Co to są modele wewnętrzne?
6 kwietnia 2021 (aktualizacja 3 listopada 2021)
Modele wewnętrzne to narzędzia statystyczne, za pomocą których banki mogą szacować swoje zapotrzebowanie na kapitał. Ilość kapitału zależy od ryzyka, jakie podejmuje bank – im jest ono większe, tym wyższy powinien być kapitał.
Zgodnie z unijnymi regulacjami banki muszą mieć wystarczający kapitał, żeby móc pokryć nieoczekiwane straty (nazywa się to „wymogiem kapitałowym”). Potencjalna wysokość tych strat zależy od tego, jakie ryzyko obciąża portfele banku.
Banki muszą mierzyć to ryzyko, żeby wiedzieć, czy spełniają wymóg kapitałowy. Do wyboru są dwie metody pomiaru:
- metoda standardowa, wyznaczona w odpowiednich regulacjach
- własne modele wewnętrzne, które muszą spełniać pewne warunki, także określone w regulacjach.
Używanie modeli wewnętrznych wymaga zgody organu nadzoru.
Nadzór z bliska: dlaczego banki muszą utrzymywać kapitał?Na czym to polega?
Obliczenie, ile kapitału powinien mieć bank
Do oceny, czy bank ma wystarczający kapitał, wykorzystuje się współczynniki kapitałowe, w tym współczynnik tzw. kapitału podstawowego Tier I (CET1). W przepisach bankowych CET1 definiuje się jako kapitał o najwyższej jakości. Zalicza się do niego przede wszystkim akcje, niepodzielony zysk z ubiegłych lat i inne rezerwy. Współczynnik CET1 przedstawia relację między kapitałem CET1 a aktywami banku ważonymi ryzykiem.
Aktywa ważone ryzykiem to wartość aktywów przeskalowana o stopień związanego z nimi ryzyka, dająca łączny obraz ryzyka obciążającego portfele banku. Do aktywów bankowych zaliczają się przede wszystkim udzielone kredyty oraz środki pieniężne.
Współczynnik CET1 rośnie, kiedy zwiększa się kapitał lub maleje wartość aktywów ważonych ryzykiem. Wzrost kapitału może wynikać np. z wyemitowania przez bank nowych akcji lub niedokonania podziału zysku, a spadek ryzyka – ze sprzedaży aktywów lub zastąpienia ich aktywami mniej ryzykownymi.
Standardowa metoda pomiaru ryzyka polega na przemnożeniu wartości aktywów o określoną z góry wartość (tzw. wagę ryzyka). Natomiast banki stosujące modele wewnętrzne samodzielnie szacują ryzyko, a ponieważ modele są dostosowane do indywidualnej sytuacji danego banku, pomiar jest dokładniejszy. To pozwala efektywniej gospodarować kapitałem i skuteczniej zarządzać ryzykiem. Modele wewnętrzne do pomiaru ryzyka kredytowego umożliwiają szacowanie różnych parametrów ryzyka, np. jakie jest prawdopodobieństwo, że dany kredytobiorca w ciągu najbliższego roku okaże się niezdolny do spłaty, lub jak wielką stratę poniósłby bank w takiej sytuacji.
Banki, które decydują się korzystać z modeli wewnętrznych, muszą ponieść nakłady na ich opracowanie i prowadzenie. Zapewnienie wysokiej jakości modeli wymaga m.in. rzetelnych procedur weryfikacji i kontroli wewnętrznej.
Nadzór nad modelami wewnętrznymi
Kiedy modele wewnętrzne nie są regularnie aktualizowane i ściśle nadzorowane, może dochodzić do niedoszacowania ryzyka. Dlatego nadzorcy muszą te modele uważnie obserwować.
Jeżeli bank chce korzystać z własnych modeli, musi najpierw uzyskać zgodę organu nadzoru. Przed jej udzieleniem nadzorcy sprawdzają, czy są spełnione odpowiednie wymagania.
W latach 2016−2021 przeprowadziliśmy szeroko zakrojony przegląd modeli wewnętrznych pod nazwą projekt TRIM. Do jego celów należało sprawdzenie, czy banki spełniają wymagania regulacyjne, i w ten sposób wyeliminowanie potencjalnych niespójności oraz nieuzasadnionej (nieodzwierciedlającej ryzyka) zmienności aktywów ważonych ryzykiem.
Ukierunkowany przegląd modeli wewnętrznych (projekt TRIM)Wydaliśmy także przewodnik dotyczący modeli wewnętrznych, w którym wyjaśniliśmy, jak interpretujemy odnośne przepisy prawa unijnego.
Dodatkowe zabezpieczenie
Organy regulacyjne postanowiły wprowadzić dodatkowe zabezpieczenie w postaci dolnego progu wartości aktywów ważonej ryzykiem. Od momentu jego pełnego wdrożenia wartość aktywów ważona ryzykiem uzyskana z modeli wewnętrznych nie będzie mogła spaść poniżej 72,5% wartości obliczonej dla danego banku metodą standardową.
To zabezpieczenie wprowadzono w celu eliminacji nadmiernej zmienności aktywów ważonych ryzykiem oraz żeby współczynniki kapitału uwzględniające ryzyko były bardziej porównywalne.