc wykraczała poza zakres mechanizmu zgłaszania naruszeń.

Najczęściej zgłaszano przypadki związane z zarządzaniem wewnętrznym (76%) oraz niewłaściwym obliczeniem funduszy własnych i wymogów kapitałowych (18%). Szczegółowe dane przedstawia wykres 6. Kwestie związane z zarządzaniem wewnętrznym odnosiły się głównie do zarządzania ryzykiem i kontroli wewnętrznej oraz funkcjonowania organów zarządczych i wymogów w zakresie kompetencji i reputacji ich członków^[31].

Główne działania podjęte w odniesieniu do zgłoszonych naruszeń od listopada 2014:

• kontrole na miejscu (37% spraw),
• wnioski do nadzorowanej instytucji o przeprowadzenie wewnętrznego śledztwa/audytu lub przekazanie dokumentacji/wyjaśnień (31% spraw),
• wewnętrzna ocena na podstawie istniejącej dokumentacji (32% spraw).

Niektóre z otrzymanych zgłoszeń spowodowały lub mogą spowodować wszczęcie postępowania o nałożenie sankcji

Pięć zgłoszeń spowodowało – lub może jeszcze spowodować – wszczęcie postępowań przeciwko trzem nadzorowanym instytucjom.

SSM jako część europejskiej i światowej architektury nadzoru

Jednym z priorytetów Nadzoru Bankowego EBC jest współpraca na szczeblu europejskim i międzynarodowym. W związku z tym EBC wynegocjował już i podpisał ważne porozumienia z kilkoma innymi instytucjami, w tym Jednolitą Radą ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji oraz Europejskim Urzędem Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (ESMA). Trwają prace nad zawarciem porozumień z organami nadzoru, krajowymi organami nadzoru rynkowego i organami nadzoru z państw członkowskich UE spoza strefy euro. Europejski nadzór bankowy uczestniczy ponadto w pracach kolegiów organów nadzoru, które odgrywają ważną rolę dla nadzorowanych banków działających także w krajach spoza strefy euro.

W 2016 roku europejski nadzór bankowy nadal brał udział w pracach związanych z unijnymi przepisami o naprawie oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków. Oceniał plany naprawcze opracowane przez banki oraz opiniował plany restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji dla Jednolitej Rady ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji. EBC był też aktywny na forach europejskich i międzynarodowych opracowujących zasady zarządzania kryzysowego.

W ramach działań na rzecz wprowadzenia globalnych przepisów dla sektora bankowego EBC brał udział w pracach Bazylejskiego Komitetu ds. Nadzoru Bankowego jako członek ponad 30 jego grup, podgrup i zespołów zadaniowych. Nadzór Bankowy EBC miał również wkład w prace EUNB oraz otrzymał prawo udziału w posiedzeniach plenarnych Rady Stabilności Finansowej.

Współpraca europejska i międzynarodowa

Współpraca z innymi krajowymi i unijnymi organami nadzoru

W 2016 roku EBC zapoczątkował łącznie 24 procesy negocjacji w sprawie zawarcia porozumień o współpracy z organami nadzoru bankowego z krajów UE spoza strefy euro i państw trzecich oraz unijnymi organami nadzoru rynkowego. Cztery z tych porozumień zostały już podpisane.

Współpraca w obrębie Europejskiego Obszaru Gospodarczego

EBC prowadzi intensywny dialog z organami nadzoru z krajów UE.

Dąży do zawarcia własnych porozumień z dziewięcioma właściwymi organami krajowymi z państw UE spoza strefy euro, co przewidziano w art. 3 ust. 6 rozporządzenia SSM. Jako że współpraca i wymiana informacji między właściwymi organami w obrębie UE już trwa na zasadach określonych w dyrektywie CRD IV, w porozumieniach z europejskimi właściwymi organami krajowymi ustala się jedynie dodatkowe szczegóły.

W grudniu 2016 roku EBC zawarł porozumienie z organami nadzoru ze Szwecji, Norwegii, Danii i Finlandii w sprawie nadzorowania oddziałów uznanych za istotne na mocy dyrektywy CRD IV. Jego przedmiotem są sprawy związane z bieżącym nadzorem, np. udział w posiedzeniach kolegiów organów nadzoru, wymiana informacji i kontrole na miejscu^[32].

EBC prowadzi także rozmowy z krajowymi organami nadzoru rynkowego z UE w sprawie podpisania porozumienia opartego na wzorze opracowanym wcześniej przez EBC we współpracy z ESMA. Podpisał je już z jednym organem; trwają negocjacje z dwoma innymi.

EBC zawarł również porozumienia z EUNB i ESMA.

Współpraca z organami z państw trzecich

Z czasem porozumienia między właściwymi organami nadzoru ze strefy euro a państwami trzecimi zostaną zastąpione porozumieniami między EBC a tymi państwami

W dążeniu do ułatwienia bieżącego nadzoru EBC przystąpił, gdy było to możliwe, do porozumień, które właściwe organy krajowe z krajów strefy euro zawarły z organami nadzoru z państw trzecich przed powołaniem jednolitego mechanizmu nadzorczego. Z czasem porozumienia te będą stopniowo zastępowane porozumieniami, które EBC sam zawrze z organami z państw trzecich.

W 2016 roku EBC rozpoczął negocjacje w sprawie porozumień z dziesięcioma organami nadzoru z państw trzecich. Ich celem jest wzajemne ułatwienie realizacji zadań nadzorczych. Porozumienia mają obejmować m.in. wymianę informacji, współpracę przy bieżącym nadzorze i w sytuacjach nadzwyczajnych, kontrole na miejscu oraz kontrole modeli wewnętrznych.

W 2016 i na początku 2017 roku EBC zawarł porozumienia z dwoma organami nadzoru z państw trzecich: w sprawie nadzoru nad instytucjami kredytowymi i w sprawie wymiany informacji na temat instytucji o znaczeniu systemowym.

Kolegia organów nadzoru

Kolegia organów nadzoru odgrywają kluczową rolę w koordynacji nadzoru nad transgranicznymi grupami bankowymi

Kolegia organów nadzoru to stałe gremia koordynacyjne o elastycznym składzie, w których uczestniczą przedstawiciele właściwych organów zaangażowanych w nadzór nad transgranicznymi grupami bankowymi. Odgrywają ważną rolę wobec banków objętych jednolitym mechanizmem nadzorczym, które prowadzą działalność w krajach spoza strefy euro.

W 2016 roku EBC wzmacniał rolę kolegiów, aby – w myśl dyrektywy CRD IV – zwiększyć skuteczność europejskiego systemu wymiany informacji, wspólnych ocen ryzyka oraz wspólnych decyzji dotyczących wymogów kapitałowych i płynnościowych.

Jako organ sprawujący nadzór skonsolidowany Nadzór Bankowy EBC odpowiada za organizację i działanie 29 kolegiów. Zasiadają w nich przedstawiciele odpowiednich krajów unijnych, EUNB oraz – w roli obserwatorów – organów nadzorujących istotne oddziały i spółki zależne poszczególnych grup bankowych w państwach trzecich. Są to m.in. organy nadzoru zajmujące się światowymi rynkami bankowymi i finansowymi.

Aby zapewnić właściwe działanie poszczególnych kolegiów, wspólne zespoły nadzorcze wprowadziły odpowiednie procesy i procedury dla każdej instytucji istotnej, dla której EBC jest organem sprawującym nadzór skonsolidowany^[33].

Jako przyjmujący organ nadzoru nad instytucjami istotnymi ze strefy euro mającymi siedzibę w nieuczestniczącym państwie członkowskim UE (jest to siedem grup bankowych) Nadzór Bankowy EBC – przez odpowiednią reprezentację we wspólnych zespołach nadzorczych – brał czynny udział w pracach kolegiów zajmujących się transgranicznymi grupami bankowymi.

Jeśli chodzi o inne instytucje istotne ze strefy euro działające na skalę międzynarodową, w 2016 roku Nadzór Bankowy EBC pełnił funkcję organu sprawującego nadzór skonsolidowany wobec czterech grup bankowych, które mają siedzibę w uczestniczącym państwie członkowskim, ale istotną działalność transgraniczną prowadzą tylko poza UE. Jednocześnie Nadzór Bankowy EBC brał udział jako organ przyjmujący w pracach kolegiów zajmujących się pięcioma transgranicznymi grupami bankowymi z siedzibą w państwach trzecich, mających w strefie euro spółki zależne uznane za instytucje istotne.

Aktualna sytuacja w zakresie bliskiej współpracy

Państwa członkowskie UE, które nie wprowadziły euro, mogą uczestniczyć w jednolitym mechanizmie nadzorczym na zasadzie bliskiej współpracy. Jej podstawowe warunki są określone w art. 7 rozporządzenia SSM, natomiast sprawy proceduralne reguluje decyzja EBC/2014/5. W 2016 nie wpłynął żaden formalny wniosek o nawiązanie bliskiej współpracy.

Udział w pracach związanych z unijnymi przepisami o naprawie oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków

Unijne przepisy o naprawie oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji są ważnym elementem wzmacniania stabilności sektora bankowego w UE. Nadzór Bankowy EBC odgrywa w tym zakresie zasadniczą rolę. Jego zaangażowanie w tym obszarze zwiększyło się w 2016 roku, m.in. w związku z dalszymi przygotowaniami do uruchomienia jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji.

Zwiększa się udział Nadzoru Bankowego EBC w realizacji zadań związanych z unijnymi przepisami o naprawie oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji

Do kluczowych zadań Nadzoru Bankowego EBC na rzecz zwiększania odporności instytucji istotnych w okresach zwiększonych napięć należy ocena planów naprawczych. Tura składania planów naprawczych za rok 2015, których ocenę przeprowadzono w 2016, była etapem przejściowym. Gdy instytucje składały swoje plany do EBC, dyrektywa w sprawie naprawy oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków nie była jeszcze przetransponowana we wszystkich państwach członkowskich i nie wdrożono niektórych istotnych przepisów dotyczących sporządzania planów naprawczych. Celem Nadzoru Bankowego EBC było otrzymanie pierwszego zestawu planów naprawczych dla wszystkich instytucji oraz dopilnowanie, aby plany te w jak najkrótszym czasie spełniały minimalne wymogi określone w dyrektywie i odpowiednich rozporządzeniach delegowanych Komisji. W przypadku planów z poważnymi niedociągnięciami banki były zobowiązane dokonać korekty przed ich ponownym złożeniem.

Na podstawie tej oceny EBC przeprowadził analizę porównawczą, która ujawniła kluczowe obszary wymagające dopracowania m.in. w zakresie kompletności i jakości danych, wiarygodności propozycji naprawy, surowości zastosowanych scenariuszy oraz kalibracji wskaźników naprawy. Na tej podstawie z kolei sporządzono pisma z informacją zwrotną, które zostały wysłane do banków na koniec oceny. Plany naprawcze za 2016 rok wpłynęły we wrześniu i w grudniu; ich ocena jest w toku. Dzięki temu banki uzyskają wiarygodne propozycje działań naprawczych, które będą mogły wdrożyć, aby odzyskać odporność w czasach napięć.

Nadzór Bankowy EBC utrzymuje regularne kontakty z Jednolitą Radą ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji

W 2016 roku EBC i Jednolita Rada ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji zaczęły realizować dwustronne porozumienie określające zasady współpracy i wymiany informacji, które zostało podpisane pod koniec 2015 roku. Mówiąc ogólnie, EBC udostępniał Jednolitej Radzie plany naprawcze oraz inne informacje i dane na zasadach uzgodnionych w porozumieniu.

W 2016 roku Rada zasięgała opinii Nadzoru Bankowego EBC w sprawie projektów planów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji niektórych instytucji istotnych. EBC dokonywał oceny tych planów i przekazywał Radzie swoje spostrzeżenia. Owocne rozmowy i cenna wymiana informacji odbywały się również w związku z powierzonym Jednolitej Radzie zadaniem określenia minimalnego wymogu w zakresie funduszy własnych i zobowiązań kwalifikowanych.

Przedstawiciel EBC uczestniczył w posiedzeniach Jednolitej Rady, zaś jej przewodnicząca została zaproszona na część posiedzeń Rady ds. Nadzoru, co służyło wzmocnieniu dialogu na wysokim szczeblu między oboma organami. Zacieśnienie współpracy na poziomie technicznym umożliwił także konstruktywny udział pracowników EBC w pracach komitetów Jednolitej Rady i vice versa, równolegle z kontaktami między wspólnymi zespołami nadzorczymi a wewnętrznymi zespołami ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji zajmującymi się poszczególnymi bankami. Pod koniec roku EBC wprowadził zmianę techniczną w swoich systemach, dzięki której pracownicy i członkowie Jednolitej Rady otrzymali bezpośredni dostęp do systemu informatycznego i danych przechowywanych na platformie nadzorczej, zgodnie z postanowieniami porozumienia, w miejsce dotychczasowej praktyki osobistego przekazywania informacji. Zmiana ta zwiększa skuteczność wymiany informacji i minimalizuje obciążenie banków w zakresie sprawozdawczości.

Nadzór Bankowy EBC brał udział w różnych inicjatywach regulacyjnych

W 2016 Nadzór Bankowy EBC działał na forach europejskich i międzynarodowych kształtujących politykę związaną z zarządzaniem kryzysowym. Na przykład miał wkład w prace nad wnioskiem ustawodawczym Komisji Europejskiej opublikowanym w listopadzie 2016, dotyczącym m.in. zmiany przepisów o minimalnym wymogu w zakresie funduszy własnych i zobowiązań kwalifikowanych oraz hierarchii wierzycieli w dyrektywie w sprawie naprawy oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków. Ponadto EBC uczestniczył w obradach komitetów EUNB i Jednolitej Rady ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji odpowiedzialnych za opracowanie standardów regulacyjnych dotyczących zapobiegania kryzysom i zarządzania kryzysowego.

Oprócz tego w czwartym kwartale 2016 roku EBC brał udział w projekcie z udziałem kierownictwa odpowiednich organów z Wielkiej Brytanii, USA i unii bankowej mającym na celu zacieśnienie współpracy między krajami na wypadek upadłości dużego banku transgranicznego, stanowiącym kontynuację prac przeprowadzonych przez organy międzynarodowe.

Zespół oceniający EUNB

Nadzór Bankowy EBC czynnie uczestniczył w pracach zespołu oceniającego EUNB, do którego zadań należy porównywanie podobnych organów w celu zwiększania spójności wyników nadzoru.

W 2016 roku zespół oceniający przeprowadził taki przegląd w odniesieniu do wykonawczych standardów technicznych dotyczących wymogów w zakresie sprawozdawczości nadzorczej (rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 680/2014 z dnia 16 kwietnia 2014 r.).

Przegląd ten miał na celu ocenę praktyk nadzorczych właściwych organów w odniesieniu do obowiązków instytucji w zakresie sprawozdawczości nadzorczej. Objął wprowadzone procesy, np. procedury i systemy informatyczne służące do zbierania danych i kontrolowania ich jakości, aktualizowania zasad sprawozdawczych oraz stosowania narzędzia pytań i odpowiedzi opracowanego przez EUNB, a także sprawy z zakresu zarządzania wewnętrznego.

Przegląd wykazał, że we wszystkich badanych obszarach EBC ma wprowadzone kompletne procesy.

Programy oceny sektora finansowego przez MFW

Prowadzone przez MFW programy oceny sektora finansowego to kompleksowe i pogłębione oceny sektora finansowego danego kraju. Obejmują one: (a) rozpoznanie głównych słabości i ocenę odporności sektora finansowego, (b) ocenę polityki danego kraju w zakresie stabilności finansowej, a także jego przepisów i praktyk nadzorczych, oraz (c) ocenę sieci bezpieczeństwa finansowego oraz zdolności systemu finansowego do opanowania i przezwyciężenia kryzysu finansowego^[34].

EBC intensywnie uczestniczy w realizacji programów oceny sektora finansowego przez MFW w krajach strefy euro

Programy oceny sektora finansowego przez MFW mają zasięg krajowy, więc ich realizacją kierują organy krajowe. Niemniej oprócz odpowiednich organów krajowych w monitoringu przeprowadzanym w krajach strefy euro intensywnie uczestniczy także EBC, z racji swoich obowiązków w zakresie mikroostrożnościowego nadzoru bankowego i polityki makroostrożnościowej.

W 2016 roku MFW ukończył realizację programów w Finlandii, Holandii, Irlandii i Niemczech, a rozpoczął – w Hiszpanii i Luksemburgu (ich realizacja ma się zakończyć w 2017). Na dalszą część bieżącego roku zaplanowane jest rozpoczęcie programów w Belgii, Francji i Włoszech; ich zakończenie nastąpi prawdopodobnie w 2018.

Ze względu na charakter tych programów większość wyników i zaleceń będzie nadal kierowana do odpowiednich organów krajowych. Niemniej w związku z nową architekturą nadzoru bankowego w strefie euro zalecenia związane z funkcjonowaniem jednolitego mechanizmu nadzorczego mogą być kierowane do EBC jako właściwego adresata z prawnego punktu widzenia. Na przyszłość zalecenia te – aby monitoring i doradztwo MFW były w dalszym ciągu skuteczne i istotne – będą musiały w pełni uwzględniać zasady kształtowania prawa oraz rozkład kompetencji w poszczególnych państwach członkowskich, strefie euro i UE.

Wkład w prace nad europejskimi i międzynarodowymi ramami regulacyjnymi

Wkład w proces bazylejski

W styczniu 2016 grupa prezesów banków centralnych i szefów organów nadzoru, stanowiąca organ monitorujący Bazylejskiego Komitetu ds. Nadzoru Bankowego, zatwierdziła gruntowny przegląd standardu dotyczącego ryzyka rynkowego. Poza tym określiła program prac Komitetu na 2016 rok, w tym uzgodniła, że w ramach finalizowania pakietu Bazylea III Komitet ukończy prace nad ograniczeniem nadmiernej zmienności aktywów ważonych ryzykiem przez zrewidowanie odnośnych zasad oraz sposobu kalibracji wskaźnika dźwigni finansowej. Nadzór Bankowy EBC był czynnie zaangażowany w prace strategiczne i ilościowe analizy wpływu w obu tych obszarach.

Reformy w ramach Bazylei III nie zostały jeszcze zakończone

W styczniu 2017 wspomniana grupa z zadowoleniem przyjęła postępy prac Komitetu Bazylejskiego nad ukończeniem pokryzysowych reform regulacyjnych. Zauważyła jednak przy tym, że na ukończenie propozycji reform potrzeba więcej czasu i dopiero wtedy będzie można je ocenić. Prace powinny dobiec końca w najbliższej przyszłości.

Ogólnie rzecz biorąc, Nadzór Bankowy EBC uczestniczy w ponad 30 grupach, podgrupach i zespołach zadaniowych Komitetu Bazylejskiego. Oprócz zrewidowanych zasad odnoszących się do ryzyka rynkowego reformy uzgodnione w 2016 dotyczą: podejścia do ryzyka stopy procentowej dotyczącego portfela bankowego, poprawy zasad sekurytyzacji oraz standardu dotyczącego ujmowania pod kątem kapitału regulacyjnego inwestycji banków zaliczanych do całkowitej zdolności do pokrycia strat. Komitet ogłosił też konsultacje społeczne na temat podejścia regulacyjnego do rezerw księgowych oraz wymogów informacyjnych w ramach filaru III.

Wkład w prace EUNB

Na szczeblu unijnym Nadzór Bankowy EBC i EUNB prowadziły razem dalsze prace nad wspólnym zadaniem, jakim jest ujednolicenie norm ostrożnościowych dla instytucji finansowych, mające kluczowe znaczenie dla zapewnienia spójności nadzoru w europejskim sektorze bankowym.

W 2016 roku przedstawiciele Nadzoru Bankowego EBC uczestniczyli w pracach ponad 35 struktur EUNB (stałych komitetów i podgrup) oraz głównego komitetu, czyli Rady Organów Nadzoru EUNB, w którym Nadzór Bankowy EBC ma miejsce jako członek bez prawa głosu.

Nadzór Bankowy EBC jest aktywny we wszystkich grupach roboczych, do których należy. Na przykład w 2016 roku ściśle współpracował z EUNB przy opracowywaniu i wdrażaniu działań mających pogłębić zbieżność procesów przeglądu i oceny nadzorczej (SREP) oraz środków nadzorczych w ramach filaru II. W szczególności czynnie uczestniczył w opracowaniu wytycznych na temat procesu SREP (wytyczne EUNB 2014/13), ryzyka stopy procentowej dotyczącego portfela bankowego (wytyczne EUNB 2015/08) i opinii EUNB wydanej 16 grudnia 2015 w sprawie interakcji między filarem I, filarem II i wymogiem połączonego bufora a ograniczeniami w wypłacie z zysku, jak również w opracowaniu wspólnego unijnego podejścia do zaleceń kapitałowych w ramach filaru II. Współpraca dotyczyła również przygotowywania rocznego raportu EUNB na temat zbieżności nadzoru.

Nadzór Bankowy EBC blisko współpracował z EUNB także przy opracowaniu rozwiązań regulacyjnych będących częścią przeglądu metody ratingów wewnętrznych ^[35]. EBC współprzewodniczy grupie zadaniowej EUNB ds. walidacji modeli, która ma pomagać EUNB w wykonywaniu zadań regulacyjnych dotyczących ryzyka kredytowego, ze szczególnym naciskiem na ratingi wewnętrzne.

W związku z tym EBC był w bliskim kontakcie z EUNB i wieloma innymi właściwymi organami krajowymi podczas opracowywania różnych rozwiązań regulacyjnych, które zaplanowano jako rezultat prac EUNB nad rozpoznaniem głównych czynników zmienności we wdrażaniu modeli wewnętrznych. Rozwiązania te mają postać regulacyjnych standardów technicznych lub wytycznych. Będą kolejno wprowadzane w następnych latach.

W odniesieniu do wskaźnika dźwigni finansowej Nadzór Bankowy EBC był ściśle zaangażowany w prace przygotowawcze EUNB nad raportem zawierającym zalecenia dotyczące kalibracji tego wskaźnika dla instytucji w UE (opublikowanym w sierpniu 2016)^[36]. W szczególności wspomagał EUNB przez koordynowanie analiz ilościowych leżących u podstaw raportu. Raport powstał na podstawie rozporządzenia CRR i stanowi ważny element wprowadzania przez Komisję Europejską wskaźnika dźwigni finansowej do minimalnych wymogów filaru I.

Wdrażanie opcji i swobód uznania przewidzianych w pakiecie CRR/CRD IV

W 2015 roku EBC rozpoczął projekt ujednolicenia opcji i swobód uznania przewidzianych w rozporządzeniu CRR, dyrektywie CRD IV i rozporządzeniu delegowanym Komisji (UE) 2015/61^[37], które zapewniają organom nadzoru lub krajowym ustawodawcom pewien margines swobody we wdrażaniu odpowiednich przepisów prawa UE.

W 2016 Nadzór Bankowy EBC ukończył realizację projektu dotyczącego opcji i swobód uznania w odniesieniu do instytucji istotnych

W 2016 roku, po dwóch rundach konsultacji społecznych, EBC zakończył projekt dotyczący opcji i swobód ^[38]. W związku z tym uchwalił rozporządzenie i wydał przewodnik w celu ujednolicenia stosowania wszystkich opcji i swobód w sprawach należących bezpośrednio do kompetencji EBC ^[39]. Wdrożenie rozporządzenia i przewodnika pozwala na jednolite stosowanie ponad 130 opcji i swobód dotyczących nadzoru i znacznie przyczynia się do zmniejszania rozbieżności regulacyjnych w strefie euro. Banki istotne mogą działać w uczestniczących państwach członkowskich na jednolitych zasadach i podlegają ocenie nadzorczej prowadzonej według spójnych kryteriów.

W 2016 roku Nadzór Bankowy EBC rozszerzył projekt dotyczący opcji i swobód na instytucje mniej istotne

EBC w ścisłej współpracy z właściwymi organami krajowymi rozszerzył projekt dotyczący opcji i swobód na nadzór nad instytucjami mniej istotnymi. Celem jest zapewnienie równych warunków działania i spójnego stosowania wysokich standardów nadzoru całej w strefie euro, z pełnym uwzględnieniem zasady proporcjonalności. Projekt wytycznych i zalecenie dla właściwych organów krajowych były przedmiotem konsultacji społecznych, które trwały od 3 listopada 2016 do 5 stycznia 2017. Oczekuje się, że oba akty, po uwzględnieniu wyników konsultacji, zostaną uchwalone późną wiosną 2017 roku.

Mimo dużych starań podejmowanych przez Nadzór Bankowy EBC w celu ujednolicenia przepisów nadal występują różnice między krajami. Dzieje się tak dlatego, że część uregulowań prawnych ma postać dyrektyw unijnych, które wymagają transpozycji do prawa krajowego. Transpozycje różnią się w zależności od kraju, co w niektórych przypadkach prowadzi do fragmentacji ram regulacyjnych. Europejski nadzór bankowy staje się przez to mniej skuteczny i bardziej kosztowny. Do zmniejszenia występujących jeszcze różnic regulacyjnych, które są nieuzasadnione z punktu widzenia nadzoru ostrożnościowego, potrzeba więc działań legislacyjnych. Dotyczy to także tych opcji i swobód uznania, nad którymi kontrolę mają wyłącznie prawodawcy.

Wkład w prace Rady Stabilności Finansowej

W 2016 Nadzór Bankowy EBC nadal uczestniczył w pracach Rady Stabilności Finansowej (FSB), zwłaszcza w obszarach zarządzania kryzysowego (za pośrednictwem grupy sterującej FSB ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji) oraz zarządzania wewnętrznego, ryzyka związanego ze sposobem działania i wynagrodzeń (za pośrednictwem odpowiednich jednostek FSB).

Nadzór Bankowy EBC uczestniczy w posiedzeniach plenarnych FSB

Na posiedzeniu plenarnym, które odbyło się 21 lipca 2016 w Chengdu, FSB podjęła decyzję ^[40] o zmianie swoich zasad proceduralnych, aby umożliwić udział przedstawiciela Nadzoru Bankowego EBC w  posiedzeniach plenarnych FSB. Wiceprzewodnicząca Rady ds. Nadzoru została tym samym przedstawicielem Nadzoru Bankowego EBC na szczeblu decyzyjnym FSB.

Nadzór Bankowy EBC zamierza zwiększyć swój udział w pracach FSB w związku ze zmianami jej agendy, jakich można się spodziewać, gdy przewodnictwo w grupie G20 obejmą Niemcy. Nacisk zostanie przeniesiony z dokończenia opracowywania pokryzysowych reform finansowych na ich pełne, szybkie i spójne wdrożenie.

Organizacja Nadzoru Bankowego EBC

W 2016 roku Rada ds. Nadzoru i Rada Prezesów podjęły ok. 1800 decyzji w trybie zatwierdzenia przy braku sprzeciwu. Tak jak rok wcześniej większość z nich dotyczyła oceny kompetencji i reputacji kadry zarządzającej banków. Ze względu na dużą liczbę decyzji EBC podjął działania na rzecz dalszego usprawnienia procesu decyzyjnego, z których najważniejsze było opracowanie zasad przyjmowania pewnych rodzajów decyzji nadzorczych w trybie delegacji.

Wyzwaniem dla europejskiego nadzoru bankowego jest fragmentacja prawa w strefie euro

Czynnikiem utrudniającym podejmowanie decyzji jest to, że państwa członkowskie wprowadziły przepisy dyrektywy CDR IV do swojego prawa w sposób niejednolity. Prowadzi to do fragmentacji prawa, która stanowi przeszkodę w dążeniu nadzoru do zapewnienia bankom równych warunków działania. Zwiększa ona także biurokrację i powoduje wzrost kosztów, gdyż wymaga od EBC zapoznania się z 19 różnymi krajowymi systemami prawnymi. Fragmentację prawa dodatkowo zwiększa to, że niektóre państwa przekształcają także niewiążące praktyki nadzorcze w wiążące akty prawne. Poza tym w niektórych przypadkach akty krajowe stanowiące transpozycję dyrektywy CRD IV i inne regulacje krajowe, które idą dalej niż przepisy unijne, wywołały debatę na temat dokładnego zakresu uprawnień nadzorczych EBC. W 2016 roku EBC w ścisłej współpracy z Komisją Europejską sprecyzował podział kompetencji między sobą a właściwymi organami krajowymi i wskazał, w jakich przypadkach wykonanie uprawnień nadzorczych wynikających z prawa krajowego leży bezpośrednio w jego gestii.

Rozliczanie się z odpowiedzialności

Nadzór Bankowy EBC utrzymywał bliski kontakt z Parlamentem Europejskim i Radą UE

Niniejszy raport roczny jest jedną z głównych form rozliczania się Nadzoru Bankowego EBC z odpowiedzialności, jakie przewidziano w rozporządzeniu SSM. Rozporządzenie to stanowi, że nałożeniu na EBC zadań nadzorczych powinno dla równowagi towarzyszyć wprowadzenie odpowiednich wymagań w zakresie przejrzystości i rozliczania się z odpowiedzialności. Jednym z priorytetów EBC na rok 2016 było utrzymywanie i rozwijanie zasad odpowiedzialności demokratycznej (ustanowionych na podstawie porozumienia międzyinstytucjonalnego między Parlamentem Europejskim a EBC oraz protokołu ustaleń między Radą UE a EBC).

Jeśli chodzi o relacje z Parlamentem Europejskim, w 2016 roku przewodnicząca Rady ds. Nadzoru zaprezentowała Komisji Gospodarczej i Monetarnej Parlamentu raport roczny EBC z realizacji zadań nadzorczych za rok 2015 (22 marca), a także wystąpiła przed tą komisją na dwóch zwyczajnych wysłuchaniach publicznych (13 czerwca i 9 listopada) i trzech doraźnych wymianach poglądów (22 marca, 13 lipca i 9 listopada). Wśród omawianych spraw znalazły się kredyty zagrożone, proces SREP i dossier ustawodawcze w dziedzinie nadzoru bankowego.

Przez cały rok 2016 EBC opublikował na swojej stronie internetowej 34 odpowiedzi na interpelacje poselskie na temat nadzoru. Dotyczyły one ram prawnych oraz zasad stosowanych przez EBC w odniesieniu do rozmaitych kwestii związanych z nadzorem, m.in. testu warunków skrajnych przeprowadzonego w 2016 roku przez EUNB, czynności nadzorczych EBC, procesu SREP oraz kredytów zagrożonych.

Ponadto zgodnie z porozumieniem międzyinstytucjonalnym EBC przekazywał Parlamentowi Europejskiemu protokoły z posiedzeń Rady ds. Nadzoru. W 2016 roku wprowadzono nową formę tych protokołów, dzięki czemu dają one lepszy obraz omawianych kwestii. Zmianę tę Parlament przyjął z zadowoleniem.

Jeśli chodzi o relacje z Radą UE, w 2016 roku przewodnicząca Rady ds. Nadzoru wzięła udział w dwóch posiedzeniach Eurogrupy odbywających się w składzie pokrywającym się z unią bankową: 22 kwietnia przedstawiła raport roczny EBC z realizacji zadań nadzorczych za rok 2015, a 9 listopada uczestniczyła w wymianie poglądów na temat m.in. testu warunków skrajnych EUNB, procesu SREP na rok 2016, kredytów zagrożonych oraz ujednolicenia opcji i swobód uznania przewidzianych w pakiecie CRR/CRD IV.

W ramach obowiązków sprawozdawczych określonych w rozporządzeniu SSM przedstawiciele EBC zaangażowani w nadzór bankowy uczestniczyli w wymianach poglądów z parlamentami krajowymi.

Relacje z Europejskim Trybunałem Obrachunkowym

Na mocy art. 20 ust. 7 rozporządzenia SSM Europejski Trybunał Obrachunkowy przeprowadził badanie „operacyjnej skuteczności zarządzania EBC”; pracom tym towarzyszyła intensywna wymiana informacji między Trybunałem a Nadzorem Bankowym EBC. W listopadzie 2016 Trybunał wydał pierwsze sprawozdanie specjalne pt. „Jednolity Mechanizm Nadzorczy – dobry początek, lecz konieczne są dalsze usprawnienia”. Skupił się w nim na operacyjnej skuteczności zarządzania w dziedzinie nadzoru bankowego i odnotował osiągnięcia EBC w zakresie budowania nadzoru europejskiego. Niemniej sprawozdanie zawiera też 13 zaleceń, do których EBC wstępnie się ustosunkował w samym sprawozdaniu i nad którymi obecnie pracuje. Najważniejsze zalecenia Trybunału dotyczyły czterech obszarów: (a) zarządzania (w tym usprawnienia procesu decyzyjnego w dziedzinie nadzoru); (b) rozliczalności (w tym opracowania i przekazania do wiadomości publicznej formalnych ram wykonania zadań); (c) wspólnych zespołów nadzorczych (w tym zapewnienia pełnego i proporcjonalnego uczestnictwa organów krajowych w pracach zespołów); (d) nadzoru na miejscu (w tym zwiększenia obecności pracowników EBC podczas inspekcji).

Proces decyzyjny

Rada ds. Nadzoru i Komitet Sterujący

W 2016 roku zwołano łącznie 28 posiedzeń Rady ds. Nadzoru, z których 24 odbyły się we Frankfurcie nad Menem, a cztery przeprowadzono w formie telekonferencji. Na tych posiedzeniach Rada omawiała rozmaite kwestie, dotyczące zarówno poszczególnych banków, jak i ogólnej polityki. Większość decyzji Rada ds. Nadzoru podjęła w trybie pisemnym^[41]. Podobnie jak w 2015 roku dotyczyły one przede wszystkim oceny kompetencji i reputacji kadry zarządzającej banków.

Bardzo duża liczba decyzji dotyczyła konkretnych banków (zob. rysunek 7) i została przyjęta w trybie niezgłoszenia sprzeciwu. Zgodnie z tą dwuetapową procedurą projekty decyzji są najpierw przekazywane do zatwierdzenia Radzie ds. Nadzoru. Następnie ostateczne wersje projektów są przedkładane Radzie Prezesów i jeśli ta nie zgłosi sprzeciwu, decyzje uznaje się za uchwalone.

Trzydzieści osiem ze 126 grup bankowych nadzorowanych bezpośrednio przez EBC w 2016 roku chciało otrzymywać oficjalne decyzje EBC w języku urzędowym UE innym niż angielski.

Oprócz decyzji w sprawie konkretnych banków Rada ds. Nadzoru podjęła kilka decyzji w kwestiach przekrojowych, przede wszystkim dotyczących stosowania wspólnych metod i zasad w konkretnych dziedzinach nadzoru. Niektóre z tych decyzji zostały wydane przez jednostki tymczasowe działające na zlecenie Rady ds. Nadzoru. W skład tych jednostek wchodzili członkowie wyższego kierownictwa EBC i właściwych organów krajowych. Przeprowadziły one prace przygotowawcze związane z metodologią procesu SREP oraz ujednoliceniem podejścia nadzorczego do instytucji o wysokim wskaźniku kredytów zagrożonych. Rada ds. Nadzoru ukończyła także prace nad korzystaniem z opcji i swobód uznania przewidzianych w prawie unijnym. W sierpniu 2016 wydano w związku z tym addendum do przewodnika EBC w sprawie stosowania opcji i swobód uznania przewidzianych w prawie unijnym.

Rada ds. Nadzoru

Pierwszy rząd (od lewej): Mathias Dewatripont, Elisa Ferreira, Tatiana Dubinova (w zastępstwie Vladimíra Dvořáčka), Julie Dickson, Anneli Tuominen, Danièle Nouy, Sabine Lautenschläger, Jeļena Ļebedeva (w zastępstwie Pētersa Putniņša), Cyril Roux, Alexander Demarco

Środkowy rząd (od lewej): Raimund Röseler (w zastępstwie Felixa Hufelda), Ignazio Angeloni, Luc Coene, Zoja Razmusa, Norbert Goffinet, Claude Simon, Marko Bošnjak, Fernando Restoy Lozano

Ostatni rząd (od lewej): Helmut Ettl, Jouni Timonen, Andreas Dombret, Fabio Panetta, Andreas Ittner, Karol Gabarretta, Andres Kurgpõld (w zastępstwie Kilvara Kesslera), Vytautas Valvonis (w zastępstwie Ingridy Šimonytė), Yiangos Demetriou, Ilias Plaskovitis, Jan Sijbrand, Robert Ophèle

W 2016 roku EBC jeszcze bardziej usprawnił proces decyzyjny

W 2016 roku EBC podjął działania w celu dalszego usprawnienia swojego procesu decyzyjnego. Nie tylko ujednolicił niektóre części dokumentacji i objął powiązane decyzje jedną procedurą pisemną, lecz także opracował zasady podejmowania określonych rodzajów decyzji w trybie delegacji. Dzięki temu większość decyzji w dwóch obszarach – oceny wymogów w zakresie kompetencji i reputacji oraz zmieniania oceny istotności nadzorowanych podmiotów – zostanie w 2017 roku scedowana na kierowników wyższego szczebla w Nadzorze Bankowym EBC. Dąży się w ten sposób do delegowania na dużą skalę rutynowych decyzji o niskim stopniu uznaniowości. Delegacja uprawnień decyzyjnych znacznie usprawni proces podejmowania decyzji nadzorczych. Pozwoli także Radzie ds. Nadzoru i Radzie Prezesów skupić się na kwestiach o poważniejszych skutkach oraz decyzjach wymagających głębszej analizy.

Komitet Sterujący, w którego skład wchodzi ośmiu członków Rady ds. Nadzoru, wspiera działania Rady i organizuje jej posiedzenia^[42]. W 2016 roku odbyło się 18 posiedzeń, wszystkie we Frankfurcie nad Menem. W kwietniu nastąpiła kolejna rotacja pięciu przedstawicieli właściwych organów krajowych po upływie rocznej kadencji.

Poza tym odbyło się 15 posiedzeń Komitetu Sterującego w rozszerzonym składzie, czyli z udziałem przedstawicieli wyższego szczebla z wszystkich 19 właściwych organów krajowych. Dziesięć z tych posiedzeń miało miejsce we Frankfurcie nad Menem, a pięć przeprowadzono w formie telekonferencji. Ich tematem była organizacja testu warunków skrajnych w 2016 roku.

Działalność Administracyjnej Rady Odwoławczej

W 2016 roku Administracyjna Rada Odwoławcza^[43] otrzymała osiem wniosków o przegląd administracyjny decyzji nadzorczych EBC (zob. wykres 8).

W większości przypadków po wydaniu opinii przez Radę Odwoławczą nie doszło do zaskarżenia decyzji przed sądem. Tym samym jej działania pozwoliły zmniejszyć koszty odwołań od decyzji nadzorczych ponoszone przez wszystkich zainteresowanych. Taka „ekonomia procesowa” była jednym z głównych powodów utworzenia Administracyjnej Rady Odwoławczej przez prawodawców unijnych^[44].

Badane zagadnienia i istotne kwestie

Wnioski składane do Administracyjnej Rady Odwoławczej dotyczyły rozmaitych zagadnień i różnych rodzajów decyzji nadzorczych: ładu korporacyjnego, przestrzegania wymogów nadzorczych oraz cofania licencji.

W 2016 roku przegląd decyzji EBC skupiał się głównie na ich zgodności z przepisami proceduralnymi, w tym wymogami sprawiedliwości proceduralnej, rzetelności przedstawienia faktów, wystarczającego umotywowania przesłanek oraz poszanowania zasady proporcjonalności. Rada Odwoławcza badała poza tym współpracę EBC z właściwymi organami nadzoru, która obejmowała czasem także banki spoza SSM (wchodzące w skład istotnej grupy nadzorowanej bezpośrednio przez EBC).

Utrudnieniem w prowadzeniu przeglądów decyzji EBC była zwłaszcza fragmentacja prawa (różnice we wdrożeniu przepisów unijnych w prawie krajowym) oraz wciąż szeroki zakres krajowych swobód uznania.

W 2016 roku w dwóch przypadkach Rada Odwoławcza przeprowadziła przesłuchania ustne. Dają one wnioskodawcom i EBC możliwość przedstawienia swoich argumentów i stały się ważnym elementem procesu odwoławczego.

Pracownicy Nadzoru Bankowego EBC

Wkrótce po tym, jak 4 listopada 2014 zaczął działać SSM, stało się jasne, że do wykonywania wielu jego kluczowych zadań będzie potrzeba więcej zasobów, niż początkowo przewidziano. W związku z tym we wrześniu 2015 Rada Prezesów EBC podjęła decyzję o stopniowym zwiększaniu liczby pracowników w latach 2016 i 2017.

Na rok 2016 zatwierdzono 160 dodatkowych stanowisk (stałych i na czas określony) w obszarach funkcjonalnych związanych z nadzorem. Nabór prowadzono w sposób przejrzysty, w trybie konkursowym, poczynając od stanowisk kierowniczych i doradczych, a kończąc na niższych szczeblach. Selekcja kandydatów była ukierunkowana na wyłonienie osób najbardziej kompetentnych, efektywnych i rzetelnych. Zgodnie ze standardową procedurą naboru stosowaną w EBC wszyscy kandydaci musieli wykazać się nie tylko solidnym przygotowaniem merytorycznym, lecz także kompetencjami behawioralnymi i umiejętnościami kierowniczymi odpowiednimi do stanowiska. Wykres 9 przedstawia podział zatwierdzonych stanowisk między pięć obszarów funkcjonalnych EBC zajmujących się nadzorem bankowym, według stanu na 31 grudnia 2016.

Do końca 2016 roku zakończyła się lub była bliska zakończenia rekrutacja na ok. 97% zatwierdzonych stanowisk.

Na rysunku 8 przedstawiono dane dotyczące reprezentacji obu płci.

We wrześniu 2015 Rada Prezesów zatwierdziła także wstępnie dodatkowe etaty dla nadzoru bankowego na rok 2017 i zaleciła EBC przedstawienie w 2016 sprawozdania w celu weryfikacji faktycznych potrzeb na podstawie wniosków z pierwszych 18 miesięcy działania SSM i oczekiwanego wzrostu zatrudnienia. Sprawozdanie zostało sporządzone pod kierownictwem przewodniczącej i wiceprzewodniczącej Rady ds. Nadzoru. Na jego podstawie w grudniu 2016 Rada Prezesów zatwierdziła na rok 2017 utworzenie 141,5 nowego stanowiska (w etatach przeliczeniowych) na czas nieokreślony lub określony, biorąc pod uwagę: (a) nowe potrzeby wynikające ze wzrostu liczby zadań od roku 2015 (zwłaszcza wskutek zwiększenia się liczby instytucji istotnych objętych nadzorem oraz ustanowienia nowych ram zarządzania kryzysowego w UE), (b) konieczność dania właściwym organom krajowym czasu na wywiązanie się ze zobowiązań w zakresie obsady wspólnych zespołów nadzorczych oraz (c) zasoby zaoszczędzone przez EBC (np. dzięki wykorzystaniu synergii w nadzorze nad podmiotami nadzorowanymi przez SSM, które należą do tej samej grupy spoza SSM).

Stosowanie w praktyce kodeksu postępowania

Artykuł 19 ust. 3 rozporządzenia SSM nakłada na EBC obowiązek stosowania kodeksu postępowania dla personelu i kierownictwa EBC zaangażowanych w nadzór bankowy, regulującego w szczególności kwestie konfliktu interesów. Odpowiednie przepisy są zawarte w zasadach etyki zawodowej EBC; nad ich stosowaniem w praktyce czuwa Biuro ds. Zgodności i Ładu Wewnętrznego, które udziela wszystkim pracownikom EBC porad w kwestiach etyki.

W 2015 roku Biuro otrzymało od pracowników EBC ponad 1500 pytań o różne sprawy. Jedna trzecia z nich pochodziła od pracowników nadzoru bankowego, a dotyczyła m.in. prywatnych transakcji finansowych, ograniczeń w podejmowaniu pracy po okresie zatrudnienia w EBC, prezentów i wydatków reprezentacyjnych oraz innych kwestii mogących rodzić konflikt interesów (zob.  wykres 10). Kilka przypadków Biuro uznało za niezgodne z zasadami etyki zawodowej; jedna trzecia z nich odnosiła się do pracowników i członków kierownictwa uczestniczących w nadzorze bankowym. Żadnego przypadku nie uznano za celowe lub poważne naruszenie zasad.

Wobec żadnego z pracowników i członków kierownictwa nadzoru bankowego, którzy zrezygnowali z pracy w 2016 roku, nie było konieczne zastosowanie przejściowego zakazu zajmowania określonych stanowisk, przewidzianego w zasadach etycznych.

W ramach budowania odpowiedniej kultury organizacyjnej i etycznej w całym SSM właściwe organy krajowe informowały EBC o środkach, jakie podejmowały w celu wdrożenia i egzekwowania wytycznych EBC określających wspólne zasady etyki dla EBC i właściwych organów krajowych. W działaniach tych pomagała specjalna grupa zadaniowa ds. etyki, która w dalszym ciągu wspierała w tym zakresie Radę Prezesów.

Komitet ds. Etyki udziela członkom organów decyzyjnych EBC porad w sprawach związanych z etyką zawodową. W 2016 roku wydał osiem opinii związanych z SSM. Zalecił np. przedłużenie o sześć miesięcy zakazu zajmowania określonych stanowisk, jaki wcześniej wydano wobec jednego z członków Rady ds. Nadzoru, po rezygnacji jego współmałżonka z niewykonawczego stanowiska w zarządzie jednego z nadzorowanych banków. Zalecenie to wydano z ostrożności i aby nie powstało wrażenie, że może dojść do konfliktu interesów. Poza tym członkowie Rady ds. Nadzoru i inne osoby uczestniczące w jej posiedzeniach powiadomiły Komitet o podjęciu po okresie zatrudnienia pracy zarobkowej w organizacjach publicznych lub międzynarodowych bądź w firmach spoza sektora finansowego. Żaden z tych przypadków nie został uznany za problematyczny. Komitet ds. Etyki przedstawił też swoją opinię w kwestii poziomu wynagrodzenia należnego byłemu członkowi Rady ds. Nadzoru w okresie zakazu konkurencji.

Stosowanie zasady rozdziału zadań związanych z polityką pieniężną od zadań nadzorczych

W 2016 zasada rozdziału zadań związanych z polityką pieniężną od zadań nadzorczych była stosowana głównie w odniesieniu do wymiany informacji między pionami EBC^[45]. Zgodnie z decyzją EBC/2014/39 w sprawie wdrożenia rozdziału funkcji polityki pieniężnej od funkcji nadzorczej EBC wymiana informacji opierała się na zasadzie „wiedzy koniecznej” (need-to-know): dany pion musiał każdorazowo udowodnić, że żądane informacje są mu potrzebne do realizacji zadań. W większości przypadków nie chodziło o dane o konkretnych bankach. Dostępu do informacji poufnych udzielał bezpośrednio pion będący ich właścicielem. Nie wystąpiły konflikty interesów wymagające interwencji Zarządu. Niemniej zgodnie z decyzją EBC/2014/39 zaangażowanie Zarządu było konieczne w dziewięciu przypadkach związanych z udzieleniem zgody na udostępnienie niezanonimizowanych danych ze sprawozdań FINREP i COREP^[46] oraz innych surowych danych. Aby zagwarantować zgodność z wymogiem wiedzy koniecznej, dostęp do danych był każdorazowo udzielany na określony czas. Rozdział zadań na poziomie procesu decyzyjnego nie budził zastrzeżeń, nie było więc potrzeby interwencji zespołu mediacyjnego.

Zasady przekazywania danych i zarządzanie informacjami

Zmiany zasad przetwarzania danych

Zgodnie z rozporządzeniem ramowym SSM odpowiedzialność za organizację procesów związanych ze zbieraniem i kontrolą jakości danych przekazywanych przez nadzorowane podmioty spoczywa na EBC^[47].

Głównym celem w tym zakresie jest dbanie o to, by dane nadzorcze wykorzystywane przez SSM były wiarygodne i rzetelne. Dlatego też EBC ściśle współpracuje z wydziałami sprawozdawczymi właściwych organów krajowych, które są pierwszymi odbiorcami sprawozdań ostrożnościowych instytucji kredytowych i dokonują wstępnej kontroli jakości. EBC współpracuje z właściwymi organami krajowymi (oraz z instytucjami objętymi jego bezpośrednim nadzorem), stosując tzw. podejście sekwencyjne^[48].

Podejście sekwencyjne, krótko- i długookresowe, jest obecnie dopracowywane. W perspektywie krótkookresowej, jak uzgodniono z zainteresowanymi podmiotami w 2016 roku, właściwe organy krajowe przesyłają dane do EBC we wskazanym przez niego terminie niezależnie od swoich wewnętrznych przepisów. Ma to sprawić, że (a) skróci się czas między złożeniem sprawozdania przez podmiot sprawozdający a udostępnieniem danych nadzorcom z SSM oraz (b) zawartość baz danych właściwych organów krajowych i EBC będzie zgodna. Przy podejściu długookresowym dąży się do rozpoznania najlepszych praktyk stosowanych przez właściwe organy krajowe i opracowania praktyki zharmonizowanej.

Po otrzymaniu danych EBC przesyła je w różnych formatach do systemu IMAS^[49], by udostępnić je docelowym użytkownikom, w tym wspólnym zespołom nadzorczym i służbom międzywydziałowym SSM. Wybrane dane dla podzbioru instytucji (głównie instytucji istotnych) są także po otrzymaniu automatycznie przesyłane do EUNB.

Dane zbiera się z częstotliwością miesięczną, kwartalną, półroczną i roczną; dotyczą one instytucji zarówno istotnych, jak i mniej istotnych, i są obowiązkowo dostępne za okres od grudnia 2014.

W 2016 roku, po opublikowaniu stosownych aktów prawnych^[50], SSM zaczął regularnie zbierać sprawozdania dotyczące dodatkowych wskaźników monitorowania płynności i nadzorczych portfeli benchmarkowych, a także pokrycia płynnością i wskaźników dźwigni finansowej, zgodnie ze zmienionymi ramami sprawozdawczości.

Od 2016 roku EBC opublikował wiele danych o europejskim sektorze bankowym

EBC opracowuje regularne statystyki nadzorcze, kluczowe wskaźniki ryzyka oraz raporty i tablice wizualizacyjne dla docelowych użytkowników danych. Ponadto od 2015 roku na stronie internetowej Nadzoru Bankowego EBC są publikowane zagregowane dane o bankach ^[51], obejmujące instytucje istotne na najwyższym szczeblu konsolidacji. W 2016 roku dane te zostały wzbogacone o dodatkowe statystyki i bardziej szczegółowe przekroje (np. według lokalizacji i klasyfikacji banków), zaś informacje są teraz podawane także w ujęciu kwartalnym (por. część 7).

Obsługa i rozpowszechnianie danych w obrębie SSM – system IMAS

System IMAS (skrót od „Information Management for SSM”) nadal odgrywa niezwykle ważną rolę w zakresie wspierania centralnych procesów SSM i zapewniania jednolitego podejścia nadzorczego we wszystkich krajach strefy euro. W 2016 roku system ten znacznie się rozwinął: nie tylko szerzej objął takie procesy nadzorcze SSM jak przegląd SREP, kontrole na miejscu, planowanie operacyjne i procedury dotyczące zezwoleń, lecz także uzyskał łatwiejszy w obsłudze interfejs, większe możliwości analizy informacji i bogatszą zawartość.

Jeśli chodzi o obsługę systemu IMAS, EBC wydaje i aktualizuje instrukcje sprawozdawcze (dotyczące np. przekazywania i jakości danych określonych w wykonawczych standardach technicznych, korzystania z bazy danych oraz wyszukiwania konkretnych informacji) oraz zapewnia docelowym użytkownikom wsparcie techniczne.

Wykorzystanie środków budżetowych

Rozporządzenie SSM stanowi, że do skutecznego wykonywania swoich zadań nadzorczych EBC potrzebuje odpowiednich zasobów, które są finansowane z opłat nadzorczych wnoszonych przez nadzorowane przez niego podmioty.

Wydatki z tytułu zadań nadzorczych stanowią odrębną pozycję w budżecie EBC^[53]. Organem odpowiedzialnym za budżet w EBC jest Rada Prezesów. Uchwala ona roczny budżet EBC na podstawie projektu przedstawionego przez Zarząd; kwestie związane z nadzorem konsultuje z przewodniczącym i wiceprzewodniczącym Rady ds. Nadzoru. Radzie Prezesów pomaga Komitet Budżetowy, który składa się z przedstawicieli EBC i wszystkich krajowych banków centralnych z Eurosystemu. Komitet ten ocenia sprawozdania EBC z planowania i monitorowania budżetu, a wyniki oceny przedstawia bezpośrednio Radzie Prezesów.

EBC przewiduje, że w 2017 roku koszty bezpośredniego nadzoru nad instytucjami istotnymi wzrosną. Będzie to związane z rozmaitymi zaplanowanymi działaniami, opisanymi w dokumencie Nadzór bankowy EBC: priorytety nadzorcze SSM na rok 2017, a w szczególności – z rozpoczęciem ukierunkowanego przeglądu modeli wewnętrznych (TRIM). Ponadto, jak wyjaśniono w rozdziale 4.3, w grudniu 2016 Rada Prezesów podjęła decyzję, by w 2017 jeszcze zwiększyć liczbę pracowników EBC zajmujących się nadzorem bankowym. Natomiast koszty nadzoru pośredniego nad instytucjami mniej istotnymi powinny pozostać na poziomie podobnym jak w 2016 roku.

Koszty za rok 2016

Na koszty poniesione przez EBC z tytułu wykonywania zadań nadzorczych składają się przede wszystkim koszty bezpośrednie dyrekcji generalnych Nadzoru Bankowego EBC oraz Sekretariatu Rady ds. Nadzoru. Pion nadzoru korzysta także z usług wspólnych, czyli świadczonych przez istniejące już wcześniej obszary funkcjonalne EBC: zaplecza biurowego, zarządzania kadrami, administracji, budżetowania i kontrolingu, księgowości, obsługi prawnej, komunikacji i tłumaczeń, audytu wewnętrznego oraz statystyki i informatyki.

Koszty za 2016 rok były o 10% niższe od szacunków

W kwietniu 2016 Rada Prezesów uchwaliła decyzję EBC w sprawie kwoty należnej z tytułu opłat nadzorczych w 2016 roku. W decyzji tej oszacowano roczne koszty prowadzenia nadzoru bankowego na 423,2 mln euro ^[54]. Na koniec 2016 roku koszty EBC z tytułu zadań nadzorczych wyniosły 382,2 mln euro, czyli o 41,1 mln euro (10%) mniej, niż przewidziano w decyzji. Zgodnie z  rozporządzeniem EBC w sprawie opłat nadzorczych nadpłata zostanie w całości odliczona od łącznej kwoty należnej w 2017 roku ^[55].

Wzrost łącznych kosztów zadań nadzorczych za rok 2016 w ujęciu rocznym wynikał głównie z całorocznych skutków decyzji i działań podjętych w 2015, w tym zwiększenia ogólnej liczby pracowników EBC zajmujących się nadzorem bankowym, przeprowadzki do stałej siedziby oraz stworzenia infrastruktury statystycznej i informatycznej.

Pozostały wzrost kosztów wynikał z udziału EBC w teście warunków skrajnych przeprowadzanym co dwa lata przez EUNB. Test prowadzono w miarę możliwości z wykorzystaniem zasobów wewnętrznych (przez przesunięcia w zadaniach priorytetowych), ale zaangażowano także pracowników właściwych organów krajowych oraz konsultantów zewnętrznych. Koszty pracowników oddelegowanych z właściwych organów krajowych wyniosły 2,2 mln euro, a konsultantów – 8,2 mln euro.

Wynagrodzenia i świadczenia

Kategoria ta obejmuje wszystkie koszty płacowe – w tym godziny nadliczbowe, dodatki do wynagrodzeń i świadczenia po okresie zatrudnienia – w odniesieniu do pracowników pionu nadzoru i służb wspólnych.

Rzeczywiste koszty wynagrodzeń i świadczeń za 2016 rok wyniosły 180,6 mln euro, co stanowiło 47% łącznych nakładów na nadzór bankowy. Koszty rzeczywiste w tej kategorii stanowią 93% kosztów szacowanych, czyli wydano o 13,0 mln euro mniej, niż planowano. Wynika to częściowo z niższej od przewidywanej stopy wzrostu przeciętnego zatrudnienia. Do końca 2016 roku zakończyła się lub była bliska zakończenia rekrutacja na ok. 97% zatwierdzonych stanowisk w głównych obszarach funkcjonalnych SSM.

Wynajem i utrzymanie budynków

Na koniec roku obrotowego faktyczne koszty wynajmu i utrzymania budynków, w tym amortyzacja związanych z nimi środków trwałych, wyniosły 58,1 mln euro. W 2016 roku Nadzór Bankowy EBC przeprowadził się do swojej docelowej siedziby. Faktyczne koszty z tego tytułu były o 5,1 mln euro wyższe od planowanych, co wynikało z ostatecznego zapotrzebowania na powierzchnię biurową.

Pozostałe koszty operacyjne

Kategoria ta obejmuje koszty usług doradczych, obsługi informatycznej i statystycznej, amortyzacji środków trwałych (niezwiązanych z siedzibą), wyjazdów służbowych i szkoleń.

W sumie wykonanie budżetu w tej kategorii wynosi 143,4 mln euro, czyli mniej, niż przewidywano w kwietniu 2016. Niższe wykorzystanie środków wynika głównie z tego, że pion nadzorczy był jeszcze w fazie organizacji i zbyt wysoko oszacowane zostały potrzeby budżetowe związane na przykład z wyjazdami służbowymi czy szkoleniami.

Oprócz testu warunków skrajnych przeprowadzanego przez EUNB pozostałe koszty operacyjne za 2016 rok obejmują wsparcie zewnętrzne, z którego skorzystano przy planowych wszechstronnych ocenach, prowadzenie nadzoru na miejscu i przygotowania do przeglądu TRIM (wszystkie te działania zostały opisane w rozdziale 1).

Zasady dotyczące opłat nadzorczych w 2016 roku

Rozporządzenie w sprawie opłat nadzorczych stanowi wraz z rozporządzeniem SSM ramy prawne, na podstawie których EBC nakłada roczne opłaty nadzorcze na pokrycie kosztów ponoszonych przez siebie w związku z zadaniami nadzorczymi. Rozporządzenie w sprawie opłat określa metody: (a) obliczania łącznej kwoty rocznej opłaty nadzorczej, (b) obliczania kwoty należnej od poszczególnych nadzorowanych instytucji oraz (c) pobierania rocznych opłat.

W 2016 roku EBC zakończył drugi cykl pobierania opłat nadzorczych. W 2017 zostanie przeprowadzona rewizja rozporządzenia o opłatach, zwłaszcza w odniesieniu do metod i kryteriów stosowanych do ich obliczania. Dalsze informacje o tym, jak nadzorowane podmioty mogą wziąć udział w tej rewizji, zostaną opublikowane na stronie internetowej Nadzoru Bankowego EBC.

Łączna pobrana kwota

W 2016 roku łączna kwota z tytułu kosztów prowadzenia nadzoru pobrana przez EBC wyniosła 404,5 mln euro. Obliczono ją na podstawie przewidywanych kosztów za cały rok 2016, które wyniosły 423,2 mln euro, skorygowanych o: (a) nadpłatę z roku 2015 w wysokości 18,9 mln euro, (b) inne przychody związane z odsetkami za spóźnione płatności, w wysokości 0,1 mln euro, oraz (c) kwoty zwrócone poszczególnym bankom za lata 2014–2015, w wysokości 0,3 mln euro.

Kwota do pokrycia przez roczne opłaty nadzorcze jest dzielona na dwie części. Ma to związek z podziałem nadzorowanych podmiotów na istotne i mniej istotne, co odzwierciedla różną intensywność nadzoru ze strony EBC. Podstawę obliczenia tej kwoty stanowią koszty ponoszone, odpowiednio, przez obszary funkcjonalne EBC odpowiedzialne za nadzór nad podmiotami istotnymi oraz obszary monitorujące nadzór nad podmiotami mniej istotnymi.

Jak wyjaśniono w rozdziale 5.1, w wyniku różnicy między kosztami faktycznie poniesionymi z tytułu prowadzenia nadzoru bankowego w roku 2016 a kwotą z opłat pobranych za ten rok powstała nadpłata w wysokości 41,1 mln euro. Będzie ona w całości odliczona od łącznej kwoty należnej w 2017 roku. Zostanie rozłożona między poszczególne kategorie nadzorowanych instytucji – istotne i mniej istotne – według rzeczywistych kosztów przypisanych do nich w 2016.

Indywidualne opłaty nadzorcze

Opłaty należne od poszczególnych instytucji oblicza się odpowiednio do ich znaczenia i profilu ryzyka, na podstawie rocznych wartości czynników warunkujących wysokość opłaty, przekazywanych przez wszystkie nadzorowane banki według stanu na 31 grudnia poprzedniego roku. Obliczoną kwotą obciąża się banki raz w roku, z terminem płatności w ostatnim kwartale.

Opłatę nadzorczą ustala się na najwyższym szczeblu konsolidacji w obrębie państw członkowskich uczestniczących w jednolitym mechanizmie nadzorczym. Opłata ma dwa składniki: zmienny i podstawowy. Składnik podstawowy wynosi tyle samo dla wszystkich banków i oblicza się go na podstawie 10% łącznej kwoty do pokrycia^[56].

Na potrzeby obliczenia rocznych opłat nadzorczych należnych w 2016 roku podmioty ponoszące opłatę musiały przekazać właściwym organom krajowym dane o czynnikach warunkujących wysokość opłaty (według stanu na 31 grudnia 2015) do 1 lipca 2016. W dniu 8 sierpnia 2016 EBC udostępnił otrzymane dane podmiotom ponoszącym opłatę i dał im pięć dni roboczych na zgłoszenie uwag w razie nieprawidłowości. Następnie obliczył indywidualne opłaty dla poszczególnych banków i grup bankowych.

Zgodnie z art. 7 rozporządzenia w sprawie opłat wysokość indywidualnej opłaty nadzorczej musi zostać skorygowana, jeśli zaszła któraś z poniższych zmian: (a) zmienił się status nadzorowanego podmiotu, tj. został on przeklasyfikowany z istotnego na mniej istotny lub odwrotnie, (b) wydano zezwolenie na prowadzenie działalności nowemu nadzorowanemu podmiotowi lub (c) cofnięto zezwolenie na prowadzenie działalności. W ciągu 2015 roku łączny wpływ finansowy tych zmian – które pociągnęły za sobą konieczność wydania przez EBC nowej decyzji w sprawie opłaty nadzorczej – wyniósł 0,3 mln euro. Kwota ta została zwrócona na początku 2016 roku i uwzględniona w łącznej kwocie do pobrania zatwierdzonej w kwietniu 2016. Następnie stwierdzono konieczność dokonania dodatkowych zmian w indywidualnych opłatach nadzorczych nałożonych w pierwszym cyklu obciążeniowym (od listopada 2014 do końca 2015), co spowodowało dalszy zwrot w wysokości netto 0,4 mln euro. Zostanie to uwzględnione w łącznej kwocie należnej, którą nadzorowane podmioty zostaną obciążone w 2017 roku.

Zmiany dotyczyły głównie instytucji mniej istotnych i doprowadziły do zmniejszenia się ich liczby na najwyższym szczeblu konsolidacji. W rezultacie w przypadku niektórych pojedynczych banków procentowy wzrost indywidualnej opłaty nadzorczej należnej w 2016 roku okazał się wyższy, zwłaszcza w odniesieniu do składnika podstawowego, niż można było oczekiwać na podstawie procentowego wzrostu kwoty łącznej.

Obecnie EBC rozpatruje wnioski o zmianę kwoty opłaty, na mocy art. 7 rozporządzenia o opłatach nadzorczych, za rok 2016. Ewentualne zwroty i dopłaty zostaną w całości uwzględnione w łącznej kwocie, którą instytucje zostaną obciążone w 2017 roku.

Więcej informacji o opłatach nadzorczych znajduje się na stronie Nadzoru Bankowego EBC. Strona ta zawiera przydatne i regularnie aktualizowane informacje praktyczne we wszystkich językach urzędowych UE.

Wykaz aktów prawnych dotyczących nadzoru bankowego przyjętych przez EBC

W poniższych tabelach wymieniono akty prawne dotyczące nadzoru bankowego uchwalone przez EBC w 2016 roku i opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej lub na stronie internetowej EBC. Wykaz obejmuje akty uchwalone na podstawie art. 4 ust. 3 rozporządzenia SSM i innych odpowiednich aktów prawnych.

Rozporządzenia EBC

• EBC/2016/4 Rozporządzenie Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2016/445 z dnia 14 marca 2016 r. w sprawie wykonywania opcji i swobód uznania przewidzianych w prawie Unii (Dz.U. L 78 z 24.3.2016, s. 60)

Akty prawne EBC inne niż rozporządzenia

• EBC/2016/1 Wytyczne Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2016/256 z dnia 5 lutego 2016 r. w sprawie rozszerzenia wspólnych zasad i minimalnych standardów ochrony poufności informacji statystycznych zbieranych przez Europejski Bank Centralny przy wsparciu krajowych banków centralnych na właściwe organy krajowe uczestniczących państw członkowskich oraz Europejski Bank Centralny wykonujący swoje zadania nadzorcze (Dz.U. L 47 z 25.2.2016, s. 16)
• EBC/2016/7 Decyzja Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2016/661 z dnia 15 kwietnia 2016 r. w sprawie całkowitej kwoty rocznych opłat nadzorczych za 2016 r. (Dz.U. L 114 z 28.4.2016, s. 14)
• EBC/2016/19 Decyzja Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2016/1162 z dnia 30 czerwca 2016 r. w sprawie ujawniania informacji poufnych na potrzeby postępowań w sprawach karnych (Dz.U. L 192 z 11.7.2016, s. 73)
• EBC/2016/37 Wytyczne Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2016/1993 z dnia 4 listopada 2016 r. ustanawiające zasady koordynacji ocen instytucjonalnych systemów ochrony przeprowadzanych na podstawie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013 oraz zasady monitorowania instytucjonalnych systemów ochrony obejmujących istotne i mniej istotne instytucje (Dz.U. L 306 z 15.11.2016, s. 32)
• EBC/2016/38 Wytyczne Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2016/1994 z dnia 4 listopada 2016 r. w sprawie metody uznawania instytucjonalnych systemów ochrony na potrzeby ostrożnościowe przez właściwe organy krajowe zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013 (Dz.U. L 306 z 15.11.2016, s. 37)
• EBC/2016/44 Zalecenie Europejskiego Banku Centralnego z dnia 13 grudnia 2016 r. w sprawie zasad wypłaty dywidend (Dz.U. C 481 z 23.12.2016, s. 1)

Europejski sektor bankowy w liczbach

Od grudnia 2016 na stronie internetowej Nadzoru Bankowego EBC publikuje się zagregowane dane dotyczące struktury bilansów, rentowności, wypłacalności i ryzyka kredytowego nadzorowanych banków. Dane te podawane są co kwartał, w podziale według lokalizacji i kategorii banków.

Poniżej przedstawiono najistotniejsze dane za okres objęty raportem.

Z analizy próby instytucji istotnych na najwyższym szczeblu konsolidacji wynika, że od początku 2015 roku współczynniki kapitałowe wykazywały tendencję wzrostową (zob. tabela 1). W drugim kwartale 2016 łączny współczynnik kapitałowy wyniósł 17,2%, wobec 16,1% rok wcześniej. Podobny wzrost można zaobserwować w przypadku współczynników CET1 i Tier 1.

Ogólny wskaźnik kredytów zagrożonych stopniowo malał: z 7,3% w trzecim kwartale 2015 do 6,5% w trzecim kwartale 2016.

Łączne aktywa i pasywa banków (zob. tabele 3a i 3b) odpowiadają danym dla próby podmiotów w określonych punktach czasowych. Próby banków użyte w poszczególnych okresach referencyjnych różnią się między sobą, gdyż (a) zmieniała się lista instytucji istotnych, (b) banki, które sporządzają skonsolidowane sprawozdania finansowe według krajowych standardów rachunkowości, i banki, które sporządzają sprawozdania jedynie na szczeblu jednostkowym, zaczęły składać sprawozdania FINREP.

Słowniczek