Przedmowa prezes EBC Christine Lagarde

Rok 2024 był wyjątkowy: obchodziliśmy dziesięciolecie jednolitego mechanizmu nadzorczego (SSM), wprowadzonego 4 listopada 2014. Przez ten czas SSM potwierdził, że jest jednym z najważniejszych osiągnięć integracji europejskiej od wprowadzenia euro. Jego skuteczność przerosła oczekiwania.

W tym okresie banki podlegające europejskiemu nadzorowi bankowemu znacznie zwiększyły swoją odporność. Mimo że europejska gospodarka przeszła pandemię COVID‑19 i późniejszy kryzys energetyczny, nadzorowane podmioty utrzymały wysoką rentowność, adekwatność kapitałową i płynność.

W trzecim kwartale 2024 łączny współczynnik kapitału podstawowego Tier I wyniósł 15,7%, a wskaźnik pokrycia wypływów netto osiągnął 158,5%. Dzięki dobrej kondycji finansowej banki skutecznie wspierały całą gospodarkę i przyczyniły się do płynnej transmisji polityki EBC dotyczącej stóp procentowych.

W 2024, gdy proces dezinflacji wyraźnie postępował, nastąpił zwrot w polityce pieniężnej: EBC obniżał stopy procentowe, ponieważ nasza polityka weszła w fazę redukcji. W bankach skutecznie dostosowano warunki udzielania kredytów do tych zmian. Jednak miniony rok przyniósł także wyzwania, które są związane ze zmiennością otoczenia zewnętrznego i prawdopodobnie utrzymają się dłużej. Sytuację geopolityczną cechuje niestabilność, m.in. wynikająca z nieuzasadnionej wojny Rosji przeciwko Ukrainie, konfliktów na Bliskim Wschodzie i długotrwałych napięć w handlu międzynarodowym. Te czynniki w dalszym ciągu wywierają presję na odporność banków, a to wymaga czujnego nadzoru i wzmocnienia mechanizmów ochrony przed zagrożeniami makrofinansowymi i szokami geopolitycznymi.

Banki muszą także zachować zdolności adaptacyjne w obliczu transformacyjnych wyzwań strukturalnych. Zmiana klimatu i cyfryzacja zmieniają krajobraz bankowości. W warunkach wzrostu temperatury na świecie zwiększyła się częstotliwość klęsk żywiołowych związanych ze zmianą klimatu (takich jak pożary lasów i powodzie). Zdolność banków do zarządzania ryzykiem klimatycznym i środowiskowym oraz łagodzenia tego ryzyka pozostanie jednym z priorytetów nadzorczych.

Jednocześnie nowoczesne technologie szybko przekształcają wiele sektorów, w tym bankowość. Transformacja cyfrowa stała się dla banków niezbędna, żeby utrzymać konkurencyjność. Tej transformacji musi jednak towarzyszyć solidne zarządzanie ryzykiem – należy zaradzić takim problemom jak nadmierna zależność od dostawców usług informatycznych i trwałe zagrożenie cyberatakami. EBC zamierza zwiększyć w 2025 intensywność działań nadzorczych w tym obszarze, zgodnie z aktem w sprawie operacyjnej odporności cyfrowej.

Przez podejmowane działania cały czas dbamy o to, by sektor bankowy zachował dobrą kondycję, odporność i perspektywiczne podejście, co pozwoli mu sprostać wyzwaniom i wykorzystać nowe możliwości oraz, ostatecznie, wspierać całą gospodarkę.

Przedmowa przewodniczącej Rady ds. Nadzoru Claudii Buch

W 2024 minęło dziesięć lat, odkąd banki w Europie są z powodzeniem objęte europejskim nadzorem bankowym. Jego osiągnięcia nie byłyby możliwe bez fachowości i zaangażowania pracowników EBC i właściwych organów krajowych. Bardzo im dziękuję za ciężką pracę. Ich działania były niezbędne do utrzymania stabilności i integralności europejskiego sektora bankowego.

Europejskie banki są obecnie odporniejsze niż dziesięć lat temu, dzięki skuteczniejszemu nadzorowi, solidniejszym regulacjom, usprawnionemu zarządzaniu ryzykiem oraz zdecydowanej reakcji ze strony polityki publicznej na zaistniałe szoki, w tym pandemię COVID‑19 i kryzys energetyczny. Solidne standardy regulacyjne i skuteczny nadzór pomagają utrzymać dobrą i stabilną kondycję banków w trudnym otoczeniu zewnętrznym. Odporne banki z odpowiednim poziomem kapitału mogą w optymalny sposób świadczyć usługi finansowe na rzecz gospodarki realnej, również w okresach napięć.

Znaczenie odporności jeszcze bardziej wzrasta, gdy zmienia się otoczenie, w którym działają banki. Ryzyko makroekonomiczne i geopolityczne jest podwyższone, ryzyko klimatyczne i środowiskowe wymaga należytej uwagi, transformacja cyfrowa w sektorze finansowym wpływa na warunki konkurencji, a zmiany strukturalne w gospodarce realnej przekładają się na jakość aktywów. W tej sytuacji banki muszą dostosować zasady zarządzania ryzykiem i przygotować się na scenariusze szokowe.

Jednocześnie nadzór musi opierać się na analizie ryzyka, mieć dłuższą perspektywę i reagować na zmiany zachodzące w otoczeniu. Takie podejście jest odzwierciedlone w naszych priorytetach nadzorczych na lata 2025–2027.

Po pierwsze, banki muszą być wystarczająco odporne, żeby poradzić sobie z potencjalnymi zagrożeniami makrofinansowymi i szokami geopolitycznymi. Proces przeglądu i oceny nadzorczej (SREP) w 2024 wykazał, że instytucje istotne nadzorowane przez EBC są w dobrej sytuacji kapitałowej i płynnościowej. Dotyczy to także instytucji mniej istotnych nadzorowanych przez właściwe organy krajowe. Jednocześnie potencjalne pogorszenie się jakości aktywów i ewentualne zaburzenia gospodarcze wywołane konfliktami geopolitycznymi lub skutkami sankcji finansowych wymagają wzmożonej uwagi, dostatecznego poziomu kapitału oraz solidnych systemów zarządzania wewnętrznego i zarządzania ryzykiem w bankach. Ponadto równie ważna jak odporność finansowa jest odporność operacyjna, zwłaszcza w obszarze cyberbezpieczeństwa.

Po drugie, banki muszą terminowo usuwać wskazane niedociągnięcia w zakresie odporności i zarządzania ryzykiem. Dotyczy to m.in. zarządzania wewnętrznego oraz zarządzania ryzykiem klimatycznym i środowiskowym. Banki potrzebują także odpowiednich systemów do agregacji i przekazywania danych o ryzyku, żeby ich organy zarządzające mogły podejmować dobrze umotywowane decyzje w szybko zmieniającym się otoczeniu. Będziemy nadal monitorować te obszary i w razie konieczności podejmować działania nadzorcze.

Po trzecie, banki muszą w strategiczny sposób reagować na cyfryzację usług finansowych i zarządzać związanym z nią ryzykiem. Ponieważ wprowadzają zaawansowane narzędzia cyfrowe na coraz większą skalę, żeby zwiększyć efektywność i spełniać oczekiwania klientów, będziemy nadal oceniać bankowe strategie cyfrowe i pilnować, by odnośne ryzyko było ograniczane.

Podobnie jak banki, organy nadzoru muszą dostosować się do zmieniających się warunków. Dlatego Rada ds. Nadzoru postanowiła w 2024 zreformować proces SREP, żeby usprawnić procedury i podnieść efektywność. Reforma tego procesu powinna zwiększyć efektywność i skuteczność nadzoru oraz ukierunkować go na czynniki ryzyka występujące w poszczególnych bankach. Dzięki temu można szybciej i spójniej reagować na ustalenia nadzorcze.

W nadchodzącym okresie będziemy nadal koncentrować się na bezpieczeństwie i dobrej kondycji nadzorowanych przez nas banków oraz stabilności całego systemu finansowego. To pozwoli sektorowi bankowemu sprostać wyzwaniom i wykorzystać szanse w zmieniającym się świecie.

Oprócz działań nadzorczych zasadnicze znaczenie dla zachowania stabilności finansowej mają solidne i odpowiednio ukierunkowane ramy regulacyjne. Konieczne są postępy we wprowadzaniu przepisów dotyczących ram zarządzania kryzysowego i gwarantowania depozytów, żeby organy w ramach unii bankowej, zwłaszcza Jednolita Rada ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji, skuteczniej radziły sobie z upadłościami banków i chroniły deponentów. Ukończenie budowy unii bankowej i działania na rzecz unii rynków kapitałowych pozostają priorytetami w obszarze zwiększenia odporności i integracji europejskiego systemu finansowego.

Ścisły dialog ze społeczeństwem obywatelskim jest niezbędny do zapewnienia poparcia dla silnego i skutecznego nadzoru. Niezmiennie dbamy o wysoki poziom przejrzystości i rozliczalności wobec instytucji europejskich oraz wsłuchujemy się w głos opinii publicznej. Zacieśniliśmy współpracę z organami międzynarodowymi, co jest ważne w świetle nowych wyzwań geopolitycznych. Będziemy kontynuować działania ze wszystkimi zainteresowanymi na rzecz utrzymania odporności i efektywności systemu finansowego, co służy trwałemu wzrostowi gospodarczemu w całej strefie euro.

1 Nadzór bankowy w 2024

1.1 Finansowa odporność banków objętych europejskim nadzorem bankowym w 2024

Banki objęte europejskim nadzorem bankowym są w dobrej sytuacji kapitałowej i płynnościowej. Łączny współczynnik kapitału podstawowego Tier I (CET1) objęty rozwiązaniami przejściowymi w instytucjach istotnych w trzecim kwartale 2024 wyniósł 15,7%, w porównaniu z 15,6% w ujęciu rocznym w 2023^[1], natomiast w instytucjach mniej istotnych sięgnął 18,4%. Łączny wskaźnik dźwigni finansowej objęty rozwiązaniami przejściowymi w instytucjach istotnych zasadniczo pozostał na niezmienionym poziomie 5,8%, a w instytucjach mniej istotnych zwiększył się do 9,8% w ujęciu rocznym (+0,45 pkt proc.).

W 2024 łączny wskaźnik pokrycia wypływów netto w instytucjach istotnych wyniósł 158,5%, a w instytucjach mniej istotnych był na poziomie 216,8%. Łączny wskaźnik stabilnego finansowania netto był równy 126,9% w przypadku instytucji istotnych i 133,7% w przypadku instytucji mniej istotnych.

Rentowność banków objętych europejskim nadzorem bankowym pozostaje wyższa niż w okresie niskich stóp procentowych sprzed połowy 2022. W 2024 wynik z tytułu odsetek nie zmienił się, natomiast przychody z tytułu opłat wzrosły. Problemy związane z kosztami finansowania zmniejszyły się pod wpływem niższych stóp procentowych. Wraz z obniżką podstawowych stóp procentowych w czerwcu 2024 dynamika oprocentowania depozytów przestała rosnąć. W ujęciu ogólnym wydatki odsetkowe pozostały wysokie, ponieważ ponowna wycena zobowiązań w terminie zapadalności nastąpiła przy ich wyższych poziomach.

W 2024 łączna zannualizowana stopa zwrotu z kapitału własnego YTD w instytucjach istotnych wyniosła 10,2%, w porównaniu z 10,0% w ujęciu rocznym, co było w dużej mierze odzwierciedleniem zmian stóp procentowych, których wpływ był osłabiony przez niewielki wzrost kapitału. W instytucjach mniej istotnych stopa zwrotu z kapitału własnego osiągnęła 8,2%, w porównaniu z 8% w ujęciu rocznym w 2023.

Jakość aktywów w 2024 była zasadniczo stabilna. Ogólny wskaźnik kredytów zagrożonych w instytucjach istotnych wyniósł 1,9%^[2], przy czym stan takich kredytów w pierwszych dziewięciu miesiącach 2024 zwiększył się o 13,9 mld EUR. Łączna wartość kredytów zagrożonych w instytucjach istotnych w 2024 sięgnęła 360,5 mld EUR.

W przypadku niektórych portfeli zaobserwowano jednak ogniska ryzyka, wywołane głównie w sektorach bardziej wrażliwych na zmiany stóp procentowych, np. sektorze małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) oraz sektorze nieruchomości komercyjnych. Jeśli chodzi o kredyty dla MŚP, odnotowano rosnącą liczbę opóźnień w płatnościach i przypadków niewykonania zobowiązań, a to doprowadziło do wzrostu wskaźnika kredytów zagrożonych w MŚP do 4,9%. Na rynku nieruchomości komercyjnych nadal postępowała znaczna korekta cen^[3]. To, wraz z nasileniem się presji na zdolność kredytobiorców do refinansowania zapadających kredytów na nieruchomości komercyjne w związku z wyższymi stopami procentowymi, doprowadziło w niektórych krajach do wzrostu poziomu kredytów zagrożonych. Banki zaczęły zwiększać rezerwy na kredyty korporacyjne, przy niewielkim rocznym wzroście kosztów ryzyka z 0,4% w 2023 do 0,5% w 2024. Wskaźnik pokrycia kredytów zagrożonych w przedsiębiorstwach w 2024 doszedł do rekordowo niskiego poziomu 42,1%, m.in. pod wpływem zmniejszenia „starych” kredytów zagrożonych objętych należytymi rezerwami.

Niedawne złagodzenie standardów banków w odniesieniu do kredytów hipotecznych przyczyniło się do wzrostu liczby kredytów mieszkaniowych, przy czym wskaźniki ryzyka kredytowego były stabilne, a wskaźnik kredytów zagrożonych w instytucjach istotnych w 2024 wyniósł 1,6%.

1.2 Priorytety nadzorcze na lata 2024–2026

1.2.1 Synteza

Na perspektywy sektora bankowego przez kilka ostatnich lat w dużej mierze wpływały niepewność co do otoczenia makrofinansowego, pogorszenie się perspektyw gospodarczych, wyższa i bardziej uporczywa inflacja, zacieśnienie warunków finansowania, a także zwiększone napięcia geopolityczne i ryzyko ponownego wystąpienia trudności finansowych. W tym kontekście nadzorowane podmioty wezwano do podniesienia odporności na bezpośrednie szoki makrofinansowe i geopolityczne (priorytet 1) przez skupienie się na ramowych zasadach zarządzania ryzykiem kredytowym i ryzykiem kredytowym kontrahenta, a także skuteczne ograniczanie narastania ryzyka w portfelach, które są bardziej podatne na takie szoki. Nadzorcy ocenili adekwatność ramowych zasad zarządzania aktywami i pasywami banków, żeby zapewnić odporność na krótkookresowe szoki płynnościowe. Banki wezwano do przyspieszenia tempa skutecznej naprawy niedociągnięć w zarządzaniu wewnętrznym oraz zarządzaniu ryzykiem klimatycznym i środowiskowym (priorytet 2) oraz do poczynienia dalszych postępów w transformacji cyfrowej i tworzeniu solidnych ram odporności operacyjnej (priorytet 3).

1.2.2 Priorytet 1: wzmocnienie odporności na bezpośrednie szoki makrofinansowe i geopolityczne

1.2.2.1 Ramowe zasady zarządzania ryzykiem kredytowym i ryzykiem kredytowym kontrahenta

Przez cały 2024 nadzorcy nadal usuwali strukturalne niedociągnięcia w ramowych zasadach zarządzania ryzykiem kredytowym w bankach, z uwzględnieniem portfeli bardziej narażonych na wyższe stopy procentowe i utrzymującej się niepewności makroekonomicznej. Dlatego szczególnie ważne jest, żeby banki aktywnie przeciwdziałały nowo pojawiającemu się ryzyku kredytowemu związanemu z portfelami i klasami aktywów podatnymi na zagrożenia. Do kluczowych elementów cyklu zarządzania ryzykiem kredytowym w banku należy udzielanie kredytów, ponieważ ich dobra jakość może pomóc uniknąć w przyszłości kredytów zagrożonych. W 2024 EBC nadal koncentrował uwagę na zarządzaniu kredytami zagrożonymi i odnośnych działaniach w celu dopilnowania, by w razie wzrostu poziomu kredytów zagrożonych banki były w stanie aktywnie zareagować przy użyciu odpowiednich procesów i procedur.

W 2024 czynności prowadzone na odległość i na miejscu wykazały, że w bankach poczyniono postępy w ograniczaniu ryzyka związanego z portfelami i klasami aktywów podatnymi na zagrożenia. Niemniej pewne niedociągnięcia wymagały jeszcze naprawy.

Szereg ukierunkowanych przeglądów na odległość oraz kontroli na miejscu skupiało się na portfelach nieruchomości mieszkaniowych, nieruchomości komercyjnych, finansowania lewarowanego i MŚP pod kątem udzielania kredytów, klasyfikacji ryzyka i praktyk modelowania przewidywanych strat kredytowych. W ramach wspólnych zespołów nadzorczych przeprowadzono także dogłębne analizy zagadnień i ryzyk dotyczących konkretnych banków, takich jak klasyfikacja restrukturyzacji zadłużenia i małego prawdopodobieństwa spłaty.

Kontynuowano prace dotyczące zarządzania nowo pojawiającym się ryzykiem, zwłaszcza w przypadku portfeli podatnych na zagrożenia, takich jak portfele nieruchomości komercyjnych i finansowania lewarowanego. Trwająca kampania kontroli na miejscu dotycząca nieruchomości komercyjnych ujawniła problemy związane z tym, jak banki zlecają lub przeprowadzają wycenę nieruchomości^[4]. W celu uzupełnienia działań na odległość dokonano kompleksowego przeglądu portfela finansowania lewarowanego, ponieważ w tym sektorze zaobserwowano znaczną dynamikę i związane z nią ryzyka^[5].

W ramach działań na miejscu i na odległość nadal ujawniano problemy dotyczące identyfikacji ekspozycji restrukturyzacyjnych i ekspozycji związanych z małym prawdopodobieństwem spłaty. Właściwa identyfikacja i klasyfikacja ryzyka ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia skutecznego zarządzania ryzykiem oraz odpowiednich rezerw i kapitału. W 2024 na banki nałożono różne środki nadzorcze, żeby dopilnować terminowego usunięcia istniejących niedociągnięć.

W wyniku prac nadzorczych dotyczących praktyk w zakresie tworzenia rezerw według MSSF 9 EBC opublikował zbiór najlepszych praktyk dotyczących uwzględniania nowych czynników ryzyka w rezerwach na straty kredytowe^[6].

Poczyniono postępy w zaradzeniu ustaleniom dotyczącym ryzyka kredytowego kontrahenta. Ponadto w 2024 EBC we współpracy z Systemem Rezerwy Federalnej i Bankiem Anglii przeprowadził wspólną analizę ekspozycji niektórych banków działających na światowych rynkach finansowych na ryzyko kredytowe kontrahenta związane z niebankowymi instytucjami finansowymi. Ta inicjatywa, w połączeniu z przeglądami ekspozycji na fundusze private equity i prywatne fundusze kredytowe, uwidoczniła konieczność gromadzenia przez banki odpowiednich informacji od bezpośrednich kontrahentów, żeby unikać nadmiernej ekspozycji na ryzyko dźwigni finansowej i ryzyko koncentracji.

W 2024 EBC nadal monitorował i eliminował ryzyko rozliczeniowe w transakcjach walutowych w grupie instytucji istotnych najbardziej aktywnych w tym obszarze. W tym celu EBC sprawdził, czy instytucje istotne przestrzegają odpowiednich standardów i solidnych praktyk^[7], ze szczególnym uwzględnieniem obliczeń dotyczących kapitału. EBC przyjął także metodykę Globalnego Komitetu ds. Rynku Walutowego w zakresie sprawozdawczości statystycznej w wybranych instytucjach istotnych.

Banki poinformowano o szczegółowych ustaleniach z ukończonych działań nadzorczych przeprowadzonych na odległość i na miejscu. W stosownych przypadkach te ustalenia uwzględniono w wynikach procesu SREP z 2024, a związane z nimi środki nadzorcze omówiono z nadzorowanymi podmiotami w ramach regularnego dialogu nadzorczego.

1.2.2.2 Ramowe zasady zarządzania aktywami i pasywami

Po latach nadwyżki płynności i w sytuacji nasilających się napięć geopolitycznych coraz większego znaczenia nabiera skuteczne zarządzanie ryzykiem płynności i ryzykiem finansowania. Dodatkowo media społecznościowe i cyfryzacja, a także atrakcyjność alternatywnych możliwości inwestycyjnych mogą szybko wpływać na sposób, w jaki deponenci i inwestorzy reagują na sygnały cenowe i pogłoski krążące na rynku. Niespodziewane zdarzenia, np. wstrząsy polityczne lub zaburzenia gospodarcze, mogą doprowadzić do nagłej korekty wyceny na rynkach i jeszcze bardziej skomplikować otoczenie banków. Bez solidnych strategii zarządzania ryzykiem, wiarygodnych awaryjnych planów finansowania i ostrożnego zarządzania zabezpieczeniami banki stają się bardziej narażone na niekorzystne szoki.

Dlatego EBC przeprowadził w 2024 różne działania nadzorcze na odległość w odniesieniu do ramowych zasad zarządzania aktywami i pasywami. W szczególności zakończył ukierunkowane przeglądy planów finansowania i planów awaryjnych, zdolności przekazywania zabezpieczeń oraz ramowych zasad zarządzania aktywami i pasywami. Przeglądami tymi objęto 25 instytucji istotnych, które wybrano na podstawie wskaźników ryzyka we współpracy ze wspólnymi zespołami nadzorczymi.

W wyniku ukierunkowanych przeglądów stwierdzono, że instytucje istotne zasadniczo utrzymały dobry dostęp do finansowania detalicznego i hurtowego, przy stabilnych kosztach finansowania przez cały 2024, które to koszty mają się zmniejszać od 2025. Dodatkowo instytucje istotne miały operacyjną możliwość dostępu do instrumentów wsparcia płynności oferowanych przez banki centralne. Nie wszystkie instytucje istotne były jednak w pełni przygotowane na działanie w zaostrzonych warunkach płynnościowych.

Ponadto coraz większa zależność od rynkowych źródeł finansowania, ograniczona lub skoncentrowana zdolność równoważenia płynności, poluzowanie sposobu opracowywania scenariuszy szokowych w połączeniu z niedociągnięciami w zarządzaniu wewnętrznym i kontrolach wewnętrznych mogą obniżyć wiarygodność planów finansowania instytucji istotnych i zwiększyć ryzyko związane z ich realizacją. W niektórych przypadkach założenia dotyczące czasu potrzebnego do upłynnienia aktywów były zbyt optymistyczne oraz konieczna była poprawa identyfikacji zabezpieczeń i zarządzania nimi.

Jednocześnie przegląd zasad i strategii zarządzania aktywami i pasywami wykazał konieczność: a) zwiększenia częstotliwości wewnętrznego zgłaszania najważniejszych wskaźników zarządzania aktywami i pasywami, b) skuteczniejszego określenia wewnętrznych strategii i limitów w odniesieniu do ryzyka stopy procentowej i ryzyka płynności, c) poprawy kalibracji behawioralnych modeli zarządzania aktywami i pasywami oraz d) poprawy struktury ramowych zasad dotyczących zabezpieczeń.

W 2024 EBC uzupełnił swoją ocenę ryzyka stopy procentowej, ryzyka spreadu kredytowego w portfelu bankowym i ryzyka płynności przez przeprowadzenie kampanii kontroli na miejscu. W ocenie tej uwzględniono 34 instytucje istotne, które zostały wybrane zgodnie z odnośnymi priorytetami nadzorczymi i indywidualnym profilem ryzyka danej instytucji. Kontrole na miejscu stanowiły uzupełnienie wyników ukierunkowanych przeglądów dzięki szczegółowej ocenie dotyczącej poszczególnych banków w odniesieniu do m.in. a) pomiaru, monitorowania i kontrolowania ryzyka stopy procentowej i ryzyka płynności; b) solidności planów finansowania / planów awaryjnych i płynnościowych testów warunków skrajnych oraz c) dokładności obliczeń dotyczących regulacyjnych wskaźników płynności.

Ponadto EBC przeprowadził tematyczny przegląd zarządzania ryzykiem płynności śróddziennej w sześciu złożonych globalnych bankach o znaczeniu systemowym i na podstawie wyników tego przeglądu opublikował solidne praktyki zarządzania ryzykiem płynności śróddziennej^[8]. Te praktyki są uzupełnieniem obecnych międzynarodowych standardów: obejmują szczegółowe informacje na temat konkretnych działań stosowanych w siedmiu obszarach ryzyka płynności śróddziennej^[9] i mają na celu harmonizację praktyk nadzoru bankowego, przy jednoczesnym usprawnieniu dotychczasowych praktyk branżowych.

Niedociągnięcia stwierdzone podczas ukierunkowanych przeglądów i kontroli na miejscu uwzględniono w procesie SREP w 2024 i innych powiązanych działaniach nadzorczych.

1.2.3 Priorytet 2: przyspieszenie skutecznej naprawy niedociągnięć w zarządzaniu wewnętrznym oraz zarządzaniu ryzykiem klimatycznym i środowiskowym

1.2.3.1 Funkcjonowanie organów zarządzających i ich zdolność sterowania strategicznego

Dobrze zarządzane banki to podstawa bezpiecznego i solidnego systemu bankowego^[10]. Kluczowe znaczenie dla osiągnięcia tego celu mają jasne zasady rozliczalności, skuteczne zarządzanie ryzykiem i przejrzystość procesów decyzyjnych. Chociaż banki poczyniły dalsze postępy, EBC nadal obserwuje strukturalne niedociągnięcia wymagające dalszej poprawy, zwłaszcza w zakresie funkcjonowania organów zarządzających i ich zdolności sterowania strategicznego, skuteczności jednostek kontroli wewnętrznej oraz agregacji i przekazywania danych o ryzyku^[11].

W związku z tym EBC nadal prowadził różne działania nadzorcze, a celem jego ukierunkowanych starań było osiągnięcie postępów w powyższych obszarach, ze szczególnym naciskiem na usprawnienie zarządzania wewnętrznego i zdolności sterowania strategicznego.

W 2024 EBC przeprowadził ukierunkowane przeglądy w bankach, w których wystąpiły niedociągnięcia w zakresie składu i funkcjonowania organów zarządzających. W bankach, które były objęte kontrolą w ostatnich kilku latach, EBC odnotował pierwsze postępy. Banki zaczęły już wdrażać zalecane zmiany i wykazywały zaangażowanie na rzecz udoskonalenia zasad zarządzania wewnętrznego. Mimo oznak postępów banki muszą kontynuować działania naprawcze, żeby całkowicie usunąć stwierdzone niedociągnięcia, a w strukturach organów zarządzających – zastosować solidne zasady podejścia do ryzyka i rozliczalności w tym zakresie.

Ponadto EBC nadal współpracował z bankami w zakresie różnorodności i planowania sukcesji. W obu tych obszarach w instytucjach istotnych widoczna jest wyraźna poprawa. Chociaż odsetek członków organów zarządzających z doświadczeniem w bankowości, finansach lub ekonomii utrzymał się na stabilnym poziomie 88%^[12], odsetek członków niewykonawczych mających specjalistyczną wiedzę informatyczną w ostatnich kilku latach wzrósł tylko nieznacznie i wyniósł 24%. Jeśli chodzi o niezależność członków organów zarządzających, dane liczbowe przez kilka lat utrzymywały się na stabilnym poziomie – średnio 62% członków organów zarządzających zachowało formalną niezależność – lecz występują znaczne rozbieżności między poszczególnymi bankami. Poczyniono pewne postępy dotyczące polityki różnorodności i planowania sukcesji, ale odnotowano wolniejsze tempo poprawy w zakresie reprezentacji obu płci. W szczególności średnia liczba kobiet w składzie organów zarządzających pozostała na niskim poziomie około 35% dyrektorów niewykonawczych i 19% dyrektorów wykonawczych.

W latach 2022−2024 w ramach prac dotyczących niedociągnięć w zakresie składu i funkcjonowania bankowych organów zarządzających EBC nadal przeprowadzał także specjalne kontrole na miejscu i ukierunkowane (ponowne) oceny kompetencji i reputacji oparte na analizie ryzyka (zob. punkty 1.3.5 i 2.2).

Ponadto wyniki ukierunkowanych przeglądów organów zarządzających i corocznego zbierania danych dostarczyły istotnych informacji na potrzeby działań nadzorczych i stanowiły wkład w projekt przewodnika dotyczącego zarządzania wewnętrznego i kultury ryzyka^[13].

1.2.3.2 Agregacja danych i sprawozdawczość w zakresie ryzyka

Agregacja i przekazywanie danych o ryzyku mają zasadnicze znaczenie dla należytego zarządzania ryzykiem i skutecznego podejmowania decyzji, gdyż niedociągnięcia w jakości danych i sprawozdawczości w zakresie danych ograniczają zdolność banków do identyfikacji, monitorowania i łagodzenia ryzyka w odpowiedni sposób. Właściwa zdolność do agregacji i przekazywania danych o ryzyku pozwala bankom w pełni wykorzystać ich możliwości, w tym usprawniać efektywność operacyjną i konkurencyjność.

Od ponad dziesięciu lat – od czasu publikacji zasad Komitetu Bazylejskiego dotyczących efektywnej agregacji danych o ryzyku i sprawozdawczości w zakresie ryzyka (BCBS 239) – EBC stale obserwuje długotrwałe niedociągnięcia w zdolnościach w tym zakresie. W 2019 w piśmie przesłanym do wszystkich instytucji istotnych przypomniano im o konieczności przyjęcia całościowego podejścia do agregacji i przekazywania danych o ryzyku oraz do jakości danych. W związku z tymi obecnymi wyzwaniami niedociągnięcia w agregacji i przekazywaniu danych o ryzyku pozostały jednym z głównych źródeł podatności na zagrożenia w priorytetach nadzorczych na lata 2024–2026. W celu zaradzenia temu problemowi wdrożono ukierunkowaną strategię nadzorczą obejmującą działania na miejscu i na odległość, by zapewnić wprowadzenie przez banki skutecznych procedur sterowania strategicznego i zarządzania ryzykiem, opartych na odpowiednim zarządzaniu danymi i skutecznej kontroli jakości danych.

Kontynuowano specjalną kampanię kontroli na miejscu dotyczącą agregacji i przekazywania danych o ryzyku. W latach 2022–2024 uczestniczyła w niej około jedna trzecia instytucji istotnych. W trakcie tej kampanii stwierdzono szereg niedociągnięć w zakresie zarządzania wewnętrznego, infrastruktury informatycznej i architektury danych oraz dokładności i rzetelność danych. Kampania zakończyła się w 2024, lecz EBC będzie nadal przeprowadzać ukierunkowane kontrole na miejscu i oceniać rozwój bankowych zdolności agregacji i przekazywania danych o ryzyku.

Jednym z kluczowych osiągnięć w ramach działań na odległość była publikacja ostatecznej wersji przewodnika EBC dotyczącego efektywnej agregacji danych o ryzyku i sprawozdawczości na temat ryzyka w maju 2024, po przeprowadzeniu konsultacji publicznych w sprawie projektu przewodnika. W ostatecznej wersji przewodnika opisano i objaśniono oczekiwania nadzorcze dotyczące agregacji i przekazywania danych o ryzyku w celu zwiększenia spójności i uproszczenia w tym obszarze. W towarzyszącym podsumowaniu konsultacji ujęto wszystkie otrzymane uwagi i udzielono na nie odpowiedzi. Specjalny ukierunkowany przegląd zdolności banków w zakresie agregacji i przekazywania danych o ryzyku koncentrował się na obowiązkach organów zarządzających oraz zarządzaniu danymi i architekturze danych. Odnotowano pewne postępy w jasnym podziale obowiązków w tym zakresie w organach zarządzających oraz w tworzeniu kompleksowej polityki. W niektórych przypadkach utrzymywały się jednak istotne niedociągnięcia, w tym ograniczony zakres stosowania, brak w pełni niezależnej walidacji lub obecne wyzwania związane z osiągnięciem zintegrowanej systematyki danych. W związku z tym siedem instytucji objęto decyzjami EBC nakładającymi wymogi jakościowe, żeby usunąć stwierdzone braki. Ogólnie rzecz ujmując, nadzorcy zwiększyli presję na instytucje, żeby zaradzić uporczywym problemom związanym z ich zdolnościami agregacji i przekazywania danych o ryzyku niespełniającymi minimalnych oczekiwań nadzorczych.

Oprócz wspomnianego ukierunkowanego przeglądu nadzorcy przeprowadzili szczegółowe oceny na potrzeby testów warunków skrajnych, żeby ocenić jakość danych przekazywanych przez nadzorowane podmioty. W ostatnich latach zaobserwowano znaczną poprawę jakości przekazywanych danych. Niektóre banki miały jednak trudności z przestrzeganiem wymaganych standardów jakości danych. W przypadku gdy jakość danych uznano za oznakę szerszych istotnych niedociągnięć mających wpływ na agregację i przekazywanie danych o ryzyku, znajdowało to odzwierciedlenie w ocenach SREP i innych bieżących działaniach nadzorczych.

Ponadto EBC przygotował coroczne sprawozdanie kadry zarządzającej w sprawie zarządzania danymi i jakości danych^[14]. W porównaniu z pilotażowym sprawozdaniem przeprowadzonym w 2023 kadra kierownicza wyższego szczebla w bankach wykazała większą świadomość istotnych problemów związanych z zarządzaniem danymi i jakością danych. Nadal utrzymują się jednak pewne istotne niedociągnięcia. Na przykład w przypadku sprawozdawczości finansowej (FINREP) i jednolitej sprawozdawczości (COREP) EBC wykrył błędy operacyjne/ludzkie w procesie sprawozdawczym, błędną interpretację wymogów regulacyjnych oraz uporczywe trudności związane z dostawcami oprogramowania i systemami informatycznymi.

1.2.3.3 Istotne ekspozycje na czynniki ryzyka fizycznego i ryzyka transformacji związane ze zmianą klimatu

Zdolność banków do odpowiedniego zarządzania ryzykiem klimatycznym i środowiskowym pozostaje jednym z priorytetów nadzoru z powodu rosnącego ryzyka fizycznego i ryzyka transformacji; faktu, że banki nie uwzględniają jeszcze w pełni tych ryzyk w swoich zasadach zarządzania ryzykiem i zarządzania wewnętrznego; a także kolejnych wymogów wynikających z wejścia w życie nowego pakietu bankowego w 2025^[15]. Ponadto, jak wynika z wstępnych analiz EBC, na koniec 2023 około 90% nadzorowanych podmiotów uważało, że ryzyko klimatyczne i środowiskowe ma istotne znaczenie^[16].

W tej sytuacji EBC ogłosił w listopadzie 2023^[17], że zaczął wydawać wiążące decyzje nadzorcze, obejmujące ewentualne nałożenie okresowych kar pieniężnych, w przypadku gdy banki nie spełnią wymogów dotyczących ryzyka klimatycznego i środowiskowego w terminie określonym w tych decyzjach. EBC wydał te decyzje po poinformowaniu banków, że będzie ściśle monitorować trzy cele pośrednie określone w następstwie przeprowadzonego w 2022 przeglądu tematycznego dotyczącego ryzyka klimatycznego i środowiskowego oraz w razie konieczności podejmować działania egzekucyjne.

Gdy pierwszy z trzech celów pośrednich nie został osiągnięty, EBC w 2023 i na początku 2024 wydał 28 wiążących decyzji w sprawie ryzyka klimatycznego i środowiskowego, w tym 22 decyzje przewidujące ewentualne nałożenie okresowych kar pieniężnych w przypadku niespełnienia przez banki wymogów określonych w tych decyzjach. Przed upływem terminu realizacji pierwszego celu pośredniego banki miały przeprowadzić rzetelną i kompleksową ocenę istotności oraz analizę otoczenia biznesowego.

Chociaż większość zainteresowanych nadzorowanych podmiotów od tego czasu dotrzymała wymogów określonych w wydanych decyzjach w odniesieniu do oceny istotności i analizy otoczenia biznesowego, w przypadku niewielkiej liczby podmiotów pod koniec 2024 nadal toczył się proces ustalania, czy należy nałożyć okresowe kary pieniężne^[18].

Termin realizacji drugiego celu pośredniego dotyczącego włączenia ryzyka klimatycznego i środowiskowego do ramowych zasad zarządzania wewnętrznego, strategii i zarządzania ryzykiem wyznaczono na koniec 2023. W 2024 EBC wydał kolejne wiążące decyzje nadzorcze, obejmujące ewentualne nałożenie okresowych kar pieniężnych w przypadku niespełnienia przez banki wymogów określonych w tych decyzjach. Decyzje te dotyczyły dziewięciu nadzorowanych podmiotów, które po upływie terminu realizacji tego celu pośredniego nie wprowadziły elementów niezbędnych do odpowiedniego zarządzania ryzykiem klimatycznym i środowiskowym.

W 2025 EBC będzie nadal uważnie monitorować postępy banków i w razie konieczności – podejmować podobne działania egzekucyjne po terminie trzeciego celu pośredniego w grudniu 2024. Po osiągnięciu tego celu pośredniego banki powinny solidnie zarządzać ryzykiem klimatycznym i środowiskowym, z pełnym uwzględnieniem tego ryzyka w procesie wewnętrznej oceny adekwatności kapitałowej (ICAAP) i testach warunków skrajnych.

W 2024 EBC zebrał dane klimatyczne w ramach analizy scenariusza dotyczącego ryzyka klimatycznego w związku z pakietem „Gotowi na 55”. Komisja Europejska zwróciła się do Europejskich Urzędów Nadzoru, Europejskiego Banku Centralnego i Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego (ERRS) o wspólne przeprowadzenie takiej analizy, żeby ocenić odporność systemu finansowego UE na szoki klimatyczne i makrofinansowe na potrzeby pakietu reform „Gotowi na 55”. Zebrane dane nie tylko stanowiły wkład do tego pakietu, ale także pomogły ocenić postępy banków w zarządzaniu ryzykiem klimatycznym od czasu klimatycznego testu warunków skrajnych w 2022 oraz we wdrażaniu dobrych praktyk w zakresie klimatycznych testów warunków skrajnych. Dokonana przez EBC ocena danych klimatycznych koncentrowała się na zdolności banków do zbierania i przetwarzania danych klimatycznych, takich jak intensywność emisji gazów cieplarnianych kredytobiorców oraz ratingi świadectw charakterystyki energetycznej dla zabezpieczeń kredytów mieszkaniowych. Chociaż banki czynią pewne postępy, ta operacja pokazała, że w wielu bankach są niedociągnięcia w zdolnościach do przekazywania jasnych danych klimatycznych. Niektórym bankom udało się jednak wykazać, że usunięcie luk w danych jest możliwe. Po opublikowaniu wyników oceny banki otrzymały indywidualne raporty wyników dotyczące swoich zdolności w zakresie danych klimatycznych, obejmujące porównania z podobnymi podmiotami oraz wynikami klimatycznego testu warunków skrajnych z 2022 dla określonego zestawu wskaźników klimatycznych.

1.2.4 Priorytet 3: dalsze postępy w transformacji cyfrowej i budowie solidnych ram odporności operacyjnej

1.2.4.1 Strategie transformacji cyfrowej

Cyfryzacja usług finansowych jest tendencją strukturalną i wpływa na warunki konkurencji, w których działają europejskie banki. Ma ona wpływ na ich profile ryzyka, w tym ich strategie długookresowe, oraz może mieć poważne konsekwencje dla ryzyka operacyjnego i ryzyka finansowego banków. Nadzór musi dalej poświęcać uwagę strategiom transformacji cyfrowej, związanemu z nią ryzyku i zdolności organów zarządzających do zarządzania strategicznego i zarządzania ryzykiem.

W 2024 w 21 nadzorowanych podmiotach przeprowadzono działania na odległość, w tym ukierunkowane przeglądy cyfryzacji. Wyniki tych działań dały EBC cenny wgląd w ryzyko związane z cyfryzacją oraz pomogły mu odpowiednio dopracować narzędzia i metody oceny. Wraz z wynikami innych działań podjętych w ostatnich latach zostały wykorzystane w raporcie na temat najważniejszych kryteriów oceny i dobrych praktyk w dziedzinie transformacji cyfrowej opublikowanym w lipcu 2024. Raport ten pomaga nadzorowanym podmiotom zrozumieć, jak ocenia się ryzyko związane z cyfryzacją i jak należy wypracować solidne praktyki pod kątem nadzoru.

Decyzja o cyfryzacji stosowanych procesów jest samodzielną decyzją strategiczną danego banku, mogącą mieć istotny wpływ na jego przyszłą rentowność, ale także na odnośne ryzyko. Regularna krótkookresowa operacja EBC dodatkowo przyczyniła się do zebrania danych na temat postępów banków w transformacji cyfrowej, zmian zachodzących w cyfryzacji banków, współpracy w zakresie technologii finansowej oraz przypadków wykorzystania technologii finansowych. Te dane zostały również wykorzystane do opracowania wspomnianego raportu na temat transformacji cyfrowej.

Ponadto EBC w 2024 nadal aktywnie uczestniczył w strategicznych dyskusjach w ramach międzynarodowych i europejskich grup roboczych. Działania te obejmowały regulacyjny wkład we wprowadzenie rozporządzenia w sprawie rynków kryptoaktywów^[19] i aktu w sprawie sztucznej inteligencji^[20].

1.2.4.2 Ramowe zasady zapewniania odporności operacyjnej, ryzyko związane z podmiotami zewnętrznymi i ryzyko cybernetyczne

Odporność operacyjna to zdolność banku do realizacji niezbędnych operacji nawet w razie zakłóceń operacyjnych lub awarii. Jest jednym z priorytetów nadzorczych, ponieważ może mieć wpływ na kluczową działalność bankową na różnych rynkach finansowych i w całej gospodarce.

W 2024 odnotowano dalszy znaczny wzrost liczby cyberataków wymierzonych w dostawców zewnętrznych: wzrosła ona o około 50% i incydenty tej kategorii stanowiły prawie jedną trzecią wszystkich poważnych cyberincydentów. Zależność banków od usług świadczonych przez podmioty zewnętrzne zwiększyła się, a niekiedy osiągnęła poziom krytyczny. Ponadto zagrożenie cyberatakami sponsorowanymi przez państwo pozostało wysokie. Dlatego odporność operacyjna była przedmiotem szczególnego zainteresowania w przypadku banków pod bezpośrednim nadzorem EBC.

W 2024 EBC przeprowadził na odległość i na miejscu szereg działań nadzorczych związanych z ryzykiem informatycznym i cybernetycznym, a najważniejsze wyniki i spostrzeżenia opublikował w Supervision Newsletter z listopada 2024. Ukierunkowany przegląd cyberodporności rozszerzono o drugą grupę instytucji istotnych, żeby ocenić ich podstawowe środki cyberbezpieczeństwa. EBC rozszerzył także ukierunkowany przegląd dotyczący outsourcingu o drugą grupę instytucji istotnych.

EBC uczestniczył także w teście transgranicznej koordynacji w ramach zespołu ekspertów grupy G7 ds. bezpieczeństwa cybernetycznego w celu usprawnienia zarządzania cyberincydentami i zasad zarządzania kryzysowego.

Dodatkowo EBC przeprowadził symulację w tym zakresie, by przetestować wewnętrzne procesy komunikacji, koordynacji i eskalacji w EBC i części właściwych organów krajowych na wypadek cyberataku wymierzonego w dużą liczbę nadzorowanych podmiotów. Test miał charakter wewnętrzny i odbył się bez udziału podmiotów z branży.

Akt w sprawie operacyjnej odporności cyfrowej^[21] służy dążeniom UE na rzecz odporności operacyjnej sektora finansowego i ma na celu konsolidację i usprawnienie wymogów dotyczących zarządzania ryzykiem informatycznym. W 2024 EBC dostosował ramy nadzoru, aby zapewnić pełną zgodność z wymogami określonymi w tym akcie, na przykład przez dostosowanie ramowych zasad zgłaszania cyberincydentów i dokumentacji outsourcingu. Ponadto EBC przygotował się do testów penetracyjnych pod kątem określonych zagrożeń przez wykorzystanie europejskich zasad ramowych dotyczących przeprowadzania etycznych testów typu red-teaming (TIBER‑EU).

1.2.4.3 Test warunków skrajnych dotyczący cyberodporności w 2024

Test warunków skrajnych przeprowadzony w 2024 koncentrował się na cyberodporności i ocenie reakcji banków na fikcyjne cyberincydenty. Test objął 109 banków, a jego wyniki uwzględniono w procesie SREP z 2024. Jeden ze scenariuszy testowych dotyczył wpływu na podstawowe systemy banków. Wszystkie banki przetestowały swoje zdolności do reagowania i przywracania gotowości do pracy oraz udostępniły swoją dokumentację. 28 banków poddano szczegółowej ocenie obejmującej test przywracania zdolności informatycznych i ocenę na miejscu. Testy w bankach dotyczyły ich planów reagowania kryzysowego, komunikacji z zainteresowanymi podmiotami, analiz usług i środków łagodzących skutki. Oceniono zdolności przywracania gotowości do pracy pod kątem odzyskiwania danych, współpracy z podmiotami zewnętrznymi i przyszłym podnoszeniem odporności. EBC będzie kontynuować współpracę z bankami w celu wzmocnienia ich cyberodporności i skupi się na planach ciągłości działania, komunikacji i naprawy. Od banków oczekuje się, aby osiągały cele naprawcze, oceniały zależność od podmiotów zewnętrznych i lepiej szacowały straty spowodowane cyberatakami.

1.3 Bezpośredni nadzór nad instytucjami istotnymi

1.3.1 Nadzór na odległość i reforma procesu SREP

Bezpośredni nadzór nad instytucjami kredytowymi koncentruje się na rozpoznawaniu i eliminowaniu ryzyka, żeby banki pozostały odporne i były skutecznie zarządzane w coraz bardziej złożonym otoczeniu. Również podejście nadzorcze musi być dostosowane do zmieniającego się otoczenia, by chronić stabilność finansową.

W ramach mandatu EBC polegającego na dbaniu o bezpieczeństwo i dobrą kondycję banków zwiększanie odporności banków oznacza stosowanie zharmonizowanego i elastycznego podejścia służącego przeciwdziałaniu fragmentacji.

W tym kontekście Rada ds. Nadzoru EBC postanowiła zreformować proces przeglądu i oceny nadzorczej, żeby sprawowany nadzór stał się bardziej efektywny, skuteczny i ingerencyjny, a jednocześnie Rada zobowiązała się do dostosowania i harmonizacji własnych metod oceny nadzorczej. W związku z tym EBC zlecił ekspertom przeprowadzenie niezależnego przeglądu^[22] SREP. Reforma uwzględnia wnioski z tego niezależnego przeglądu eksperckiego i jest stopniowo wdrażana od 2024.

Zreformowany proces SREP zapewni jednakową kontrolę nadzorczą dopiero przy usprawnieniu harmonogramu, zoptymalizowaniu procesów wewnętrznych i ukierunkowaniu działań, co przełoży się na dodatkowe podniesienie skuteczności SREP.

Zreformowany proces ma być w pełni wdrożony do 2026.

Główne cele^[23] reformy procesu SREP to:

• ukierunkowanie ocen ryzyka: pozwolenie organom nadzoru na większą elastyczność w ustalaniu priorytetów ocen i ukierunkowaniu ich na najważniejsze czynniki ryzyka dla danego wieloletniego okresu. Organy nadzoru będą stosować wieloletnią strategię oceny, która umożliwi im szczegółową ocenę wszystkich istotnych ryzyk w perspektywie wielu lat, a nie przeprowadzać co roku przeglądu poszczególnych czynników ryzyka. To elastyczne podejście doprowadzi do efektywniejszego wykorzystania zasobów wspólnych zespołów nadzorczych;
• większa integracja działań nadzorczych: dalsze zintegrowanie planowania kontroli na miejscu, dogłębnych analiz i przekrojowych przeglądów tematycznych w celu uzyskania usystematyzowanego i kompleksowego obrazu czynników ryzyka w bankach. Dzięki usprawnieniu procesu planowania działań nadzorczych osiąga się maksymalne efekty synergii, a banki lepiej rozumieją priorytety nadzorcze;
• wykorzystanie pełnego instrumentarium nadzorczego: umożliwienie skuteczniejszej i szybszej eskalacji środków^[24] w przypadku braku bezzwłocznego usunięcia niedociągnięć. Wśród narzędzi nadzorczych są wiążące wymogi jakościowe oraz, w razie konieczności, środki egzekucyjne i sankcje;
• usprawnienie komunikacji: lepsze wykorzystanie wyników procesu SREP, ze szczególnym uwzględnieniem najważniejszych czynników ryzyka i oczekiwań nadzorczych. Jeśli oceny nie wykazują istotnych zmian w profilu ryzyka poszczególnych banków, decyzje SREP mogą być aktualizowane rzadziej niż raz w roku;
• większa stabilność metod: uproszczenie metod nadzorczych i zwiększenie ich stabilności pozwolą nadzorcom skupić się na nowych kwestiach i pojawiąjących się czynnikach ryzyka. Przykładem jest zmiana metodyki obliczania wymogu kapitałowego w ramach filaru II w celu zwiększenia intuicyjności metod i zmniejszenie złożoności procedur. Zmienione podejście ma jednocześnie poprawić solidność metod przez zapewnienie, aby podstawą tego wymogu nadal były szczegółowe nadzorcze oceny ryzyka w ramach procesu SREP, a także czynniki ryzyka, które nie zostały jeszcze uwzględnione w ramach filaru I. Dzięki temu poszczególne czynniki ryzyka nie są wliczane dwukrotnie;
• lepsze wykorzystanie systemów informatycznych i analizy danych: w agendzie cyfrowej EBC przewiduje się inwestycje w systemy informatyczne i analizę danych na lata 2024–2028, żeby wdrożyć zaawansowane technologie, np. generatywną sztuczną inteligencję, w rutynowych zadaniach nadzorców, a przez to poprawić efektywność, dostępność danych, analizę ryzyka, spójność podejmowania decyzji oraz ogólną współpracę.

Zmiany te mają sprawić, że procesy będą bardziej ukierunkowane, efektywne, przewidywalne i przejrzyste, a przez to – usprawnić europejski nadzór bankowy. Proces SREP zostanie ulepszony i bardziej dostosowany do bieżącego nadzoru, a to pozwoli na szybsze i skuteczniejsze reagowanie na nowo pojawiające się ryzyka. Wprowadzone ulepszenia – przez rozwój kultury nadzoru, w której priorytetowo traktuje się istotne źródła podatności na zagrożenia oraz promuje szybkie i zdecydowane działania – służą skuteczności i spójności praktyk nadzorczych.

1.3.1.1 Podejście oparte na ryzyku

W 2024 EBC kontynuował wdrażanie zasad dotyczących tolerancji na ryzyko, wprowadzonych w 2023, i dlatego uwzględnił elementy bardziej oparte na ryzyku oraz elastyczność w różnych obszarach metodyki nadzoru. Dzięki zasadom dotyczącym tolerancji na ryzyko nadzorcy mogą priorytetowo traktować kluczowe obszary ryzyka, a gdy jest to konieczne – odpowiednio ingerować, natomiast w przypadkach, gdy banki nie spełniają oczekiwań nadzorczych EBC – wykorzystywać pełne instrumentarium nadzorcze.

Zasady te ułatwiają przełożenie priorytetów nadzorczych na plany strategiczne i bieżący nadzór. Dlatego też łączą w sobie odgórne wytyczne Rady ds. Nadzoru dotyczące priorytetowych ryzyk i źródeł podatności na zagrożenia z oddolnymi ocenami znaczenia dla poszczególnych banków. Oddolne oceny stanowią skuteczne uzupełnienie odgórnych wytycznych, jako że w niektórych nadzorowanych podmiotach występują specyficzne problemy, które wpływają na poziomy tolerancji wyznaczone dla różnych rodzajów ryzyka i – co za tym idzie – również na to, na jakich obszarach skupiają się nadzorcy.

Zasady dotyczące tolerancji na ryzyko są dla wspólnych zespołów nadzorczych i nadzorców prowadzących nadzór przekrojowy narzędziem pozwalającym na hierarchizację działań i późniejsze skoncentrowanie się na czynnikach ryzyka, które są najważniejsze z punktu widzenia nadzoru. Dzięki temu wspólne zespoły nadzorcze mają więcej elastyczności w radzeniu sobie z nowymi i pojawiającymi się czynnikami ryzyka.

1.3.1.2 Zasada proporcjonalności

Działania wspólnych zespołów nadzorczych są zgodne z zasadą proporcjonalności, według której intensywność nadzoru powinna zależeć od wielkości, znaczenia systemowego, ryzyka i złożoności danej instytucji istotnej. Dlatego też wspólne zespoły nadzorcze zajmujące się większymi i bardziej ryzykownymi instytucjami istotnymi planują średnio większą liczbę działań.

Liczba działań przeprowadzonych w 2024 była minimalnie mniejsza, niż pierwotnie zaplanowano na początku roku. Wynika to głównie z faktu, że w ciągu roku – podobnie jak w poprzednich latach – anulowano niewielką liczbę zadań administracyjnych.

1.3.1.3 Planowanie i działania nadzorcze

Proces planowania działań nadzorczych jest realizowany według spójnego i zintegrowanego podejścia, zgodnie z którym planowanie działań przekrojowych, kontroli na miejscu, kontroli modeli wewnętrznych i innych działań nadzorczych opiera się na priorytetach nadzorczych.

Żeby nadzór był skuteczny, poszczególne jednostki organizacyjne EBC blisko współpracują przy planowaniu swoich działań, z należytym uwzględnieniem priorytetów nadzorczych, ryzyk charakterystycznych dla danych banków oraz zasad dotyczących tolerancji na ryzyko. Podczas procesu planowania wybierane są reprezentatywne grupy nadzorowanych podmiotów, których będą dotyczyć działania przekrojowe i kontrole na miejscu. Do kontroli na miejscu zastosowano – podobnie jak w poprzednich latach – podejście polegające na prowadzeniu kontroli w formie kampanii (zob. punkt 1.3.5). Wyniki tego procesu są odzwierciedlane w planach realizowanych przez poszczególne wspólne zespoły nadzorcze w odniesieniu do nadzorowanych przez nie podmiotów. Jako że planowanie jest ważnym elementem komunikacji z nadzorowanymi podmiotami, udostępnia się im także uproszczony plan działań, określający działania nadzorcze, które wymagają zaangażowania lub wkładu ze strony nadzorowanego podmiotu.

Zgodnie z zasadą proporcjonalności plany działań na odległość obejmują: a) działania związane z ryzykiem (np. SREP), b) inne działania dotyczące wymogów organizacyjnych, administracyjnych lub prawnych (np. coroczną ocenę istotności) oraz c) dodatkowe działania zaplanowane przez wspólne zespoły nadzorcze w celu dalszego dostosowania planów działań do specyfiki nadzorowanej grupy lub nadzorowanego podmiotu (np. analizy modelu biznesowego banku lub jego struktury zarządzania wewnętrznego).

1.3.1.4 Środki nadzorcze

Jednym z głównych rezultatów regularnych czynności nadzorczych prowadzonych na miejscu i na odległość są środki nadzorcze^[25]. Określają one szczegółowe działania, jakie nadzorowane podmioty mają podjąć, żeby usunąć niedociągnięcia. Te środki muszą być wdrażane terminowo i skutecznie, co monitorują wspólne zespoły nadzorcze. W 2024 środki nadzorcze wprowadzano przede wszystkim wskutek czynności na miejscu: 55% wszystkich środków wynikało z kontroli na miejscu i kontroli modeli wewnętrznych (głównie przeprowadzanych na miejscu). Podobnie jak w 2023, najwięcej nowych środków nadzorczych (40%) dotyczyło ryzyka kredytowego (wykres 1).

Wykres 1

Środki nadzorcze

a) Liczba środków w poszczególnych latach

b) Środki według rodzaju działania	c) Środki według kategorii ryzyka

1.3.1.5 Analiza przekrojowa SREP

17 grudnia 2024 Europejski Bank Centralny opublikował wyniki procesu SREP za rok 2024. Publikacja obejmowała opis zmian punktacji SREP oraz wymogów i zaleceń kapitałowych w ramach filaru II, a także analizę wybranych obszarów ryzyka. Za zgodą zainteresowanych instytucji istotnych EBC upublicznił obowiązujące wymogi kapitałowe w ramach filaru II dla poszczególnych banków na 2025, w tym wymogi na rzecz przeciwdziałania ryzyku nadmiernej dźwigni.

W ujęciu ogólnym punktacja SREP pozostała stabilna i wyniosła 2,6, przy czym pogorszyły się wyniki 11% banków, a poprawiły wyniki 15% banków. Łączne wymogi i zalecenia kapitałowe nieco wzrosły, do 15,6% aktywów ważonych ryzykiem (15,5% w 2023), zaś mediana wymogów w ramach filaru II wyniosła 2,2%, czyli również była stabilna w porównaniu z 2023.

Proces SREP przeprowadzony w 2024 wykazał, że podmioty objęte europejskim nadzorem bankowym zasadniczo utrzymały odporność, a ich sytuacja kapitałowa i płynnościowa pozostała dobra. Jeśli chodzi o dalsze perspektywy, banki będą musiały dostosować się do zmieniającego się otoczenia. Dlatego banki muszą zachować czujność i rozwagę, żeby utrzymać ciągłość działalności. Ich obecny dobry poziom rentowności pozwala im podnieść odporność.

1.3.2 Nadzór nad bankami spoza UE

W 2024 EBC nadzorował 14 zlokalizowanych w strefie euro jednostek zależnych banków spoza UE. W trzecim kwartale 2024 łączne aktywa tych jednostek wynosiły 1,8 bln EUR (7% całkowitej wartości aktywów podlegających Nadzorowi Bankowemu EBC), łączna wartość ich portfela handlowego była równa 780 mld EUR (21% wszystkich aktywów finansowych przeznaczonych do obrotu podlegających Nadzorowi Bankowemu EBC), a całkowita wartość przechowywanych przez nie aktywów wynosiła 15,5 bln EUR (37% całkowitej wartości przechowywanych aktywów podlegających Nadzorowi Bankowemu EBC).

Działania nadzorcze dotyczące jednostek zależnych banków spoza UE wynikały w dużej mierze z priorytetów nadzorczych EBC na lata 2023–2025. Ponadto EBC realizował kilka ukierunkowanych inicjatyw, m.in. monitorował wdrażanie planów wykonawczych opracowanych w reakcji na przegląd mapowania operacji handlowych (zob. ramka 2 w Raporcie rocznym EBC z działalności nadzorczej 2023), a także przeprowadził szereg dogłębnych analiz dotyczących bankowości korporacyjnej i inwestycyjnej oraz środków kontroli operacji handlowych. Podjęte działania miały na celu zaradzenie narastającym obawom w kluczowych obszarach, takich jak operacje handlowe i kredytowe.

EBC kontaktował się także z jednostkami zależnymi banków spoza UE w związku ze skutkami art. 21c dyrektywy w sprawie wymogów kapitałowych VI (obowiązującej od 11 stycznia 2027), zgodnie z którym grupy z państw trzecich muszą być fizycznie obecne w UE w przypadku działalności w zakresie przyjmowania depozytów oraz udzielania kredytów i gwarancji. Wymogi te mogą istotnie wpłynąć na modele alokacji w przypadku kredytów udzielanych przez jednostki zależne banków spoza UE. Dodatkowym wyzwaniem związanym z nadzorowaniem takich podmiotów jest to, że należą one w całości do jednostek dominujących, których strategie i wewnętrzne zasady nie zawsze są zgodne z przepisami UE lub oczekiwaniami nadzorczymi EBC. Dlatego też nadzorcy muszą uwzględnić te wyzwania i różnice, a jednocześnie zapewnić pełną zgodność ze standardowymi wymogami. W tym kontekście EBC zacieśniał także regularne kontakty dwustronne z organami nadzoru bankowego spoza Europy, np. Systemem Rezerwy Federalnej i brytyjskim organem regulacji ostrożnościowej (Prudential Regulation Authority).

1.3.3 Nadzór nad podmiotami prowadzącymi działalność w Rosji

Od rozpoczęcia rosyjskiej inwazji na Ukrainę w lutym 2022 EBC aktywnie prowadzi dialog z kilkoma nadzorowanymi podmiotami, które prowadzą działalność na rynku rosyjskim, w stosownych przypadkach wprowadził konkretne środki i uważnie monitoruje sytuację. W 2024 banki w dalszym ciągu ograniczały skalę tej działalności oraz wdrażały strategie wyjścia i likwidacji. Między końcem 2023 a trzecim kwartałem 2024 instytucje istotne w ujęciu ogólnym zmniejszyły ekspozycję na Rosję o 5,6%^[26], więc od wybuchu wojny poziom ekspozycji nadal się zmniejsza.

W stosownych przypadkach EBC zastosował środki mające zaradzić sytuacji niektórych instytucji istotnych, żeby ograniczyć ryzyko operacyjne, wizerunkowe, finansowe i związane z przestrzeganiem przepisów w kontekście działalności w Rosji. Wśród tych środków znalazły się ograniczenia w zakresie udzielania kredytów i przyjmowania depozytów w Rosji, a także lokowania funduszy w instytucjach finansowych z siedzibą w Rosji. Ponadto EBC oczekuje zmniejszenia skali transakcji płatniczych z Rosji oraz transgranicznych kredytów udzielanych klientom z siedzibą w Rosji.

W instytucjach mniej istotnych, podobnie jak w instytucjach istotnych, przyjęto różne strategie ograniczenia ekspozycji. Kilka instytucji mniej istotnych zamknęło swoje rosyjskie spółki zależne, zmniejszyło ekspozycję bilansową i ograniczyło transakcje finansowe związane z rynkiem rosyjskim. W niektórych przypadkach całkowicie się one wycofały z rynku rosyjskiego przez likwidację działalności i rezygnację z licencji bankowej. W bardzo nielicznych przypadkach międzynarodowe sankcje poważnie odbiły się na rosyjskich instytucjach mniej istotnych i skutecznie zmusiły je do wyjścia z tego rynku.

W kontekście eskalacji napięć z Rosją infrastruktury rynku finansowego z licencją bankową pozostają z natury podatne na ryzyko geopolityczne. To ryzyko obejmuje wyzwania prawne i związane z przestrzeganiem przepisów w kontekście międzynarodowych sankcji wobec Rosji. Żeby poradzić sobie w skomplikowanym i zmieniającym się otoczeniu finansów międzynarodowych i napięć geopolitycznych, infrastruktury rynku finansowego muszą stale dostosowywać i realizować solidną strategię ograniczania ryzyka, a organy nadzoru muszą uważnie monitorować ten proces.

1.3.4 Gruntowny przegląd portfeli handlowych

Gruntowny przegląd portfeli handlowych jest kluczowym elementem zmienionych ram Bazylea III. Polega na istotnej zmianie wymogów kapitałowych w ramach filaru I w odniesieniu do ryzyka rynkowego, opierającej się na doświadczeniach z wielkiego kryzysu finansowego z lat 2007–2008 i mającej na celu zmniejszenie prawdopodobieństwa i skutków podobnych zdarzeń w przyszłości. W szczególności wprowadzono bardziej rygorystyczne zasady zaliczania aktywów do portfela handlowego; alternatywną metodę standardową, która jest bardziej wrażliwa na ryzyko, ale także bardziej skomplikowana niż obecna metoda standardowa; oraz dodatkowe wymogi dotyczące stosowania modeli wewnętrznych.

W 2024 EBC przeprowadził w tym zakresie ukierunkowany przegląd na odległość oraz szereg kontroli na miejscu i kontroli modeli wewnętrznych. W ramach ukierunkowanego przeglądu alternatywnej metody standardowej oceniono przygotowanie w grupie 30 banków wybranych na podstawie analizy ryzyka. Stwierdzono, że odkąd w 2021 rozpoczęto sprawozdawczość przy użyciu tej metody, banki poczyniły istotne postępy w przygotowaniu i wdrożeniu nowego podejścia do wymogów kapitałowych. W związku z tym stwierdzone niedociągnięcia dotyczyły bardziej technicznych aspektów, a także niezależnego przeglądu i włączenia alternatywnej metody standardowej w ramach gruntownego przeglądu portfeli handlowych do sprawozdawczości zarządczej.

Ponadto w ramach niektórych kontroli na miejscu dotyczących oceny wdrożenia alternatywnej metody standardowej stwierdzono niedociągnięcia w poszczególnych bankach w zakresie odnośnych obliczeń, procesów operacyjnych, zarządzania danymi, a także zastosowania drugiej i trzeciej linii obrony. Pierwsze dwie kontrole na miejscu dotyczące alternatywnej metody standardowej miały miejsce w 2023, jedna kontrola odbyła się w 2024, a kolejnych pięć zaplanowano w ramach programu oceny nadzorczej na 2025.

W 2024 EBC, na podstawie wniesionych przez banki wniosków o stosowanie alternatywnej metody modeli wewnętrznych, przeprowadził trzy kontrole modeli wewnętrznych w celu sporządzenia odpowiednich decyzji nadzorczych. Najważniejsze ustalenia opisano w pkt 1.3.5.2.

24 lipca 2024 Komisja Europejska przyjęła akt delegowany odraczający o rok (tj. do 1 stycznia 2026) datę stosowania w UE standardów gruntownego przeglądu portfela handlowego wynikających z ram Bazylea III w odniesieniu do obliczania przez banki wymogów w zakresie funduszy własnych z tytułu ryzyka rynkowego. Bieżące zaangażowanie nadzoru w tym obszarze, obejmujące działania następcze wspólnych zespołów nadzorczych, zapewni sprawną realizację gruntownego przeglądu portfeli handlowych.

1.3.5 Nadzór na miejscu

Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie Jednolitego Mechanizmu Nadzorczego^[27] nadzór EBC nad kontrolowanymi podmiotami odbywa się zarówno na odległość, jak i na miejscu – celem takiego połączenia jest zapewnienie szczegółowej i dogłębnej analizy działalności nadzorowanych podmiotów. Nadzór na miejscu ma formę kontroli na miejscu – szczegółowo badających ryzyko, mechanizmy jego kontroli i zarządzanie wewnętrzne – lub kontroli modeli wewnętrznych, które obejmują szczegółową ocenę modeli wewnętrznych stosowanych do obliczania wymogów w zakresie funduszy własnych, w szczególności pod kątem metodyki, przydatności ekonomicznej, ryzyka, mechanizmów jego kontroli i zarządzania wewnętrznego.

W 2024 w odniesieniu do instytucji istotnych zainicjowano 165 kontroli na miejscu i 78 kontroli modeli wewnętrznych. Podobnie jak w poprzednim roku większość tych kontroli przeprowadzono w hybrydowym trybie pracy. Dodatkowo EBC przeprowadził kompleksowy przegląd portfeli finansowania lewarowanego w odniesieniu do grupy banków^[28], żeby pomóc im usprawnić zarządzanie ryzykiem związanym z kredytami lewarowanymi.

Kontrole na miejscu w 2024 dotyczyły m.in. ryzyka kredytowego; zarządzania wewnętrznego; ryzyka informatycznego; ryzyka stopy procentowej i ryzyka spreadu kredytowego w portfelu bankowym (IRRBB/CSRBB). Niektóre kontrole objęły także ryzyko płynnościowe; modele biznesowe i rentowność; ryzyko płynnościowe i ryzyko finansowania; adekwatność kapitałową; ryzyko rynkowe i ryzyko operacyjne. Ryzyko klimatyczne i środowiskowe oceniono zarówno w ramach specjalnych kontroli na miejscu, jak i w ramach kontroli dotyczących innych obszarów ryzyka, zwłaszcza ryzyka kredytowego.

Zakres kontroli modeli wewnętrznych przeprowadzonych w 2024 obejmował obszary takie jak: wdrożenie najnowszych standardów i wytycznych Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego (EUNB), gruntowny przegląd portfeli handlowych oraz realizacja zobowiązań wynikających z poprzednich kontroli modeli wewnętrznych.

Wykres 2

Kontrole na miejscu i kontrole modeli wewnętrznych rozpoczęte w 2022, 2023 i 2024

(liczba kontroli)

1.3.5.1 Główne ustalenia z kontroli na miejscu

W obszarze ryzyka kredytowego stwierdzono poważne słabości pod względem zdolności banków do właściwego wyliczania strat z tytułu kredytów niezagrożonych, zwłaszcza w kontekście zwiększonej niepewności makroekonomicznej. Modele oczekiwanych strat kredytowych nie były odpowiednio dopasowane do informacji prognostycznych. W modelach prawdopodobieństwa niewykonania zobowiązania i straty z tego tytułu ujawniono niedociągnięcia. Chociaż stosowano różne praktyki, w niektórych bankach zasady uwzględniania znacznego wzrostu ryzyka kredytowego były nieodpowiednie pod względem terminowego przenoszenia kredytów do fazy 2 na podstawie MSSF 9.

Ponieważ banki dość powoli uznawały pogorszenie się sytuacji na rynkach finansowych, zwłaszcza w podatnych na zagrożenia sektorach nieruchomości, poczyniono wiele ustaleń dotyczących projektowania i wdrażania procesów wyceny zabezpieczeń. W ramach kontroli na miejscu nadal ujawniano braki w procesach zarządzania ryzykiem, niedociągnięcia w procesie związanym ze strategią dotyczącą ryzyka, apetytem na ryzyko i udzielaniem kredytów, a także słabości w monitorowaniu ryzyka i właściwym rozpoznawaniu restrukturyzowanych i niespłacanych kredytów. W niektórych przypadkach ustalenia te wynikały z obaw, że bankowe zasady zarządzania wewnętrznego mogą utrudniać odpowiednie sterowanie ryzykiem.

Co do ryzyka rynkowego, główne słabości dotyczyły identyfikacji i pomiaru ryzyka związanego z wyceną i ryzyka kredytowego kontrahenta oraz zarządzania tymi ryzykami. W szczególności w przypadku ryzyka związanego z wyceną stwierdzono niedociągnięcia w obliczaniu regulacyjnych i księgowych rezerw utrzymywanych przez instytucje ze względu na niepewność wyceny. Zaobserwowano również poważne braki dotyczące ryzyka kredytowego kontrahenta, zwłaszcza modelowania i walidacji wskaźników ryzyka kredytowego kontrahenta (potencjalna przyszła ekspozycja, testy warunków skrajnych), wyznaczania i monitorowania limitów, a także zarządzania zabezpieczeniami.

W dziedzinie ryzyka płynnościowego najpoważniejsze ustalenia odnosiły się do niedociągnięć w pomiarze i monitorowaniu ryzyka, w tym do słabych punktów metodyk kwantyfikacji, dokładności i kompletności danych, a także w konstrukcji scenariuszy na potrzeby płynnościowych testów warunków skrajnych. Poważnych ustaleń dokonano także w odniesieniu do sprawozdawczości regulacyjnej i obliczania wskaźników pokrycia wypływów netto i stabilnego finansowania netto. Inne poważne ustalenia ujawniły zbyt małą skuteczność organizacyjnych ram zarządzania ryzykiem płynnościowym oraz niespójności między planem finansowania a strategią w zakresie ryzyka płynnościowego.

Jeśli chodzi o ryzyko stopy procentowej w portfelu bankowym (IRRBB), większość krytycznych ustaleń dotyczyła niedociągnięć w pomiarze i monitorowaniu IRRBB, w tym nieadekwatnych metod kwantyfikacji, braku rzetelności kluczowych założeń modelowania, nieaktualnych danych, słabych systemów informatycznych i słabych ramowych zasad dotyczących ryzyka modelu. Inne poważne ustalenia wykazały niewystarczająco sformalizowane profile i strategie zarządzania IRRBB, a także niewystarczający udział organów zarządzających ryzykiem w tworzeniu i monitorowaniu procesów zarządzania IRRBB.

W kwestii modeli biznesowych i rentowności najpoważniejsze ustalenia dotyczyły zasad, metodyki i monitorowania ustalania opłat za produkty, które to kwestie były przedmiotem szeregu kontroli na miejscu w 2024. Inne poważne ustalenia odnosiły się do niedociągnięć w alokacji przychodów i kosztów, analizie czynników rentowności, a także założeniach i analizie wrażliwości w projekcjach finansowych dotyczących planów biznesowych banków.

W związku z modelami biznesowymi i rentownością kontrole na miejscu dotyczące przeglądu transformacji cyfrowej banków^[29] ujawniły, że istnieją słabości w zakresie sterowania strategicznego, zarządzania zmianą i monitorowania zmian. Ponadto stwierdzono problemy w zakresie alokacji przychodów i kosztów, ramowych zasad dotyczących kluczowych wskaźników efektywności, prognozowania i procesów budżetowania.

Jeśli chodzi o ryzyko klimatyczne (które wpływa na pozostałe istniejące kategorie ryzyka, takie jak model biznesowy bądź ryzyko kredytowe), kontrole na miejscu ujawniły niedociągnięcia w identyfikacji ryzyka, ocenach jego istotności, monitorowaniu go i uwzględnianiu ryzyka klimatycznego w strategiach biznesowych banków. Ponadto w innych poważnych ustaleniach wskazano na niedociągnięcia w uwzględnianiu ryzyka klimatycznego w procesie udzielania kredytów i odpowiednich mechanizmach kontroli wewnętrznej.

W dziedzinie zarządzania wewnętrznego i kwestii bliskich tematycznie najbardziej krytyczne ustalenia były związane z a) agregacją i przekazywaniem danych o ryzyku, wskutek niedostatecznie kompleksowych ramowych zasad zarządzania wewnętrznego, nieadekwatnej architektury danych i infrastruktury informatycznej, prowadzących do niedociągnięć w zarządzaniu jakością danych, b) niezależnością, zakresem działalności i zasobami wszystkich jednostek kontroli wewnętrznej, a także c) outsourcingiem, w tym nieadekwatnymi ocenami ryzyka dotyczącymi decyzji w sprawie outsourcingu oraz wadliwym zarządzaniem ryzykiem i monitorowaniem usług zlecanych na zewnątrz, zwłaszcza usług informatycznych. Na podstawie tych ustaleń nadzorcy wskazali, że usunięcie niedociągnięć w zarządzaniu wewnętrznym jest priorytetem nadzorczym.

W kwestii procesu ICAAP najpoważniejsze ustalenia dotyczyły a) niespójnych wewnętrznych metod i założeń kwantyfikacji ryzyka kredytowego i ryzyka rynkowego, b) niedociągnięć w wewnętrznym procesie walidacji metod kwantyfikacji oraz c) nieodpowiedniej metodyki wykrywania istotnego ryzyka w ramach procesu identyfikacji ryzyka.

W odniesieniu do obliczania kapitału regulacyjnego (w ramach filaru I) główne ustalenia dotyczyły a) nieodpowiedniego przypisywania wag ryzyka do ekspozycji, prowadzącego do niedoszacowania aktywów ważonych ryzykiem, zwłaszcza w przypadku ryzyka kredytowego, w wyniku niewłaściwego kwalifikowania ekspozycji do poszczególnych klas i określania wartości zabezpieczenia, a także b) niewystarczających zasad kontroli procesu obliczania wymogów kapitałowych i funduszy własnych.

Co do ryzyka operacyjnego (niezwiązanego z ryzykiem informatycznym), najpoważniejsze ustalenia dotyczyły a) pomiaru ryzyka i zarządzania ryzykiem, w tym niedociągnięć w procesie zbierania danych o ryzyku operacyjnym, nieadekwatnych działań zapobiegawczych i naprawczych w odniesieniu do zdarzeń związanych z tym ryzykiem, a także b) identyfikacji ryzyka, zwłaszcza niewystarczającego ujmowania i określania istotnego ryzyka operacyjnego.

Jeśli chodzi o ryzyko informatyczne, najpoważniejsze ustalenia dotyczyły zarządzania ryzykiem informatycznym i ryzykiem dla cyberbezpieczeństwa, zwłaszcza w odniesieniu do zapewnienia cyberbezpieczeństwa i zdolności wykrywania incydentów. Jednocześnie w ramach kontroli na miejscu nadal ujawniano niedociągnięcia w ramowych zasadach zarządzania wewnętrznego, zarządzaniu ciągłością informatyczną i zarządzaniu aktywami informatycznymi. Pozostałe poważne ustalenia w dużej części odnosiły się do informatycznych operacji banków. Ponadto jednym z głównych obszarów zainteresowania nadzoru pozostało zarządzanie ryzykiem związanym z podmiotami zewnętrznymi^[30], a wiele ustaleń dotyczyło outsourcingu usług informatycznych. W 2024, podobnie jak w poprzednim roku, EBC przeprowadził specjalną kontrolę u jednego dużego zewnętrznego dostawcy takich usług^[31].

Podsumowując, w kontrolowanych bankach ujawniono znaczne niedociągnięcia w różnych obszarach zarządzania ryzykiem. Podkreśla się, że aby sektor bankowy był solidniejszy i odporniejszy, należy dalej poprawić kwantyfikację ryzyka, ramowe zasady zarządzania wewnętrznego i mechanizmy kontroli wewnętrznej. Rozwiązanie tych i innych problemów pozwoli bankom skuteczniej radzić sobie z niepewnością w przyszłości, zwłaszcza w kontekście utrzymujących się dużych napięć geopolitycznych i ich wpływu na perspektywy makroekonomiczne.

1.3.5.2 Główne ustalenia z kontroli modeli wewnętrznych

Celem kontroli modeli wewnętrznych jest sprawdzanie, czy modele stosowane przez banki do obliczania obowiązkowego poziomu kapitału są zgodne z wymogami prawnymi i regulacyjnymi. Takie kontrole mogą być przeprowadzane na wniosek banku (w przypadku pierwszego zatwierdzenia modeli, istotnych zmian w modelach, rozszerzenia modeli, wprowadzenia modeli do użytku, stałego stosowania w niepełnym zakresie lub powrotu do mniej skomplikowanych rozwiązań w zakresie modeli) lub z inicjatywy EBC.

Ukierunkowany przegląd modeli wewnętrznych (TRIM), zakończony w kwietniu 2021, był największym przedsięwzięciem Nadzoru Bankowego EBC na rzecz ujednolicenia podejścia nadzorczego do modeli wewnętrznych i dostosowania tych modeli do obowiązujących przepisów. Od czasu zakończenia przeglądu Nadzór Bankowy EBC skupiał się głównie na ocenie zmian modeli, o którą wnosiły instytucje istotne, żeby spełnić nowe wymogi regulacyjne, np. wynikające z regulacyjnego przeglądu metody ratingów wewnętrznych (IRB) (tzw. programu naprawy IRB prowadzonego przez EUNB), lub naprawić niedociągnięcia stwierdzone w trakcie przeglądu TRIM. Jednym z głównych celów projektu TRIM było zmniejszenie nieuzasadnionej (tj. nieopartej na ryzyku) zmienności wyników modeli stosowanych przez instytucje istotne do obliczania regulacyjnych wymogów kapitałowych w ramach filaru I, a przez to dalsze zwiększenie wiarygodności stosowania modeli wewnętrznych.

Ponadto nowe, bardziej szczegółowe i bardziej rygorystyczne normy wynikające z przepisów EUNB i UE sprawiają, że bankom trudniej jest przestrzegać wszystkich przepisów, zwłaszcza w odniesieniu do małych portfeli lub ograniczonej ilości reprezentatywnych danych. W tym kontekście EBC oczekuje, że banki przeprowadzą szczegółową ocenę swoich modeli ratingów wewnętrznych w celu ich usprawnienia. Taka ocena powinna uwzględniać wdrożenie końcowych standardów Bazylei III, operacyjną zdolność banku do wprowadzenia lub utrzymania modeli ratingów wewnętrznych i koszty z tym związane, a także odpowiedniość tych modeli do różnych portfeli (np. dostępność minimalnych reprezentatywnych danych).

W związku z tym ponad 90% kontroli modeli wewnętrznych w 2024 przeprowadzono na wniosek banków o ocenę zmian modeli, pierwsze zatwierdzenie modeli lub rozszerzenie modeli. Podobnie jak w 2023 liczba kontroli modeli wewnętrznych zainicjowanych przez EBC stanowiła ok. 5%. EBC otrzymał i ocenił także wiele wniosków dotyczących powrotu do mniej skomplikowanych metod, składanych w ramach opisanych powyżej szerszych inicjatyw na rzecz uproszczenia modeli wewnętrznych.

W trakcie kontroli modeli wewnętrznych przeprowadzonych w 2024 ujawniono szereg niedociągnięć: dokonano średnio 20 ustaleń w ramach każdej kontroli, a jedną trzecią z tych ustaleń uznano za bardzo poważne^[32].

Jeśli spojrzeć wyłącznie na proceduralne aspekty modeli ratingów wewnętrznych dla ryzyka kredytowego, około jedną trzecią ustaleń zaklasyfikowano jako bardzo poważne, z czego około połowa dotyczyła niedociągnięć w zakresie infrastruktury informatycznej i definicji niewykonania zobowiązania. W przypadku modelowania prawdopodobieństwa niewykonania zobowiązania i straty z tytułu niewykonania zobowiązania około jedną trzecią ustaleń uznano za bardzo poważne. Jeśli chodzi o modelowanie prawdopodobieństwa niewykonania zobowiązania, mniej więcej połowa ustaleń dotyczyła kwantyfikacji ryzyka i obliczania marginesu zachowawczości. Co do modelowania straty z tytułu niewykonania zobowiązania, główne problemy dotyczyły kwantyfikacja ryzyka i struktury systemu ratingowego^[33]. W odniesieniu do obszarów, w których dokonano wielu poważnych ustaleń, EBC przedstawił dodatkowe wyjaśnienia w uaktualnionym przewodniku dotyczącym modeli wewnętrznych, opublikowanym w lutym 2024.

Ze względu na bliskie wprowadzenie nowych wymogów wskutek gruntownego przeglądu portfeli handlowych w okresie sprawozdawczym przeprowadzono niewiele kontroli dotyczących ryzyka rynkowego. Podczas kontroli dotyczących pierwszego zatwierdzenia modeli na podstawie tych nowych wymogów najważniejsze ujawnione niedociągnięcia dotyczyły niektórych głównych elementów nowego podejścia, np. oceny możliwości modelowania czynników ryzyka, metod pomiaru ryzyka dla scenariusza warunków skrajnych oraz procesów stosowania modeli. Ponieważ liczba kontroli modeli wewnętrznych w odniesieniu do ryzyka kredytowego kontrahenta była niewielka, nie zestawiono łącznie ustaleń na ten temat.

1.4 Nadzór zwierzchni i nadzór pośredni sprawowany przez EBC nad instytucjami mniej istotnymi

1.4.1 Struktura sektora instytucji mniej istotnych

Liczba instytucji mniej istotnych na najwyższym szczeblu konsolidacji zmniejszyła się do 1912 w drugim kwartale 2024, w porównaniu z 1932 na koniec 2023 roku. Spośród wszystkich europejskich instytucji mniej istotnych 77% znajduje się w Niemczech i Austrii. Większość zmian strukturalnych w sektorze instytucji mniej istotnych w 2024 wynikała z fuzji, które dotyczyły 43 podmiotów, w większości mających siedzibę w Niemczech. Cofnięto cztery licencje bankowe i wydano cztery nowe licencje.

Sektor instytucji mniej istotnych obejmuje dość różnorodne, niekiedy bardzo specjalistyczne modele biznesowe, ale jego największą grupą były nadal instytucje udzielające kredytów detalicznych i konsumenckich, które stanowiły około 60% tego sektora. Są to często regionalne banki oszczędnościowe lub spółdzielcze. Wiele z nich jest objętych instytucjonalnymi systemami ochrony, a większość znajduje się w Niemczech i Austrii. Ogólnie działalność instytucji mniej istotnych, w porównaniu z bankami istotnymi, nadal jest mocniej skoncentrowana w pewnych regionach lub na niektórych produktach.

Mimo ogólnego spadku liczby instytucji mniej istotnych miały one nadal znaczący udział w europejskim sektorze bankowym – przypadało na nie ok. 15,5% łącznych aktywów bankowych z wyłączeniem infrastruktur rynku finansowego. Udział aktywów instytucji mniej istotnych w sumie aktywów bankowych w poszczególnych krajach znacznie się różni, co wskazuje na różnice strukturalne między państwami członkowskimi. W Austrii, Niemczech, Luksemburgu i na Malcie na ten sektor przypada ponad jedna trzecia sumy aktywów w posiadaniu krajowego sektora bankowego, natomiast w większości pozostałych państw sektor instytucji mniej istotnych jest stosunkowo niewielki. Na przykład w Belgii, Francji i Grecji posiada on odpowiednio jedynie 4,4%, 1,9% i 4,8% aktywów bankowych ogółem. Więcej informacji można znaleźć w raporcie z nadzoru nad instytucjami mniej istotnymi za 2024.

Wykres 3

Klasyfikacja modeli biznesowych instytucji mniej istotnych

(proc.)

1.4.2 Wybrane działania z zakresu nadzoru zwierzchniego

Szybki wzrost stóp procentowych w 2023 doprowadził do znacznego podniesienia się rentowności banków w 2024. Towarzyszyła temu jednak niepewność, w szczególności związana z ekspozycjami na ryzyko geopolityczne, zwłaszcza ekspozycjami na nieruchomości komercyjne. Wzrost wskaźnika kredytów zagrożonych w portfelach kredytowych instytucji mniej istotnych w drugim kwartale 2024 do 2,5%, czyli ponad poziom minimalny z 2023, oznacza, że ryzyka mogą zacząć się kumulować. Dlatego też EBC i właściwe organy krajowe ściśle monitorowały rozwój sytuacji w tym zakresie zarówno na poziomie całego sektora, jak i na poziomie poszczególnych banków. Biorąc pod uwagę rosnącą niepewność, pojawiły się kolejne obawy co do jej potencjalnego wpływu na ryzyko płynnościowe. W związku z tym EBC wraz z właściwymi organami krajowymi przeprowadził ukierunkowaną ocenę planów finansowania, żeby ocenić potencjalne ryzyko płynnościowe w sektorze instytucji mniej istotnych.

Ze względu na znaczenie systemów informatycznych EBC wsparł usystematyzowaną wymianę informacji między europejskimi organami nadzoru w celu dzielenia się metodami nadzoru nad ryzykiem informatycznym. To powinno także pomóc we wdrażaniu aktu w sprawie operacyjnej odporności cyfrowej z regulacyjnego punktu widzenia. W obszarze zmiany klimatu EBC zorganizował wymianę informacji między właściwymi organami krajowymi i w dalszym ciągu wspierał te organy przez udostępnianie przykładów dobrych praktyk oraz organizację szkoleń dla ich pracowników.

1.4.3 Przekrojowe prace dotyczące testów warunków skrajnych w instytucjach mniej istotnych

W 2024 EBC i właściwe organy krajowe podjęły specjalne działania w następstwie przeprowadzonego w 2022 przeglądu krajowych praktyk w zakresie nadzorczych testów warunków skrajnych w instytucjach mniej istotnych. Działania te obejmowały serię warsztatów na temat dobrych praktyk, metod i narzędzi. Ponadto EBC i właściwe organy krajowe opracowały zbiór najnowszych publikacji o testach warunków skrajnych w instytucjach mniej istotnych oraz ilościowe zestawienie najnowszych zbiorczych wyników takich testów i kilku związanych z nimi wskaźników.

Testy warunków skrajnych przeprowadzone przez właściwe organy krajowe ogólnie wykazały odporność sektora instytucji mniej istotnych. Z metodologicznego punktu widzenia dostrzega się wprawdzie wiele podobieństw między testami warunków skrajnych w instytucjach mniej istotnych, ale występują też różnice odzwierciedlające specyfikę krajowych struktur bankowych w różnych nadzorowanych podmiotach europejskich.

1.5 Zadania makroostrożnościowe EBC

Koordynacja polityki makroostrożnościowej w ramach europejskiego nadzoru bankowego ma zasadnicze znaczenie dla spójności i skuteczności ograniczania ryzyka systemowego w całej strefie euro. Poprzez swoje działania w zakresie kontroli zwierzchniej i innych zadań EBC analizuje środki stosowane przez władze krajowe, żeby poszczególne państwa członkowskie i unia bankowa jako całość były dobrze przygotowane do radzenia sobie z niepewnością gospodarczą i zagrożeniami dla stabilności finansowej.

W 2024 EBC aktywnie współpracował z organami krajowymi w ramach zadań makroostrożnościowych powierzonych mu na podstawie art. 5 rozporządzenia w sprawie SSM. W tym zakresie, podobnie jak w minionych latach, EBC otrzymywał od odpowiednich organów krajowych powiadomienia związane z polityką makroostrożnościową i poddawał je ocenie. Dotyczyły one decyzji w sprawie ustalenia antycyklicznych buforów kapitałowych, decyzji w sprawie identyfikacji i traktowania kapitałowego globalnych instytucji o znaczeniu systemowym lub innych instytucji o znaczeniu systemowym, a także decyzji w sprawie innych środków makroostrożnościowych, np. ustalenia buforów na ryzyko systemowe i bardziej rygorystycznych wag ryzyka dla ekspozycji banków na sektor nieruchomości^[34].

W 2022 i 2023 część organów krajowych wprowadziła lub zwiększyła cykliczne lub strukturalne bufory kapitałowe. Ta tendencja utrzymała się w 2024 i doprowadziła do sytuacji, w której wszystkie kraje unii bankowej zapowiedziały lub wdrożyły pewną formę wymogu w zakresie buforów podlegających rozwiązaniu, a dziewięć krajów przyjęło tzw. dodatni wskaźnik antycyklicznego bufora kapitałowego w warunkach neutralnych, czyli w sytuacji, gdy cykliczne ryzyko systemowe nie jest jeszcze podwyższone. Organy krajowe zidentyfikowały ponadto 129 innych instytucji o znaczeniu systemowym i ustaliły dla tych banków wskaźniki bufora kapitałowego. Te wskaźniki były zgodne z metodyką opartą na dolnych limitach buforów dla takich instytucji.

Od stycznia 2024 EBC stosuje zmienioną metodykę oceny buforów dla innych instytucji o znaczeniu systemowym^[35]. Nowa metodyka oparta na dolnych limitach – w której zastosowano więcej przedziałów i wyższy dolny limit dla najwyższego przedziału – ma zwiększyć zdolność innych instytucji o znaczeniu systemowym do pokrywania strat, dalej ograniczyć ryzyko wynikające z różnic w buforach takich instytucji oraz zapewnić większą spójność w traktowaniu innych instytucji o znaczeniu systemowym w krajach, które uczestniczą w europejskim nadzorze bankowym. Jak ogłosiła Rada Prezesów w grudniu 2024, EBC poprawił ostatnio metodykę opartą na dolnych limitach stosowaną do oceny buforów takich instytucji zgłoszonych przez organy krajowe. Zmieniona metodyka, która obowiązuje od 1 stycznia 2025, uwzględnia także systemowe znaczenie tych instytucji dla unii bankowej jako całości. Będzie przeciwdziałać nieuzasadnionym różnicom w sposobie ustalania buforów dla innych instytucji o znaczeniu systemowym i przyczyni się do większej integracji finansowej przez zmniejszenie obecnej rozbieżności między wymogami kapitałowymi dla działalności krajowej i transgranicznej w ramach unii bankowej^[36].

Nadzór Bankowy EBC aktywnie uczestniczył także w pracach ERRS w kilku obszarach. Dotyczyły one regularnej oceny ryzyka i źródeł podatności na zagrożenia w systemie finansowym UE, wpływu wyższych stóp procentowych na stabilność finansową, analizy systemowego braku płynności, rozwoju narzędzi makroostrożnościowych na rzecz cyberodporności^[37], a także źródeł podatności na zagrożenia w sektorze nieruchomości mieszkaniowych i komercyjnych. Ponadto odnosiły się do scenariuszy szokowych ogólnounijnego testu warunków skrajnych EUNB na 2025 oraz testu ERRS dotyczącego płynności ogólnosystemowej.

1.6 Ryzyka i priorytety nadzorcze na lata 2025–2027

Priorytety strategiczne odzwierciedlają bieżące środowisko ryzyka oraz wskazują na konieczność terminowego zaradzenia stwierdzonym ustaleniom. Mimo solidnego stanu bilansów i profilu ryzyka europejskich banków w 2024 utrzymujące się duże napięcia geopolityczne i związana z nimi niepewność co do perspektyw makroekonomicznych wymagają od banków zachowania czujności i regularnego przeprowadzania oceny skutków dla ich działalności, operacji i profilu ryzyka. Jednocześnie, biorąc pod uwagę stopniowe przesuwanie punktu ciężkości działań nadzorczych z identyfikacji ryzyka na środki naprawcze w obszarach, które w przeszłości podlegały ścisłemu nadzorowi, banki będą wezwane do większych starań na rzecz skutecznej naprawy uporczywych niedociągnięć.

Nadzór Bankowy EBC wprowadził ukierunkowane modyfikacje priorytetów nadzorczych na lata 2025−2027, a także nadal wzywał banki do skupienia się na rozważnych i solidnych praktykach zarządzania ryzykiem, dzięki którym zaradzą one trudnościom spodziewanym zarówno w krótkim, jak i w średnim okresie. Priorytety nadzorcze na lata 2025−2027 będą się zatem koncentrować na: zwiększeniu odporności banków na bezpośrednie zagrożenia makrofinansowe i silne szoki geopolityczne (priorytet 1); terminowej naprawie znanych istotnych niedociągnięć, zwłaszcza dotyczących zarządzania ryzykiem klimatycznym i środowiskowym oraz agregacji i przekazywania danych o ryzyku (priorytet 2); a także konieczności sprostania wyzwaniom wynikającym z transformacji cyfrowej i nowych technologii (priorytet 3). W ramach priorytetu 1 szczególnej uwagi będzie wymagać uwzględnienie zarządzania ryzykiem geopolitycznym w działaniach nadzorczych oraz w ocenie odnośnych praktyk banków w zakresie zarządzania ryzykiem. Ponadto organy nadzoru w ramach bieżących kontaktów z bankami będą się także zajmować innymi regularnymi działaniami oraz pracami następczymi dotyczącymi wcześniejszych priorytetów nadzorczych, stanowiącymi uzupełnienie prac nad trzema priorytetami na lata 2025−2027. Więcej informacji o zaktualizowanych priorytetach nadzorczych, ocenie ryzyka będącej ich podstawą i związanych z nimi działaniach nadzorczych można znaleźć na stronie poświęconej priorytetom nadzorczym na lata 2025−2027.

Ramka 2
Ryzyko geopolityczne

Nasilenie się napięć geopolitycznych w ostatnich latach wymaga wzmożonej uwagi. Chociaż bezpośredni wpływ ostatnich wydarzeń geopolitycznych na sektor bankowy oraz bezpośrednie zagrożenia są dotychczas ograniczone, należy zachować czujność i oceniać ich możliwe przyszłe skutki dla banków.

Ryzyko geopolityczne oznacza „możliwość, zaistnienie i eskalację niekorzystnych zdarzeń związanych z wojnami, terroryzmem oraz napięciami między państwami i podmiotami politycznymi, wpływających na pokojowe kształtowanie się stosunków międzynarodowych”^[38]. Nie jest ono łatwo przewidywalne, ma źródła poza systemem finansowym i może wpływać na wszystkie tradycyjne kategorie ryzyka w sektorze bankowym za pośrednictwem trzech kanałów transmisji ryzyka: rynków finansowych, gospodarki realnej oraz sfery bezpieczeństwa (schemat A). Ryzyko geopolityczne może prowadzić do zwiększonej niechęci do podejmowania ryzyka, a ta może skutkować szokami związanymi z ryzykiem rynkowym i ryzykiem finansowania. Szoki makroekonomiczne mogą powodować wzrost ryzyka kredytowego i ryzyka utraty rentowności. Ryzyko dla bezpieczeństwa może być groźne dla działalności banków i utrzymywalności ich modeli biznesowych.

Ryzyko geopolityczne było kluczowym tematem priorytetów nadzorczych na lata 2024–2026 i pozostanie nim w latach 2025–2027 (zob. punkt 1.6). Ma przekrojowy charakter i dlatego jest uwzględniane w różnych inicjatywach nadzorczych.

Po pierwsze, do ograniczania ryzyka geopolitycznego konieczne są solidne zasady zarządzania wewnętrznego. Dlatego EBC oceni procesy zarządzania ryzykiem i zasady dotyczące apetytu na ryzyko stosowane przez banki do monitorowania i ograniczania ryzyka geopolitycznego, aby wypracować stanowisko na temat oczekiwań nadzorczych dotyczących tego czynnika ryzyka.

Po drugie, ryzyko geopolityczne należy brać pod uwagę w kontekście planowania płynności i kapitału. Dlatego nadzorcy oceniają instrumentarium stosowane przez banki w procesie wewnętrznej oceny adekwatności kapitałowej i procesie wewnętrznej oceny adekwatności płynnościowej.

Po trzecie, zagrożenia geopolityczne mogą również zwiększyć ryzyko kredytowe przez kanał gospodarki realnej. Mając to na uwadze, zbadano w ramach przeglądu MSSF 9, jak banki uwzględniają nowe czynniki ryzyka, w tym o charakterze geopolitycznym, przy tworzeniu rezerw na pokrycie strat kredytowych.

Po czwarte, ryzyko geopolityczne było kluczowym elementem ogólnounijnego testu warunków skrajnych przeprowadzonego przez EUNB w 2023 i będzie potraktowane tak również w ogólnounijnym stress teście w 2025^[39].

Po piąte, nasilenie się napięć na świecie może się odbić na odporności operacyjnej banków, na przykład przez potencjalne cyberataki lub rozwiązania outsourcingowe. Dlatego banki muszą mieć solidne ramowe zasady operacyjne, żeby ograniczać takie zagrożenia. Te zagrożenia można ocenić w ramach ukierunkowanych przeglądów rozwiązań outsourcingowych i cyberodporności i faktycznie poddano je ocenie w ramach testu warunków skrajnych dotyczącego cyberodporności w 2024. Rozpoczęto także inicjatywy mające na celu uchwycenie ryzyka geopolitycznego na poziomie poszczególnych banków.

Schemat A

Kanały transmisji napięć geopolitycznych do otoczenia makrofinansowego i banków

1.7 Ocena skuteczności nadzoru

W 2024 EBC zaczął analizować sposoby systematycznej oceny stopnia, w jakim podejmowane działania nadzorcze prowadzą do osiągnięcia zamierzonych rezultatów. Całościowa ocena skuteczności nadzoru pozwoli EBC lepiej określić, w jakim zakresie zrealizowano przyjęte priorytety nadzorcze i czy strategie nadzorcze EBC wymagają modyfikacji. Jest to zasadniczy element rozliczania całego europejskiego nadzoru bankowego z odpowiedzialności.

Skuteczny nadzór pozwala nadzorcom bezzwłocznie ocenić ryzyka ostrożnościowe oraz rozpoznawać istotne niedociągnięcia. Dzięki temu mogą oni skuteczniej wykorzystywać swoje instrumentarium nadzorcze oraz uprawnienia regulacyjne i dopilnować, żeby banki terminowo naprawiały istniejące niedociągnięcia. W ocenie skuteczności nadzoru należy łączyć wskaźniki ilościowych, informacje jakościowe i opinie ekspertów.

Należy uwzględniać też fakt, że rezultaty działań nadzorczych: a) nie muszą być bezpośrednio dostrzegalne w danych finansowych lub statystycznych, b) mogą oddziaływać z opóźnieniem oraz c) mogą być pod wpływem czynników zewnętrznych poza zasięgiem organu nadzoru. Dlatego należy stosować odpowiednie narzędzia analityczne oraz korzystać z osądu eksperckiego.

EBC w swojej działalności nadzorczej dąży do jak największej skuteczności. Chce wykraczać poza założony cel, jakim jest zapewnienie zgodności z wymogami regulacyjnymi i skłonienie nadzorowanych podmiotów do usuwania stwierdzonych niedociągnięć. W określaniu skuteczności nadzoru chodzi nie tylko o zrozumienie kluczowych efektów podejmowanych środków nadzorczych, ale także o uwzględnienie niezamierzonych skutków oraz roli, jaką otoczenie makroekonomiczne odgrywa w realizacji rezultatów nadzoru. Dlatego ocena skuteczności nadzoru nie kończy się jedynie na analizie przeprowadzanych działań nadzorczych. Jej podstawą jest natomiast określenie konkretnych rezultatów tych działań. W związku z tym EBC ocenia, czy nadzorowany podmiot terminowo uwzględnia bądź usuwa rozpoznane czynniki ryzyka lub niedociągnięcia, oraz dąży do zapobieżenia danym czynnikom ryzyka lub niedociągnięciom w przyszłości.

Takie podejście z kolei pomaga EBC ustalić, czy na przykład odpowiednio uwzględniono priorytetowe źródło podatności na zagrożenia i czy należy skorygować strategię nadzorczą w zakresie odnośnych działań naprawczych. Dzięki temu można opracować ogólny program prac oraz przygotować niezbędne narzędzia nadzorcze, żeby skuteczniej zaradzić priorytetowej podatności na zagrożenia. Ponadto ocena skuteczności nadzoru EBC może sprzyjać komunikacji z zainteresowanymi podmiotami zewnętrznymi, np. Parlamentem Europejskim, oraz stanowić wkład w dyskusję na temat rozliczania całego europejskiego nadzoru bankowego z odpowiedzialności.

2 Postępowania w zakresie zezwoleń, oceny kompetencji i reputacji, egzekwowania przepisów oraz nakładania sankcji

2.1 Zezwolenia

2.1.1 Oceny istotności, wszechstronne oceny i identyfikacja instytucji mniej istotnych o wysokim wpływie

2.1.1.1 Oceny istotności

W listopadzie 2024, zgodnie z rozporządzeniem ramowym w sprawie SSM^[40], ukończono doroczną ocenę banków i grup bankowych według kryteriów istotności^[41]. Jej uzupełnieniem były doraźne oceny istotności (w wyniku których wydano 51 decyzji w sprawie istotności) przeprowadzone w związku z przekształceniami strukturalnymi w grupach bankowych.

W rezultacie na 1 stycznia 2025 status istotnych miało 114 instytucji^[42], czyli o jedną więcej niż po poprzedniej dorocznej ocenie istotności.

W wyniku dorocznej oceny w 2024 zaszły wyszczególnione poniżej zmiany.

Ponadto, w następstwie uzyskania przez dwie firmy inwestycyjne klasy 1 licencji jako istotne instytucje kredytowe, do istniejącej grupy istotnej dodano w 2024 dwie istotne instytucje kredytowe.

Dodatkowo w strukturze grup zaszły poniższe zmiany, które miały wpływ na liczbę istotnych nadzorowanych podmiotów.

Ponadto w strukturze grup zaszły poniższe zmiany, które nie miały wpływu na liczbę istotnych nadzorowanych podmiotów.

Lista nadzorowanych podmiotów jest często aktualizowana i znajduje się na stronie internetowej EBC poświęconej nadzorowi bankowemu.

2.1.1.2 Wszechstronne oceny i przeglądy jakości aktywów

W 2024 Europejski Bank Centralny ukończył trzy przeglądy jakości aktywów. Wszystkie trzy banki objęte przeglądem spełniały jedno z kryteriów bezpośredniego nadzoru EBC: AS LHV Group z Estonii był jedną z trzech największych instytucji kredytowych w tym państwie członkowskim, natomiast FinecoBank S.p.A. z Włoch i J.P. Morgan SE z Niemiec spełniały kryterium wielkości.

W listopadzie 2024 EBC rozpoczął przeglądy jakości aktywów w odniesieniu do trzech banków spełniających kryterium wielkości: Raiffeisen-Holding Niederösterreich-Wien reg.Gen.m.b.H. z Austrii, Wüstenrot Bausparkasse Aktiengesellschaft z Niemiec i LBS Landesbausparkasse Süd z Niemiec. Te przeglądy mają zostać ukończone w drugim kwartale 2025.

2.1.1.3 Instytucje mniej istotne o wysokim wpływie

Ponieważ instytucji mniej istotnych jest bardzo dużo i różnią się one pod względem wielkości, złożoności i profilu ryzyka, europejski nadzór bankowy klasyfikuje je na podstawie ich wpływu na system finansowy i profilu ryzyka. Od 2022 kryteria dotyczące wpływu i kryteria związane z ryzykiem analizuje się osobno. Instytucje mniej istotne o wysokim wpływie wyodrębnia się raz w roku w każdym państwie uczestniczącym w europejskim nadzorze bankowym. Do kryteriów wyznaczania instytucji mniej istotnych o wysokim wpływie należą ich wielkość, znaczenie dla gospodarki, działalność transgraniczna, model biznesowy i zasada minimum na jurysdykcję (zob. ramka 1 raportu z nadzoru nad instytucjami mniej istotnymi za 2022).

Instytucja mniej istotna uznana za małą i niezłożoną na podstawie rozporządzenia w sprawie wymogów kapitałowych nie może zostać zaklasyfikowana jako instytucja mniej istotna o wysokim wpływie, chyba że jest największą instytucją mniej istotną w jurysdykcji, w której wszystkie instytucje mniej istotne są małe i niezłożone.

2.1.2 Postępowania w sprawie zezwoleń: wprowadzenie i statystyki dotyczące powiadomień

W 2024 EBC został powiadomiony o 742 postępowaniach w sprawie zezwoleń (tabela 10), z których 15 dotyczyło wniosków o licencję, 9 – cofnięcia licencji, 29 – wygaśnięcia zezwolenia, 91 – nabycia lub zwiększenia znacznego pakietu akcji, 596 – paszportowania, a 2 – zatwierdzenia finansowych spółek holdingowych. Obejmowały one także wydanie zezwoleń trzem firmom inwestycyjnym klasy 1, które uzyskały licencję jako istotne instytucje kredytowe, zgodnie z szerszą definicją „instytucji kredytowej” stosowaną od czerwca 2021 na podstawie zmienionej dyrektywy w sprawie wymogów kapitałowych (CRD V)^[43].

W 2024 sfinalizowano 133 decyzje w sprawie postępowań dotyczących zezwoleń^[44]. Stanowią one łącznie 8,3% wszystkich indywidualnych decyzji nadzorczych EBC wydanych w 2024.

W pięciu postępowaniach w sprawie zezwoleń wydano negatywne decyzje. Ponadto trzy wnioski o licencję i trzy powiadomienia o nabyciu lub zwiększeniu znacznego pakietu akcji wycofano przed sfinalizowaniem decyzji ze względu na negatywną ocenę.

2.1.2.1 Wspólne procedury

W 2024 liczba zgłoszonych do EBC wspólnych procedur dotyczących udzielenia licencji, znacznych pakietów akcji i cofnięcia zezwolenia zmniejszyła się w porównaniu z poprzednim rokiem.

EBC ocenił bardzo dużo transakcji związanych ze znacznymi pakietami akcji. Wydał negatywne decyzje w trzech postępowaniach w następstwie zastrzeżeń zgłoszonych przez organy nadzoru. Jedna z tych decyzji została zaskarżona do Administracyjnej Rady Odwoławczej, która wydała opinię potwierdzającą decyzję EBC (zob. punkt 6.3.2). W kilku postępowaniach w sprawie znacznych pakietów akcji wynikających z wewnętrznych zmian reorganizacyjnych zastosowano uproszczoną procedurę oceny. Mimo zachodzących zmian organizacyjnych i dynamiki procesów konsolidacyjnych skala konsolidacji transgranicznej w 2024 nadal była niewielka.

W 2024 większość postępowań w sprawie licencji dotyczyła ustanowienia nowych instytucji mniej istotnych. Postępowań w zakresie licencji dotyczących instytucji istotnych było niewiele. Wynikały one przede wszystkim z planów podjęcia przez banki dodatkowych, regulowanych działań, co w niektórych państwach członkowskich wymaga rozszerzenia licencji. EBC zatwierdził dwa rozszerzenia licencji o działalność w zakresie kryptoaktywów w Niemczech w związku ze specjalnym wymogiem licencyjnym przewidzianym w prawie niemieckim. Ponadto udzielono jednego zezwolenia na podstawie unijnych ram regulacyjnych dotyczących firm inwestycyjnych, wprowadzonych wskutek wdrożenia z dniem 26 czerwca 2021 rozporządzenia i dyrektywy w sprawie firm inwestycyjnych.

Z uwagi na wejście w życie w czerwcu 2023 rozporządzenia w sprawie rynków kryptoaktywów (MiCAR) i jego stosowanie od grudnia 2024 instytucje kredytowe w całej UE zastanawiają się, czy zająć się działalnością i świadczeniem usług w zakresie kryptoaktywów, określonymi w tym rozporządzeniu. Instytucje kredytowe zdefiniowane w rozporządzeniu w sprawie wymogów kapitałowych na mocy rozporządzenia MiCAR nie potrzebują dodatkowej licencji na świadczenie usług i prowadzenie działalności w zakresie kryptoaktywów, ale podlegają wymogom dotyczącym powiadamiania.

W 2024 EBC otrzymał dwa wnioski o licencję w związku z krajową reformą, wskutek której lokalne unie kredytowe musiały uzyskać status instytucji kredytowej. Niektóre wnioski o licencję zostały złożone przez podmioty z państw trzecich zamierzające rozszerzyć działalność w UE. W takich przypadkach oceny koncentrowały się na dobrej reputacji podmiotu i przestrzeganiu przez podmioty z państw trzecich przepisów w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.

Właściwe organy krajowe wszczęły postępowania w sprawie cofnięcia zezwoleń dla dwóch instytucji mniej istotnych (w Niemczech i Luksemburgu). Jedno z tych podstępowań wynikało z faktu, że instytucja kredytowa miała nieodpowiednich akcjonariuszy i podjęła decyzję o likwidacji, a powodami drugiego byli nieodpowiedni akcjonariusze, naruszenia zasad zarządzania wewnętrznego oraz poważne naruszenia wymogów w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy. Jedna z dwóch decyzji o cofnięciu zezwolenia została zaskarżona do Administracyjnej Rady Odwoławczej EBC, która wydała opinię potwierdzającą decyzję EBC (zob. punkt 6.3.2). Obie decyzje EBC zostały zaskarżone do Sądu Unii Europejskiej. Postępowania są nadal w toku.

2.1.2.2 Postępowania paszportowe i finansowe spółki holdingowe (o działalności mieszanej)

EBC i właściwe organy krajowe w 2024 prowadziły 462 postępowania paszportowe.

Po transpozycji dyrektywy CRD V, w 2021 i 2022 postępowań było bardzo dużo, po czym w 2023 i 2024 ich liczba się ustabilizowała. W 2024 EBC został powiadomiony o dwóch postępowaniach dotyczących finansowych spółek holdingowych (o działalności mieszanej) należących do grup istotnych: jedno dotyczyło zatwierdzenia, a drugie – zwolnienia.

2.2 Postępowania w sprawie oceny kompetencji i reputacji

W 2024 Europejski Bank Centralny powiadomiono łącznie o 1557 indywidualnych postępowaniach w sprawie oceny kompetencji i reputacji^[45] dotyczących instytucji istotnych (tabela 11).

W 2024 roku 63,0% indywidualnych postępowań w sprawie oceny kompetencji i reputacji dotyczyło członków rad nadzorczych, a 25,8% – członków zarządów. Pozostałe indywidualne postępowania odnosiły się do osób pełniących najważniejsze funkcje (8,9%), dyrektorów oddziałów z państw trzecich (1,6%) oraz dodatkowych niewykonawczych stanowisk dyrektorskich (0,7%).

Średni czas trwania procesu oceny kompetencji i reputacji oraz przyjęcia przez EBC decyzji skrócił się z 109 dni w 2023 do 97 dni w 2024. Nie przekraczał maksymalnego okresu wyznaczonego w pkt 179 wspólnych wytycznych ESMA i EUNB w sprawie oceny odpowiedniości członków organu zarządzającego i osób pełniących najważniejsze funkcje, wynoszącego cztery miesiące.

2.2.1 Oceny kompetencji i reputacji

Europejski Bank Centralny dalej poprawiał efektywność decyzji w sprawie kompetencji i reputacji przez uproszczenie procesów (przy zastosowaniu narzędzia Heimdall do maszynowego odczytu danych) oraz opracowanie i aktualizację przewodników i formularzy, ze szczególnym uwzględnieniem różnorodności i zbiorowej odpowiedniości. 24 kwietnia 2024 EBC wraz z Europejskim Instytutem Uniwersyteckim we Florencji zorganizował wspólne seminarium, żeby w sektorze bankowym zwiększyć wiedzę na temat skutecznego zarządzania wewnętrznego i kultury ryzyka.

EBC wykorzystał kryterium zbiorowej odpowiedniości w ramach procesu oceny kompetencji i reputacji, by podnieść skuteczność organów zarządzających bankami przez propagowanie różnorodności umiejętności i doświadczenia, płci, wieku i miejsca pochodzenia w tych organach. W 2024 zwiększył również swoje oczekiwania co do zbiorowej odpowiedniości organów zarządzających i położył szczególny nacisk na wiedzę fachową w radach nadzorczych dotyczącą technologii informacyjno‑komunikacyjnych oraz zagrożeń dla bezpieczeństwa.

Ocena odpowiedniości może skutkować wprowadzeniem postanowień dodatkowych, jeżeli na podstawie pięciu kryteriów kompetencji i reputacji powstały pewne zastrzeżenia dotyczące osoby powoływanej, którym należy zaradzić. Odsetek decyzji zawierających postanowienia dodatkowe wzrósł z 9,5% w 2023 do 14,5% w 2024. Zastrzeżenia wyrażane w ramach ocen kompetencji i reputacji w 2024 najczęściej dotyczyły doświadczenia, konfliktów interesów i zbiorowej odpowiedniości. W rezultacie w 2024 sformułowano 55 warunków, 151 zobowiązań i 20 zaleceń, w porównaniu z – odpowiednio – 47, 179 i 21 w 2023.

Jeżeli istnieją istotne zastrzeżenia co do odpowiedniości osoby powoływanej, EBC może uznać za konieczne przeprowadzenie bardziej szczegółowej oceny i ostatecznie może poinformować o zamiarze wydania decyzji negatywnej. W takiej sytuacji banki z reguły wycofują wniosek w ramach dialogu nadzorczego. W 2024 było 50 takich przypadków.

W 2024 EBC wszczął pięć ponownych ocen członków organów zarządzających banków, głównie z powodu zastrzeżeń dotyczące reputacji. Nadal opracowywał i propagował także narzędzia informatyczne na potrzeby postępowań w sprawie oceny kompetencji i reputacji (zob. punkt 5.2.3).

2.3 Egzekwowanie przepisów, nakładanie sankcji i zgłaszanie naruszeń

2.3.1 Egzekwowanie przepisów i nakładanie sankcji

Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie SSM i rozporządzeniem ramowym w sprawie SSM podział uprawnień między EBC a właściwymi organami krajowymi w zakresie egzekwowania przepisów i nakładania sankcji zależy od charakteru domniemanego naruszenia, osoby odpowiedzialnej i środków, które należy zastosować. Kary nałożone przez EBC w ramach wypełnianych przez niego zadań nadzorczych oraz kary wprowadzone przez właściwe organy krajowe na wniosek EBC są ogłaszane na stronie internetowej EBC o sankcjach nadzorczych.

Sankcje są karą za nieprawidłowości w działaniu, a także środkiem odstraszającym wobec danego nadzorowanego podmiotu i całego sektora bankowego. Środki egzekwowania przepisów, takie jak okresowe kary pieniężne, mają zmusić nadzorowane podmioty do przestrzegania wymogów ostrożnościowych określonych w decyzjach i rozporządzeniach nadzorczych.

W 2024 EBC prowadził osiem postępowań w zakresie egzekwowania przepisów i nakładania sankcji. Postępowań w sprawie sankcji było siedem i w ich wyniku wydano trzy decyzje EBC^[46]. Natomiast w zakresie egzekwowania przepisów prowadzono jedno postępowanie, które na koniec roku było w toku (tabela 12).

W 2024 EBC wydał ponadto 13 decyzji nadzorczych w sprawie ryzyka klimatycznego przewidujących naliczanie okresowych kar pieniężnych za każdy dzień trwania naruszenia w przypadku niespełnienia przez zainteresowane banki wymogów ostrożnościowych określonych w tych decyzjach EBC. W czterech z tych decyzji wyznaczono wymogi ostrożnościowe dotyczące poprawy procesu rozpoznawania ryzyka klimatycznego i środowiskowego. EBC powiadomił zainteresowane nadzorowane podmioty o tych czterech decyzjach na początku 2024, ale odnośne postępowania rozpoczęły się w 2023. W 2023 przekazano powiadomienia o 18 decyzjach dotyczących tego tematu i określających także naliczenie okresowych kar pieniężnych w razie nieprzestrzegania przez banki wymogów. Pozostałe dziewięć decyzji przekazanych w 2024 odnosiło się do wymogów ostrożnościowych w zakresie uwzględniania ryzyka klimatycznego i środowiskowego w bankowych zasadach zarządzania wewnętrznego, strategii i zarządzania ryzykiem.

Wszystkie siedem postępowań dotyczących sankcji prowadzonych w 2024 odnosiło się do podejrzeń o naruszenie stosowanego bezpośrednio prawa UE (w tym rozporządzeń i decyzji EBC) przez sześć instytucji istotnych. Cztery z tych postępowań zakończono w 2024 trzema decyzjami EBC o nałożeniu pięciu kar na łączną kwotę 15 625 000 EUR. Kary te nałożono na trzy nadzorowane podmioty. Pierwsza decyzja o nałożeniu dwóch kar dotyczyła naruszenia wymogów określonych w decyzjach EBC w sprawie modeli wewnętrznych; druga decyzja o nałożeniu dwóch kar – zgłoszenia nieprawidłowych informacji na temat wymogów w zakresie funduszy własnych z tytułu ryzyka walutowego i ryzyka kredytowego; a trzecia decyzja o nałożeniu jednej kary – zgłoszenia niedokładnych informacji na temat wymogów w zakresie funduszy własnych i aktywów ważonych ryzykiem z tytułu ryzyka kredytowego.

Prowadzone w 2024 postępowanie w sprawie egzekwowania przepisów dotyczyło nieprzestrzegania przez jedną instytucję istotną decyzji EBC, które zobowiązywały ją do poprawy procesu rozpoznawania ryzyka klimatycznego i środowiskowego w wyznaczonym terminie w 2024. To postępowanie związane z zarządzaniem wewnętrznym na koniec 2024 było w toku.

Na wykresie 4 przedstawiono zestawienie postępowań w zakresie egzekwowania przepisów i nakładania sankcji prowadzonych przez EBC w 2024 oraz zakończonych w latach 2020−2023.

Wykres 4

Postępowania w zakresie egzekwowania przepisów i nakładania sankcji w latach 2020–2024 według natury naruszenia

(liczba postępowań)

Po otrzymaniu wniosków EBC o wszczęcie postępowania i zbadaniu przedmiotowych spraw zgodnie z prawem krajowym jeden właściwy organ krajowy w 2024 nałożył jedną karę pieniężną na kwotę 97 500 EUR. Więcej informacji o karach pieniężnych nakładanych przez właściwe organy krajowe na wniosek EBC można znaleźć na stronie internetowej EBC dotyczącej sankcji nadzorczych.

Szczegółowe informacje, w tym obszerne statystyki dotyczące działań podjętych w 2024 przez EBC i właściwe organy krajowe w zakresie nakładania sankcji w związku z naruszeniami wymogów ostrożnościowych, zostaną przedstawione w specjalnym raporcie. Raport roczny o działaniach w zakresie nakładania sankcji w SSM w 2024 zostanie opublikowany na stronie internetowej EBC poświęconej nadzorowi bankowemu w drugim kwartale 2025.

2.3.2 Inne środki o charakterze pieniężnym

Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie SSM Europejski Bank Centralny może, wyłącznie na potrzeby realizacji swoich zadań nadzorczych, wykonywać uprawnienia przysługujące właściwym organom krajowym na podstawie stosownych przepisów krajowych. W tym kontekście EBC w 2021 nałożył na dwie instytucje istotne środki administracyjne, które zgodnie z krajowymi przepisami wdrażającymi dyrektywę w sprawie wymogów kapitałowych leżą w gestii właściwych organów krajowych. Nałożone krajowe środki administracyjne nie miały charakteru sankcji i polegały na zapłacie odsetek na łączną kwotę ok. 21,5 mln EUR w związku z naruszeniem wymogów dotyczących limitów dużych ekspozycji. Ponieważ w 2024 Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej unieważnił decyzje EBC, Europejski Bank Centralny uwzględnił wyrok Trybunału i w jednej z tych spraw przyjął nową decyzję o nałożeniu spłaty odsetek na kwotę ok. 10,2 mln EUR. W drugim przypadku nie przyjął nowej decyzji, ponieważ zainteresowany podmiot przestał istnieć.

2.3.3 Zgłaszanie naruszeń

Zgodnie z art. 23 rozporządzenia w sprawie SSM Europejski Bank Centralny ma obowiązek stworzyć skuteczne mechanizmy, żeby umożliwić wszystkim obywatelom informowanie o przypadkach naruszenia określonych przepisów prawa UE (ang. whistleblowing). Dlatego też uruchomił portal internetowy do zgłaszania naruszeń.

Zgłoszenia dokonywane za pomocą tego portalu i innymi kanałami (np. mejlem lub listownie) mają zagwarantowaną pełną anonimowość. Podczas wykonywania swoich zadań nadzorczych EBC bierze pod uwagę wszystkie dostępne informacje.

W 2024 EBC otrzymał 421 zgłoszeń od demaskatorów, w porównaniu z 355 zgłoszeniami w 2023. Spośród nich 124 dotyczyły domniemanego złamania przepisów UE, z czego 117 wchodziło w zakres kompetencji nadzorczych EBC, a 7 – właściwych organów krajowych. Pozostałe zgłoszenia odnosiły się przede wszystkim do domniemanych naruszeń niezwiązanych z wymogami ostrożnościowymi (np. ochrony konsumentów), więc nie wchodziły w zakres mechanizmu zgłaszania naruszeń.

Spośród zgłoszonych domniemanych naruszeń, które wchodziły w zakres uprawnień nadzorczych EBC, najwięcej dotyczyło zarządzania wewnętrznego (86%) oraz obliczania funduszy własnych i wymogów kapitałowych (8%). Sprawy związane z zarządzaniem wewnętrznym odnosiły się głównie do zarządzania ryzykiem i kontroli wewnętrznej, wymogów dotyczących kompetencji i reputacji, struktury organizacyjnej oraz funkcji organu zarządzającego. Pełne zestawienie przedstawiono na wykresie 5.

Wykres 5

Domniemane naruszenia zgłoszone poprzez mechanizm dla demaskatorów

(proc.)

O informacjach otrzymanych poprzez mechanizm dla demaskatorów powiadamiano odpowiednie wspólne zespoły nadzorcze, które podejmowały decyzję o stosownych działaniach następczych.

Główne działania przeprowadzone w 2024 w następstwie zgłoszeń otrzymanych w tym roku lub wcześniej w odniesieniu do naruszenia określonych przepisów UE objęły:

• wewnętrzną ocenę na podstawie istniejącej dokumentacji (44%)
• wystąpienie do nadzorowanego podmiotu o dostarczenie dokumentów lub wyjaśnień (43%)
• wystąpienie o przeprowadzenie audytu wewnętrznego lub kontroli na miejscu (10%)
• rozmowę ze stronami, których dotyczyły zarzuty (3%).

3 Wkład w zarządzanie kryzysowe

3.1 Przypadki kryzysowe w 2024

W 2024 żadna instytucja istotna nie została uznana za będącą na progu upadłości lub zagrożoną upadłością na podstawie art. 18 ust. 1 lit. a) i art. 18 ust. 4 rozporządzenia w sprawie jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji^[47]. Otoczenie makroekonomiczne w 2024 było korzystne dla banków, zwłaszcza ich rentowności. W przyszłości banki będą musiały jednak dostosować się do podwyższonego ryzyka geopolitycznego, zmian strukturalnych, ryzyka klimatycznego i środowiskowego oraz mniej korzystnych perspektyw makroekonomicznych.

3.2 Stosunki z Jednolitą Radą ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji

W 2024 Europejski Bank Centralny kontynuował ścisłą współpracę z Jednolitą Radą ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji (SRB). Przewodnicząca Rady ds. Nadzoru EBC i przewodniczący SRB regularnie się ze sobą kontaktowali i wspólnie odwiedzili kilka właściwych organów krajowych i krajowych organów ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. EBC i SRB często przekazywały sobie informacje na szczeblu kierownictwa i ekspertów.

Zasadniczą częścią współpracy między tymi dwiema organizacjami w dalszym ciągu były regularne kontakty między wspólnymi zespołami nadzorczymi EBC a wewnętrznymi zespołami SRB ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Szczególnie ścisłe współdziałanie dotyczyło banków objętych schematem zarządzania kryzysowego EBC. Ta współpraca była oparta na protokole ustaleń w zakresie współpracy i wymiany informacji między SRB a EBC oraz specjalnym protokole ustaleń w sprawie wymiany informacji poufnych, podpisanym w 2023.

EBC i SRB w dalszym ciągu współpracowały w strategicznych obszarach wspólnego zainteresowania. Dopilnowały, by ściśle współdziałać w zakresie reformy ram zarządzania kryzysowego i gwarantowania depozytów z punktu widzenia nadzoru oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Ponadto EBC i SRB kontynuowały wspólne działania dotyczące pomiaru płynności i sprawozdawczości w tym zakresie. W 2024 zakończyły drugi wspólny test płynnościowy, sprawdzający przygotowanie banków na wypadek kryzysu na podstawie wspólnie opracowanego formularza dotyczącego płynności.

W 2024 EBC i SRB przeprowadziły symulacje służące wspólnemu celowi, który polega na ocenie istniejących zdolności i zwiększeniu przygotowania na wypadek kryzysu. Uczestniczyły także w trójstronnym spotkaniu na wysokim szczeblu z udziałem organów ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, organów nadzoru, banków centralnych i ministerstw finansów z USA, Wielkiej Brytanii i unii bankowej. Ponadto EBC i SRB uczestniczyły w symulacji kryzysu dotyczącej państw skandynawskich i bałtyckich w celu sprawdzenia gotowości na potencjalną sytuację kryzysową.

Zgodnie z ramami regulacyjnymi konsultowano z SRB plany naprawcze przedłożone EBC przez instytucje istotne. SRB natomiast zasięgała opinii EBC w sprawie projektów planów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz obliczania proponowanych przekształconych kwot płatnych przez instytucje istotne na rzecz jednolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, zgodnie z rozporządzeniem w sprawie jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji.

3.3 Zarządzanie kryzysowe w odniesieniu do instytucji mniej istotnych

W przypadku instytucji mniej istotnych zarządzanie kryzysowe wymaga bliskiej współpracy między właściwym organem krajowym a EBC. Chociaż należy do obowiązków nadzorczych właściwych organów krajowych, konieczność nasilenia współpracy i wymiany informacji pojawia się wtedy, kiedy dana instytucja zbliża się do punktu utraty rentowności, ponieważ za cofanie licencji odpowiada EBC.

Na wczesnym etapie kryzysu spowodowanego pogorszeniem się sytuacji finansowej instytucji mniej istotnej właściwy organ krajowy oficjalnie powiadamia o tym fakcie EBC. W 2024 EBC otrzymał od właściwych organów krajowych 11 takich powiadomień.

Po złożeniu powiadomienia o pogorszeniu się finansowej kondycji instytucji z reguły tworzone są grupy kontaktowe ds. zarządzania kryzysowego, chyba że dany właściwy organ krajowy lub EBC mają uzasadniony powód, by w nich nie uczestniczyć. Te grupy – składające się z przedstawicieli odpowiednich jednostek organizacyjnych EBC i właściwych organów krajowych – są ustanawiane w następstwie naruszeń wymogów kapitałowych, pogorszenia się jakości aktywów lub sytuacji płynnościowej bądź poważnych niedociągnięć w systemach zarządzania wewnętrznego lub kontroli. W trakcie roku działało 12 grup kontaktowych ds. zarządzania kryzysowego. Podobnie jak w poprzednich latach, te grupy czuwały nad tym, żeby kryzysy były ściśle monitorowane, a działania nadzorcze – podejmowane szybko i w sposób skoordynowany. W 2024 cofnięto jedną licencję bankową i był jeden przypadek wygaśnięcia zezwolenia, w którym instytucja mniej istotna sama zrzekła się licencji.

W 2023 Europejski Bank Centralny i właściwe organy krajowe wspólnie dokonały uproszczenia zasad współpracy dotyczących zarządzania kryzysowego w odniesieniu do instytucji mniej istotnych, żeby usprawnić wymianę informacji między zainteresowanymi podmiotami i poprawić metody zarządzania przyszłymi kryzysami dotyczącymi instytucji mniej istotnych. Zmienione wspólne standardy nadzoru obowiązują od 1 stycznia 2024.

4 Współpraca międzyinstytucjonalna

4.1 Współpraca europejska i międzynarodowa

4.1.1 Współpraca z innymi unijnymi organami nadzoru i organami z państw spoza UE

W 2024 EBC zacieśnił współpracę z innymi organami nadzoru z różnych jurysdykcji i sektorów, m.in. w ramach wynegocjowanych kolejnych protokołów ustaleń (tabela 13).

4.1.1.1 EBC i kolegia organów nadzoru

Na potrzeby nadzoru nad istotnymi grupami bankowymi prowadzącymi operacje poza unią bankową EBC uczestniczy w kolegiach organów nadzoru. Dzięki temu może opracowywać skoordynowane podejścia i decyzje nadzorcze oraz wspólne programy prac z innymi organami zaangażowanymi w nadzór nad daną transgraniczną grupą bankową. EBC organizuje kolegia w sytuacji, gdy jako organ nadzoru z państwa pochodzenia odpowiada za nadzór skonsolidowany nad daną grupą bankową. Jeśli jest natomiast organem nadzoru z państwa przyjmującego i nadzoruje określone podmioty z danej grupy bankowej, uczestniczy w kolegiach organów nadzoru na zaproszenie organu nadzoru z państwa pochodzenia. EBC współpracuje nie tylko z kolegiami organów nadzoru, ale także z wieloma międzynarodowymi organami nadzoru. Uczestniczy na przykład w trójstronnych spotkaniach z udziałem Systemu Rezerwy Federalnej i Banku Anglii.

4.1.1.2 Zacieśnienie współpracy z krajowymi organami nadzoru rynku i unijnymi organami spoza SSM

Ponieważ istotne grupy bankowe prowadzą operacje na rynkach instrumentów finansowych, EBC współpracuje z krajowymi organami nadzoru rynku z UE na zasadach określonych w prawie unijnym. W 2024 EBC zawarł protokół ustaleń z hiszpańską komisją ds. rynku papierów wartościowych (Comisión Nacional del Mercado de Valores – CNMV).

EBC dalej wzmacniał wymianę informacji i współpracę z krajowymi organami nadzoru oraz organami ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji z sześciu państw członkowskich UE, które nie uczestniczą w europejskim nadzorze bankowym, w zakresie działalności istotnych grup bankowych w tych krajach. W 2024 EBC zawarł protokoły ustaleń z Jednolitą Radą ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji oraz odpowiednimi krajowymi organami nadzoru oraz organami ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji z tych sześciu państw.

4.1.1.3 Współpraca z innymi sektorowymi organami nadzoru z UE i organami nadzoru ostrożnościowego spoza UE

EBC pełni funkcję koordynatora w przypadku istotnych grup bankowych uznanych za konglomeraty finansowe i podlegających dodatkowemu nadzorowi. W tym zakresie ściśle współpracuje z odpowiednimi właściwymi organami odpowiedzialnymi za nadzór nad pozostałymi podmiotami objętymi regulacją należącymi do konglomeratu finansowego oraz z Europejskim Urzędem Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych (EIOPA).

W 2024 EBC zacieśnił współpracę z EIOPA i krajowymi organami nadzoru ubezpieczeń zaangażowanymi w dodatkowy nadzór nad konglomeratami finansowymi: organizował warsztaty, na których omawiano wspólne wyzwania w zakresie nadzoru i wskazywano sposoby dalszego podnoszenia skuteczności dodatkowego nadzoru.

EBC opublikował nowe protokoły ustaleń dotyczących nadzoru zawarte z Superintendencia de Servicios Financieros del Banco Central del Uruguay, Urzędem Regulacji i Nadzoru Bankowego Turcji oraz Guernsey Financial Services Commission. Oprócz regularnego i usystematyzowanego dialogu z organami takimi jak brytyjski organ regulacji ostrożnościowej i System Rezerwy Federalnej EBC zorganizował kilka dwustronnych spotkań tematycznych z organami nadzoru bankowego z innych państw spoza UE w celu omówienia kwestii będących przedmiotem wspólnego zainteresowania, np. nadzoru nad konglomeratami finansowymi i ryzyka finansowego związanego z klimatem.

W 2024 EBC dodatkowo wzmocnił również współpracę w zakresie stosowania nadzorczych technologii cyfrowych z organami nadzoru ostrożnościowego spoza UE, m.in. Systemem Rezerwy Federalnej, Bankiem Anglii i brytyjskim organem nadzoru finansowego w ramach interdyscyplinarnych zespołów do zadań specjalnych. EBC odgrywał także aktywną rolę w BIS Innovation Network – platformie współpracy prowadzonej przez BIS Innovation Hub w celu dzielenia się wiedzą i zacieśniania współpracy między bankami centralnymi i organami nadzoru z całego świata za pośrednictwem specjalnych eksperckich grup roboczych.

4.1.1.4 Rola EBC w przeciwdziałaniu praniu pieniędzy: najnowsze zmiany

Odpowiedzialność za nadzór nad instytucjami kredytowymi i finansowymi w dziedzinie przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu (AML/CFT) obecnie pozostaje wyłącznie na szczeblu krajowym. Niemniej organy nadzoru ostrożnościowego i organy ds. AML/CFT muszą ze sobą ściśle współpracować, by wypełniać powierzony im mandat.

Podobnie jak w poprzednich latach, EBC uwzględniał w nadzorze ostrożnościowym ryzyko związane z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu^[48] oraz wspomagał od strony regulacyjnej przygotowania do utworzenia unijnego Urzędu ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy i Finansowaniu Terroryzmu (AMLA).

W 2024 EBC dalej prowadził wymianę informacji z organami ds. AML/CFT. Na przykład uczestniczył w charakterze obserwatora i dzielił się wiedzą w 66 kolegiach ds. AML/CFT utworzonych w odniesieniu do instytucji istotnych^[49]. EBC zgłaszał także istotne niedociągnięcia w zakresie AML/CFT do centralnej bazy danych EuReCa, prowadzonej przez EUNB.

EBC uczestniczył w charakterze obserwatora w pracach Stałego Komitetu EUNB ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy i Finansowaniu Terroryzmu. Równolegle w sferze regulacyjnej głównym przedmiotem zainteresowania był dla EBC nowy unijny pakiet legislacyjny dotyczący tej dziedziny opublikowany w czerwcu 2024. EBC popiera te zmiany regulacyjne: w szczególności opowiedział się za ustanowieniem ram prawnych ułatwiających skuteczną współpracę i wymianę informacji między wszystkimi organami nadzoru finansowego ds. AML/CFT w systemie nadzoru w zakresie AML/CFT a właściwymi organami spoza obszaru AML/CFT. Zaczął uczestniczyć w pracach przygotowawczych prowadzonych przez EUNB w następstwie wniosku Komisji Europejskiej o wydanie opinii w sprawie regulacyjnych standardów technicznych i wytycznych w ramach nowych zasad AML/CFT.

EBC, jako organ nadzoru ostrożnościowego, przygotowuje się do ścisłej i sprawnej współpracy z AMLA oraz dzieli się doświadczeniami związanymi z tworzeniem jednolitego mechanizmu nadzorczego z Komisją i jej specjalną grupą zadaniową. EBC rozpoczął również prace przygotowawcze nad protokołem ustaleń między EBC a AMLA, przewidzianym w tym pakiecie legislacyjnym.

4.1.1.5 Programy oceny sektora finansowego prowadzone przez MFW

Programy oceny sektora finansowego (FSAP) prowadzone przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW) to kompleksowe, dogłębne oceny sektora finansowego danego kraju.

W 2024 MFW przeprowadzał drugi program FSAP dla strefy euro, który ma zakończyć w 2025. MFW ocenia zgodność ram regulacyjnych strefy euro i praktykę sprawowania nadzoru SSM z podstawowymi zasadami bazylejskimi, które zrewidowano w kwietniu 2024, żeby uwzględnić zaostrzone wymogi dotyczące m.in. ryzyka finansowego związanego z klimatem i nowo pojawiającego się ryzyka, odporności operacyjnej i utrzymywalności modeli biznesowych, a także roli europejskiego nadzoru bankowego w zarządzaniu kryzysowym. Przeprowadza także test warunków skrajnych typu top‑down obejmujący instytucje istotne. Ponadto ocenia realizację zaleceń skierowanych do EBC i unijnych współprawodawców w poprzednim programie FSAP dla strefy euro, który ukończono w 2018.

W 2024 MFW ukończył krajowe programy FSAP dotyczące Luksemburga, Holandii i Hiszpanii, kontynuował prace w odniesieniu do Słowacji i uruchomił program FSAP dla Francji. Krajowe programy FSAP obejmują ocenę zagadnień niezwiązanych z bankowością, takich jak krajowe przepisy ubezpieczeniowe i makroostrożnościowe, oraz całościową ocenę zagadnień bankowych, ze szczególnym uwzględnieniem kwestii, które wchodzą w zakres kompetencji krajowych organów nadzorujących instytucje mniej istotne lub wiążą się z przeciwdziałaniem praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Bierze się przy tym pod uwagę, że ukończenie budowy unii bankowej wymaga dalszych prac.

Udział EBC w krajowych konsultacjach MFW prowadzonych na podstawie art. IV w odniesieniu do państw objętych europejskim nadzorem bankowym dotyczy zagadnień mikro- i makroostrożnościowych, odpowiednio do kompetencji EBC w tych obszarach.

4.2 Wkład w prace nad europejskimi i międzynarodowymi ramami regulacyjnymi

4.2.1 Wkład w prace Rady Stabilności Finansowej

Jako członek Rady Stabilności Finansowej (FSB) Nadzór Bankowy EBC aktywnie uczestniczył w posiedzeniach plenum FSB, Stałego Komitetu ds. Współpracy Nadzorczej i Regulacyjnej, Stałego Komitetu ds. Implementacji Standardów, grupy sterującej ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz regionalnej grupy konsultacyjnej ds. Europy. Wniósł wkład w różne inicjatywy FSB, w tym przegląd wniosków wyciągniętych z zaburzeń na rynku bankowym w 2023 – by zwiększyć poziom przygotowania na wypadek kryzysu i wzmocnić ramy restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji – dalsze działania w zakresie ryzyka finansowego związanego z klimatem i ujawniania odnośnych informacji oraz ocenę skutków planów transformacji dla stabilności finansowej. Wspierał ocenę rezultatów przeprowadzonych przez grupę G‑20 reform finansowych w zakresie sekurytyzacji, uczestniczył w przeglądzie podejścia nadzorczego do ryzyka finansowego związanego z przyrodą oraz wniósł wkład w prace nad transgranicznymi wyzwaniami regulacyjnymi dotyczącymi globalnych stablecoinów na rynkach wschodzących. Ponadto współpracował przy tworzeniu zasad zgłaszania incydentów.

4.2.2 Wkład w prace Bazylejskiego Komitetu Nadzoru Bankowego

W 2024 EBC w dalszym ciągu wnosił znaczny wkład w prace Bazylejskiego Komitetu Nadzoru Bankowego (BCBS). Uczestniczył w pracach zespołów, dzielił się wiedzą ekspercką w grupach BCBS oraz współpracował z członkami Komitetu Bazylejskiego na szczeblu unijnym i międzynarodowym.

W szczególności przedstawiciele EBC współprzewodniczyli pracom dwóch grup BCBS i pomagali kierować tymi pracami. Grupie zadaniowej ds. ryzyka finansowego związanego z klimatem (TFCR) współprzewodniczył wiceprzewodniczący Rady ds. Nadzoru EBC Frank Elderson, wraz ze starszym doradcą Zarządu Rezerwy Federalnej Kevinem Stirohem, natomiast grupie BCBS ds. polityki i standardów (PSG) współprzewodniczył dyrektor generalny ds. banków uniwersalnych i wieloprofilowych Korbinian Ibel, wraz z zastępcą dyrektora generalnego Hong Kong Monetary Authority Arthurem Yuenem.

Główne etapy prac grupy TFCR w 2024 obejmowały publikację dokumentu konsultacyjnego w sprawie stosowania analizy scenariuszy klimatycznych oraz przegląd uwag otrzymanych w odpowiedzi na dokument konsultacyjny w sprawie zasad ujawniania informacji o ryzyku finansowym związanym z klimatem w ramach filaru III. Grupa TFCR w dalszym ciągu zajmowała się także innymi priorytetami strategicznymi BCBS, w tym oceną istotności luk w obecnych regulacjach bazylejskich, analizą planów transformacji w bankach oraz monitorowaniem wdrażania zasad skutecznego zarządzania i nadzoru w zakresie ryzyka finansowego związanego z klimatem.

W 2024 grupa PSG odegrała kluczową rolę w publikacji: a) wytycznych w sprawie zarządzanie ryzykiem kredytowym kontrahenta, b) zasad ujawniania informacji na temat ekspozycji banków na kryptoaktywa i ukierunkowanych zmian w standardzie dotyczącym kryptoaktywów, c) ukierunkowanych zmian w standardzie dotyczącym ryzyka stopy procentowej w portfelu bankowym oraz d) raportu na temat obecnych praktyk wspierania jurysdykcji, które zamierzają stosować dodatnie wskaźniki w neutralnych warunkach cyklicznych. Ponadto grupa PSG przyczyniła się do rozpoczęcia konsultacji w sprawie środków dotyczących sztucznego poprawiania wyników (ang. window‑dressing) przez banki w kontekście systemu globalnych banków o znaczeniu systemowym oraz konsultacji w sprawie zasad należytego zarządzania ryzykiem związanym z podmiotami zewnętrznymi.

Poza tymi dwiema grupami EBC przyczynił się także m.in. do publikacji zmian w podstawowych zasadach efektywnego nadzoru bankowego oraz do prac dotyczących płynności i skuteczności nadzoru w ramach działań BCBS w następstwie zaburzeń w sektorze bankowym z marca 2023.

4.2.3 Wkład w prace Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego i tworzenie polityki europejskiej

W 2024 Nadzór Bankowy EBC kontynuował ścisłą współpracę z EUNB, by upowszechniać spójne podejście do nadzoru w całym europejskim sektorze bankowym oraz działać na rzecz bezpieczeństwa i dobrej kondycji instytucji kredytowych i stabilności systemu finansowego.

18 marca 2024 EBC i EUNB podpisały porozumienie o ustanowieniu wspólnego komitetu ds. sprawozdawczości banków w celu zwiększenia integracji i zmniejszenia kosztów sprawozdawczości regulacyjnej banków. Obie instytucje wzięły też udział w dyskusjach na temat projektu metodyki i opisu ogólnounijnego testu warunków skrajnych na 2025, a także na temat możliwych sposobów usprawnienia testów warunków skrajnych z wykorzystaniem ostatnich zmian przepisów.

W kontekście reform w ramach Bazylei III EBC wniósł wkład w kilka projektów regulacyjnych EUNB. Ponadto uczestniczył w konsultacjach EUNB w sprawie projektu wytycznych dotyczących zarządzania ryzykiem związanym z ochroną środowiska, odpowiedzialnością społeczną i ładem korporacyjnym (ESG) oraz w opracowywaniu projektów dokumentów konsultacyjnych dotyczących ujawniania informacji na temat ESG oraz sprawozdawczości nadzorczej z zakresu ESG.

EBC wspierał prace strategiczne EUNB dotyczące wdrażania rozporządzenia w sprawie rynków kryptoaktywów i aktu w sprawie operacyjnej odporności cyfrowej, m.in. na potrzeby rozszerzenia wytycznych dotyczących zlecania usług podmiotom zewnętrznym (outsourcingu).

Oprócz współpracy z EUNB eksperci EBC przygotowali uwagi w ramach przeprowadzanych przez Komisję Europejską ukierunkowanych konsultacji na temat funkcjonowania unijnych ram sekurytyzacyjnych. Te uwagi uwzględniają i uzupełniają opinię EUNB z grudnia 2022 oraz sprawozdania opracowane przez Wspólny Komitet Europejskich Urzędów Nadzoru na podstawie art. 44 rozporządzenia w sprawie sekurytyzacji.

5 Organizacja Nadzoru Bankowego EBC

5.1 Pracownicy Nadzoru Bankowego EBC

5.1.1 Nabór

Nadzór Bankowy EBC na ogół ogłasza wolne stanowiska najpierw wewnętrznie, z wyjątkiem stanowisk najniższego szczebla, które są ogłaszane na rynku zewnętrznym. W 2024 w ramach kampanii zewnętrznych zatrudnił 53 osoby na stanowiska długoterminowe.

Wykres 6

Liczba mianowań według grupy pracowników w 2024

5.1.2 Programy wymiany

W 2023 ustanowiono program wymiany pracowników z Europejskim Urzędem Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych, Jednolitą Radą ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji, Europejskim Urzędem Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych oraz Europejskim Bankiem Inwestycyjnym (EBI). W 2024 rozpoczęto jego drugą edycję z udziałem SRB i EBI: w wymianie uczestniczyło 12 par pracowników.

5.1.3 Budowanie potencjału

Nadzór Bankowy EBC przeprowadza okresowe oceny gotowości organizacyjnej (głównie w odniesieniu do wspólnych zespołów nadzorczych i zespołów pracujących na miejscu), żeby określić swoje zdolności w zakresie bieżących zadań i potencjalnych priorytetów nadzorczych. Oceny te wykorzystuje się do aktualizacji planu budowania potencjału, a plan ten umożliwia organizacji priorytetowe traktowanie rozwoju zasobów ludzkich i odpowiednich inicjatyw w obszarach o gorszej gotowości.

W latach 2023–2024 Nadzór Bankowy EBC koncentrował się na budowaniu zdolności w zakresie zadań nadzorczych związanych z outsourcingiem usług informatycznych, bezpieczeństwem informatycznym, ryzykiem cybernetycznym oraz nowymi zadaniami EBC wynikającymi z aktu w sprawie operacyjnej odporności cyfrowej.

Zintensyfikowano także działania szkoleniowe dotyczące wszystkich obszarów nadzoru bankowego. W 2024 wprowadzono dwa nowe programy szkoleniowe: szkolenie wprowadzające do SSM dla nowo zatrudnionych oraz szkolenie dotyczące podstaw SSM, dzięki któremu nadzorcy bankowi uzyskują podobne podstawowe informacje i umiejętności z zakresu tradycyjnych i nowych zagadnień nadzorczych. Pilotażowa faza szkolenia dotyczącego podstaw SSM zakończyła się w czerwcu 2024.

W lutym 2024 uruchomiono kompleksową ścieżkę edukacyjną z zakresu ryzyka klimatycznego i przyrodniczego dla osób pełniących różne funkcje. W 2024 w szkoleniu tym wzięło udział 1000 nadzorców bankowych.

Ponadto dalej rozwijano cyfrowe narzędzia edukacyjne dotyczące SSM, żeby zwiększyć wiedzę nadzorców na temat roli sztucznej inteligencji w bankach, nadzoru w zakresie ryzyka informatycznego oraz innych istotnych zagadnień związanych z cyfryzacją i innowacjami. W 2024 w tym szkoleniu udział wzięło 2050 nadzorców.

W 2025 w pracach nad rozszerzeniem oferty szkoleniowej w tych trzech głównych obszarach zainteresowania będą nadal wykorzystywane istniejące partnerstwa EBC, ze szczególnym uwzględnieniem ostatnich zmian w nadzorze bankowym.

5.1.4 Różnorodność i włączenie

Nadzór Bankowy EBC stara się tworzyć kulturę pracy, w której wykorzystuje się potencjał różnorodności i włączenia oraz pozwala wszystkim pracownikom na autentyczność w miejscu pracy. W tej wizji równowaga płci pozostaje jednym z priorytetów strategicznych. Kobiety stanowią 42% pracowników Nadzoru Bankowego EBC, przy czym ich odsetek różni się w zależności od szczebla organizacyjnego. Na szczeblu analityka wynosi 49%, a na szczeblu eksperta jest równy 42%. Na szczeblach kierownika zespołu i kadry zarządzającej wynosi – odpowiednio – 33% i 35%, natomiast w przypadku stanowisk kierowniczych wyższego szczebla jest równy 42%. EBC będzie nadal zwiększać starania na rzecz osiągnięcia równowagi płci.

Rysunek 1

Statystyki dotyczące pracowników Nadzoru Bankowego EBC

5.2 Cyfryzacja, ramowe zasady przekazywania danych oraz zarządzanie informacjami

5.2.1 Agenda cyfrowa i strategia technologiczna SSM

W 2024 Rada ds. Nadzoru EBC zatwierdziła nową strategię technologiczną europejskiego nadzoru bankowego na lata 2024–2028 (strategia technologiczna SSM). Jako że poziom złożoności sektora bankowego jest coraz większy, a zasoby nadzorcze są bardziej ograniczone, przyjęta strategia jest kompleksową odpowiedzią na cyfrowe potrzeby europejskiego nadzoru bankowego oraz ma służyć skutecznemu nadzorowi opartemu na analizie ryzyka.

Strategia technologiczna SSM opiera się na istniejących podstawowych systemach i 14 wdrożonych aplikacjach wykorzystujących nadzorcze technologie cyfrowe (suptech). Jej dwoma głównymi filarami są: technologie i ludzie. Dzięki tym filarom strategia usprawni praktyki nadzorcze za pomocą nowoczesnych technologii, a jednocześnie nadzorcy pozostaną w centrum rozwoju technologicznego.

W ramach filaru technologicznego strategia ma uprościć i wzmocnić środowisko informatyczne, żeby wspierać skuteczny i spójny nadzór z korzyścią zarówno dla nadzorców, jak i dla banków. Podstawowe cele obejmują integrację głównych systemów i narzędzi suptech oraz wycofanie przestarzałych systemów. W tym kontekście inicjatywa Project Olympus ma na celu stworzenie bardziej zintegrowanego środowiska informatycznego w ramach całego europejskiego nadzoru bankowego. Dzięki niej powstanie ujednolicone centrum nadzoru – konfigurowalna platforma zapewniająca organom nadzoru informacje niezbędne do usprawnienia zadań, zwiększenia efektywności i poprawy współpracy w zespołach. Ponadto kanały wykorzystywane przez banki do wymiany informacji z EBC zostaną zintegrowane w ramach jednego portalu SSM. To znacznie zmniejszy obciążenia sprawozdawcze banków i uprości ich komunikację z organami nadzoru.

W strategii technologicznej SSM kładzie się także nacisk na odpowiedzialne wykorzystanie generatywnej sztucznej inteligencji do usprawniania procesów nadzorczych. Na przykład duże udoskonalenie modelu językowego narzędzia Athena (platforma analizy tekstowej oparta na sztucznej inteligencji stosowana przez europejski nadzór bankowy) pozwoli nadzorcom przetwarzać bardzo duże ilości dokumentów, pozyskiwać informacje oraz efektywnie tworzyć teksty.

Równie ważny jest drugi filar strategii technologicznej SSM – ludzie. Zgodnie z nią wszystkie narzędzia mają odpowiadać potrzebom nadzorców. Podkreśla się również znaczenie zapewnienia wysokiej jakości szkoleń i propagowania kultury cyfrowej na wszystkich szczeblach i stanowiskach. Dzięki takiemu podejściu nadzorcy będą mieć pełną wiedzę o nowych technologiach i umiejętność jak najlepszego ich wykorzystania.

Wskutek wdrożenia strategii technologicznej SSM na lata 2024–2028 nadzorcy zostaną wyposażeni w odpowiednie narzędzia i technologie do skutecznego wykonywania swoich zadań. To korzystnie przełoży się na banki: nowoczesne i sprawne środowisko informatyczne będzie służyć spójnemu, efektywnemu i terminowemu nadzorowi, ograniczy obciążenia sprawozdawcze, zwiększy przejrzystość oraz, ostatecznie, przyczyni się do bezpieczeństwa i dobrej kondycji europejskiego sektora bankowego.

5.2.2 Ramowe zasady przekazywania danych

Europejski Bank Centralny i właściwe organy krajowe przygotowują się do wdrożenia zaktualizowanych ram sprawozdawczości EUNB, obejmujących zmienione treści i odzwierciedlające nowe wymogi wynikające z rozporządzenia CRR III i dyrektywy CRD VI. Wprowadzono w nich również nową systematykę, a przewidywana pierwsza data referencyjna przypada na 31 marca 2025.

Żeby spełnić wymogi sprawozdawcze wprowadzone rozporządzeniem CRR III, banki muszą w krótkim czasie dokonać kilku technicznych modyfikacji w swoich systemach sprawozdawczości wewnętrznej. Na przykład wdrożenie poziomu wyjściowego wiąże się z dodatkowym zapotrzebowaniem na dane w przypadku banków, które stosują modele wewnętrzne oparte na ryzyku. W związku z nowymi przepisami, aby zmniejszyć koszty wdrożenia ponoszone przez banki i dać im odpowiednio dużo czasu na przygotowanie się, przedłużono termin na przekazywanie informacji nadzorczych na podstawie zaktualizowanych ram do 30 czerwca 2025. Oprócz informacji przekazywanych na podstawie zaktualizowanych ram EUNB nadzorcy wzywają także banki do doraźnego przekazywania informacji, których potrzebują do wykonania zadań nadzorczych, np. w celu monitorowania sytuacji w zakresie pojawiających się czynników ryzyka. EBC prowadzi bazę danych dotyczącą doraźnego zbierania danych, aby monitorować obciążenia sprawozdawcze i zarządzać tymi obciążeniami^[50]. Banki powinny być w stanie sprostać tym wyzwaniom, żeby spełnić oczekiwania nadzorcze w zakresie dobrego zarządzania danymi i zdolności agregacji danych.

W 2024 EBC opracował metodykę identyfikacji istotnego ponownego przekazania danych nadzorczych w ramach wykonawczych standardów technicznych EUNB oraz zbierania wyjaśnień na temat charakteru i przyczyn ponownego przekazania danych. Metodyka opiera się na wnioskach z projektu pilotażowego przeprowadzonego przez EBC w 2023.

EBC udostępnił bankom coroczne sprawozdanie kadry zarządzającej w sprawie zarządzania danymi i jakości danych (zob. punkt 1.2.3.2). Celem tego sprawozdania, obejmującego wskaźniki ilościowe i badanie ankietowe dla poszczególnych banków, jest wzmocnienie rozliczalności organów zarządzających. Dzięki temu nadzorcy i banki mogą łatwiej wykrywać i usuwać niedociągnięcia w agregacji i przekazywaniu danych o ryzyku.

W ramach trwających działań na rzecz zarządzania kosztami sprawozdawczości EBC ocenia zbieranie danych o modelach biznesowych i adekwatności kapitałowej, żeby znajdować kwestie do usprawnienia i ujednolicenia. Dzięki temu nadzorowane instytucje będą mogły skuteczniej spełniać oczekiwania w zakresie zdolności agregacji i przekazywania danych o ryzyku (zob. punkt 1.2.3.2).

W 2024 Europejski Bank Centralny rozszerzył zakres kwartalnych statystyk nadzoru bankowego o dodatkowe, bardziej szczegółowe zestawienia dla wskaźnika kredytów zagrożonych oraz dla kredytów i pożyczek o znacznym wzroście ryzyka kredytowego. Dane YTD w zestawieniach zysków i strat dostosowano do liniowej annualizacji, co ułatwia porównywanie danych z różnych okresów. Harmonogram publikacji kwartalnych statystyk nadzoru bankowego również znacznie poprawiono: to pozwoliło na wcześniejsze daty publikacji (skrócenie czasu od dnia przekazania danych zgodnie z wykonawczym standardem technicznym z 40 do 30 dni roboczych).

Ponadto EBC dokonał corocznego uzgodnienia informacji dotyczących filaru III z danymi ze sprawozdań nadzorczych, a przy tym skoncentrował się na ekspozycjach banków na ryzyko klimatyczne. To istotnie poprawiło spójność i jakość danych. Pozyskane dane, wraz z towarzyszącymi informacjami o najważniejszych wynikach tego procesu, opublikowano na stronie internetowej EBC poświęconej nadzorowi bankowemu.

5.2.3 Zarządzanie informacjami

System zarządzania informacjami (IMAS) to zbiór głównych systemów informatycznych stosowanych na potrzeby procesów nadzorczych. Korzystają z niego europejskie organy nadzoru bankowego i nadzorowane podmioty, żeby mieć elektroniczny dostęp do udostępnianych informacji.

W 2024 system IMAS ulegał dalszym modyfikacjom i dostosowaniom do zmian w systemie finansowym i dotyczących go przepisach oraz zmian metodyki i strategii nadzorczej. Główne modyfikacje w systemie IMAS dotyczyły reformy procesu SREP (zob. punkt 1.3.1). Obecnie nadzorcy mogą w tym systemie szybciej rozpocząć roczną ocenę ryzyka, w zależności od rodzaju ryzyka, oraz łatwiej uwzględniać wyniki innych procesów nadzorczych w procesie SREP i ramach eskalacji środków nadzorczych EBC.

Ponadto przed wejściem w życie aktu w sprawie operacyjnej odporności cyfrowej wdrożono nowy proces umożliwiający automatyczne przyjmowanie zgłoszeń poważnych incydentów od nadzorowanych podmiotów oraz późniejszą nadzorczą ocenę tych zgłoszeń w systemie IMAS.

W 2024 wprowadzono także ulepszenia innych procesów nadzorczych w portalu IMAS. Dotyczyły one: kontroli na miejscu i kontroli modeli wewnętrznych, ocen istotności, postępowań w zakresie egzekwowania przepisów oraz nakładania sankcji, ocen planów naprawy, programu oceny nadzorczej i odnośnych planów operacyjnych oraz usług w zakresie przechowywania danych i przekazywania informacji, które pozwalają samoobsługowo tworzyć raporty i zestawienia z wszelkimi dostępnymi danymi nadzorczymi.

Ponadto do portalu IMAS dodano nowe procesy, które umożliwiają cyfrową interakcję między nadzorowanymi podmiotami a nadzorcami. Dodane procesy to: a) zdalne monitorowanie środków nadzorczych w toku i odnośnych działań naprawczych, b) kontrole na miejscu w ramach przeglądu jakości kredytowej oraz c) aktualizacja istniejących procesów, w tym oceny wniosków dotyczących kompetencji i reputacji oraz wniosków o licencję, a także nabycia znacznych pakietów akcji. Poprawiono również internetowy formularz oceny kompetencji i reputacji, przez co ten proces stał się łatwiejszy dla nadzorowanych podmiotów składających nowe wnioski.

6 Europejski nadzór bankowy – zarządzanie wewnętrzne

6.1 Rozliczanie się z odpowiedzialności

Raport roczny jest dla Nadzoru Bankowego EBC jedną z głównych form rozliczania się przed Parlamentem Europejskim i Radą Unii Europejskiej, czego wymaga rozporządzenie w sprawie SSM. Zgodnie z tym rozporządzeniem uprawnienia nadzorcze EBC są obwarowane stosownymi wymogami w zakresie przejrzystości i rozliczalności. EBC przywiązuje wielką wagę do utrzymywania i pełnego przestrzegania zasad odpowiedzialności demokratycznej, określonych szczegółowo w porozumieniu międzyinstytucjonalnym między Parlamentem Europejskim a EBC oraz protokole ustaleń między Radą UE a EBC. Na przestrzeni lat EBC rozszerzył zakres współpracy z Parlamentem Europejskim poza kontakty określone w porozumieniu międzyinstytucjonalnym, a przez to podkreślił, jak duże znaczenie ma dla EBC rozliczalność.

W 2024 przewodnicząca Rady ds. Nadzoru występowała przed Komisją Gospodarczą i Monetarną Parlamentu Europejskiego podczas trzech regularnych wysłuchań publicznych. W trakcie wysłuchania publicznego, które odbyło się 21 marca, przewodnicząca przedstawiła raport roczny EBC z działalności nadzorczej za rok 2023. Pozostałe dwa regularne wysłuchania publiczne odbyły się 2 września i 18 listopada. Omawiano na nich przede wszystkim wyzwania, przed którymi stoją banki, w szczególności niepewność makroekonomiczną, transformację cyfrową, ryzyko klimatyczne i środowiskowe oraz ryzyko geopolityczne. Przewodnicząca wyjaśniła również ostatnie działania na rzecz zacieśnienia nadzoru. Dyskusje koncentrowały się na wdrożeniu Bazylei III i aktów prawnych mających wzmocnić unię bankową, np. dotyczących przeglądu ram zarządzania kryzysowego w bankach i gwarantowania depozytów oraz europejskiego systemu gwarantowania depozytów.

W 2024 przewodnicząca Rady ds. Nadzoru odpowiedziała na trzy pytania od posłów do Parlamentu Europejskiego wymagające odpowiedzi na piśmie związane z nadzorem bankowym oraz – w ramach obowiązków sprawozdawczych EBC wobec parlamentów krajowych – na jedno pytanie wymagające odpowiedzi na piśmie otrzymane od posła do parlamentu krajowego. Wszystkie odpowiedzi opublikowano na stronie internetowej EBC. Dotyczyły one oprocentowania depozytów, kredytów hipotecznych na domy i mieszkania z wadliwymi elementami, wymogów kapitałowych i konkurencyjności banków UE, a także odporności operacyjnej w warunkach transformacji cyfrowej^[51].

Ponadto zgodnie z porozumieniem międzyinstytucjonalnym EBC udostępniał Parlamentowi Europejskiemu protokoły posiedzeń Rady ds. Nadzoru i streszczenia jej seminariów.

Dodatkowo, żeby jeszcze wzmocnić dialog z Parlamentem Europejskim, Nadzór Bankowy EBC odpowiedział na uwagi i sugestie przedstawione przez Parlament Europejski w rezolucji w sprawie unii bankowej – sprawozdanie za rok 2023. EBC w swojej odpowiedzi odniósł się do zmian w sektorze bankowym oraz dossier ustawodawczych mających znaczenie dla nadzoru bankowego. Poruszył kwestie ryzyka stopy procentowej i ryzyka związanego z jakością aktywów; inwazji Rosji na Ukrainę; ekspozycji banków na ryzyko związane z ochroną środowiska, odpowiedzialnością społeczną i ładem korporacyjnym; ram zarządzania kryzysowego w bankach i gwarantowania depozytów oraz europejskiego systemu gwarantowania depozytów; przeciwdziałania praniu pieniędzy; a także różnorodności w organach zarządzających instytucji finansowych.

Jeśli chodzi o kontakty z Radą UE w 2024, przewodnicząca Rady ds. Nadzoru dwukrotnie uczestniczyła w wymianie poglądów z Eurogrupą: 13 maja i 4 listopada. Mniej więcej w czasie tych rozmów EBC opublikował podsumowanie swoich odpowiednich działań nadzorczych^[52]. Do głównych tematów dyskusji należały: 10‑lecie europejskiego nadzoru bankowego, stan europejskiego systemu bankowego w obecnej sytuacji makroekonomicznej i geopolitycznej, priorytety nadzorcze oraz kwestie regulacyjne i instytucjonalne.

6.2 Przejrzystość i komunikacja

W 2024 przewodnicząca i wiceprzewodniczący Rady ds. Nadzoru wygłosili 33 przemówienia, a przedstawiciele EBC w tym organie – 11 przemówień. Wszyscy udzielili w sumie 23 wywiady oraz opublikowali dziewięć wpisów na blogu i artykułów. Przewodnicząca wystąpiła też na jednej konferencji prasowej poświęconej wynikom procesu przeglądu i oceny nadzorczej (SREP) za 2024. Nadzór Bankowy EBC opublikował dwa podcasty oraz 22 komunikaty prasowe, a także inne opracowania, w tym pisma do posłów do PE, wytyczne dla banków i statystyki nadzorcze. Aktualne informacje o bieżących projektach i ustaleniach nadzorczych przedstawiano na łamach Supervision Newsletter – cyfrowego kwartalnika subskrybowanego przez ponad 10 tys. osób. Istotne zagadnienia związane z europejskim nadzorem bankowym są także poruszane w mediach społecznościowych EBC, w których młodszemu odbiorcy objaśnia się podstawowe pojęcia za pomocą quizów i rolek.

W 2024 Nadzór Bankowy EBC przeprowadził swój pierwszy test warunków skrajnych dotyczący cyberodporności. Rozpoczął także trzy konsultacje publiczne, które były poświęcone: przewodnikowi dotyczącemu zarządzania wewnętrznego i kultury ryzyka (zob. punkt 1.2.3.1), przewodnikowi dotyczącemu zlecania zadań dostawcom usług w chmurze (zob. ramka 1) oraz zmienionym zasadom w zakresie opcji i swobód uznania dostępnych dla organów nadzoru na podstawie prawa UE (zob. ramka 3). W następstwie przeglądu procesu SREP przeprowadzonego przez zespół ekspertów oraz uwag Europejskiego Trybunału Obrachunkowego EBC wprowadził zmiany w procesie SREP, żeby zapewnić skuteczność i efektywność swoich procesów nadzorczych. Główne elementy nowego procesu SREP zostały objaśnione na blogu w artykule przewodniczącej oraz w odpowiedziach na częste pytania na ten temat (zob. punkt 1.3.1).

W celu wzmocnienia dialogu ze specjalistami rynkowymi EBC zorganizował dwa posiedzenia grupy nadzoru bankowego ds. kontaktów z rynkiem (Banking Supervision Market Contact Group, BSMCG) poświęcone perspektywom ryzyka dla europejskiego sektora bankowego, wycenom banków w kontekście międzynarodowym oraz ich odporności informatycznej i cybernetycznej. Ponadto, gdy przewodnicząca Rady ds. Nadzoru odwiedzała właściwe organy krajowe, w 13 krajach spotkała się także z przedstawicielami organizacji społeczeństwa obywatelskiego.

W 2024 Europejski Bank Centralny odpowiedział na 923 pytania od społeczeństwa związane z nadzorem bankowym. W szczególności odniósł się do pytań dotyczących ryzyka klimatycznego, testu warunków skrajnych dotyczącego cyberodporności, licencji bankowych i zezwoleń, a także strategii i ram nadzoru, zwłaszcza w odniesieniu do modeli wewnętrznych. W centrum dla zwiedzających EBC zorganizował wykłady na temat nadzoru bankowego, w których uczestniczyło 469 osób, oraz przybliżył 12 798 przyjętym gościom najważniejsze zadania EBC i podstawy europejskiego nadzoru bankowego.

6.3 Proces decyzyjny

6.3.1 Posiedzenia i decyzje Rady ds. Nadzoru i Komitetu Sterującego

W 2024 odbyło się 14 posiedzeń Rady ds. Nadzoru EBC. Sześć posiedzeń miało miejsce we Frankfurcie nad Menem, jedno na Cyprze, a pozostałe miały formę wideokonferencji.

Ponadto na zaproszenie Banka Slovenije w październiku 2024 w Lublanie odbyło się strategiczne spotkanie Rady ds. Nadzoru.

W 2024 odbyły się cztery posiedzenia Komitetu Sterującego^[53] Rady ds. Nadzoru, wszystkie w trybie wideokonferencji.

Komitet Sterujący odbył 12 dodatkowych posiedzeń poświęconych cyfryzacji oraz uproszczeniu procesów SSM i integracji SSM. Wszystkie te posiedzenia odbyły się w trybie wideokonferencji i mogli wziąć w nich udział wszyscy zainteresowani członkowie Rady ds. Nadzoru.

W 2024 EBC wydał 2174 decyzje nadzorcze^[54] dotyczące określonych nadzorowanych podmiotów (rysunek 2). Z tego 1312 decyzji zostało przyjętych przez kierowników jednostek organizacyjnych EBC zgodnie z ogólnymi zasadami przekazywania uprawnień decyzyjnych w odniesieniu do instrumentów prawnych związanych z zadaniami nadzorczymi. Natomiast 845 decyzji zostało przyjętych przez Radę Prezesów w trybie zatwierdzenia przy braku sprzeciwu na podstawie projektów złożonych przez Radę ds. Nadzoru. Wśród spraw, których dotyczyły te decyzje, są 123 operacje (takie jak utworzenie oddziałów), które EBC zatwierdził w sposób dorozumiany przez niezgłoszenie sprzeciwu w wyznaczonym terminie.

Większość decyzji nadzorczych dotyczyła ocen kompetencji i reputacji (50,7%), funduszy własnych (12,2%), uprawnień krajowych (9,0%), modeli wewnętrznych (6,9%), procesu SREP (4,4%) oraz znacznych pakietów akcji (4,2%).

Oprócz ostatecznych projektów decyzji dotyczących określonych banków, przedłożonych Radzie Prezesów do przyjęcia, Rada ds. Nadzoru wydała również decyzje w kilku sprawach o charakterze przekrojowym. Te decyzje dotyczyły w szczególności strategii technologicznej SSM na lata 2024–2028, nadzoru nad ryzykiem informatycznym, testu warunków skrajnych dotyczącego cyberodporności w 2024, włączenia aktu w sprawie operacyjnej odporności cyfrowej do ram nadzoru, przeglądu zasad EBC dotyczących wykonywania opcji i swobód uznania, kwestii związanych z klimatem i środowiskiem, dalszego usprawniania procesu SREP oraz priorytetów nadzorczych na lata 2025–2027. Niektóre z tych decyzji zostały sporządzone przez tymczasowe zespoły upoważnione w tym celu przez Radę ds. Nadzoru, w których skład wchodzili przedstawiciele EBC i właściwych organów krajowych. Ich zadaniem było przeprowadzenie prac przygotowawczych dotyczących istotnych zagadnień.

Ponadto rezultatem niektórych decyzji Rady ds. Nadzoru były publiczne przewodniki, raporty i przeglądy, np. zaktualizowany przewodnik EBC dotyczący modeli wewnętrznych.

Większość decyzji Rady ds. Nadzoru została podjęta w drodze procedury pisemnej^[55].

Spośród 113 grup bankowych podlegających w styczniu 2024 bezpośredniemu nadzorowi EBC 32 chciały otrzymywać oficjalne decyzje EBC w języku urzędowym UE innym niż angielski.

Rysunek 2

Decyzje podjęte przez Radę ds. Nadzoru w 2024

6.3.2 Działalność Administracyjnej Rady Odwoławczej

Administracyjna Rada Odwoławcza to jeden z organów EBC. Jej członkowie są indywidualnie i zbiorowo niezależni od EBC. Ich zadaniem jest przeprowadzanie przeglądów decyzji nadzorczych przyjętych przez Radę Prezesów na podstawie dopuszczalnego wniosku o przegląd.

W 2024 Rada Odwoławcza otrzymała cztery wnioski o przegląd administracyjny decyzji nadzorczych EBC (tabela 14). Sekretariat Rady Odwoławczej otrzymał także inne pisma, które przekazano właściwym jednostkom organizacyjnym EBC. Odbyło się 21 posiedzeń Rady Odwoławczej – 15 wirtualnych i 6 stacjonarnych – w tym posiedzenie wyjazdowe w Zagrzebiu (Chorwacja).

Dwa wnioski o przegląd dotyczyły nabycia znacznego pakietu akcji. W obu przypadkach Rada Odwoławcza, po wysłuchaniu wnioskodawców, zaproponowała Radzie ds. Nadzoru zastąpienie przedmiotowej decyzji decyzją o identycznej treści. W odniesieniu do trzeciego wniosku, w sprawie cofnięcia licencji, Rada Odwoławcza stwierdziła niedopuszczalność. Czwarty wniosek został wycofany przez wnioskodawcę.

Rada Odwoławcza opublikowała także sprawozdanie z minionych dziesięciu lat swojej działalności.

W 2024 Administracyjnej Radzie Odwoławczej przewodniczył Pentti Hakkarainen. Jej pozostałymi członkami byli: André Camilleri (wiceprzewodniczący), F. Javier Aríztegui Yáñez, René Smits i Christiane Campill. Zastępcą był Damir Odak. Mandaty André Camilleriego, F. Javiera Aríztegui Yáñeza oraz René Smitsa wygasły we wrześniu 2024. Decyzją Rady Prezesów na ich miejsce zostali powołani na pięcioletnią kadencję: Edouard Fernandez‑Bollo, Ilias Plaskovitis i Verica Trstenjak. Aktualny skład Rady Odwoławczej przedstawia strona internetowa EBC o Radzie Odwoławczej.

6.3.3 Obszary zainteresowania przedstawicieli EBC w Radzie ds. Nadzoru

Na podstawie rozporządzenia w sprawie SSM i decyzji EBC 2014/4^[56] Rada Prezesów powołuje czterech przedstawicieli EBC do Rady ds. Nadzoru. Pomagają oni przewodniczącej i wiceprzewodniczącemu Rady ds. Nadzoru oraz reprezentują Nadzór Bankowy EBC wewnętrznie i na zewnątrz.

W 2024 przedstawicielami EBC w Radzie ds. Nadzoru byli: Kerstin af Jochnick, Edouard Fernandez‑Bollo, Elizabeth McCaul oraz Anneli Tuominen. W ciągu roku zakończyły się kadencje Kerstiny af Jochnick, Edouarda Fernandeza‑Bolla i Elizabeth McCaul. Decyzją Rady Prezesów na ich miejsce zostali powołani: Patrick Montagner, Sharon Donnery i Pedro Machado.

6.4 Stosowanie kodeksu postępowania

Zgodnie z art. 19 ust. 3 rozporządzenia w sprawie SSM Europejski Bank Centralny określił zasady etyki zawodowej dla osób pełniących wysokie funkcje w EBC oraz jego kadry kierowniczej i pracowników. Te zasady spisano w jednolitym Kodeksie postępowania dla pracowników wysokiego szczebla Europejskiego Banku Centralnego, w osobnym rozdziale regulaminu pracowniczego EBC oraz w wytycznych określających zasady etyki jednolitego mechanizmu nadzorczego. We wdrażaniu i dopracowywaniu tych zasad pomagają Komitet EBC ds. Etyki, Biuro ds. Zgodności i Ładu Wewnętrznego oraz Komitet ds. Etyki Zawodowej i Zgodności.

Rozszerzone zasady dotyczące prywatnych transakcji finansowych i odnośne wymogi w zakresie przejrzystości, obowiązujące od 2023, spowodowały, że zwiększyła się liczba wniosków kierowanych do Komitetu ds. Etyki, dotyczących przede wszystkim uprzedniego zezwolenia na sprzedaż aktywów posiadanych przed objęciem stanowiska. W 2024 EBC zaczął także publikować wykazy prywatnych transakcji finansowych przeprowadzonych przez osoby pełniące wysokie funkcje w EBC w poprzednim roku kalendarzowym w formie załącznika do corocznych deklaracji interesów.

Komitet ds. Etyki, zgodnie ze swoim mandatem, przeprowadził coroczną ocenę deklaracji interesów członków Rady ds. Nadzoru, które następnie opublikowano na stronie internetowej EBC poświęconej nadzorowi bankowemu. Udzielał także porad na wniosek pracowników wysokiego szczebla EBC zajmujących się nadzorem bankowym i w tym zakresie wydał 16 opinii, z których większość dotyczyła zawiadomień o działalności po ustaniu zatrudnienia. Opinie Komitetu ds. Etyki są publikowane na stronie internetowej EBC sześć miesięcy po ich wydaniu.

W 2024 Biuro ds. Zgodności i Ładu Wewnętrznego kontynuowało działania na rzecz cyfryzacji, tak aby udzielanie pracownikom porad dotyczących etyki zawodowej było szybsze i bardziej przystępne. W 2024 liczba zapytań wymagających reakcji pracowników Biura wyniosła 3070, w porównaniu z 2767 w 2023. Mniej więcej 44% wniosków o poradę pochodziło od pracowników Nadzoru Bankowego EBC. Ponadto usprawniono proces monitorowania ryzyka związanego ze sposobem działania przez zamieszczenie w portalu IMAS oświadczeń o braku konfliktu interesów w odniesieniu do kierowników misji i członków zespołów kontrolnych.

Wykres 7

Zestawienie pytań otrzymanych od pracowników Nadzoru Bankowego EBC w 2024

(liczba zapytań)

Oprócz szkoleń i kursów internetowych Biuro ds. Zgodności i Ładu Wewnętrznego organizowało kampanie informacyjne na temat zasad etyki zawodowej (np. Otwarte Dni Etyki dla nowo zatrudnionych i Miesiąc Wiedzy o Etyce w październiku) oraz wniosło wkład w kampanię informacyjną EBC w zakresie demaskowania nieprawidłowości. W 2024 w Światowy Dzień Etyki dla wszystkich pracowników zorganizowano, przy wsparciu kierownictwa EBC, punkty wiedzy o etyce i sesje informacyjne na temat zasad dotyczących prywatnych transakcji finansowych, okresu po ustaniu zatrudnienia, spotkań z podmiotami zewnętrznymi oraz prezentów i reprezentacji.

W celu zapobiegania faktycznym lub tak postrzeganym sytuacjom, w których pracownicy bezpośrednio przechodziliby do sektora prywatnego, Biuro oceniało możliwe konflikty interesów wynikające z rozważania przez pracowników ofert pracy z sektora prywatnego, udzielało porad w sprawie obowiązujących zasad i, w odpowiednich przypadkach, nakładało środki zaradcze. Spośród pracowników, którzy odeszli z pracy w 2024, w sześciu przypadkach zastosowano, zgodnie z zasadami etyki, tymczasowy zakaz podejmowania innej aktywności zawodowej. W 19 przypadkach nałożono dodatkowe środki ochronne, takie jak przekazanie zadań, przeniesienie pracowników na inne stanowiska lub ograniczenie praw dostępu, żeby zapobiec bezpośredniemu przejściu pracowników do sektora prywatnego, co w praktyce było równoznaczne z wewnętrznym okresem karencji.

Biuro prowadziło coroczne kontrole przestrzegania zasad dotyczących prywatnych transakcji finansowych przez pracowników i osoby pełniące wysokie funkcje w EBC. Podobnie jak w poprzednich latach, w wyniku tych kontroli wykryto jedynie niewielką liczbę naruszeń, z których ok. 55% dotyczyło pracowników Nadzoru Bankowego EBC. W żadnym z tych przypadków nie doszło do celowego lub poważnego naruszenia zasad.

Komitet ds. Etyki Zawodowej i Zgodności stanowi forum wymiany informacji i współpracy w ramach Eurosystemu i SSM w sprawach dotyczących etyki i integralności. W 2024 kontynuował prace nad wprowadzeniem wytycznych dotyczących etyki dla SSM i Eurosystemu oraz zorganizował sesje tematyczne z udziałem zewnętrznych prelegentów i przedstawicieli 50 europejskich i międzynarodowych instytucji. Z okazji Światowego Dnia Etyki uruchomił kampanię plakatową pt. „Etyka: nasz wspólny kompas”. Została ona opracowana we wszystkich językach UE, co było odzwierciedleniem wspólnego zaangażowania na rzecz solidnych zasad etycznych.

6.5 Zasada rozdziału zadań związanych z polityką pieniężną od zadań nadzorczych

W 2024 zasada rozdziału zadań związanych z polityką pieniężną od zadań nadzorczych była stosowana głównie do wymiany informacji między oboma pionami EBC.

Zgodnie z decyzją EBC/2014/39 w sprawie wdrożenia rozdziału funkcji polityki pieniężnej od funkcji nadzorczej EBC^[57] wymiana informacji opierała się na zasadzie wiedzy koniecznej: dany pion musiał każdorazowo udowodnić, że żądane informacje są mu potrzebne do osiągnięcia celów strategicznych.

Zgodnie z decyzją EBC/2014/39 wymiana niezanonimizowanych danych w standardzie wspólnej sprawozdawczości (COREP) i sprawozdawczości finansowej (FINREP), innych danych pierwotnych oraz informacji zawierających oceny lub rekomendacje dotyczące polityki wymaga zgody Zarządu. Wymiana takich danych między jednostkami organizacyjnymi tworzącymi dwa piony EBC odbywała się zgodnie z zasadami ramowymi zatwierdzonymi i okresowo weryfikowanymi przez Zarząd.

W przypadku gdy żądane informacje dotyczyły danych zanonimizowanych lub niestanowiących informacji wrażliwych dla danej funkcji, dostępu do informacji poufnych, zgodnie z decyzją EBC/2014/39, udzielał bezpośrednio pion EBC będący ich właścicielem.

Wymiana danych związanych z wpływem inwazji Rosji na Ukrainę na sektor bankowy – uruchomiona w lutym 2022 na podstawie awaryjnego przepisu z art. 8 decyzji EBC/2014/39 – jest nadal prowadzona, z zachowaniem pełnej zgodności z zasadą wiedzy koniecznej.

Rozdział zadań na szczeblu decyzyjnym nie budził zastrzeżeń, więc nie było potrzeby interwencji zespołu mediacyjnego.

7 Wykorzystanie środków budżetowych

7.1 Koszty za rok 2024

Rozporządzenie w sprawie SSM stanowi, że do skutecznego wykonywania zadań nadzorczych EBC musi mieć odpowiednie zasoby, które są finansowane z opłat nadzorczych ponoszonych przez podmioty pod bezpośrednim i pośrednim nadzorem EBC. EBC dokłada wszelkich starań, by przeszeregowywać i optymalizować zasoby, tak aby pion nadzoru mógł odpowiednio wykonywać swoje zadania w zmieniającym się otoczeniu. W ten sposób zwiększa swoją skuteczność i ogranicza wydatki zgodnie z zobowiązaniem do stabilizacji kosztów w całej organizacji.

W budżecie EBC koszty zadań nadzorczych są wyodrębnione i obejmują bezpośrednie koszty pionu nadzoru EBC. Pion nadzoru korzysta także z usług wspólnych świadczonych przez pomocnicze jednostki organizacyjne EBC^[58].

Organem odpowiedzialnym za budżet EBC jest Rada Prezesów. Uchwala ona roczny budżet na podstawie projektu przedstawionego przez Zarząd, który kwestie związane z nadzorem bankowym konsultuje z przewodniczącą i wiceprzewodniczącym Rady ds. Nadzoru. Radę Prezesów wspiera Komitet Budżetowy, złożony z przedstawicieli EBC i wszystkich krajowych banków centralnych z Eurosystemu. Komitet Budżetowy pomaga Radzie przez ocenę sprawozdań EBC dotyczących planowania i monitorowania budżetu.

W 2024 rzeczywiste roczne koszty zadań nadzorczych EBC wyniosły 680,6 mln EUR, czyli były o 3,0% wyższe niż szacowana kwota wydatków 661,0 mln EUR, ogłoszona w marcu 2024. Jest to odzwierciedleniem lepszego, niż przewidywano, poziomu wykonania budżetu, który osiągnął 97,4% planowanych kosztów zadań nadzorczych na 2024 wynoszących 698,9 mln EUR.

Klasyfikacja kosztów przedstawiona w tabeli 15 jest wykorzystywana do rozbicia rocznych kosztów, które mają zostać pokryte przez nadzorowane podmioty rocznymi opłatami nadzorczymi, według statusu nadzorczego tych podmiotów – istotnego lub mniej istotnego – zgodnie z art. 8 rozporządzenia w sprawie opłat^[59][60]. W tabeli 16 przedstawiono bardziej szczegółowe dane na temat kosztów według rodzaju przeprowadzonych działań.

Koszty zadań nadzorczych w 2024 były o 4,2% wyższe niż w 2023, gdy wyniosły 653,5 mln EUR. Ten roczny wzrost kosztów ogółem o 27,1 mln EUR jest odzwierciedleniem wyższego poziomu wykonania zaplanowanego budżetu na różne działania nadzorcze oraz utrzymującego się wpływu inflacji. Ponadto intensyfikacja działań nadzorczych, zwłaszcza w związku z kompleksowym przeglądem portfeli finansowania lewarowanego (zob. punkt 1.3.5) i regularnymi przeglądami jakości aktywów, doprowadziła do wzrostu kosztów nadzoru na odległość i ogólnej obserwacji^[61]. Również trwające zmiany i udoskonalenia systemów informatycznych wykorzystywanych w nadzorze bankowym wpłynęły na zwiększone koszty w zakresie funkcji kształtowania polityki oraz opiniodawczej i regulacyjnej, a także w zakresie statystyk nadzorczych w 2024. Z kolei koszty zadań makroostrożnościowych były niższe, ponieważ w 2024 nie przeprowadzano ogólnounijnych testów warunków skrajnych koordynowanych przez Europejski Urząd Nadzoru Bankowego.

EBC korzysta nie tylko ze swoich wewnętrznych zasobów, ale także z usług konsultantów zewnętrznych, którzy wnoszą wiedzę specjalistyczną lub świadczą zintegrowane usługi konsultacyjne pod kierunkiem wykwalifikowanych pracowników EBC, zwłaszcza w okresach największego natężenia pracy. W 2024 na usługi konsultacyjne w zakresie podstawowych zadań nadzorczych EBC wydał 42,1 mln EUR, czyli o 8,2 mln EUR więcej niż w 2023. Na te koszty składały się 11,3 mln EUR na rozwój systemów informatycznych, 18,7 mln EUR na inicjatywy nadzorcze (zob. punkty 2.1.1.2 i 1.3.5) oraz 11,8 mln EUR na zadania nadzorcze na miejscu, w tym misje transgraniczne. Więcej informacji na ten temat znajduje się w rozdziale 1. Ponadto na usługi konsultacyjne wydano 10,5 mln EUR w obszarach wspierających nadzór EBC – te koszty wynikały przede wszystkim z obsługi i konserwacji systemów informatycznych.

Koszty podróży służbowych związanych z działaniami nadzorczymi w 2024 wzrosły o 1,7 mln EUR w porównaniu z 2023 i wyniosły łącznie 13,1 mln EUR. Jest to odzwierciedleniem wyższych kosztów związanych z przejściem na korzystanie z własnych kadr przy działaniach na miejscu oraz wyższych cen podróży służbowych.

Podział kosztów na koszty bezpośrednio przypisane do zadań nadzorczych EBC oraz koszty usług wspólnych był zasadniczo podobny jak w poprzednim roku (wykres 8).

Wykres 8

Koszt zadań nadzorczych EBC według kategorii

(mln EUR)

Do kosztów bezpośrednio związanych z nadzorem bankowym – wynoszących 410,5 mln EUR w 2024 – wlicza się koszty osobowe podstawowych obszarów funkcjonalnych pionu nadzoru, nakłady na inicjatywy nadzorcze (w tym koszty przeglądów jakości aktywów), pozostałe koszty operacyjne, takie jak podróże służbowe i szkolenia, a także bieżące nakłady na specjalne systemy informatyczne, m.in. system zarządzania informacjami IMAS i platformę STAR (ang. Stress Test Account Reporting), i powiązane z nimi projekty oraz rozwój suptech (zob. punkt 5.2.1).

Koszty usług wspólnych wyniosły 270,2 mln EUR. Kategoria ta obejmuje usługi, z których korzystają oba piony: bankowości centralnej i nadzoru^[62]. Te koszty są dzielone między oba piony za pomocą mechanizmu alokacji, który opiera się na standardowych wskaźnikach branżowych, takich jak ekwiwalenty pełnego czasu pracy, przestrzeń biurowa i liczba zleceń na tłumaczenia. W dążeniu do ciągłego zwiększania wydajności EBC regularnie doprecyzowuje wskaźniki alokacji kosztów.

Bezpośrednio związane z nadzorem koszty technologii informatycznych i powiązanych projektów w 2024 objęły amortyzację systemu IMAS i platformy STAR w kwocie 18,9 mln EUR.

Łączne koszty bezpośrednio przypisane do nadzoru wzrosły o 7,5 mln EUR w porównaniu z 2023, co wynikało z nasilenia działań związanych z inicjatywami nadzorczymi oraz opracowania i utrzymania systemów informatycznych na potrzeby nadzoru bankowego. Wzrost kosztów tych kategorii o 14,6 mln EUR został zrównoważony przez obniżenie się – w porównaniu z 2023 – kosztów osobowych, ponieważ w 2024 nie przeprowadzano testów warunków skrajnych, które odbywają się co dwa lata. Koszty osobowe pracowników własnych zaangażowanych w inicjatywy nadzorcze ujmuje się w kategorii „inicjatywy nadzorcze”, a nie w kategorii „koszty osobowe”.

Wzrost kosztów usług wspólnych w ujęciu rocznym odzwierciedla koszty związane z inwestycjami w sprzęt komputerowy i usługi informatyczne zaliczone do kategorii „obsługa informatyczna”. Inne podwyżki kosztów we wszystkich kategoriach usług wspólnych zasadniczo odpowiadały stopie inflacji, ale także odzwierciedlają dodatkowe koszty poniesione w 2024, w tym wkład EBC w rozwój Szkoły Europejskiej we Frankfurcie (w ramach obsługi kadrowej).

7.2 Prognozy dotyczące opłat nadzorczych na rzecz EBC w 2025

Zaplanowany budżetowy pułap wydatków na zadania nadzorcze w 2025 wynosi 703,8 mln EUR. Na podstawie postępującej tendencji coraz większego wykonywania budżetu EBC przewiduje prawie pełne wykonanie zaplanowanych wydatków w przyszłym roku. Te szacunki są odzwierciedleniem kontynuowanych inwestycji w technologie nadzorcze oraz obejmują dodatkowy budżet na nowe zadania wynikające z aktu w sprawie operacyjnej odporności cyfrowej i koszty przeprowadzanych co dwa lata ogólnounijnych testów warunków skrajnych zaplanowanych na 2025. Ponadto na 2025 przewiduje się koszty przeprowadzki: EBC będzie mieścić się w dwóch, a nie – jak dotąd – trzech budynkach^[63]. Ten wzrost kosztów zostanie zrównoważony przez spadek kosztów amortyzacji systemu IMAS i platformy STAR. Będzie także w dalszym ciągu ograniczany zgodnie z zobowiązaniem EBC do stabilizacji kosztów.

Wysokość rocznej opłaty nadzorczej za 2025, która zostanie pobrana w 2026, będzie obliczona dopiero na koniec okresu opłatowego 2025 i obejmie rzeczywiste koszty poniesione przez cały rok 2025, skorygowane o kwoty zwrócone poszczególnym bankom lub pobrane od nich za poprzednie okresy oraz o odsetki za zwłokę i nieściągalne opłaty.

Szacuje się, że 95,8% łącznej należnej kwoty za 2025 przypadnie na instytucje istotne, a 4,2% – na instytucje mniej istotne.

7.3 Ramowe zasady dotyczące opłat nadzorczych w 2024

Ramy prawne dla nakładania przez EBC rocznych opłat na pokrycie kosztów ponoszonych przez siebie w związku z zadaniami nadzorczymi stanowią rozporządzenie w sprawie opłat i związana z nim decyzja^[64] oraz rozporządzenie w sprawie SSM.

7.3.1 Łączna kwota opłat należnych za 2024

Roczna opłata nadzorcza należna za 2024 wynosi 680,6 mln EUR. Składa się niemal w całości z rzeczywistych rocznych kosztów za 2024, wynoszących 680,6 mln EUR, które skorygowano o łączną kwotę 73 746 EUR, wynikającą z uwzględnienia kwoty (netto) zwróconej poszczególnym bankom za poprzednie okresy, wynoszącej 4538 EUR, oraz otrzymanych odsetek za zwłokę w wysokości 78 283 EUR.

Roczna opłata nadzorcza może zostać skorygowana także o odpisane kwoty, których nie udało się ściągnąć. W 2024 nie było potrzeby dokonania takiej korekty.

Kwota do pokrycia rocznymi opłatami nadzorczymi dzieli się na dwie części na podstawie podziału nadzorowanych podmiotów na istotne i mniej istotne, odzwierciedlającego różny stopień intensywności nadzoru ze strony EBC. Koszty przypisuje się do instytucji istotnych lub mniej istotnych zgodnie z metodyką, która jest stale analizowana na podstawie faktycznie zrealizowanych zadań nadzorczych.

Całkowita kwota, którą zostaną obciążone instytucje istotne za 2024, wynosi 651,4 mln EUR (95,7% całkowitych kosztów zadań nadzorczych), a instytucje mniej istotne zapłacą łącznie 29,2 mln EUR (4,3%).

7.3.2 Opłaty nadzorcze należne od poszczególnych instytucji

Opłaty na poziomie instytucji lub grupy oblicza się na podstawie rocznych czynników warunkujących wysokość opłaty dla poszczególnych nadzorowanych banków, uwzględniając znaczenie i profil ryzyka danego podmiotu.

Więcej informacji o opłatach nadzorczych znajduje się na stronie internetowej EBC poświęconej nadzorowi bankowemu.

7.4 Inne przychody z tytułu zadań nadzorczych EBC

EBC może nakładać na nadzorowane podmioty kary administracyjne za nieprzestrzeganie obowiązujących unijnych przepisów bankowych dotyczących wymogów ostrożnościowych (w tym decyzji nadzorczych EBC). Związanych z tym przychodów nie bierze się pod uwagę przy obliczaniu rocznych opłat nadzorczych, w których nie uwzględnia się także zwróconych kar w przypadku zmiany lub unieważnienia wcześniejszych decyzji w sprawie sankcji. Odnośne kwoty są wykazywane w rachunku zysków i strat EBC. W 2024 przychód z tytułu kar nałożonych na nadzorowane podmioty wyniósł 15,6 mln EUR.

8 Akty prawne przyjęte przez EBC

Akty prawne przyjmowane przez EBC obejmują: rozporządzenia, decyzje, wytyczne, zalecenia i instrukcje kierowane do właściwych organów krajowych. Poniżej wymieniono akty prawne w dziedzinie nadzoru bankowego, które zostały przyjęte przez EBC w 2024 oraz opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej i w serwisie EUR‑Lex. Wykaz obejmuje akty przyjęte na podstawie art. 4 ust. 3 rozporządzenia w sprawie SSM i innych odpowiednich aktów prawnych.

8.1 Rozporządzenia EBC

W 2024 EBC nie przyjął żadnych rozporządzeń w dziedzinie nadzoru bankowego.

8.2 Akty prawne EBC inne niż rozporządzenia

EBC/2024/8
Decyzja Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2024/871 z dnia 8 marca 2024 r. w sprawie całkowitej kwoty rocznych opłat nadzorczych za 2023 r. (EBC/2024/8) (Dz.U. L, 2024/871, 21.3.2024)

EBC/2024/10
Decyzja Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2024/902 z dnia 12 marca 2024 r. zmieniająca decyzję Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2021/1486 przyjmującą zasady wewnętrzne dotyczące ograniczeń praw osób, których dane dotyczą, w związku z zadaniami Europejskiego Banku Centralnego w odniesieniu do nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi (EBC/2021/42) (EBC/2024/10) (Dz.U. L, 2024/902, 22.3.2024)

EBC/2024/18
Decyzja Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2024/2023 z dnia 3 lipca 2024 r. zmieniająca decyzję EBC/2004/2 przyjmującą Regulamin Europejskiego Banku Centralnego (EBC/2024/18) (Dz.U. L, 2024/2023, 25.7.2024)