Dlaczego banki muszą utrzymywać kapitał?
23 maja 2019
Posiadanie kapitału jest jednym z warunków bezpieczeństwa i dobrej kondycji banku. Dlaczego? Banki podejmują w swojej działalności ryzyko. Jeśli się ono zmaterializuje, mogą ponieść straty. Żeby chronić depozyty swoich klientów, bank musi być w stanie pokryć te straty i dalej normalnie działać, niezależnie od warunków rynkowych. Do tego właśnie służy kapitał.
Ile kapitału powinien mieć bank? To zależy od podejmowanego ryzyka. Im jest ono większe, tym więcej potrzeba kapitału. Dlatego banki powinny na bieżąco oceniać ryzyko, na jakie są narażone, i potencjalne straty z tego tytułu. Takie oceny są gruntownie weryfikowane przez nadzór bankowy. Kontrola poziomu kapitału jest bowiem ważnym elementem monitorowania kondycji finansowej banków, co należy do zadań nadzoru.
A co to właściwie jest kapitał? W jaki sposób chroni on banki? I ile banki muszą mieć kapitału?
Co to jest kapitał?
Najprościej mówiąc, na kapitał składają się pieniądze otrzymane przez bank od akcjonariuszy i innych inwestorów oraz osiągnięte przez niego zyski, które nie zostały wypłacone w postaci dywidendy. Zatem jeśli bank chce zwiększyć swoją „bazę kapitałową”, może np. wyemitować więcej akcji lub nie dokonywać podziału zysku (wstrzymać dywidendę).
Drugim obok kapitału źródłem finansowania się banków jest dług. Dług to pieniądze pożyczone od wierzycieli, które trzeba im będzie zwrócić. Zaliczają się tu m.in. depozyty klientów, wyemitowane dłużne papiery wartościowe oraz pożyczki zaciągnięte przez bank.
Bank wykorzystuje środki z tych dwóch źródeł do różnych celów, w tym do udzielania kredytów lub do dalszego inwestowania. Kredyty i inne inwestycje zaliczają się do aktywów banku, podobnie jak posiadana gotówka.
W jaki sposób kapitał chroni banki?
Kapitał stanowi bufor finansowy na wypadek strat. Przykładowo, jeśli nagle kredytobiorcy masowo przestaną spłacać kredyty bądź jeśli dokonane inwestycje gwałtownie stracą na wartości, bank poniesie stratę i gdyby nie miał takiego bufora, może nawet zbankrutować. Jeśli ma mocną bazę kapitałową, wykorzysta ją do pokrycia strat i będzie mógł dalej działać i świadczyć usługi na rzecz klientów.
Ile kapitału muszą utrzymywać banki?
Wymogi kapitałowe wobec banków objętych europejskim nadzorem bankowym obejmują trzy elementy:
- minimalny wymóg kapitałowy, tzw. wymóg w ramach filaru I
- dodatkowy wymóg kapitałowy, tzw. wymóg w ramach filaru II
- wymogi dotyczące buforów.
Po pierwsze, wszystkie banki objęte europejskim nadzorem bankowym muszą spełniać minimalny wymóg kapitałowy określony w prawie unijnym (wymóg w ramach filaru I), który wynosi 8% ich „aktywów ważonych ryzykiem”. Wartość aktywów ważonych ryzykiem oblicza się, mnożąc łączną kwotę aktywów danego banku przez odpowiednie współczynniki (wagi) ryzyka. Współczynniki te odzwierciedlają stopień ryzykowności poszczególnych typów aktywów. Im mniejsze ryzyko wiąże się z danym składnikiem aktywów, tym niższa będzie jego wartość ważona ryzykiem – i tym mniej kapitału bank będzie potrzebował na jego pokrycie. Na przykład kredyt hipoteczny, którego zabezpieczeniem jest mieszkanie lub dom, jest mniej ryzykowny – czyli ma niższą wagę ryzyka – niż kredyt niezabezpieczony. Dlatego na pokrycie kredytu hipotecznego bank potrzebuje mniej kapitału niż w przypadku kredytu niezabezpieczonego.
Po drugie, przewidziano dodatkowy wymóg kapitałowy, którego egzekwowanie leży w gestii europejskiego nadzoru bankowego (wymóg w ramach filaru II). Nadzorcy z EBC i krajowych organów nadzoru z uczestniczących krajów szczegółowo analizują sytuację poszczególnych banków i oceniają ryzyko, na jakie każdy z nich jest narażony. Odbywa się to w ramach tzw. procesu przeglądu i oceny nadzorczej (Supervisory Review and Evaluation Process, SREP). Jeśli nadzorcy stwierdzą, że spełnienie przez bank minimalnego wymogu kapitałowego nie wystarczy, by pokryć występujące ryzyko, nakazują mu odłożenie dodatkowego kapitału.
Zarówno wymóg minimalny, jak i dodatkowy są obowiązkowe, a za ich niespełnienie grożą konsekwencje prawne. Zależą one od skali naruszenia. Nadzorcy mogą np. nakazać bankowi, by przedstawił plan uzupełnienia kapitału. Jeśli złamanie wymogów jest bardzo poważne, bank może stracić licencję na prowadzenie działalności.
Trzeci wymóg kapitałowy dla banków dotyczy tworzenia dodatkowych buforów na różne cele, w tym na ogólne zabezpieczenie kapitału oraz na cykliczne (związane z cyklem koniunkturalnym) i niecykliczne ryzyko systemowe.
Oprócz tych trzech rodzajów wymogów nadzorcy oczekują, że banki zarezerwują pewną kwotę kapitału na wypadek wystąpienia trudności (jest to tzw. zalecenie w ramach filaru II).
Poza kwotami wymaganymi przez organy regulacyjne i nadzorcze banki powinny same określać, ile kapitału potrzebują, by stabilnie realizować przyjęty model biznesowy.