Αντιμετώπιση των επιπτώσεων του γεωπολιτικού κινδύνου
Ο γεωπολιτικός κίνδυνος δεν αποτελεί νέο κίνδυνο. Πρόκειται για έναν εγκάρσιο παράγοντα κινδύνου που μπορεί να επηρεάσει τις παραδοσιακές κατηγορίες κινδύνου των τραπεζών. Ωστόσο, οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι αυξάνονται, επηρεάζοντας τις επιχειρήσεις, την οικονομία και τον τραπεζικό τομέα της Ευρώπης. Αυτό απαιτεί αυξημένη προσοχή από την πλευρά της εποπτείας.
Οι τράπεζες πρέπει να παραμείνουν ανθεκτικές και να διασφαλίσουν ότι είναι καλά προετοιμασμένες για τη διαχείριση των επιπτώσεων του γεωπολιτικού κινδύνου στις δραστηριότητές τους. Για τη διαφύλαξη του χρηματοπιστωτικού συστήματος, η ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία συνεργάζεται με τις τράπεζες για την ανάπτυξη ορθών πρακτικών όσον αφορά τη διαχείριση αυτών των κινδύνων. Εφόσον κρίνεται απαραίτητο, χρησιμοποιούνται εποπτικά εργαλεία ώστε να διασφαλίζεται ότι οι τράπεζες βελτιώνουν τη διαχείριση κινδύνων τους.
Τι είναι ο γεωπολιτικός κίνδυνος;
Ως γεωπολιτικός κίνδυνος νοείται η απειλή, η υλοποίηση και η κλιμάκωση δυσμενών γεγονότων που συνδέονται με πολέμους, την τρομοκρατία και τυχόν εντάσεις μεταξύ κρατών και πολιτικών παραγόντων που επηρεάζουν την ειρηνική πορεία των διεθνών σχέσεων.
«Measuring Geopolitical Risk», American Economic Review, 2022Αβεβαιότητα σχετικά με την οικονομική πολιτική
Οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι έχουν ενταθεί τα τελευταία χρόνια, συντελώντας σε σημαντική αύξηση της αβεβαιότητας όσον αφορά την οικονομική πολιτική στην Ευρώπη και παγκοσμίως.
Πηγή: policyuncertainty.com.
Σημειώσεις: Ο δείκτης είναι ένας δείκτης που βασίζεται στις ειδήσεις και αποτυπώνει την αβεβαιότητα όσον αφορά την οικονομική πολιτική, μετρώντας τον αριθμό των άρθρων εφημερίδων που περιέχουν τους όρους αβέβαιος, αβέβαιη, αβέβαιο ή αβεβαιότητα, οικονομικός, οικονομική, οικονομικό ή οικονομία και έναν ή περισσότερους όρους που σχετίζονται με την πολιτική. Τα στοιχεία καλύπτουν την περίοδο από τον Ιανουάριο του 1997 έως τον Αύγουστο του 2025 για τον δείκτη αβεβαιότητας όσον αφορά την οικονομική πολιτική στην Ευρώπη και την περίοδο από τον Ιανουάριο του 1997 έως τον Ιούλιο του 2025 για τον δείκτη αβεβαιότητας όσον αφορά την παγκόσμια οικονομική πολιτική. Ο ευρωπαϊκός δείκτης βασίζεται σε εφημερίδες από τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ιταλία, την Ισπανία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Ο παγκόσμιος δείκτης είναι ένας σταθμισμένος ως προς το ΑΕΠ μέσος όρος (σε τρέχουσες τιμές) των εθνικών δεικτών αβεβαιότητας όσον αφορά την οικονομική πολιτική στις ακόλουθες χώρες: Αυστραλία, Βραζιλία, Καναδάς, Χιλή, Κίνα, Γαλλία, Γερμανία, Ελλάδα, Ινδία, Ιρλανδία, Ιταλία, Ιαπωνία, Ρωσία, Νότια Κορέα, Ισπανία, Σουηδία, Ηνωμένο Βασίλειο και Ηνωμένες Πολιτείες.
Πώς επηρεάζουν οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι τις τράπεζες;
Ο γεωπολιτικός κίνδυνος μπορεί να εκδηλωθεί ως πιστωτικός κίνδυνος, κίνδυνος αγοράς, λειτουργικός κίνδυνος και κίνδυνος χρηματοδότησης. Οι γεωπολιτικές διαταραχές μπορούν να μεταδοθούν στις τράπεζες και στο περιβάλλον λειτουργίας τους μέσω διαφορετικών διαύλων.
Μια γεωπολιτική διαταραχή μπορεί να επηρεάσει τις τράπεζες μέσω των ακόλουθων διαύλων:
Δίαυλος χρηματοπιστωτικών αγορών
Η αυξημένη αβεβαιότητα και η απροθυμία των επενδυτών να αναλάβουν κινδύνους καθώς και ο κατακερματισμός των χρηματοπιστωτικών αγορών μπορούν να προκαλέσουν διακυμάνσεις στις τιμές των στοιχείων ενεργητικού, προκαλώντας διαταράξεις στις παγκόσμιες ροές κεφαλαίων και αυξημένη μεταβλητότητα στις αγορές. Αυτό μπορεί να διαβρώσει την αξία των χαρτοφυλακίων στοιχείων ενεργητικού των τραπεζών ή να οδηγήσει σε άμεσες ζημίες στα χαρτοφυλάκια συναλλαγών, αυξάνοντας τους κινδύνους αγοράς και χρηματοδότησης.
Δίαυλος της πραγματικής οικονομίας
Οι δασμοί, οι κυρώσεις και η διατάραξη των εμπορικών ροών και των αλυσίδων εφοδιασμού μπορούν να οδηγήσουν σε πληθωριστικές πιέσεις, να μεταβάλουν τη συμπεριφορά των επιχειρήσεων και των καταναλωτών και να εξασθενήσουν τις γενικές οικονομικές συνθήκες που στηρίζουν τα χαρτοφυλάκια πιστώσεων των τραπεζών. Αυτό μπορεί να αυξήσει τον πιστωτικό κίνδυνο και να οδηγήσει σε υψηλότερα ποσοστά αθέτησης υποχρεώσεων, αυξημένο σχηματισμό προβλέψεων για ζημίες από δάνεια και πιέσεις στις κεφαλαιακές θέσεις των τραπεζών.
Δίαυλος ασφάλειας
Οι συγκρούσεις και οι αναταραχές μπορούν να επηρεάσουν τη λειτουργική ανθεκτικότητα των τραπεζών. Το ίδιο ισχύει και για τις επιτυχείς κυβερνοεπιθέσεις. Οι τράπεζες θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν λειτουργικούς κινδύνους από κυβερνοεπιθέσεις και διακοπές υπηρεσιών. Οι υλικές υποδομές τους ή οι κρίσιμες υποδομές τρίτων παρόχων υπηρεσιών μπορεί επίσης να υποστούν βλάβες.
Μετάδοση γεωπολιτικών εντάσεων στις τράπεζες
Μετάδοση γεωπολιτικών εντάσεων στις τράπεζες
Σημείωση: Οι δίαυλοι μετάδοσης παρουσιάζονται πιο αναλυτικά στο παρόν διάγραμμα.
Πώς ενσωματώνουμε τον γεωπολιτικό κίνδυνο στην εποπτεία μας;
Εποπτικές προτεραιότητες
Ο γεωπολιτικός κίνδυνος μπορεί να επηρεάσει τους παραδοσιακούς τραπεζικούς κινδύνους και επομένως αποτελούσε ήδη μέρος των εποπτικών προτεραιοτήτων της ΕΚΤ για την περίοδο 2024-26. Έχουμε ενισχύσει την έμφαση σε αυτόν τον κίνδυνο στις εποπτικές προτεραιότητες για την περίοδο 2025-27.
Άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων για την ανθεκτικότητα έναντι κυβερνοεπιθέσεων
Το 2024 διενεργήσαμε άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων για την ανθεκτικότητα έναντι κυβερνοεπιθέσεων προκειμένου να αξιολογήσουμε την ανθεκτικότητα των τραπεζών σε δυνητικούς κινδύνους, καθώς οι γεωπολιτικές αναταραχές μπορεί να συνδέονται με λειτουργικούς κινδύνους και κυβερνοεπιθέσεις. Ο γεωπολιτικός κίνδυνος αποτέλεσε επίσης βασική συνιστώσα της άσκησης προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων του 2025 σε επίπεδο ΕΕ και θα αποτελέσει το επίκεντρο της θεματικής άσκησης προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων του 2026.
Εποπτικές κατευθύνσεις
Δεδομένου του εγκάρσιου χαρακτήρα των γεωπολιτικών κινδύνων, οι υφιστάμενες εποπτικές κατευθύνσεις μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο βοηθώντας τις τράπεζες στη διαχείριση των κινδύνων αυτών. Εξετάζουμε διεξοδικά τις συνολικές διαδικασίες προγραμματισμού των τραπεζών, μεταξύ άλλων τις εσωτερικές διαδικασίες για την αξιολόγηση της επάρκειας κεφαλαίου και ρευστότητας, τα σχέδια ανάκαμψης και τα εσωτερικά πλαίσια προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων προκειμένου να αξιολογηθεί η ετοιμότητά τους να αντιμετωπίζουν γεωπολιτικές διαταραχές.
Δραστηριότητες άντλησης πληροφοριών από τις αγορές
Επιπλέον, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ εκτελεί τακτικές δραστηριότητες συλλογής πληροφοριών από τις αγορές και διενεργεί σε βάθος ελέγχους με σκοπό την καλύτερη κατανόηση, τον εντοπισμό και την αξιολόγηση των κινδύνων που απορρέουν από αναδυόμενες γεωπολιτικές διαταραχές και την ευαισθητοποίηση των εποπτικών αρχών ως προς τις σχετικές προκλήσεις. Η αυξημένη ευαισθητοποίηση είναι χρήσιμη στον διάλογο με τις τράπεζες σχετικά με τη διαχείριση των γεωπολιτικών κινδύνων.
Τι περιμένουμε από τις τράπεζες;
Οι τράπεζες πρέπει να εντοπίζουν και να διαχειρίζονται όλους τους κινδύνους στους οποίους εκτίθενται ή μπορεί να εκτεθούν με συνετό και συντηρητικό τρόπο, ανάλογα με το μέγεθος και την πολυπλοκότητα των επιχειρηματικών μοντέλων και των δραστηριοτήτων τους.
Ο γεωπολιτικός κίνδυνος μπορεί να μεταδοθεί στις τράπεζες μέσω του πιστωτικού κινδύνου, του κινδύνου ρευστότητας και χρηματοδότησης, του κινδύνου αγοράς, του κινδύνου επιχειρηματικού μοντέλου, του λειτουργικού κινδύνου και της διακυβέρνησης. Επομένως, αναμένεται από τις τράπεζες να λαμβάνουν υπόψη τους γεωπολιτικούς κινδύνους όταν εντοπίζουν και διαχειρίζονται τους κινδύνους τους. Είναι σημαντικό ότι η έκθεση σε γεωπολιτικό κίνδυνο δεν περιορίζεται σε τράπεζες με άμεσο διεθνές αποτύπωμα. Και οι μικρότερες τράπεζες μπορούν να επηρεαστούν έμμεσα – μέσω των εταιρικών πελατών τους, της εξάρτησης από τις διεθνείς κεφαλαιαγορές ή των ρυθμίσεων εξωτερικής ανάθεσης εργασιών, ιδίως για τις υπηρεσίες ΤΠΕ και υπολογιστικού νέφους που συγκεντρώνονται σε ελάχιστους παγκόσμιους παρόχους.
Ταυτόχρονα, οι γεωπολιτικές διαταραχές μπορούν να εκδηλωθούν με ιδιαίτερα ιδιοσυγκρασιακούς τρόπους: ανάλογα με τους αντισυμβαλλομένους της κάθε τράπεζας, την τομεακή εστίαση ή τις λειτουργικές εξαρτήσεις, το ίδιο γεωπολιτικό συμβάν μπορεί να έχει πολύ διαφορετικές επιπτώσεις από τράπεζα σε τράπεζα.
- Ισχυρό πλαίσιο διακυβέρνησης και διαχείρισης κινδύνων
-
Οι τράπεζες θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις επιπτώσεις του γεωπολιτικού κινδύνου στη λήψη στρατηγικών αποφάσεων. Χρειάζονται αυστηρές ρυθμίσεις διακυβέρνησης, εσωτερικούς ελέγχους και διαχείριση κινδύνων για την αποτελεσματική παρακολούθηση και αντιμετώπιση των κινδύνων, μεταξύ άλλων των γεωπολιτικών κινδύνων. Τα διοικητικά όργανα των τραπεζών πρέπει να ευθυγραμμίσουν τους επιχειρησιακούς στόχους και τα πλαίσια διάθεσης ανάληψης κινδύνου με σκοπό την εξισορρόπηση της ανάληψης κινδύνων και του ελέγχου κινδύνων.
Η σαφής και αξιόπιστη ικανότητα συγκεντρωτικής καταγραφής και υποβολής δεδομένων για τους κινδύνους διαδραματίζει βασικό ρόλο στην παρακολούθηση των κινδύνων και τη λήψη αποφάσεων από τις τράπεζες. Η μεθοδολογία της SREP όσον αφορά την εσωτερική διακυβέρνηση και τη διαχείριση κινδύνων τοσχέδιο οδηγού σχετικά με τη διακυβέρνηση και τη νοοτροπία αντιμετώπισης κινδύνων και ο οδηγός σχετικά με την αποτελεσματική συγκεντρωτική καταγραφή και υποβολή δεδομένων για τους κινδύνους περιγράφουν ορθές πρακτικές τις οποίες μπορούν να αξιοποιήσουν οι τράπεζες.
- Χρηστή διαχείριση χρηματοπιστωτικών κινδύνων
-
Όταν κρίνεται απαραίτητο, οι τράπεζες πρέπει να λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα περιορισμού των κινδύνων και να αποτρέπουν την υπερβολική ανάληψη κινδύνων. Θα πρέπει να προσαρμόζουν τα επίπεδα κεφαλαίου ή να σχηματίζουν προβλέψεις για επισφαλή δάνεια κατά περίπτωση. Οι τράπεζες θα πρέπει να παρακολουθούν συνεχώς τις επιπτώσεις του γεωπολιτικού κινδύνουν και να διαθέτουν συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης.
Προκειμένου να εξασφαλίζεται επαρκές κεφάλαιο σε σχέση με το προφίλ κινδύνου των τραπεζών, δημοσιεύσαμε έναν οδηγό σχετικά με την εσωτερική διαδικασία αξιολόγησης της επάρκειας κεφαλαίου (internal capital adequacy assessment process – ICAAP) και έναν οδηγό σχετικά με την εσωτερική διαδικασία αξιολόγησης της επάρκειας ρευστότητας (internal liquidity adequacy assessment process – ILAAP). Επίσης, έχουμε κοινοποιήσει βέλτιστες πρακτικές για την αποτύπωση νέων κινδύνων στις προβλέψεις για επισφαλή δάνεια.
- Συνετός κεφαλαιακός προγραμματισμός και ασκήσεις προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων
-
Οι τράπεζες χρειάζονται εργαλεία για να προσομοιώσουν τις δυνητικές επιπτώσεις γεωπολιτικών συμβάντων στη χρηματοπιστωτική τους σταθερότητα και την επιχειρησιακή ανθεκτικότητά τους. Όταν μια τράπεζα κατανοεί τον βαθμό έκθεσής της, θα πρέπει να προβαίνει σε περαιτέρω ενέργειες για την πρόληψη των επιπτώσεων ή την ανάκαμψή της από αυτές.
Η έκθεση σχετικά με τις πρακτικές των τραπεζών για την ICAAP ενθαρρύνει τις τράπεζες να ενσωματώσουν στον κεφαλαιακό προγραμματισμό τους ένα ευρύ φάσμα δυσμενών σεναρίων, συμπεριλαμβανομένων γεωπολιτικών κινδύνων. Ο οδηγός για την ICAAP παρέχει επίσης βέλτιστες πρακτικές για τις εσωτερικές ασκήσεις προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων.
- Επιχειρησιακή ανθεκτικότητα
-
Οι γεωπολιτικές αναταραχές μπορούν να προκαλέσουν απειλές στον κυβερνοχώρο και να διαταράξουν υπηρεσίες που έχουν ανατεθεί σε τρίτους. Μπορούν να προκαλέσουν διαρροές δεδομένων, να δημιουργήσουν κινδύνους φυσικής ασφάλειας και να οδηγήσουν σε διεθνείς κυρώσεις. Ως εκ τούτου, οι τράπεζες θα πρέπει να διαθέτουν άρτια πλαίσια συμμόρφωσης και παρακολούθησης.
Για την προστασία από αυτούς τους κινδύνους, οι τράπεζες θα πρέπει να εφαρμόζουν προληπτικά μέτρα, να σχεδιάζουν την αντιμετώπιση έκτακτων αναγκών και να εκπαιδεύουν το προσωπικό. Η νομοθετική πράξη της ΕΕ για την ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα εναρμονίζει τους κανόνες σχετικά με την ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα που ισχύουν για τα διάφορα είδη χρηματοπιστωτικών οντοτήτων και τους τρίτους παρόχους υπηρεσιών τους, και ο οδηγός σχετικά με την εξωτερική ανάθεση υπηρεσιών υπολογιστικού νέφους σε παρόχους υπηρεσιών υπολογιστικού νέφους κοινοποιεί ορθές πρακτικές για την εφαρμογή των μέτρων ανθεκτικότητας στο υπολογιστικό νέφος.