Hoe om te gaan met geopolitieke risico’s
Geopolitieke risico’s zijn niet nieuw. Ze vormen een risicofactor die een impact kan hebben op alle traditionele risicocategorieën van banken. Ze nemen echter toe en dat treft bedrijven, de economie en de Europese bankensector. Meer aandacht voor deze risico’s bij het toezicht is daarom geboden.
Banken moeten hun schokbestendigheid in stand houden en goed zijn voorbereid om de effecten van geopolitieke risico’s op hun activiteiten te beheersen. Om het financiële stelsel te beschermen werkt het Europees bankentoezicht samen met de banken aan good practices voor de beheersing van deze risico’s. Zo nodig worden toezichtsinstrumenten ingezet om banken hun risicobeheer te laten verbeteren.
Wat zijn geopolitieke risico’s?
Met geopolitieke risico’s wordt bedoeld de dreiging, het ontstaan en de escalatie van negatieve gebeurtenissen die voortvloeien uit oorlog, terrorisme en spanningen tussen staten en politieke actoren en die van invloed zijn op het vreedzame verloop van de internationale betrekkingen.
‘Measuring Geopolitical Risk’, American Economic Review, 2022Onzekerheid over het economisch beleid
De geopolitieke risico’s zijn de laatste jaren toegenomen en daarmee is ook de onzekerheid over het economisch beleid, in Europa en mondiaal, aanzienlijk gegroeid.
Bron: policyuncertainty.com
Toelichting: De index is gebaseerd op nieuwsberichten: de onzekerheid over het economisch beleid wordt vastgesteld door het aantal krantenartikelen te tellen waarin de woorden onzeker(e) of onzekerheid, economisch(e) of economie en enkele beleidsrelevante termen voorkomen. Voor de Europese beleidsonzekerheidsindex is gebruikgemaakt van gegevens over de periode januari 1997 tot en met augustus 2025; voor de mondiale index is dat de periode januari 1997 tot en met juli 2025. De Europese index is gebaseerd op kranten uit Frankrijk, Duitsland, Italië, Spanje en het Verenigd Koninkrijk. De mondiale index is een bbp-gewogen gemiddelde (in lopende prijzen) van de nationale beleidsonzekerheidsindices van de volgende landen: Australië, Brazilië, Canada, Chili, China, Duitsland, Frankrijk, Griekenland, Ierland, India, Italië, Japan, Rusland, Spanje, Verenigd Koninkrijk, Verenigde Staten, Zuid-Korea en Zweden.
Wat merken banken van geopolitieke risico’s?
Geopolitieke risico’s kunnen zich vertalen in krediet-, markt-, operationele en financieringsrisico’s. Geopolitieke schokken kunnen via verschillende kanalen worden doorgegeven aan banken en hun operationele omgeving.
Een geopolitieke schok kan banken via verschillende kanalen raken:
Het kanaal van de financiële markten
Toegenomen onzekerheid en risicoaversie bij beleggers alsook fragmentatie van de financiële markten kunnen leiden tot schommelingen in de activaprijzen, met verstoringen van de mondiale kapitaalstromen en een grotere marktvolatiliteit tot gevolg. Hierdoor kan de waarde van de bancaire activaportefeuilles verminderen en kunnen directe verliezen op handelsportefeuilles ontstaan, zodat markt- en financieringsrisico’s toenemen.
Het kanaal van de reële economie
Tarieven, sancties en verstoring van handelsstromen en toeleveringsketens kunnen leiden tot inflatoire druk, gedragsverandering bij bedrijven en consumenten en verzwakking van het algehele economische klimaat dat ten grondslag ligt aan de kredietportefeuilles van banken. Dit kan het kredietrisico verhogen en ertoe leiden dat het percentage wanbetalers toeneemt, er meer voorzieningen voor kredietverliezen moeten worden gevormd en de druk op de kapitaalpositie van banken stijgt.
Het kanaal van de veiligheid en beveiliging
Conflicten en onrust kunnen van invloed zijn op de operationele weerbaarheid van banken, net als succesvolle cyberaanvallen. Banken kunnen te maken krijgen met operationele risico’s als gevolg van cyberaanvallen en onderbrekingen van de dienstverlening. Verder kunnen hun fysieke infrastructuur of de infrastructuur van kritieke externe dienstverleners worden beschadigd.
Doorwerking van geopolitieke spanningen bij banken
Doorwerking van geopolitieke spanningen bij banken
Toelichting: Een uitgebreider diagram vindt u hier.
Hoe integreren we geopolitieke risico’s in ons toezicht?
Toezichtsprioriteiten
Geopolitieke risico’s kunnen van invloed zijn op de traditionele bancaire risico’s en waren daarom al opgenomen in de toezichtsprioriteiten van de ECB voor 2024-2026. In de toezichtsprioriteiten voor 2025-2027 wordt nog meer aandacht aan deze risico’s besteed.
Stresstest cyberweerbaarheid
Omdat geopolitieke onrust gepaard kan gaan met operationele risico’s en cyberaanvallen hebben we in 2024 middels een stresstest cyberweerbaarheid beoordeeld in hoeverre banken bestand zijn tegen potentiële risico’s. Geopolitieke risico’s vormden eveneens een belangrijk onderdeel van de EU-brede stresstest voor 2025 en staan centraal in de thematische stresstest van 2026.
Leidraden en richtsnoeren vanuit het toezicht
Gezien de reikwijdte van geopolitieke risico’s kunnen bestaande toezichtsrichtsnoeren een belangrijke rol spelen bij de beheersing ervan door de banken. Om te beoordelen in hoeverre banken zijn voorbereid op geopolitieke schokken onderzoeken we momenteel hun algehele planningsprocedures. Daartoe bestuderen we onder meer hun interne beoordelingsprocedures voor kapitaal- en liquiditeitstoereikendheid, hun herstelplannen en hun kaders voor interne stresstests.
Marktinformatie en -onderzoek
ECB-Bankentoezicht verzamelt daarnaast regelmatig marktinformatie en voert diepgaande marktonderzoeken uit om de risico’s van zich aftekenende geopolitieke schokken te identificeren, te begrijpen en te beoordelen en het bewustzijn van de daarmee samenhangende uitdagingen bij de toezichthouders te vergroten. Bewustmaking is van nut bij de dialoog met banken over de beheersing van geopolitieke risico’s.
Wat verwachten we van de banken?
Banken moeten prudent en terughoudend te werk gaan bij het vaststellen en beheersen van alle risico’s waar ze (mogelijk) aan worden blootgesteld, evenredig met de omvang en complexiteit van hun bedrijfsmodellen en activiteiten. Geopolitieke risico’s kunnen aan banken worden overgedragen via kredietrisico, liquiditeits- en financieringsrisico, marktrisico, bedrijfsmodelrisico, operationeel risico en governance. Daarom wordt van banken verwacht dat ze ook rekening houden met geopolitieke risico’s wanneer ze hun risico's vaststellen en beheersen. Het is belangrijk te constateren dat niet alleen banken met een directe internationale voetafdruk aan geopolitieke risico’s zijn blootgesteld. Ook kleinere banken kunnen daar indirect mee te maken krijgen: via hun zakelijke klanten, hun beroep op de internationale kapitaalmarkten of via uitbestedingscontracten, met name voor ICT- en clouddiensten die geconcentreerd zijn bij een handjevol internationale aanbieders.
Daar komt bij dat geopolitieke schokken voor verschillende banken zeer verschillende gevolgen kunnen hebben, afhankelijk van hun tegenpartijen, sectorale focus of operationele afhankelijkheden.
- Een sterk kader voor governance en risicobeheer
-
Banken dienen bij hun strategische besluitvorming rekening te houden met de effecten van geopolitieke risico’s. Voor een doeltreffende monitoring en aanpak van deze en andere risico’s zijn goede governanceregelingen, goede interne controles en goed risicobeheer nodig. Om de risicobereidheid en de risicobeheersing van een bank met elkaar in evenwicht te brengen moet het leidinggevend orgaan de bedrijfsdoelstellingen en risicobereidheidskaders op elkaar afstemmen.
Het verzamelen en rapporteren van duidelijke en betrouwbare gegevens over risico’s speelt een belangrijke ondersteunende rol bij de risicomonitoring en besluitvorming van banken. In de SREP-methodiek voor interne governance en risicomanagement, de ontwerpgids inzake governance en risicocultuur en de gids voor effectieve aggregatie van risicogegevens en risicorapportage worden de good practices beschreven waarop banken zich kunnen baseren.
- Goed financieel risicobeheer
-
Banken nemen zo nodig passende maatregelen om risico’s te beperken en buitensporige risico’s te voorkomen. Indien noodzakelijk, passen ze hun kapitaalniveaus aan of treffen voorzieningen voor kredietverliezen. Ze moeten voortdurend de gevolgen van geopolitieke risico's monitoren en over vroegtijdige waarschuwingssystemen te beschikken.
Opdat banken voldoende kapitaal aanhouden in verhouding tot hun risicoprofiel heeft de ECB een gids inzake het interne proces ter beoordeling van de kapitaaltoereikendheid (ICAAP) en een gids inzake het interne proces ter beoordeling van de liquiditeitstoereikendheid (ILAAP) gepubliceerd. Daarnaast hebben we best practices voor het opnemen van nieuwe risico’s in voorzieningen voor kredietverliezen uitgebracht.
- Prudente kapitaalplannen en stresstests
-
Banken hebben instrumenten nodig waarmee ze de potentiële effecten van geopolitieke gebeurtenissen op hun financiële stabiliteit en operationele veerkracht kunnen simuleren. Wanneer een bank weet aan welke risico’s ze is blootgesteld, moet ze maatregelen nemen om eventuele gevolgen te voorkomen of ervan te herstellen.
In het rapport over de ICAAP-werkwijzen van banken worden banken aangemoedigd om bij hun kapitaalplanning rekening te houden met een breed scala van ongunstige scenario’s, waaronder geopolitieke risico’s. De ICAAP-gids bevat ook best practices voor interne stresstests.
- Operationele weerbaarheid
-
Door geopolitieke onrust kunnen cyberdreigingen ontstaan en aan externe partijen uitbestede diensten worden verstoord. Andere mogelijke gevolgen zijn datalekken, fysieke veiligheids- en beveiligingsrisico’s en internationale sancties. Banken moeten daarom beschikken over gedegen compliance- en monitoringkaders.
Om deze risico’s tegen te gaan moeten banken voorzorgsmaatregelen treffen, noodplannen opstellen en hun medewerkers trainen. De Wet digitale operationele veerkracht harmoniseert de EU-regels voor digitale operationele veerkracht die gelden voor verschillende soorten financiële entiteiten en hun externe dienstverleners, en de gids voor de uitbesteding van clouddiensten aan aanbieders van clouddiensten bevat good practices voor de uitvoering van maatregelen om de schokbestendigheid van clouddiensten te waarborgen.