Πρόλογος της Christine Lagarde, Προέδρου της ΕΚΤ

Οι ευρωπαϊκές τράπεζες συνέχισαν και το 2023 να λειτουργούν σε ένα περιβάλλον προκλήσεων. Βρέθηκαν αντιμέτωπες με εξασθένηση της οικονομίας της ζώνης του ευρώ και με αυξανόμενους γεωπολιτικούς κινδύνους που προέρχονταν ιδίως από τον αδικαιολόγητο πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας και την τραγική σύγκρουση στη Μέση Ανατολή. Την άνοιξη οι εντάσεις στις χρηματοπιστωτικές αγορές σε άλλες χώρες επηρέασαν τις αγορές από τις οποίες οι τράπεζες αντλούν χρηματοδότηση. Και καθώς εκτιμάται ότι ο πληθωρισμός θα παραμείνει υψηλός για μεγάλο χρονικό διάστημα, η ΕΚΤ συνέχισε την αυστηροποίηση της νομισματικής πολιτικής της.

Όμως, οι σκληρές προσπάθειες που καταβλήθηκαν τα προηγούμενα χρόνια ώστε να ενισχυθεί η ανθεκτικότητα των τραπεζών της ζώνης του ευρώ απέδωσαν. Οι τράπεζες διατήρησαν ικανοποιητικούς δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας και ρευστότητας, με τον συνολικό δείκτη κεφαλαίου κοινών μετοχών της κατηγορίας 1 (CET 1) των εποπτευόμενων τραπεζών να διαμορφώνεται σε 15,6%, κοντά στο ιστορικά υψηλό του επίπεδο. Αυτό συνέβαλε στη θωράκιση του τραπεζικού τομέα απέναντι σε εξωτερικές διαταραχές και επέτρεψε στις τράπεζες να μεταδώσουν ομαλά την πιο περιοριστική πολιτική της ΕΚΤ στην οικονομία.

Ωστόσο εξακολουθούν να υπάρχουν αρκετές προκλήσεις. Ενώ τα υψηλότερα επιτόκια επηρέασαν αρνητικά τα καθαρά επιτοκιακά περιθώρια των τραπεζών της ευρωζώνης, με αποτέλεσμα ο μέσος δείκτης αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων να διαμορφωθεί σε 10% το γ΄ τρίμηνο του 2023, τα επιτόκια καταθέσεων αυξάνονται, το ίδιο και τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια. Οι εποπτικές αρχές θα συνεχίσουν να παρακολουθούν προσεκτικά τους κινδύνους και ειδικότερα την έκθεση των τραπεζών σε ευπαθείς τομείς, όπως τα επαγγελματικά ακίνητα, και θα ενεργήσουν κατάλληλα σε περίπτωση που θα διαπιστωθούν αδυναμίες στα πλαίσια διακυβέρνησης και εσωτερικού ελέγχου κινδύνων των τραπεζών.

Η ανθεκτικότητα και η προσαρμοστικότητα θα έχουν κρίσιμη σημασία για την αντιμετώπιση των διαρθρωτικών προκλήσεων λόγω της κλιματικής αλλαγής και του ψηφιακού μετασχηματισμού. Το 2024 οι τράπεζες αναμένεται να ανταποκριθούν στις εποπτικές προσδοκίες της ΕΚΤ σχετικά με τους κλιματικούς και περιβαλλοντικούς κινδύνους και να τους εντάξουν στις στρατηγικές και τις διαδικασίες διαχείρισης κινδύνων τους. Και καθώς εξαπλώνεται η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης, οι εποπτικές αρχές θα συνεχίσουν να εξετάζουν διεξοδικά τις στρατηγικές ψηφιακού μετασχηματισμού των τραπεζών και την ανθεκτικότητά τους σε κυβερνοεπιθέσεις. Οι προσπάθειες αυτές θα βοηθήσουν τις τράπεζες να παραμείνουν εύρωστες και να συνεχίσουν να στηρίζουν την οικονομία της ζώνης του ευρώ στην πορεία της προς ένα πιο πράσινο και ψηφιακό μέλλον.

Εισαγωγική συνέντευξη της Claudia Buch, Προέδρου του Εποπτικού Συμβουλίου

Αναλάβατε τα καθήκοντά σας ως Πρόεδρος του Εποπτικού Συμβουλίου της ΕΚΤ τον Ιανουάριο του 2024. Ποια βασική αρχή θα έχετε ως γνώμονα κατά την εκτέλεση αυτού του σημαντικού έργου;

Πρέπει να έχουμε πάντοτε κατά νου ότι, ως εποπτικές αρχές, ενεργούμε εξ ονόματος των πολιτών. Οι τράπεζες παίζουν τεράστιο ρόλο στην καθημερινή μας ζωή: διαφυλάσσουν τις καταθέσεις, διευκολύνουν τις πληρωμές και δανείζουν χρήματα στα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις. Το δικό μας έργο είναι να διασφαλίζουμε ότι οι τράπεζες είναι εύρωστες και δεν αναλαμβάνουν υπερβολικούς κινδύνους.

Στην πράξη αυτό σημαίνει ότι πρέπει να είμαστε στραμμένοι στο μέλλον και να έχουμε μια κριτική προσέγγιση, σύμφωνα με τις βασικές αρχές αποτελεσματικής τραπεζικής εποπτείας της Επιτροπής της Βασιλείας. Το να είμαστε στραμμένοι στο μέλλον είναι ιδιαίτερα σημαντικό σήμερα που πολλές οικονομίες και κοινωνίες βρίσκονται σε σημείο καμπής. Και χρειαζόμαστε μια κριτική προσέγγιση ώστε να σκεφτόμαστε αντισυμβατικά. Οι τράπεζες, εφόσον λειτουργούν σωστά, προσφέρουν όφελος στην κοινωνία. Ωστόσο, είναι ιδιωτικές επιχειρήσεις και, εν τέλει, ενεργούν προς το συμφέρον των μετόχων τους. Ο ρόλος που έχουμε εμείς ως εποπτικές αρχές είναι να διασφαλίζουμε ότι ενεργούν και προς το συμφέρον της κοινωνίας.

Το 2024 η ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία συμπληρώνει δέκα χρόνια ζωής. Πόσο ώριμη είναι και σε ποια σημεία χρειάζεται ακόμη να βελτιωθεί;

Με τη δημιουργία του Ενιαίου Εποπτικού Μηχανισμού (ΕΕΜ), η Ευρώπη έκανε ένα σημαντικό βήμα προς την οικοδόμηση θεσμών και την εκχώρηση εξουσιών στο ευρωπαϊκό επίπεδο. Μία δεκαετία νωρίτερα το εποπτικό τοπίο στην Ευρώπη ήταν κατακερματισμένο τόσο σε επίπεδο ιδρυμάτων όσο και σε όρους εφαρμοζόμενων πρακτικών. Οι διασυνοριακοί κίνδυνοι συχνά παραβλέπονταν και ήταν αδύνατη η συγκριτική αξιολόγηση επιμέρους τραπεζών με ομοειδή ιδρύματα. Τα εποπτικά πρότυπα διέφεραν από χώρα σε χώρα.

Σήμερα διαθέτουμε ισχυρές εποπτικές εξουσίες σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ενώ παράλληλα συνεργαζόμαστε στενά με τις εθνικές αρχές. Θεωρώ ότι η ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία, όπως είναι οργανωμένη σήμερα, μπορεί να αποτελέσει πρότυπο και για άλλους τομείς πολιτικής που ενδεχομένως χρειάζονται μεγαλύτερη ενοποίηση.

Ασφαλώς, όμως, πάντοτε υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης. Ένας από τους στόχους μου είναι η ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία να γίνει ακόμη πιο ενοποιημένη. Ονομάσαμε το έτος 2024, που σηματοδοτεί τα δέκα μας χρόνια, “έτος ενοποίησης”. Στη διάρκειά του θα υλοποιηθούν διάφορες πρωτοβουλίες που θα προωθήσουν την ανταλλαγή γνώσεων, την επένδυση σε κοινές εποπτικές τεχνολογίες και την αξιοποίηση της εμπειρογνωμοσύνης των εθνικών εποπτικών αρχών. Αυτό θα ενισχύσει την κουλτούρα της “ενιαίας ομάδας”.

Πώς αξιολογείτε την πορεία των εποπτευόμενων τραπεζών το 2023;

Οι ευρωπαϊκές τράπεζες αποδείχθηκαν ανθεκτικές στις διαταραχές που έπληξαν τις οικονομίες μας τα τελευταία χρόνια. Η πανδημία COVID-19, η αύξηση των τιμών της ενέργειας και του πληθωρισμού, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και, πιο πρόσφατα, η σύγκρουση στη Μέση Ανατολή, άσκησαν πιέσεις στις οικονομίες μας. Οι επιπτώσεις αυτών των διαταραχών αντικατοπτρίζονται στον υψηλότερο πληθωρισμό, τα αυξημένα επιτόκια και την επιβράδυνση του ρυθμού ανάπτυξης. Και η ΕΚΤ προχώρησε σε αυξήσεις των επιτοκίων της που ήταν οι πιο απότομες στην ιστορία της.

Τα υψηλότερα επιτόκια ήταν σίγουρα ένας σημαντικός παράγοντας που συνέβαλε στην έντονη αύξηση της κερδοφορίας των τραπεζών, και για τον πρόσθετο λόγο ότι οι τράπεζες άργησαν να αναπροσαρμόσουν τα επιτόκια καταθέσεων. Οι δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας των τραπεζών παρέμειναν ικανοποιητικοί και αρκετά υψηλότεροι από τις εποπτικές απαιτήσεις. Οι μη πραγματοποιηθείσες ζημίες των ευρωπαϊκών τραπεζών από τη μείωση της αξίας των χρεογράφων ήταν επίσης σχετικά συγκρατημένες. Παράλληλα, οι δείκτες ρευστότητάς τους παρέμειναν ικανοποιητικοί, ακόμη και μετά τη σταδιακή απόσυρση της ευνοϊκής χρηματοδότησης που παρείχε η ΕΚΤ. Αυτό μπορεί να αποδοθεί στις κανονιστικές και εποπτικές αλλαγές που εφαρμόστηκαν μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση. Θα πρέπει πάντως να αναγνωρίσουμε ότι οι τράπεζες ευνοήθηκαν και από τις δραστικές νομισματικές και δημοσιονομικές παρεμβάσεις που πραγματοποιήθηκαν ως αντίδραση στις διαταραχές της προηγούμενης περιόδου.

Συνεπώς, δεν υπάρχουν περιθώρια εφησυχασμού. Οι μακροχρηματοπιστωτικοί και γεωπολιτικοί κίνδυνοι είναι αυξημένοι και, σε πολλές χώρες, η πραγματική οικονομία πρέπει να προσαρμοστεί σε διαρθρωτικές αλλαγές. Αυτό μπορεί να επηρεάσει τις τράπεζες μέσω της αύξησης του πιστωτικού κινδύνου και κινδύνου ρευστότητας. Ορισμένοι αναδυόμενοι κίνδυνοι έχουν ήδη αρχίσει να υλοποιούνται. Παρατηρούμε αυξήσεις των δανείων σε καθυστέρηση, των πτωχεύσεων επιχειρήσεων και των ποσοστών αθέτησης υποχρεώσεων. Θα συνεχίσουμε τις προσπάθειες να ενισχύσουμε την ανθεκτικότητα των τραπεζών που εποπτεύουμε. Και θα ενεργήσουμε κατάλληλα σε περίπτωση που θα διαπιστώσουμε αδυναμίες στη διακυβέρνηση και τη διαχείριση κινδύνων από πλευράς τραπεζών.

Ποια διδάγματα νομίζετε ότι μπορεί να αντλήσει η ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία από την αναταραχή στις χρηματοπιστωτικές αγορές τον Μάρτιο του 2023;

Κατά τη γνώμη μου, το βασικό δίδαγμα είναι ότι συχνά οι κρίσεις εκδηλώνονται όταν μια αρνητική εξωτερική διαταραχή φέρνει στην επιφάνεια ανεπάρκειες στη διαχείριση κινδύνων από πλευράς των τραπεζών. Αυτό για εμάς συνεπάγεται δύο πράγματα.

Πρώτον, ως εποπτικές αρχές οφείλουμε να ενεργούμε προνοητικά και να αντιμετωπίζουμε εγκαίρως τις αδυναμίες που διαπιστώνονται. Τα γεγονότα του Μαρτίου του 2023 έδειξαν ότι ακόμη και προβλήματα που εμφανίζονται σε μικρές τράπεζες τοπικής εμβέλειας μπορούν να έχουν παγκόσμιες επιπτώσεις αν δεν αντιμετωπιστούν εγκαίρως. Γι’ αυτό και, σε διεθνές επίπεδο, εξετάζουμε τις αδυναμίες του κανονιστικού πλαισίου, για παράδειγμα σε σχέση με τον κίνδυνο ρευστότητας και τον κίνδυνο επιτοκίου, και συζητούμε τις συνέπειες για την αποτελεσματικότητα του εποπτικού έργου.

Δεύτερον, θα πρέπει να κατανοούμε επαρκώς το πώς επηρεάζουν τις τράπεζες οι μεταβολές του μακροοικονομικού περιβάλλοντος. Οι αρχές των ΗΠΑ και της Ελβετίας αναγνώρισαν ότι πριν από την αναταραχή υπήρχαν αδυναμίες στη διαχείριση κινδύνων και στη διακυβέρνηση. Σε ένα ευνοϊκό μακροοικονομικό περιβάλλον αυτές οι αδυναμίες δεν δημιουργούν σημαντικό πρόβλημα. Αν όμως οι συνθήκες αντιστραφούν, αυτές οι αδυναμίες αποκαλύπτονται και μπορούν να βλάψουν ολόκληρο το χρηματοπιστωτικό σύστημα.

Βεβαίως, η ύπαρξη επαρκών κεφαλαίων στο σύστημα είναι η πρώτη γραμμή άμυνας απέναντι σε απρόβλεπτα γεγονότα και σε εξωτερικές διαταραχές, η οποία, εκτός των άλλων, μετριάζει και τις αρνητικές επιπτώσεις που έχουν οι αδυναμίες στη διακυβέρνηση και στη διαχείριση κινδύνων.

Η αποτελεσματικότητα του εποπτικού έργου είναι επίκαιρο ζήτημα και σ’ αυτό έδωσαν έμφαση και οι συστάσεις ομάδας εξωτερικών εμπειρογνωμόνων που κλήθηκαν να αξιολογήσουν την Εποπτική Διαδικασία Εξέτασης και Αξιολόγησης (SREP). Με ποιον τρόπο σκοπεύετε να κάνετε την ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία πιο αποτελεσματική;

Το να είναι αποτελεσματική μια εποπτική αρχή σημαίνει ότι τα ευρήματα των ελέγχων μετουσιώνονται σε συγκεκριμένες βελτιώσεις του προφίλ κινδύνου και της ανθεκτικότητας κάθε τράπεζας. Αυτό είναι ένα σημαντικότατο δίδαγμα που αντλήθηκε από τα γεγονότα της άνοιξης του 2023. Αλλά σημαίνει επίσης και έμφαση στους συναφείς κινδύνους.

Η αποτελεσματικότητα της ευρωπαϊκής τραπεζικής εποπτείας είναι πράγματι ένα θέμα που απασχολεί την προσοχή μας εδώ και κάποιο διάστημα. Είμαι ιδιαίτερα ευγνώμων στον Andrea Enria που ανέθεσε σε συμβουλευτική ομάδα εμπειρογνωμόνων να αξιολογήσει τη διαδικασία SREP. Η έκθεση που υπέβαλε η ομάδα περιέχει σαφείς συστάσεις προς εμάς: θα πρέπει να είμαστε πιο ευπροσάρμοστοι, διεισδυτικοί και στοχευμένοι στους κινδύνους, να ενισχύσουμε την αποτελεσματικότητα και την αποδοτικότητά μας, αλλά και να αξιοποιήσουμε πλήρως όλα τα εποπτικά εργαλεία.

Συζητήσαμε εκτενώς αυτές τις συστάσεις εντός του Εποπτικού Συμβουλίου. Ορισμένες εφαρμόστηκαν στη SREP του 2023. Διαθέτουμε νέο πλαίσιο ανοχής κινδύνων και έχουμε θεσπίσει μια μακροχρόνια αξιολόγηση για τη SREP, που μας προσφέρουν μεγαλύτερη ευελιξία ώστε να επικεντρωθούμε στις ευπάθειες των επιμέρους τραπεζών. Για άλλες συστάσεις θα εξεταστεί το ενδεχόμενο να εφαρμοστούν στη SREP του 2025. Επίσης, ενισχύουμε την εποπτεία μας χρησιμοποιώντας πιο παρεμβατικά μέτρα, όπως εξήγησε ο Frank Elderson σε πρόσφατη ομιλία του.

Ποιες πιστεύετε ότι θα είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις για τις ευρωπαϊκές τράπεζες την προσεχή περίοδο;

Θα έλεγα ότι οι μεγαλύτερες προκλήσεις για τις τράπεζες είναι οι μεταβολές που συντελούνται στο μακροχρηματοπιστωτικό και γεωπολιτικό περιβάλλον και στο ανταγωνιστικό τοπίο.

Βγαίνουμε από μια περίοδο εξαιρετικά χαμηλών επιτοκίων. Αυτό το περιβάλλον ώθησε ενδεχομένως τις τράπεζες να αναλάβουν αυξημένους κινδύνους ώστε να στηρίξουν τα κέρδη τους. Παρά τις πρόσφατες διαταραχές που έπληξαν το ΑΕΠ, οι περιπτώσεις πτωχεύσεων και αθέτησης υποχρεώσεων παραμένουν σε πολύ χαμηλά επίπεδα, όπως και οι προβλέψεις των τραπεζών για τον πιστωτικό κίνδυνο. Αυτό οφείλεται κατά μεγάλο μέρος στην πρωτοφανή δημοσιονομική και νομισματική στήριξη που θωράκισε τους ισολογισμούς των τραπεζών από τις εν λόγω διαταραχές.

Αυτό κάτι σημαίνει για την αξιολόγηση των μελλοντικών κινδύνων, καθώς τα ιστορικά δεδομένα για τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια δεν αντανακλούν με ακρίβεια τους μελλοντικούς κινδύνους για την ποιότητα των στοιχείων ενεργητικού. Και πολλοί από τους κινδύνους στους οποίους εκτίθενται οι τράπεζες, όπως ο κίνδυνος στον κυβερνοχώρο, οι κλιματικοί και περιβαλλοντικοί κίνδυνοι και οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι, είναι καινοφανείς.

Το κρίσιμο ζητούμενο λοιπόν είναι να προσαρμόσουν οι τράπεζες τις πρακτικές διαχείρισης κινδύνων τους στο νέο περιβάλλον.

Η δεύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζουν οι τράπεζες είναι το μεταβαλλόμενο ανταγωνιστικό περιβάλλον. Τα μη τραπεζικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα έχουν αυξήσει το μερίδιό τους στην αγορά και ενώ καινοτομίες όπως η τεχνολογία κατανεμημένου καθολικού και η τεχνητή νοημοσύνη προσφέρουν στις τράπεζες ευκαιρίες για να ενισχύσουν την παραγωγικότητά τους, ταυτόχρονα δίνουν τη δυνατότητα σε νεοεισερχόμενους στην αγορά να ανταγωνιστούν τα παραδοσιακά επιχειρηματικά μοντέλα λειτουργίας των τραπεζών. Η καινοτομία και ο αυξημένος ανταγωνισμός μπορούν να βελτιώσουν την οικονομική ευημερία, παράλληλα όμως δημιουργούν νέους κινδύνους. Αν οι τράπεζες διαπιστώσουν ότι τα περιθώρια κέρδους τους συμπιέζονται, μπορεί να στραφούν σε πιο ριψοκίνδυνες δραστηριότητες, π.χ. να χαλαρώσουν τα κριτήρια έγκρισης πιστοδοτήσεων. Γι’ αυτό και παρακολουθούμε προσεκτικά την έκθεση των τραπεζών σε μη τραπεζικά ιδρύματα και στο ψηφιακό οικοσύστημα και πώς επηρεάζει ο αυξημένος ανταγωνισμός τα επιχειρηματικά μοντέλα λειτουργίας τους.

Πώς βλέπετε το μέλλον της τραπεζικής ένωσης;

Έχουμε σημειώσει αξιόλογη πρόοδο ως προς τους δύο πρώτους πυλώνες της τραπεζικής ένωσης – την εποπτεία και την εξυγίανση – αλλά η ανάπτυξη του τρίτου πυλώνα, που αφορά την προστασία των καταθέσεων, προχωρά με πολύ πιο αργούς ρυθμούς. Θεωρώ ότι τυχόν περαιτέρω καθυστερήσεις στην ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης μπορεί να αποδειχθούν επιζήμιες. Πρέπει να προετοιμαστούμε για ένα δυνητικά πιο δυσμενές περιβάλλον, και αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να καλύψουμε όποια κενά απομένουν αναφορικά με το Ευρωπαϊκό πλαίσιο διαχείρισης κρίσεων και το πλαίσιο ασφάλισης των καταθέσεων.

Ουσιαστικά οι τρεις πυλώνες της τραπεζικής ένωσης είναι αλληλένδετοι. Η εποπτεία εξασφαλίζει ότι δεν είναι πιθανό να συμβούν πτωχεύσεις τραπεζών, ή, εφόσον συμβούν, δεν θα είναι σοβαρές. Ωστόσο, ακόμη και η καλύτερη δυνατή εποπτεία δεν μπορεί, αλλά και δεν πρέπει, να αποτρέπει όλες τις πτωχεύσεις. Αν αυτές συμβούν, θα πρέπει να ελαχιστοποιούνται οι διαταράξεις στις τραπεζικές υπηρεσίες και να προστατεύονται τα χρήματα των φορολογουμένων. Σ’ αυτό το σημείο έρχεται να συνεισφέρει ο δεύτερος πυλώνας – ένα αξιόπιστο και αποτελεσματικό καθεστώς εξυγίανσης υπό την αιγίδα του Ενιαίου Συμβουλίου Εξυγίανσης.

Σαφώς χρειάζεται ακόμη δουλειά για τον τρίτο πυλώνα, το κοινό σύστημα ασφάλισης των καταθέσεων. Η ασφάλιση των καταθέσεων είναι απαραίτητη για να προστατεύονται οι καταθέτες. Ωστόσο, όπως και με κάθε ασφάλιση, μπορεί να ενισχύσει τον ηθικό κίνδυνο και να ενθαρρύνει την ανάληψη κινδύνων. Γι’ αυτό τον λόγο η ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία θέτει υψηλά εποπτικά πρότυπα και μεριμνά για την ομοιόμορφη εφαρμογή τους σε όλες τις συμμετέχουσες χώρες.

Επί του παρόντος η ασφάλιση των καταθέσεων είναι ως επί το πλείστον οργανωμένη σε εθνικό επίπεδο, κάτι όμως που δεν συνάδει με την πανευρωπαϊκή εποπτεία και εξυγίανση. Χρειαζόμαστε ένα ευρωπαϊκό σύστημα ασφάλισης των καταθέσεων ώστε να εξασφαλίσουμε ένα ομοιογενές επίπεδο προστασίας των καταθετών σε ολόκληρη τη ζώνη του ευρώ. Αυτό θα προωθούσε και την ενοποίηση των τραπεζικών αγορών και τον επιμερισμό των κινδύνων σε διασυνοριακό επίπεδο.

Θα ήθελα επίσης να τονίσω ότι τα προβληματικά στοιχεία ενεργητικού στους ισολογισμούς των τραπεζών δεν είναι πλέον λόγος για να καθυστερήσουμε τα επόμενα βήματα. Όταν ξεκίνησε η πρωτοβουλία για τη δημιουργία της τραπεζικής ένωσης, ήταν λογικό να δώσουμε προτεραιότητα στην απαλλαγή των τραπεζικών ισολογισμών από τα προβληματικά στοιχεία ενεργητικού. Αυτό έχει πλέον επιτευχθεί – ο δείκτης των μη εξυπηρετούμενων δανείων στις σημαντικές τράπεζες μειώθηκε από 7,5% το 2015 σε 1,9% το γ΄ τρίμηνο του 2023, κοντά στο ιστορικό χαμηλό του.

1 Η τραπεζική εποπτεία το 2023

1.1 Ανθεκτικότητα των τραπεζών που υπόκεινται στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία

1.1.1 Εισαγωγή

Η Εποπτική Διαδικασία Εξέτασης και Αξιολόγησης (SREP) του 2023 επιβεβαίωσε ότι οι τράπεζες της ζώνης του ευρώ παρέμειναν ανθεκτικές, με ικανοποιητικούς δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας και ρευστότητας, παρά το αβέβαιο οικονομικό περιβάλλον. Οι τράπεζες συνολικά έχουν ισχυρή κεφαλαιακή βάση. Ο συνολικός δείκτης κεφαλαίου κοινών μετοχών της κατηγορίας 1 (CET1) των σημαντικών ιδρυμάτων (ΣΙ) επέστρεψε στα ιστορικά υψηλά του 2021 και διαμορφώθηκε σε 15,6% το γ΄ τρίμηνο του 2023, ενώ για τα λιγότερο σημαντικά ιδρύματα (ΛΣΙ) έφθασε σε 17,7%. Ο συνολικός δείκτης μόχλευσης επίσης βελτιώθηκε και διαμορφώθηκε σε 5,6% (+0,5 ποσοστιαίες μονάδες) για τα ΣΙ και σε 9,3% (+0,7 ποσ. μον.) για τα ΛΣΙ.

Συνολικά, τα αποθέματα ρευστότητας ασφαλείας των ΣΙ υπερβαίνουν τους όρους εποπτικών απαιτήσεων, παρότι έχουν μειωθεί μετά την έναρξη του τρέχοντος κύκλου αυστηροποίησης της νομισματικής πολιτικής. Το γ΄ τρίμηνο του 2023 ο συνολικός δείκτης κάλυψης ρευστότητας των ΣΙ αυξήθηκε σε 159%, από περίπου 140% προ της πανδημίας. Για τα ΛΣΙ ο αντίστοιχος δείκτης ήταν ακόμη υψηλότερος, 205%.

Ωστόσο, η υποτονική οικονομική ανάπτυξη τους εννέα πρώτους μήνες του 2023, οι δυσμενείς οικονομικές προοπτικές λόγω των αυστηρότερων συνθηκών χρηματοδότησης και οι αυξημένες γεωπολιτικές εντάσεις συνέβαλαν σε υψηλή αβεβαιότητα σε σχέση με το μακροχρηματοπιστωτικό περιβάλλον.

Το γ΄ τρίμηνο του 2023 ο συνολικός δείκτης αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων των ΣΙ – σε ετησιοποιημένη βάση – διαμορφώθηκε σε 10%, αμετάβλητος σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο και αυξημένος σε σύγκριση με 7,6% ένα έτος νωρίτερα. Για τα ΛΣΙ ο δείκτης αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων – σε ετησιοποιημένη βάση – υποχώρησε σε 8,0% το γ΄ τρίμηνο του 2023, από 8,3% το προηγούμενο τρίμηνο, αλλά κατέγραψε σημαντική άνοδο από 1,3% ένα έτος νωρίτερα.

Τα καθαρά επιτοκιακά περιθώρια ήταν ο βασικός παράγοντας ενίσχυσης της κερδοφορίας το 2022 και τους εννέα πρώτους μήνες του 2023 και υπεραντιστάθμισαν τη στασιμότητα ή ελαφρά συρρίκνωση του όγκου της χορήγησης δανείων. Τα έσοδα από το χαρτοφυλάκιο συναλλαγών και τις επενδυτικές τραπεζικές εργασίες υποχώρησαν κατά 5% σε σχέση με το 2022, καθώς οι μειωμένες προμήθειες από τα χαρτοφυλάκια συναλλαγών επί μετοχών, τίτλων σταθερού εισοδήματος και παραγώγων εμπορευμάτων το β΄ τρίμηνο αντισταθμίστηκαν μερικώς από την ιδιαίτερα θετική επίδραση του γ΄ τριμήνου και, για ορισμένες τράπεζες, από τη διενέργεια συναλλαγών (credit trading).

Το 2023 οι εποπτικές αρχές συνέχισαν να παρακολουθούν προσεκτικά ζητήματα όπως η βιωσιμότητα της μεγάλης κερδοφορίας και ο πιστωτικός κίνδυνος που απορρέει από την έκθεση σε ευπαθείς τομείς, π.χ. στον τομέα των οικιστικών και επαγγελματικών ακινήτων. Η εσωτερική διακυβέρνηση και η διαχείριση κινδύνου επίσης παρέμειναν θέματα μείζονος σημασίας για τις εποπτικές αρχές. Η αύξηση του κόστους χρηματοδότησης ήταν ο κυριότερος καθοδικός κίνδυνος για τα κέρδη των τραπεζών της ζώνης του ευρώ. Το κόστος των καταθέσεων, το οποίο έως τώρα προσαρμόζεται με αργούς ρυθμούς, αναμένεται να αυξηθεί περαιτέρω, καθώς εντείνονται οι ανταγωνιστικές πιέσεις και οι καταθέτες μεταφέρουν κεφάλαια από τις καταθέσεις τους μίας ημέρας σε προθεσμιακές, που προσφέρουν υψηλότερες αποδόσεις.

Τα στοιχεία για το πρώτο εννεάμηνο του 2023 δείχνουν σταδιακή αλλά συγκρατημένη αύξηση του όγκου των μη εξυπηρετούμενων δανείων (ΜΕΔ). Οι πληθωριστικές πιέσεις και οι πιέσεις της αγοράς στα ευπαθή χαρτοφυλάκια που χαρακτηρίζονται από πιστωτικό κίνδυνο, όπως η καταναλωτική πίστη και τα οικιστικά και επαγγελματικά ακίνητα, καθώς και στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, συνεχίστηκαν. Ως εκ τούτου, οι αυξημένες προβλέψεις λόγω του υψηλότερου πιστωτικού κινδύνου μπορεί να επηρεάσουν δυσμενώς τα μελλοντικά κέρδη.

1.1.2 Ασκήσεις προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων και έκτακτη συλλογή δεδομένων για τις μη πραγματοποιηθείσες ζημίες

1.1.2.1 Ασκήσεις προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων στις τράπεζες της ζώνης του ευρώ

Το 2023 η ΕΚΤ πραγματοποίησε δύο ασκήσεις προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων για τα ΣΙ της ζώνης του ευρώ. 57 μεγάλες τράπεζες της ζώνης του ευρώ συμμετείχαν στην πανευρωπαϊκή άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων υπό τον συντονισμό της Ευρωπαϊκής Αρχής Τραπεζών (EBA). Άλλα 41 ΣΙ μεσαίου μεγέθους συμμετείχαν στην παράλληλη άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων υπό τον συντονισμό της ΕΚΤ. Οι δύο ασκήσεις συναποτέλεσαν την ετήσια εποπτική άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων που απαιτείται να διενεργεί η ΕΚΤ σύμφωνα με τη νομοθεσία της ΕΕ.^[1]

Η EBA δημοσίευσε λεπτομερή αποτελέσματα της πανευρωπαϊκής άσκησης προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων του 2023 που διενήργησε στις 57 μεγαλύτερες τράπεζες της ζώνης του ευρώ. Η ΕΚΤ δημοσίευσε τα αποτελέσματα για καθεμία από τις 41 τράπεζες μεσαίου μεγέθους, καθώς και έκθεση με τα συγκεντρωτικά τελικά αποτελέσματα της άσκησης προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων των τραπεζών της ζώνης του ευρώ για το σύνολο των 98 εποπτευόμενων οντοτήτων.

Τα αποτελέσματα της άσκησης προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων 2023 της ΕΚΤ έδειξαν ότι ο τραπεζικός τομέας της ζώνης του ευρώ θα ήταν σε θέση να αντεπεξέλθει στις επιπτώσεις μιας σοβαρής οικονομικής επιβράδυνσης. Υπό το δυσμενές σενάριο, ο δείκτης CET1, κατά μέσο όρο, θα υποχωρούσε κατά 4,8 ποσοστιαίες μονάδες, σε 10,4%, στο τέλος του 2025.^[2] Η αισθητή βελτίωση της ποιότητας των στοιχείων ενεργητικού και της κερδοφορίας των τραπεζών σε σύγκριση με τις προηγούμενες ασκήσεις, σε συνδυασμό με τη σημαντική συσσώρευση κεφαλαίων την τελευταία δεκαετία (Διάγραμμα 1), βοήθησαν τις τράπεζες να αντιμετωπίσουν τις ιδιαίτερα αντίξοες εξελίξεις που υποθέτει το δυσμενές σενάριο. Ωστόσο, η άσκηση εντόπισε και δυνητικές ευπάθειες, που καθιστούν αναγκαία τη διαρκή παρακολούθηση των κινδύνων.

Η ΕΚΤ αξιοποιεί τα αποτελέσματα της άσκησης προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων στην ετήσια SREP. Τα ποσοτικά αποτελέσματα είναι η κύρια βάση για τον καθορισμό των κατευθύνσεων του Πυλώνα 2, οι οποίες για πρώτη φορά περιλαμβάνουν και κατευθύνσεις του Πυλώνα 2 για τον δείκτη μόχλευσης, όπου απαιτείται. Τα ποιοτικά αποτελέσματα της άσκησης προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων συμπεριλαμβάνονται στο μέρος της SREP που αφορά τη διακυβέρνηση κινδύνων, οπότε δυνητικά επηρεάζουν τις απαιτήσεις βάσει του Πυλώνα 2.

Διάγραμμα 1

Εξέλιξη του δείκτη CET1: αρχικό επίπεδο και προβλέψεις

(ποσοστιαίες μονάδες)

1.1.2.2 Συλλογή στοιχείων για την αξιολόγηση των μη πραγματοποιηθεισών ζημιών στα χαρτοφυλάκια ομολόγων των τραπεζών της ζώνης του ευρώ με βάση το αναπόσβεστο κόστος

Περαιτέρω, η EBA και η ΕΚΤ πραγματοποίησαν έκτακτη συλλογή δεδομένων για την ολοκληρωμένη αξιολόγηση των κινδύνων που σχετίζονται με τις μη πραγματοποιηθείσες ζημίες στα χαρτοφυλάκια ομολόγων των τραπεζών με βάση το αναπόσβεστο κόστος και τη σχετική αντιστάθμιση κινδύνων. Το ύψος των μη πραγματοποιηθεισών ζημιών στα χαρτοφυλάκια ομολόγων των τραπεζών της ζώνης του ευρώ έχει περιοριστεί συνολικά και διαμορφώθηκε σε 73 δισεκ. ευρώ τον Φεβρουάριο του 2023, αφού ληφθούν υπόψη οι θέσεις αντιστάθμισης μεταβολών της εύλογης αξίας. Αν δεν ληφθούν υπόψη, το δυσμενές σενάριο της πανευρωπαϊκής άσκησης προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων προβλέπει πρόσθετες ζημίες ύψους 155 δισεκ. ευρώ. Εντούτοις, το ενδεχόμενο αυτές οι μη πραγματοποιηθείσες ζημίες να μετατραπούν σε πραγματοποιηθείσες θα πρέπει να θεωρηθεί υποθετικό και όχι πιθανό, δεδομένου ότι τα χαρτοφυλάκια των τραπεζών που αποτιμώνται στο αναπόσβεστο κόστος εξ ορισμού σχεδιάστηκαν για να διακρατούνται έως τη λήξη τους και οι τράπεζες καταφεύγουν συνήθως σε συμφωνίες επαναγοράς ή σε άλλα μέτρα περιορισμού των ζημιών προτού ρευστοποιήσουν τις θέσεις τους σε ομόλογα. Η ΕΚΤ δημοσίευσε τα αποτελέσματα λογιστικής αξίας και εύλογης αξίας για αυτά τα χαρτοφυλάκια ομολόγων των επιμέρους τραπεζών με ημερομηνία αναφοράς τον Φεβρουάριο του 2023.

1.2 Εποπτικές προτεραιότητες 2023‑2025

1.2.1 Εισαγωγή

Το 2022 η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και οι μακροχρηματοπιστωτικές συνέπειές της αύξησαν την αβεβαιότητα για τις εξελίξεις στην οικονομία και τις χρηματοπιστωτικές αγορές, ενισχύοντας παράλληλα τους κινδύνους για τον τραπεζικό τομέα. Στο πλαίσιο αυτό, ζητήθηκε από τις εποπτευόμενες οντότητες να ενισχύσουν την ανθεκτικότητά τους σε άμεσες μακροχρηματοπιστωτικές και γεωπολιτικές διαταραχές (Προτεραιότητα 1). Συγκεκριμένα, η ΕΚΤ ζήτησε από τις τράπεζες να εστιάσουν στα πλαίσια διαχείρισης πιστωτικού κινδύνου και να στοχεύσουν στους τομείς που είναι πιο επιρρεπείς σε ενδεχόμενη αύξηση του πιστωτικού κινδύνου. Επίσης, η ΕΚΤ εξέτασε διεξοδικά την επάρκεια των σχεδίων χρηματοδότησης των τραπεζών και τη διαφοροποίηση των πηγών χρηματοδότησής τους. Επιπλέον, ζητήθηκε από τις τράπεζες να διαχειριστούν τις προκλήσεις του ψηφιακού μετασχηματισμού, να ενισχύσουν τις ικανότητες στρατηγικής καθοδήγησης των οργάνων διοίκησης (Προτεραιότητα 2) και να εντείνουν τις προσπάθειές τους για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής (Προτεραιότητα 3).

Η ΕΚΤ αξιολογεί και παρακολουθεί συνεχώς τη μεταβαλλόμενη φύση των κινδύνων και των ευπαθειών που καλούνται να διαχειριστούν οι εποπτευόμενες οντότητες. Αυτή η ευέλικτη προσέγγιση επιτρέπει στην ΕΚΤ να αναπροσαρμόζει τη στόχευση των εργασιών της σύμφωνα με τις μεταβολές του τοπίου κινδύνων. Το 2023 η συνεχής αυστηροποίηση της νομισματικής πολιτικής από πολλές κεντρικές τράπεζες ανέδειξε πόσο σημαντικό είναι οι τράπεζες να διαχειρίζονται με σύνεση την έκθεσή τους στους κινδύνους επιτοκίου και διαφορών αποδόσεων στο τραπεζικό χαρτοφυλάκιο (IRRBB/CSRBB). Επίσης, μετά την αναταραχή στην αγορά την άνοιξη του 2023, η οποία χαρακτηρίστηκε από την πτώχευση ορισμένων τραπεζών μεσαίου μεγέθους στις ΗΠΑ, η ΕΚΤ προσάρμοσε τις εποπτικές της προτεραιότητες και επέκτεινε τη στοχευμένη αξιολόγηση των IRRBB/CSRBB σε ευρύτερο φάσμα ιδρυμάτων. Παράλληλα, η ΕΚΤ διενήργησε ad hoc αναλύσεις προκειμένου να εντοπίσει δυνητικές ευπάθειες των τραπεζών που οφείλονται σε μη πραγματοποιηθείσες ζημίες στους ισολογισμούς τους. Επιπρόσθετα, οι αυξημένοι κίνδυνοι που προέρχονται από τον τομέα των επαγγελματικών ακινήτων ώθησαν τις εποπτικές αρχές να δώσουν προτεραιότητα σε ορισμένες επιτόπιες επιθεωρήσεις, προκειμένου να αξιολογήσουν τα μέτρα διαχείρισης και αντιμετώπισης που έλαβαν οι τράπεζες για αντισυμβαλλομένους που δραστηριοποιούνται σ’ αυτό τον τομέα και παρουσιάζουν συγκριτικά υψηλότερο κίνδυνο.

1.2.2 Προτεραιότητα 1: Ενίσχυση της ανθεκτικότητας σε άμεσες μακροχρηματοπιστωτικές και γεωπολιτικές διαταραχές

1.2.2.1 Αδυναμίες στη διαχείριση πιστωτικού κινδύνου, συμπεριλαμβανομένων των ανοιγμάτων σε ευπαθή χαρτοφυλάκια και κατηγορίες στοιχείων ενεργητικού

Σε όλη τη διάρκεια του 2023 οι εποπτικές αρχές εξακολούθησαν να εφαρμόζουν το πρόγραμμα εργασιών πιστωτικού κινδύνου, με έμφαση στην αντιμετώπιση διαρθρωτικών αδυναμιών στο πλαίσιο διαχείρισης πιστωτικού κινδύνου των τραπεζών, συμπεριλαμβανομένων του τομέα των ακινήτων και των ευπαθών χαρτοφυλακίων. Εν μέσω αυξανόμενων επιτοκίων και μακροοικονομικής αβεβαιότητας, είναι απολύτως απαραίτητο οι εποπτικές αρχές να διασφαλίζουν ότι οι τράπεζες προνοούν για την αντιμετώπιση του αναδυόμενου πιστωτικού κινδύνου σε ευπαθή χαρτοφυλάκια και κατηγορίες περιουσιακών στοιχείων. Η χορήγηση δανείων επίσης αποτελεί μια βασική συνιστώσα του κύκλου διαχείρισης πιστωτικού κινδύνου μιας τράπεζας η οποία αποκτά ολοένα μεγαλύτερη βαρύτητα για τις εποπτικές αρχές, καθώς η χορήγηση δανείων καλής ποιότητας μπορεί να εμποδίσει τη συσσώρευση ΜΕΔ στο μέλλον. Το 2023 η ΕΚΤ συνέχισε να δίνει έμφαση στη διαχείριση των ΜΕΔ^[3] και σε άλλες σχετικές δραστηριότητες, εξασφαλίζοντας ότι εάν τα ΜΕΔ αρχίσουν να αυξάνονται, οι τράπεζες θα είναι σε θέση να αντιδράσουν εγκαίρως, προσφεύγοντας στις ενδεδειγμένες διαδικασίες και δράσεις.

Παρά το γεγονός ότι ο δείκτης ΜΕΔ παρέμεινε συνολικά σταθερός στον κύκλο του 2023, η ΕΚΤ διαπίστωσε επιδείνωση στα χαρτοφυλάκια που εμφανίζουν μεγαλύτερη ευπάθεια στις πληθωριστικές πιέσεις, συμπεριλαμβανομένων των δανείων προς τα νοικοκυριά^[4]. Παρατήρησε επίσης κάμψη στις αγορές επαγγελματικών ακινήτων,^[5] καθώς και αυξημένες πιέσεις στην ικανότητα των δανειοληπτών να αναχρηματοδοτήσουν τα δάνεια για επαγγελματικά ακίνητα κατά τη λήξη τους. Επιπρόσθετα, οι πτωχεύσεις επιχειρήσεων και τα ποσοστά αθέτησης υποχρεώσεων αυξήθηκαν από τα χαμηλά επίπεδα που κατέγραφαν στην διάρκεια της πανδημίας.^[6] Οι επιχειρήσεις της ζώνης του ευρώ, ιδίως οι μικρομεσαίες, συνέχισαν επίσης να αντιμετωπίζουν δυσκολίες, εξαιτίας του υψηλότερου κόστους χρηματοδότησης, αλλά και του υψηλότερου κόστους γενικότερα λόγω του πληθωρισμού^[7]. Οι επιχειρήσεις που εμφανίζουν μεγάλη δανειακή επιβάρυνση ή οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε ευπαθείς τομείς επηρεάστηκαν περισσότερο από την αύξηση του κόστους και τη μείωση της ζήτησης, γεγονός που με τη σειρά του άσκησε πιέσεις στα περιθώρια κέρδους.

Εποπτικές δραστηριότητες και εποπτικά αποτελέσματα

Οι μη επιτόπιες και επιτόπιες δραστηριότητες που ασκήθηκαν το 2023 αποκάλυψαν ότι οι τράπεζες έχουν σημειώσει πρόοδο ως προς τον περιορισμό του κινδύνου που σχετίζεται με τα ευπαθή χαρτοφυλάκια και κατηγορίες στοιχείων ενεργητικού. Ωστόσο, αρκετές αδυναμίες δεν έχουν αντιμετωπιστεί ακόμη.

Πρόσφατες εις βάθος αξιολογήσεις σε τομείς όπως η ρύθμιση δανείων^[8] αποκάλυψαν σημαντικά κενά στην ετοιμότητα των τραπεζών να διαχειριστούν τυχόν αύξηση των δανειοληπτών σε δυσχέρεια και του κινδύνου αναχρηματοδότησης, μεταξύ άλλων σε σχέση με τον εντοπισμό και την παρακολούθηση πελατών που αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσκολίες. Επίσης, οι αξιολογήσεις έδειξαν ότι οι τράπεζες θα πρέπει να στραφούν στην προληπτική λήψη διορθωτικών μέτρων. Οι επιτόπιες επιθεωρήσεις και οι στοχευμένες αξιολογήσεις των πρακτικών σχηματισμού προβλέψεων βάσει του ΔΠΧΑ 9 (συμπεριλαμβανομένων των πρόσθετων προβλέψεων) αποκάλυψαν ότι, αν και αρκετές τράπεζες διαθέτουν αποτελεσματικές πρακτικές, σημαντικός αριθμός τραπεζών χρειάζεται βελτίωση ως προς την καταγραφή των αναδυόμενων κινδύνων και την αποτύπωσή τους στην ταξινόμηση ανά κατηγορία κινδύνου. Για τις προαναφερθείσες εποπτικές δραστηριότητες έχει κοινοποιηθεί στις τράπεζες μια σειρά εποπτικών μέτρων, ώστε να διασφαλίζεται η έγκαιρη λήψη διορθωτικών μέτρων. Η ΕΚΤ παρακολουθεί προσεκτικά τις προγραμματισμένες διορθωτικές ενέργειες και την πραγματοποίησή τους.

Εστιάζοντας συγκεκριμένα στα χαρτοφυλάκια δανείων προς τα νοικοκυριά, η στοχευμένη αξιολόγηση της χορήγησης δανείων για οικιστικά ακίνητα διαπίστωσε ότι οι τράπεζες παρουσιάζουν περιορισμένη ικανότητα πρόβλεψης και διαφοροποίησης κινδύνων τόσο κατά την έκδοση όσο και κατά την τιμολόγηση. Στη στοχευμένη αξιολόγηση συμμετείχε δείγμα 34 ΣΙ με ουσιώδη χαρτοφυλάκια, συμπεριλαμβανομένων ανοιγμάτων στον τομέα των οικιστικών ακινήτων. Διαπιστώθηκαν αρκετές περιπτώσεις μη συμμόρφωσης προς τις κατευθυντήριες γραμμές της EBA για τη χορήγηση και παρακολούθηση των δανείων, μεταξύ άλλων και αναφορικά με τις διαδικασίες αποτίμησης των εξασφαλίσεων.

Οι εις βάθος αξιολογήσεις της έκθεσης των τραπεζών στον τομέα των επαγγελματικών ακινήτων αποκάλυψαν ανοίγματα σε δάνεια εξοφλητέα κατά τη λήξη – είτε με εφάπαξ αποπληρωμή του πλήρους ποσού του κεφαλαίου (bullet) είτε σε ελάχιστες δόσεις μεγάλου ύψους με μεταφορά στο μέλλον της αποπληρωμής μέρους του κεφαλαίου χωρίς τόκο (balloon) – και σε δάνεια με κυμαινόμενο επιτόκιο, καθώς και δυνητική υπερτίμηση των εξασφαλίσεων (βλ. Πλαίσιο 1).

Αναλυτικά ευρήματα από τις εποπτικές δραστηριότητες, επιτόπιες και μη, κοινοποιήθηκαν στις τράπεζες. Οι πληροφορίες αυτές αξιοποιήθηκαν κατά περίπτωση στα αποτελέσματα της SREP 2023 και τα σχετικά εποπτικά μέτρα συζητήθηκαν με τις εποπτευόμενες οντότητες στο πλαίσιο του τακτικού εποπτικού διαλόγου.

Πλαίσιο 1
Επαγγελματικά ακίνητα: αναδυόμενος κίνδυνος

Ο τομέας των επαγγελματικών ακινήτων (CRE) αποτελεί ουσιώδη κατηγορία ενεργητικού, η οποία το β΄ τρίμηνο του 2023 αντιπροσώπευε 1,4 τρισεκ. ευρώ στο χαρτοφυλάκιο δανείων των ΣΙ. Από το σύνολο των δανείων που αφορούν επαγγελματικά ακίνητα, δάνεια ύψους 52 δισεκ. ευρώ (3,67%) ταξινομήθηκαν ως μη εξυπηρετούμενα (ΜΕΔ) κατά το εν λόγω τρίμηνο. Το ποσό αυτό αντιστοιχεί στο 15% του συνόλου των ΜΕΔ, η πλειονότητα των οποίων χρονολογείται από τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008. Ουσιώδη ανοίγματα που αφορούν δάνεια για επαγγελματικά ακίνητα καταγράφουν ιδιαιτέρως οι γερμανικές, γαλλικές και ολλανδικές τράπεζες (περίπου 52% του συνόλου των δανείων για επαγγελματικά ακίνητα).

Διάγραμμα A

Βαθμός σημαντικότητας των δανείων που σχετίζονται με επαγγελματικά ακίνητα για τα σημαντικά ιδρύματα

(τρισεκ. ευρώ)

Μετά από άνοδο των τιμών των ακινήτων επί πολλά έτη, οι αγορές επαγγελματικών ακινήτων βρίσκονται σήμερα σε καθοδική πορεία,^[9] καθώς εμφανίζονται σταδιακά ενδείξεις επιδείνωσης σε αρκετές χώρες της ζώνης του ευρώ.^[10] Ο τομέας των επαγγελματικών ακινήτων αντιμετωπίζει πιο περιοριστικές συνθήκες χρηματοδότησης και αβέβαιες οικονομικές προοπτικές, καθώς και ασθενέστερη ζήτηση μετά την πανδημία.^[11]

Οι κύριοι παράγοντες που επηρέασαν αρνητικά τις αγορές επαγγελματικών ακινήτων ήταν η άνοδος των επιτοκίων και το υψηλότερο κόστος δανειακής χρηματοδότησης. Σε συνδυασμό με το αυξημένο κόστος κατασκευής και τις μεταβαλλόμενες τάσεις της ζήτησης (δηλ. τηλεργασία και γραφεία και καταστήματα με υψηλές προδιαγραφές ενεργειακής απόδοσης), η επίδραση αυτή συνοδεύεται από προσαρμογή στις αποτιμήσεις των επαγγελματικών ακινήτων (ιδίως γραφείων και καταστημάτων), η οποία συνεχίζεται. Επιπλέον, μειώθηκε απότομα ο όγκος των επενδύσεων και των συναλλαγών και ανακόπηκαν οι νέες κατασκευές, ενώ συμπιέστηκαν οι αποδόσεις των επαγγελματικών ακινήτων, με αποτέλεσμα τα περιθώρια κέρδους να γίνουν αρνητικά.

Τα δάνεια που εξοφλούνται με οπισθοβαρές προφίλ αποπληρωμής^[12] (bullet ή balloon) αποτελούν κατά την τρέχουσα περίοδο τομέα ιδιαίτερου ενδιαφέροντος από πλευράς της ΕΚΤ λόγω των συνθηκών που επικρατούν αυτή τη στιγμή στην αγορά. Σημαντικό ποσοστό των εν λόγω δανείων για επαγγελματικά ακίνητα είναι τέτοιου είδους ή είναι δάνεια όπου η ευθύνη του δανειολήπτη εκτείνεται μόνο μέχρι την αξία της εμπράγματης ασφάλισης (non-recourse). Τα δάνεια που είναι δομημένα με αυτό τον τρόπο χαρακτηρίζονται από αυξημένο κίνδυνο αναχρηματοδότησης, δηλ. ο δανειολήπτης ενδέχεται να χρειαστεί να αναχρηματοδοτήσει το δάνειο κατά τη λήξη του με πολύ υψηλότερο κόστος από ό,τι είχε προβλεφθεί αρχικά. Ωστόσο και άλλες επιλογές αποπληρωμής παρουσιάζουν προκλήσεις, καθώς η επιδείνωση των συνθηκών στην αγορά και το αυξημένο κόστος χρηματοδότησης επηρεάζουν αρνητικά και την ικανότητα του δανειολήπτη να πωλήσει το ακίνητο ή/και να αναχρηματοδοτήσει το δάνειο μέσω άλλης τράπεζας.

Από τα ανοίγματα που καταγράφονται στη βάση δεδομένων AnaCredit το β΄ τρίμηνο του 2023, τα δάνεια τύπου bullet/balloon που λήγουν μέσα στην προσεχή διετία αντιπροσωπεύουν το 8% των δανείων CRE. Είναι πολύ σημαντικό οι τράπεζες να συνεργάζονται στενά με τους δανειολήπτες για επαγγελματικά ακίνητα και να αξιολογούν αποτελεσματικά τον κίνδυνο αναχρηματοδότησης των δανείων CRE. Στο πλαίσιο αυτής της αξιολόγησης θα πρέπει να δίνουν έμφαση σε κρίσιμες παραμέτρους, όπως η έγκαιρη και ρεαλιστική αποτίμηση των υπέγγυων ακινήτων, η ικανότητά τους να δημιουργούν επαρκείς εισοδηματικές ροές (cashflow generation) που θα καλύπτουν το κόστος χρηματοδότησης και, κατά περίπτωση, οι δυνατότητες αποδοχής εφάπαξ ποσού ως επένδυση κεφαλαίου (sponsorship cash injection).

Διάγραμμα Β

Ανάλυση των δανείων που συνδέονται με επαγγελματικά ακίνητα με βάση τη λήξη τους ανεξάρτητα από τη δομή αποπληρωμής τους

(ποσοστό του συνόλου των δανείων CRE)

Η ΕΚΤ εξακολουθεί να διενεργεί μια σειρά εποπτικών δραστηριοτήτων, επιτόπιων και μη,^[13] προκειμένου να εξασφαλίζει αυξημένη έμφαση στον κίνδυνο από πλευράς εποπτείας σε σχέση με τον κίνδυνο επαγγελματικών ακινήτων. Η αυξημένη προσοχή θα συνεχιστεί το 2024,^[14] καθώς τα στελέχη εποπτείας θα παρακολουθούν στενά τις εξελίξεις στον τραπεζικό τομέα και στις αγορές σε σχέση με το εν λόγω ουσιώδες χαρτοφυλάκιο.

Πιστωτικός κίνδυνος αντισυμβαλλόμενου και μη τραπεζικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα

Το 2023 η ΕΚΤ, σε συνέχεια των εργασιών επί θεμάτων διακυβέρνησης και διαχείρισης πιστωτικού κινδύνου αντισυμβαλλομένου μέσω μη επιτόπιων και επιτόπιων δραστηριοτήτων, δημοσίευσε έκθεση με τίτλο Sound practices in counterparty credit risk governance and management, όπου συνοψίζει τα πορίσματα της εξέτασης που πραγματοποίησε το 2022 και παρουσιάζει τις ορθές πρακτικές που καταγράφονται στον κλάδο.

Επίσης, η ΕΚΤ διοργάνωσε συνέδριο για τον πιστωτικό κίνδυνο αντισυμβαλλομένου, στο οποίο συμμετείχαν ανώτερα στελέχη των λειτουργιών διαχείρισης κινδύνων σε ΣΙ και άλλα στελέχη τραπεζικής εποπτείας, με θέμα συζήτησης τις εξελίξεις στον χώρο του πιστωτικού κινδύνου αντισυμβαλλομένου και τις σχετικές πρακτικές που εφαρμόζονται στον τραπεζικό κλάδο, καθώς και τις τρέχουσες προκλήσεις και ευκαιρίες, από τη σκοπιά τόσο των επαγγελματιών του κλάδου όσο και της εποπτείας.

1.2.2.2 Έλλειψη διαφοροποίησης των πηγών χρηματοδότησης και ανεπάρκειες των σχεδίων χρηματοδότησης

Την τελευταία δεκαετία οι στοχευμένες πράξεις πιο μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης (TLTRO) στήριξαν τις τράπεζες, διασφαλίζοντας την προσφορά πιστώσεων προς την οικονομία στη διάρκεια περιόδων κρίσης. Ωστόσο, η προσφυγή στις TLTRO III στη διάρκεια της πανδημίας αύξησε σημαντικά τη συγκέντρωση υποχρεώσεων.^[15] Λόγω της λήξης των δανείων που χορηγήθηκαν μέσω των TLTRO III, πλέον τα ΣΙ χρειάζεται να αναπτύξουν και να εφαρμόσουν αξιόπιστα πολυετή μακροχρόνια σχέδια χρηματοδότησης, τα οποία να αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις που οφείλονται στις μεταβαλλόμενες συνθήκες χρηματοδότησης και να εξασφαλίζουν κατάλληλη διαφοροποίηση των πηγών χρηματοδότησης.

Σε συμφωνία με τις εποπτικές προτεραιότητες για την περίοδο 2023-2025 και στο πλαίσιο μιας ευρύτερης ανάλυσης του κατά πόσον τα σχέδια βιωσιμότητας των σχεδίων ρευστότητας και χρηματοδότησης είναι εφικτά, η ΕΚΤ αξιολόγησε τις προγραμματισμένες αποπληρωμές των δανείων στο πλαίσιο των TLTRO III για εκείνα τα ΣΙ που είναι πιο ευάλωτα στην άνοδο του κόστους χρηματοδότησης. Διαπιστώθηκε ότι τα περισσότερα εξ αυτών διαθέτουν αξιόπιστες στρατηγικές εξόδου από τη χρηματοδότηση μέσω TLTRO III και εξακολουθούν να ικανοποιούν την ελάχιστη απαίτηση τόσο για τον δείκτη κάλυψης ρευστότητας όσο και για τον δείκτη καθαρής σταθερής χρηματοδότησης. Ωστόσο, ορισμένες οντότητες σαφώς εμφανίζουν σχετικά υψηλό ποσοστό ρευστών περιουσιακών στοιχείων χαμηλής ποιότητας στο σύνολο των εξασφαλίσεων που κατέχει το Ευρωσύστημα, τα οποία, εφόσον αποδεσμευθούν, δεν θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως εξασφαλίσεις για συναλλαγές χρηματοδότησης μέσω του ιδιωτικού τομέα. Για άλλα ΣΙ οι παραδοχές για την αύξηση των καταθέσεών τους ήταν υπεραισιόδοξες, με αποτέλεσμα οι στρατηγικές να κρίνονται λιγότερο βιώσιμες.

Η πτώχευση της Silicon Valley Bank, καθώς και άλλων περιφερειακών τραπεζών στις ΗΠΑ, τον Μάρτιο του 2023 ανέδειξε το γεγονός ότι η συμπεριφορά των καταθετών μπορεί να αλλάξει απότομα και απροειδοποίητα. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ο ψηφιακός μετασχηματισμός, σε συνδυασμό με την ελκυστικότητα των εναλλακτικών επενδυτικών ευκαιριών, μπορεί να επηρεάσουν την ταχύτητα αντίδρασης των καταθετών στις μεταβολές των τιμών και στις φημολογίες της αγοράς. Γι’ αυτό, κατά το 2023 η ΕΚΤ ξεκίνησε πρόσθετες αναλύσεις των σχεδίων έκτακτης ανάγκης και των δυνατοτήτων των τραπεζών να προσφέρουν εξασφαλίσεις, για να διερευνήσει την ικανότητά τους να αντεπεξέλθουν σε βραχυχρόνιες διαταραχές της ρευστότητας και απροσδόκητα επεισόδια κρίσης, π.χ. σημαντική εκροή καταθέσεων. Ως μέρος αυτών των αναλύσεων, αξιολογήθηκαν επίσης οι στρατηγικές διαχείρισης ενεργητικού και παθητικού, καθώς και οι συμπεριφορικές παραδοχές που ενσωματώνονται στα υποδείγματα στο τρέχον περιβάλλον επιτοκίων.

Διαρκής εποπτικός έλεγχος της έκθεσης σε κίνδυνο επιτοκίων και διαφορών αποδόσεων

Το 2023 η ΕΚΤ πραγματοποίησε περαιτέρω ενέργειες με βάση τα αποτελέσματα της στοχευμένης αξιολόγησης της έκθεσης σε κίνδυνο επιτοκίων και διαφορών αποδόσεων, η οποία διενεργήθηκε σε 29 ΣΙ το 2022^[16]. Το β΄ τρίμηνο του 2023 η αξιολόγηση επεκτάθηκε για να συμπεριλάβει άλλα δέκα ΣΙ. Η πρωτοβουλία αυτή συμπληρώθηκε με επιτόπιες επιθεωρήσεις. Επιπλέον, το δεύτερο εξάμηνο του 2023 η ΕΚΤ ξεκίνησε οριζόντια επισκόπηση με αντικείμενο τη διακυβέρνηση της διαχείρισης των στοιχείων ενεργητικού και παθητικού, η οποία συμπεριέλαβε 24 ΣΙ και κάλυψε θέματα σχετικά με τη διαχείριση κινδύνου επιτοκίου και κινδύνου ρευστότητας, όπως η υποδειγματοποίηση καταθέσεων μη τακτής λήξης.

1.2.2.3 Μοχλευμένη χρηματοδότηση

Μετά την καθιέρωση τυποποιημένης υποβολής αναφορών για τη μοχλευμένη χρηματοδότηση το 2018, η ΕΚΤ παρατηρούσε συνεχή αύξηση των μοχλευμένων δανείων στους ισολογισμούς των ΣΙ. Η αύξηση αυτή αποδίδεται στο περιβάλλον χαμηλών επιτοκίων και άφθονης ρευστότητας, το οποίο ενθάρρυνε υψηλότερα επίπεδα μόχλευσης για δανειολήπτες και δανειστές, σε συνδυασμό με τη χαλάρωση των πιστοδοτικών κριτηρίων. Στη διάρκεια του 2022 και το πρώτο εξάμηνο του 2023 η τάση αυτή αντιστράφηκε. Η έκδοση νέων μοχλευμένων δανείων μειώθηκε σημαντικά λόγω της ενεργειακής κρίσης, του πληθωρισμού και της μεταβλητότητας των επιτοκίων. Η εξέλιξη αυτή αντανακλάται σταδιακά και στη μείωση των μοχλευμένων ανοιγμάτων των ΣΙ (Διάγραμμα 2), η οποία, σε συνδυασμό με την αύξηση του δείκτη CET1, οδήγησε σε σημαντική υποχώρηση του δείκτη μοχλευμένης χρηματοδότησης/CET1 τα τελευταία τρίμηνα.

Διάγραμμα 2

Ανοίγματα των ΣΙ σε μοχλευμένη χρηματοδότηση

(αριστερή κλίμακα: δισεκ. ευρώ, δεξιά κλίμακα: % κεφαλαίου CET1)

Σε πολλές περιπτώσεις η ΕΚΤ κάλεσε τα ΣΙ να επιδείξουν μεγαλύτερη σύνεση στο συγκεκριμένο τμήμα της αγοράς λόγω της συνεχιζόμενης αύξησης των συναλλαγών υψηλής μόχλευσης. Όπως ήταν αναμενόμενο, η επιδείνωση της θέσης των δανειοληπτών αποτυπώνεται ήδη σε αυξημένα ποσοστά αθέτησης για τα μοχλευμένα δάνεια τόσο στην Ευρώπη όσο και στις ΗΠΑ. Εντούτοις, συνολικά, αυτά τα ποσοστά αθέτησης παραμένουν χαμηλά σε σύγκριση με προηγούμενες περιόδους εντάσεων, γεγονός που μπορεί να εξηγείται από την αποδυνάμωση των συμβατικών ρητρών που καταγράφεται στην αγορά. Δεδομένου του υψηλού κινδύνου αναχρηματοδότησης του χρέους που αντιμετωπίζουν οι δανειολήπτες μοχλευμένης χρηματοδότησης σε ένα περιβάλλον αυξημένων επιτοκίων, υπάρχει ο κίνδυνος τα μη εξυπηρετούμενα ανοίγματα και ποσοστά αθέτησης να διαμορφωθούν πολύ υψηλότερα τα προσεχή έτη.

Το 2022 η ΕΚΤ σε επιστολές της προς τους επικεφαλής των ΣΙ είχε παρουσιάσει λεπτομερώς τις προσδοκίες της για το εσωτερικό πλαίσιο που πρέπει να εφαρμόζει κάθε τράπεζα όσον αφορά τη διάθεση για ανάληψη κινδύνου (LF Risk Appetite Framework) και συνέταξε έκθεση που διαπίστωνε υψηλά επίπεδα ανάληψης κινδύνου στις μοχλευμένες συναλλαγές. Η αξιολόγηση ελλείψεων που πραγματοποιήθηκε αποκάλυψε πολλές αδυναμίες που οδήγησαν στην επιβολή συγκεκριμένων μέτρων στα αντίστοιχα ΣΙ. Σε όλη τη διάρκεια του 2023 η ΕΚΤ παρακολουθούσε την πρόοδο των τραπεζών ως προς την εφαρμογή αυτών των μέτρων. Ενώ ορισμένες τράπεζες σημειώνουν πρόοδο, παραμένουν σημαντικές αδυναμίες σε σχέση με τον έλεγχο των κινδύνων. Κατά συνέπεια, ο αριθμός των τραπεζών που υπόκεινται σε πρόσθετες κεφαλαιακές απαιτήσεις για τους κινδύνους που συνδέονται με τις δραστηριότητες μοχλευμένης χρηματοδότησης αυξήθηκε σημαντικά σε σύγκριση με το 2022.

Επιπλέον, προκειμένου να στηρίξει τη συνεχή εποπτική παρακολούθηση των ανοιγμάτων μοχλευμένης χρηματοδότησης των τραπεζών, η ΕΚΤ συμπεριέλαβε στην πανευρωπαϊκή άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων του 2023 εις βάθος ανάλυση της διασφάλισης ποιότητας σε σχέση με τη μοχλευμένη χρηματοδότηση. Τα ευρήματα αυτής της ανάλυσης δημοσιεύθηκαν σε ειδική ενότητα της έκθεσης ECB report on the 2023 stress test που δημοσίευσε η ΕΚΤ για τις τράπεζες της ζώνης του ευρώ.

1.2.3 Προτεραιότητα 2: Αντιμετώπιση των προκλήσεων του ψηφιακού μετασχηματισμού και ενίσχυση της ικανότητας στρατηγικής καθοδήγησης των οργάνων διοίκησης

1.2.3.1 Στρατηγικές ψηφιακού μετασχηματισμού και πλαίσια επιχειρησιακής ανθεκτικότητας

Οι τράπεζες γίνονται ολοένα πιο ψηφιακές. Αυτό σηµαίνει ότι απαιτείται αυξημένο εποπτικό ενδιαφέρον για τις στρατηγικές ψηφιακού μετασχηματισμού και την ικανότητα των τραπεζών να διαχειρίζονται τους συναφείς κινδύνους. Ειδικότερα, εξετάζονται οι κίνδυνοι που συνδέονται με τη χρήση καινοτόμων τεχνολογιών, καθώς και οι κίνδυνοι που σχετίζονται με τα πλαίσια επιχειρησιακής ανθεκτικότητας, όπως η εξάρτηση από τρίτους και οι κίνδυνοι στον κυβερνοχώρο.

Σε ό,τι αφορά τον ψηφιακό μετασχηματισμό γενικότερα, τον Φεβρουάριο του 2023 η ΕΚΤ δημοσίευσε σύνοψη των κύριων ευρημάτων της έρευνας σχετικά με τον ψηφιακό μετασχηματισμό και τη χρήση χρηματοοικονομικής τεχνολογίας (FinTech) που διενεργήθηκε το 2022. Σύμφωνα με αυτά, η πλειονότητα των ΣΙ διαθέτει στρατηγική ψηφιακού μετασχηματισμού, η οποία αποσκοπεί στην καλύτερη εξυπηρέτηση των πελατών. Επίσης, αναδείχθηκαν ως σημαντικοί παράγοντες η στρατηγική καθοδήγηση από πλευράς ανώτατων διοικητικών στελεχών, καθώς και ένα αποτελεσματικό πλαίσιο εσωτερικού ελέγχου.

Πέραν αυτού, το 2023 η ΕΚΤ διενήργησε στοχευμένες αξιολογήσεις για θέματα ψηφιακού μετασχηματισμού σε 21 ΣΙ, λαμβάνοντας υπόψη και τα αποτελέσματα της παραπάνω έρευνας προκειμένου να κατανοήσει καλύτερα πώς ορίζουν οι τράπεζες τους στόχους της στρατηγικής τους για τον ψηφιακό μετασχηματισμό και πώς παρακολουθούν την υλοποίησή τους και να διασφαλίσει ότι τα πλαίσια που διέπουν τη διάθεση για ανάληψη κινδύνου και η διακυβέρνηση είναι κατάλληλα προς τον σκοπό τους. Τα αποτελέσµατα των εν λόγω αξιολογήσεων πρόκειται να δημοσιευθούν εντός του πρώτου εξαμήνου του 2024 και θα είναι καθοριστικής σημασίας, γιατί παρέχουν στις εποπτευόμενες οντότητες την οπτική των εποπτικών αρχών και τα επίπεδα αναφοράς που έχουν θέσει.

Όσον αφορά την επιχειρησιακή ανθεκτικότητα, ο αριθμός των κυβερνοσυμβάντων που κοινοποιήθηκαν στην ΕΚΤ αυξήθηκε σημαντικά το 2023 σε σχέση με το 2022. Η αύξηση αυτή αποδίδεται κυρίως σε επιθέσεις με τη μορφή άρνησης υπηρεσιών (distributed denial-of-service) κατά διαφόρων τραπεζών. Παράλληλα, σε τρίτους παρόχους υπηρεσιών αυξήθηκαν αισθητά και τα συμβάντα που σχετίζονταν με λυτρισμικό (ransomware), ένα είδος κυβερνοεπίθεσης με δυνητικά καταστροφικές επιπτώσεις. Επιπλέον, αυξήθηκαν οι κυβερνοεπιθέσεις στον χρηματοπιστωτικό τομέα από δράστες χρηματοδοτούμενους από κάποια κυβέρνηση. Ως εκ τούτου, το 2023 η ΕΚΤ διενήργησε μια σειρά εποπτικών δραστηριοτήτων, επιτόπιων και μη, με αντικείμενο τους κινδύνους πληροφοριακών συστημάτων και κυβερνοασφάλειας και δημοσίευσε τα κύρια αποτελέσματα και τις παρατηρήσεις της στο ενημερωτικό δελτίο εποπτείας (Supervision Newsletter) του Νοεμβρίου 2023.

Πέρα από την άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων σχετικά με την ανθεκτικότητα έναντι κυβερνοεπιθέσεων που προγραμματίζεται για το 2024, η ΕΚΤ διενήργησε μια εσωτερική άσκηση ετοιμότητας έναντι κυβερνοεπιθέσεων, προκειμένου να υποβάλει σε δοκιμασία τις εσωτερικές διαδικασίες επικοινωνίας, συντονισμού και κλιμάκωσης ενεργειών της ΕΚΤ και αρκετών εθνικών αρμόδιων αρχών (ΕΑΑ), για την περίπτωση κυβερνοεπίθεσης σε πολλές εποπτευόμενες οντότητες. Η άσκηση διενεργήθηκε εσωτερικά, χωρίς τη συμμετοχή ιδιωτικών φορέων.

Σε ό,τι αφορά την εξωτερική ανάθεση εργασιών, το 2023 επαναλήφθηκε η συλλογή δεδομένων από τα μητρώα συμφωνιών εξωτερικής ανάθεσης όλων των ΣΙ. Σε σύγκριση με την πρώτη υποβολή πληροφοριών το 2022, καταγράφεται αξιόλογη πρόοδος ως προς την ποιότητα των δεδομένων και τη συνέπεια των πληροφοριών που συλλέχθηκαν. Τα αποτελέσµατα της εν λόγω άσκησης επιβεβαιώνουν ότι το ζήτημα της εξωτερικής ανάθεσης εργασιών είναι κρίσιμης σημασίας για τα ΣΙ, ιδίως στον τομέα της τεχνολογίας πληροφορικής και επικοινωνιών. Η καθιερωμένη διαδικασία κοινοποίησης, με την οποία οι εποπτευόμενες οντότητες γνωστοποιούν στην εποπτική αρχή ότι προτίθενται να συνάψουν νέα συμφωνία εξωτερικής ανάθεσης, λειτούργησε επιβοηθητικά στην αξιολόγηση του κινδύνου εξωτερικής ανάθεσης. Επιπλέον, η ΕΚΤ ξεκίνησε στοχευμένη αξιολόγηση του κινδύνου εξωτερικής ανάθεσης εργασιών σε αρκετά ΣΙ, η οποία θα συνεχιστεί μέχρι το 2025. Κάθε χρόνο θα αξιολογείται το πλαίσιο διαχείρισης της εξωτερικής ανάθεσης εργασιών στα εν λόγω ιδρύματα, καθώς και ένα επιλεγμένο σύνολο συμφωνιών εξωτερικής ανάθεσης εργασιών. Η άσκηση θα παρέχει μια οριζόντια επισκόπηση των διαδικασιών που εφαρμόζουν τα ΣΙ για τη διαχείριση κινδύνων σε σχέση με τις συμφωνίες εξωτερικής ανάθεσης.

Επίσης, σε ευθυγράμμιση με τα διεθνή πρότυπα^[17], η επιχειρησιακή ανθεκτικότητα και ο ψηφιακός μετασχηματισμός αποτέλεσαν το αντικείμενο των εποπτικών δράσεων που πραγματοποίησαν κοινές ομάδες εργασίας με άλλες ευρωπαϊκές εποπτικές αρχές το 2023. Οι δράσεις αυτές αφορούσαν μεταξύ άλλων την εφαρμογή του Κανονισμού για τις αγορές κρυπτοστοιχείων και του πιλοτικού καθεστώτος για τις υποδομές της αγοράς που βασίζονται σε τεχνολογία κατανεμημένου καθολικού (DLT), συζητήσεις σχετικά με την πρόταση Κανονισμού για την Τεχνητή Νοημοσύνη και την εφαρμογή της Πράξης για την ψηφιακή Επιχειρησιακή Ανθεκτικότητα. Επίσης, η ΕΚΤ ενσωμάτωσε τις αρχές επιχειρησιακής ανθεκτικότητας της Επιτροπής της Βασιλείας για την Τραπεζική Εποπτεία στο πλαίσιο SREP.

1.2.3.2 Λειτουργία και ικανότητες στρατηγικής καθοδήγησης της διοίκησης

Προκειμένου να προαχθεί μια αξιόπιστη διαδικασία λήψης αποφάσεων και να περιοριστεί η υπερβολική ανάληψη κινδύνων, οι τράπεζες χρειάζεται να διαθέτουν αποτελεσματική διοίκηση, ισχυρό πλαίσιο διακυβέρνησης^[18] και εσωτερικού ελέγχου και αξιόπιστα δεδομένα. Η σπουδαιότητα της ύπαρξης ισχυρού πλαισίου που να διέπει αυτούς τους τομείς αναδείχθηκε και από τις πτωχεύσεις τραπεζών στις ΗΠΑ και την Ελβετία την άνοιξη του 2023. Γενεσιουργά αίτια αυτών των πτωχεύσεων ήταν οι αδυναμίες ως προς τη διακυβέρνηση και τη διαχείριση κινδύνων. Παρά κάποια πρόοδο που έχει επιτευχθεί τα τελευταία χρόνια, η ΕΚΤ συνεχίζει να διαπιστώνει πολυάριθμες διαρθρωτικές αδυναμίες στις λειτουργίες εσωτερικού ελέγχου, στον τρόπο λειτουργίας των οργάνων διοίκησης, καθώς και στην ικανότητα συγκεντρωτικής καταγραφής και αναφοράς κινδύνων.^[19]

Ως εκ τούτου, οι εποπτικές αρχές συνέχισαν να συνεργάζονται με τις εποπτευόμενες οντότητες προκειμένου να επιτευχθεί περαιτέρω πρόοδος στον εν λόγω τομέα. Από το 2022 η ΕΚΤ έχει διενεργήσει στοχευμένες αξιολογήσεις σε τράπεζες που εμφανίζουν αδυναμίες σε σχέση με τη σύνθεση και τη λειτουργία των διοικητικών τους οργάνων, επιτόπιες επιθεωρήσεις και στοχευμένες (επαν)αξιολογήσεις καταλληλότητας με βάση τους κινδύνους. H EKT έχει αναπτύξει περαιτέρω μια προσέγγιση ώστε οι αξιολογήσεις καταλληλότητας να λαμβάνουν υπόψη τη διαφορετικότητα και έχει βελτιώσει τις διαδικασίες της για τη συλλογή δεδομένων προκειμένου να ενισχύσει τη συγκριτική ανάλυση μεταξύ ιδρυμάτων με ομοειδή χαρακτηριστικά^[20], συνεχίζοντας τις στοχευμένες αξιολογήσεις και τις εποπτικές δράσεις σε όλη τη διάρκεια του 2024.

Πραγματοποιήθηκαν επίσης ενέργειες σε συνέχεια των ευρημάτων της SREP του 2023 με σκοπό την αντιμετώπιση των αδυναμιών που διαπιστώθηκαν (βλ. Ενότητα 1.3.1.5).

Οι αξιόπιστες ρυθμίσεις διακυβέρνησης είναι σημαντικές για όλες τις τράπεζες ανεξαρτήτως μεγέθους. Για τον λόγο αυτό, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ ανέλαβε ενέργειες σε συνέχεια των πορισμάτων του θεματικού ελέγχου 2021-2022 για τις ρυθμίσεις διακυβέρνησης των ΛΣΙ.^[21] Σ’ αυτό το πνεύμα, η ΕΚΤ και οι εθνικές εποπτικές αρχές συνεχίζουν να προωθούν την ευθυγράμμιση των ευρωπαϊκών εποπτικών προσδοκιών και προτύπων για την εσωτερική διακυβέρνηση.

Επίσης η ΕΚΤ, σε μια προσπάθεια αφενός να ενθαρρύνει τον διάλογο για τον ορισμό της αποτελεσματικής διακυβέρνησης και αφετέρου να γνωστοποιήσει την εποπτική της προσέγγιση και τις εποπτικές προσδοκίες της σε σχέση με αυτό το θέμα, τον Απρίλιο του 2023 συνδιοργάνωσε, από κοινού με το EUI Florence School of Banking, σεμινάριο απευθυνόμενο σε εκπροσώπους του τραπεζικού κλάδου^[22].

1.2.3.3 Συγκεντρωτική καταγραφή και αναφορά των κινδύνων

Η ΕΚΤ εντόπισε αρκετές αδυναμίες στη συγκεντρωτική καταγραφή και αναφορά των κινδύνων και τις έλαβε υπόψη ως ευπάθειες μείζονος σημασίας στον προγραμματισμό των εποπτικών προτεραιοτήτων της για τον κύκλο 2023-2025. Έτσι, αναπτύχθηκε μια ολοκληρωμένη, στοχευμένη εποπτική στρατηγική που καλύπτει τόσο τις επιτόπιες όσο και τις μη επιτόπιες δραστηριότητες, με στόχο να διασφαλίσει ότι οι τράπεζες διαθέτουν αποτελεσματικές διαδικασίες στρατηγικής καθοδήγησης και διαχείρισης κινδύνων που βασίζονται σε αξιόπιστα στοιχεία.

Όσον αφορά τις επιτόπιες δραστηριότητες, συνεχίστηκε η ειδική εκστρατεία επιτόπιων επιθεωρήσεων για τη συγκεντρωτική καταγραφή και αναφορά των κινδύνων, η οποία κάλυψε 23 ΣΙ στη διάρκεια του 2022 και του 2023. Η εκστρατεία αποκάλυψε αδυναμίες σε σχέση με τη συμμετοχή των οργάνων διοίκησης, ασάφειες και ατέλειες ως προς τον ορισμό του πεδίου εφαρμογής του πλαισίου διαχείρισης δεδομένων, καθώς και έλλειψη ανεξάρτητης επικύρωσης. Επιπλέον, οι αδυναμίες στην αρχιτεκτονική των δεδομένων και τις υποδομές πληροφορικής, η εκτεταμένη χρήση χειροκίνητων λύσεων και τα μακρά χρονοδιαγράμματα υποβολής πληροφοριών, καθώς και η έλλειψη ελέγχων ποιότητας των δεδομένων, αποτέλεσαν σημαντικές πηγές προβληματισμού.

Όσον αφορά τις μη επιτόπιες δραστηριότητες, βασικός άξονας ήταν το σχέδιο Οδηγού της ΕΚΤ σχετικά με την αποτελεσματική συγκεντρωτική καταγραφή και αναφορά κινδύνων, που περιλαμβάνει μια σειρά ελάχιστων απαιτήσεων για την αποτελεσματική συγκεντρωτική καταγραφή και αναφορά κινδύνων και έχει στόχο να βοηθήσει τις τράπεζες να ενισχύσουν τις ικανότητές τους σ’ αυτόν τον τομέα.^[23] Το σχέδιο Οδηγού δεν επιβάλλει νέες απαιτήσεις, αλλά ενσωματώνει σε ενιαίο κείμενο και αποσαφηνίζει σημαντικά ζητήματα που αποτελούν εποπτικές προτεραιότητες. Συνεπώς, είναι σημαντικό οι τράπεζες να θεωρήσουν την πρόσφατη δημοσίευση του Οδηγού όχι ως ευκαιρία για επανακαθορισμό των προθεσμιών εφαρμογής, αλλά ως περαιτέρω καθοδήγηση για να εντοπίσουν τις αδυναμίες και να επιτύχουν μετρήσιμη πρόοδο προς την αντιμετώπισή τους. Άλλες εποπτικές δραστηριότητες ήταν η πιλοτική δημοσίευση της Έκθεσης διαχείρισης σχετικά με τη διακυβέρνηση και την ποιότητα των δεδομένων^[24], η συμβολή στην έκθεση προόδου σχετικά με τη συμμόρφωση των παγκοσμίως συστημικώς σημαντικών τραπεζών (G-SIB) προς τις αρχές της Τραπεζικής Εποπτείας της Βασιλείας για την αποτελεσματική συγκεντρωτική καταγραφή και αναφορά κινδύνων, η περαιτέρω ενίσχυση της μέτρησης της ποιότητας των δεδομένων κατά την υποβολή στοιχείων για εποπτικούς σκοπούς και η αποτελεσματικότερη αξιοποίηση των εποπτικών εργαλείων για την κλιμάκωση του εποπτικού έργου σε περιπτώσεις σοβαρών, επίμονων αδυναμιών στη συγκεντρωτική καταγραφή και αναφορά κινδύνων, συμπεριλαμβανομένης της επιβολής ποσοτικών και ποιοτικών μέτρων.

1.2.4 Προτεραιότητα 3: Εντατικοποίηση της προσπάθειας να αντιμετωπιστεί η κλιματική αλλαγή

Μετά τη δημοσίευση του Οδηγού της ΕΚΤ όσον αφορά τους κλιματικούς και περιβαλλοντικούς κινδύνους το 2020, η ΕΚΤ υπογραμμίζει διαρκώς την ανάγκη για σωστή διαχείριση των εν λόγω κινδύνων από πλευράς τραπεζών. Μία από τις βασικές εποπτικές προτεραιότητες της ΕΚΤ για την περίοδο 2023-2025 είναι να διασφαλιστεί ότι οι τράπεζες έχουν ενσωματώσει επαρκώς τους εν λόγω κινδύνους στην επιχειρηματική στρατηγική τους και στα πλαίσια διακυβέρνησης και διαχείρισης κινδύνων τους, ώστε να τους μετριάζουν και να τους δημοσιοποιούν.

1.2.4.1 Ενέργειες σε συνέχεια ευρημάτων του θεματικού ελέγχου

Μετά τον θεματικό έλεγχο του 2022 για τους κλιματικούς και περιβαλλοντικούς κινδύνους, η ΕΚΤ έθεσε προθεσμίες με σκοπό την ομαλή μετάβαση των τραπεζών προς την πλήρη ευθυγράμμιση με τις προσδοκίες που περιγράφονται στον προαναφερθέντα Οδηγό της ΕΚΤ μέχρι το τέλος του 2024, γνωστοποίησε δε ότι η τήρηση των προθεσμιών θα παρακολουθείται προσεκτικά και, εάν χρειαστεί, θα ληφθούν μέτρα επιβολής συμμόρφωσης.

Η πρώτη προθεσμία έληξε τον Μάρτιο του 2023 και μέχρι τότε οι τράπεζες έπρεπε να έχουν θεσπίσει αξιόπιστη και ολοκληρωμένη αξιολόγηση της σημαντικότητας των κλιματικών και περιβαλλοντικών κινδύνων και του επιχειρηματικού περιβάλλοντος. Δεδομένου ότι ορισμένες τράπεζες δεν συμμορφώθηκαν εντός αυτής της προθεσμίας, το 2023 η ΕΚΤ εξέδωσε δεσμευτικές εποπτικές αποφάσεις για 23 εποπτευόμενες οντότητες, οι οποίες προβλέπουν περιοδικές χρηματικές ποινές στις 18 πιο σοβαρές περιπτώσεις, εφόσον οι εποπτευόμενες οντότητες δεν συμμορφωθούν με τις απαιτήσεις εντός των προθεσμιών που ορίζουν οι εν λόγω αποφάσεις. Πρόσθετες αποφάσεις, μερικές εκ των οποίων προβλέπουν περιοδικές χρηματικές ποινές, βρίσκονταν ακόμη σε στάδιο επεξεργασίας στο τέλος του 2023 (βλ. Ενότητα 2.3.1).

Η ΕΚΤ θα συνεχίσει να παρακολουθεί προσεκτικά την πρόοδο των τραπεζών το 2024 και το 2025 και, εφόσον κριθεί αναγκαίο, θα λάβει μέτρα επιβολής συμμόρφωσης.

1.2.4.2 Ανάλυση του σεναρίου κλιματικών κινδύνων “fit-for-55”

Τον Μάρτιο του 2023, στο πλαίσιο της “δέσμης μέτρων βιώσιμης χρηματοδότησης”, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέθεσε στις τρεις Ευρωπαϊκές Εποπτικές Αρχές^[25] να διενεργήσουν, μαζί με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Συστημικού Κινδύνου και την ΕΚΤ, μια έκτακτη ανάλυση του σεναρίου κλιματικών κινδύνων “fit-for-55”, με στόχο να αξιολογηθεί πώς θα επηρέαζαν τον χρηματοπιστωτικό τομέα οι συμφωνηθείσες πολιτικές μετάβασης. Η ΕΚΤ συμμετέχει στην ενότητα για τον τραπεζικό τομέα, η οποία περιλαμβάνει άσκηση συλλογής δεδομένων που ξεκίνησε την 1η Δεκεμβρίου 2023. Τα σχετικά υποδείγματα συλλογής δεδομένων καλύπτουν τον πιστωτικό κίνδυνο, τον κίνδυνο αγοράς, τον κίνδυνο ακινήτων και στοιχεία εισοδήματος, καθώς και δεδομένα που σχετίζονται με το κλίμα και αφορούν τον κίνδυνο μετάβασης και τον φυσικό κίνδυνο σε επίπεδο αντισυμβαλλομένου και σε επίπεδο επιμέρους τομέων. Η ΕΚΤ προτίθεται να γνωστοποιήσει εξατομικευμένα σχόλια, συμπεριλαμβανομένων των κυριότερων ευρημάτων, στις τράπεζες που συμμετείχαν στη συλλογή δεδομένων. Τα αποτελέσµατα από τη συνολική ανάλυση βάσει κλιματικών σεναρίων στην ενότητα για τον τραπεζικό τομέα πρόκειται να δημοσιευθούν στις αρχές του 2025. Η συλλογή δεδομένων θα επιτρέψει στις εποπτικές αρχές να παρακολουθήσουν την πρόοδο σε συμφωνία με την άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων για τους κλιματικούς κινδύνους που διενήργησε η ΕΚΤ και να αξιολογήσουν την ικανότητα των τραπεζών να συλλέγουν στοιχεία για τον κλιματικό κίνδυνο, καθώς και την ευθυγράμμισή τους προς τις ορθές πρακτικές που περιγράφονται στην έκθεση της ΕΚΤ σχετικά με τις ορθές πρακτικές στις ασκήσεις προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων για τους κλιματικούς κινδύνους.

1.3 Άμεση εποπτεία σημαντικών ιδρυμάτων

1.3.1 Εποπτεία μέσω αναφορών

Η ΕΚΤ επιδιώκει να εποπτεύει τα ΣΙ με τρόπο αναλογικό και με βάση τον κίνδυνο. Για τον σκοπό αυτό, κάθε χρόνο σχεδιάζει και διενεργεί διάφορες μη επιτόπιες εποπτικές δραστηριότητες, είτε οριζόντιες είτε σε επιμέρους ιδρύματα. Οι εν λόγω εποπτικές δραστηριότητες βασίζονται στις υπάρχουσες κανονιστικές απαιτήσεις, στο Εγχειρίδιο εποπτείας και στις εποπτικές προτεραιότητες και εντάσσονται στο πρόγραμμα εποπτικής εξέτασης (Supervisory Examination Programme – SEP) για κάθε ΣΙ. Σκοπός τους είναι να αντιμετωπίζουν κινδύνους που αφορούν συγκεκριμένα ιδρύματα, σύμφωνα πάντοτε με τις εποπτικές προτεραιότητες που έχει θέσει η ΕΚΤ.

1.3.1.1 Η αρχή της αναλογικότητας

Το πρόγραμμα εποπτικής εξέτασης (SEP) ακολουθεί την αρχή της αναλογικότητας, δηλ. η ένταση του εποπτικού έργου εξαρτάται από το μέγεθος, τη συστημική σημασία και την πολυπλοκότητα κάθε ΣΙ. Συνεπώς, οι Μικτές Εποπτικές Ομάδες (ΜΕΟ) που εποπτεύουν μεγαλύτερα ΣΙ με υψηλότερο βαθμό επικινδυνότητας προγραμματίζουν κατά μέσο όρο περισσότερες δραστηριότητες SEP (Διάγραμμα 3).

Διάγραμμα 3

Μέσος αριθμός προγραμματισμένων δραστηριοτήτων ανά σημαντικό ίδρυμα το 2023

Ο αριθμός των δραστηριοτήτων που πραγματοποιήθηκαν το 2023 ήταν οριακά μικρότερος από ό,τι είχε προγραμματιστεί στην αρχή του έτους (Διάγραμμα 4). Αυτό αποδίδεται κυρίως στην ακύρωση μικρού αριθμού δραστηριοτήτων που συνδέονται με διοικητικές απαιτήσεις στη διάρκεια του έτους, όπως είχε συμβεί και σε προηγούμενα έτη.

Διάγραμμα 4

Μέσος αριθμός δραστηριοτήτων ανά σημαντικό ίδρυμα το 2023

1.3.1.2 Προσέγγιση με βάση τον κίνδυνο

Το SEP ακολουθεί μια προσέγγιση με βάση τον κίνδυνο, με έμφαση στους σημαντικότερους συστημικούς και συγκεκριμένους ανά ίδρυμα κινδύνους για κάθε ΣΙ. Επί παραδείγματι, για τις τράπεζες με υψηλά επίπεδα ΜΕΔ, οι ΜΕΟ διενήργησαν (σχετικά) περισσότερες δραστηριότητες συνδεόμενες με τον πιστωτικό κίνδυνο από ό,τι για το μέσο ΣΙ (Διάγραμμα 5).

Διάγραμμα 5

Προγράμματα SEP το 2022 και το 2023: δραστηριότητες σχετικά με τον πιστωτικό κίνδυνο και τον κίνδυνο αγοράς ως ποσοστό του συνόλου

Πιστωτικός κίνδυνος

(ποσοστά %)

Κίνδυνος αγοράς

Το 2023 η ΕΚΤ θέσπισε νέο πλαίσιο ανοχής κινδύνων προκειμένου να δώσει μεγαλύτερη έμφαση στις στρατηγικές προτεραιότητες και τις βασικές ευπάθειες. Το νέο πλαίσιο συμβάλλει αποφασιστικά στην προώθηση μιας εποπτικής κουλτούρας που εστιάζει περισσότερο στους κινδύνους και η οποία επιτρέπει στις εποπτικές αρχές να προσαρμόζουν τις δραστηριότητές τους στις συνθήκες του εκάστοτε εποπτευόμενου ιδρύματος, αντί να εφαρμόζουν μια ενιαία προσέγγιση για όλες τις περιπτώσεις.

Το πλαίσιο ανοχής κινδύνων σχεδιάστηκε ώστε να διευκολύνει την ενσωμάτωση των εποπτικών προτεραιοτήτων στον στρατηγικό προγραμματισμό και στις καθημερινές εποπτικές δραστηριότητες. Για τον σκοπό αυτό, συνδυάζει έναν άξονα από επάνω προς τα κάτω, με την καθοδήγηση που παρέχει το Εποπτικό Συμβούλιο σχετικά με την ιεράρχηση των συστημικών κινδύνων και ευπαθειών, και έναν άξονα από κάτω προς τα επάνω, με αξιολογήσεις της σημασίας των κινδύνων για κάθε εποπτευόμενη οντότητα. Οι αξιολογήσεις από κάτω προς τα επάνω συμπληρώνουν αποτελεσματικά την καθοδήγηση από επάνω προς τα κάτω, καθώς ορισμένες εποπτευόμενες οντότητες παρουσιάζουν ιδιαιτερότητες, οι οποίες επηρεάζουν τα επίπεδα ανοχής κινδύνων που καθορίζονται για τα διάφορα είδη κινδύνου και κατ’ επέκταση τα σημεία όπου πρέπει να εστιάσει το εποπτικό έργο. Εντός των ορίων που θέτει το πλαίσιο ανοχής κινδύνων, οι εποπτικές αρχές έχουν την ευχέρεια να επιλέξουν τις πλέον κατάλληλες δράσεις, κάνοντας χρήση της ευελιξίας που ενσωματώνεται στο σύνολο των εποπτικών εργαλείων. Αυτό σημαίνει ότι, ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες του κάθε ιδρύματος, έχουν τη δυνατότητα να εντείνουν το εποπτικό έργο στους τομείς εκείνους που απαιτούν δραστικότερη παρέμβαση και να δώσουν χαμηλότερη προτεραιότητα σε τομείς όπου τα προβλήματα δεν είναι τόσο πιεστικά.

Αξιοποιώντας τη θετική εμπειρία που αποκτήθηκε στη διάρκεια του έτους, η ΕΚΤ σκοπεύει να ολοκληρώσει την εφαρμογή του πλαισίου ανοχής κινδύνων, ενσωματώνοντάς το σε όλες τις εποπτικές διαδικασίες της.^[26] Έτσι οι μικτές εποπτικές ομάδες (ΜΕΟ) θα μπορούν καλύτερα να επικεντρώνονται στα ζητήματα που είναι τα σημαντικότερα για τη συγκεκριμένη οντότητα που εποπτεύουν, ενώ ταυτόχρονα θα παρέχεται η αναγκαία ευελιξία για την αντιμετώπιση νέων και αναδυόμενων κινδύνων σε ένα μεταβαλλόμενο μακροχρηματοπιστωτικό περιβάλλον.

1.3.1.3 Διαδικασία εποπτικού προγραμματισμού

Η διαδικασία εποπτικού προγραμματισμού, η οποία αναμορφώθηκε το 2022, ακολουθεί συνεπή και ενοποιημένη προσέγγιση σύμφωνα με την οποία οι εποπτικές προτεραιότητες αποτελούν γνώμονα για τον προγραμματισμό των οριζόντιων δραστηριοτήτων, των επιτόπιων επιθεωρήσεων και των διερευνήσεων εσωτερικών υποδειγμάτων, μεταξύ άλλων καθηκόντων.

Προκειμένου να διασφαλίζεται η αποτελεσματική εποπτεία, οι διάφορες υπηρεσιακές μονάδες της ΕΚΤ συνεργάζονται στενά όταν προγραμματίζουν τις δραστηριότητές τους και λαμβάνουν δεόντως υπόψη τις εποπτικές προτεραιότητες, τους κινδύνους που αφορούν συγκεκριμένα ΣΙ και το πλαίσιο ανοχής κινδύνων. Ο προγραμματισμός περιλαμβάνει την επιλογή των δειγμάτων εποπτευόμενων οντοτήτων που θα συμμετάσχουν στις εν λόγω οριζόντιες δραστηριότητες και τις επιτόπιες επιθεωρήσεις. Όπως και τα προηγούμενα έτη, χρησιμοποιήθηκε μια προσέγγιση τύπου εκστρατείας για τις επιτόπιες επιθεωρήσεις (βλ. Ενότητα 1.3.3 σχετικά με την επιτόπια εποπτεία). Το αποτέλεσμα της εν λόγω διαδικασίας αντικατοπτρίζεται στο SEP που υλοποιεί κάθε ΜΕΟ για την αντίστοιχη εποπτευόμενη οντότητα. Δεδομένου ότι το SEP είναι σημαντικό μέρος της επικοινωνίας των ΜΕΟ με τα ΣΙ, κοινοποιείται στα ΣΙ και ένα απλοποιημένο SEP, το οποίο αποτελεί και το πρόγραμμα εργασιών για το επόμενο έτος.

Με βάση την αρχή της αναλογικότητας, οι μη επιτόπιες δραστηριότητες του προγράμματος SEP περιλαμβάνουν (α) σχετικές με τον κίνδυνο δραστηριότητες (π.χ. SREP), (β) άλλες δραστηριότητες που συνδέονται με οργανωτικές, διοικητικές ή νομικές απαιτήσεις (π.χ. ετήσια αξιολόγηση της σημαντικότητας) και (γ) πρόσθετες δραστηριότητες που προγραμματίζουν οι ΜΕΟ για την περαιτέρω προσαρμογή του προγράμματος SEP στις ιδιαιτερότητες του εποπτευόμενου ομίλου ή οντότητας (π.χ. αναλύσεις του επιχειρηματικού μοντέλου ή της δομής διακυβέρνησης μιας τράπεζας).

1.3.1.4 Επισκόπηση εποπτικών δραστηριοτήτων

Η ΕΚΤ διασφαλίζει ότι οι πόροι της επαρκούν για την κάλυψη των στρατηγικών και εποπτικών αναγκών της. Η διοίκηση λαμβάνει τακτικές αναφορές σχετικά με το πώς ενσωματώνονται οι εποπτικές προτεραιότητες της ΕΚΤ στον προγραμματισμό και κατά πόσον έχει πραγματοποιηθεί το σύνολο των δραστηριοτήτων και εργασιών σύμφωνα με το πρόγραμμα.

Το 2023 η ΕΚΤ πραγματοποίησε αξιολόγηση οργανωσιακής ετοιμότητας για να διαπιστώσει τη δυνατότητά της να προωθήσει έμπρακτα τις προτεινόμενες εποπτικές προτεραιότητες με τις δεξιότητες και τους πόρους που διαθέτει (βλ. Ενότητα 5.3.3).

Η παρακολούθηση των εποπτικών δραστηριοτήτων και η τακτική υποβολή σχετικών αναφορών έχουν κρίσιμη σημασία για τη στρατηγική καθοδήγηση των εποπτικών πρωτοβουλιών. Έτσι, τα ανώτερα διοικητικά στελέχη μπορούν να αξιολογούν τις εξελίξεις ως προς τις εποπτικές προτεραιότητες, καθώς και άλλες πρωτοβουλίες, και να ενημερώνονται συνεχώς για την πρόοδο των συναφών εποπτικών δραστηριοτήτων. Αυτή η αξιολόγηση χρησιμεύει ως βάση για την επικαιροποίηση των εποπτικών προτεραιοτήτων και προωθεί την αποτελεσματικότερη λήψη αποφάσεων από τα ανώτερα διοικητικά στελέχη.

1.3.1.5 Εποπτικά μέτρα

Τα εποπτικά μέτρα είναι ένα από τα κύρια αποτελέσματα των τακτικών επιτόπιων και μη δραστηριοτήτων. Περιγράφουν αναλυτικά τις ενέργειες στις οποίες πρέπει να προβούν οι εποπτευόμενες οντότητες για να διορθώσουν τις αδυναμίες τους. Οι ΜΕΟ έχουν την ευθύνη να παρακολουθούν την έγκαιρη και αποτελεσματική εφαρμογή των μέτρων αυτών. Το 2023 ο συνολικός αριθμός των καταγεγραμμένων μέτρων ήταν παρόμοιος με το 2022, με τη μεγαλύτερη συμβολή να προέρχεται κατά το 2023 από τις μη επιτόπιες εποπτικές δραστηριότητες (39%). Με βάση τα είδη κινδύνων, όπως και το 2022 ο μεγαλύτερος αριθμός νέων εποπτικών μέτρων (45%) αφορούσαν τον πιστωτικό κίνδυνο (Διάγραμμα 6).

Διάγραμμα 6

Εποπτικά μέτρα

α) Καταγεγραμμένα ανά έτος

(αριθμός μέτρων)

β) Ανά δραστηριότητα	γ) Ανά κατηγορία κινδύνου
(αριθμός μέτρων)	(αριθμός μέτρων)

1.3.1.6 Οριζόντια ανάλυση βάσει SREP

Η ΕΚΤ δημοσίευσε στις 19 Δεκεμβρίου 2023 τα αποτελέσματα της εποπτικής διαδικασίας εξέτασης και αξιολόγησης (SREP) του 2023, τα οποία περιλάμβαναν τις περαιτέρω εξελίξεις στις βαθμολογίες βάσει της SREP, στις κεφαλαιακές απαιτήσεις και κατευθύνσεις του Πυλώνα 2, καθώς και βαθύτερη ανάλυση επιλεγμένων πηγών κινδύνου. Με τη συγκατάθεση των αντίστοιχων ΣΙ, η ΕΚΤ κοινοποίησε απαιτήσεις βάσει του Πυλώνα 2 ανά τράπεζα, στις οποίες περιλαμβάνονται και απαιτήσεις για την αντιμετώπιση του κινδύνου υπερβολικής μόχλευσης που ισχύουν το 2024.

Η SREP 2023 έδειξε ότι συνολικά οι τράπεζες είναι ανθεκτικές, καθώς διατήρησαν ικανοποιητικούς δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας και ρευστότητας σε ένα περιβάλλον μακροοικονομικών προκλήσεων (βλ. Ενότητα 1.1.1).

Καθοδικοί κίνδυνοι εξακολουθούν να πηγάζουν από την ασθενέστερη οικονομική ανάπτυξη, τη συνεχιζόμενη εφαρμογή περιοριστικής νομισματικής πολιτικής, τις δυσμενείς συνθήκες προσφοράς πιστώσεων και την απόσυρση των μέτρων δημοσιονομικής στήριξης. Οι εντάσεις στο τραπεζικό σύστημα στις ΗΠΑ και την Ελβετία την άνοιξη του 2023 δεν επηρέασαν σημαντικά τις εποπτευόμενες οντότητες, ωστόσο επέστησαν την προσοχή στο ενδεχόμενο απότομης προσαρμογής των επιτοκίων που θα μπορούσε να προκαλέσει αστάθεια στην αγορά.

Το 2023 η ΕΚΤ παρατήρησε βελτιώσεις στον τραπεζικό τομέα. Ο συνολικός δείκτης αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων των εποπτευόμενων οντοτήτων, επωφελούμενος από τα ενισχυμένα έσοδα από τόκους, διαμορφώθηκε σε 10,0% το πρώτο εννεάμηνο του 2023. Η ποιότητα των στοιχείων ενεργητικού βελτιώθηκε, με τον δείκτη ΜΕΔ να υποχωρεί από 2,6% το 2021 σε 2,3% το γ΄ τρίμηνο του 2023.

Η συνολική βαθμολογία βάσει της SREP παρέμεινε σταθερή στο 2,6, ενώ για το 30% των εποπτευόμενων οντοτήτων οι βαθμολογίες μεταβλήθηκαν. Οι συνολικές κεφαλαιακές απαιτήσεις και κατευθύνσεις αυξήθηκαν ελαφρώς σε 15,5% των σταθμισμένων ως προς τον κίνδυνο στοιχείων ενεργητικού (15,1% το 2022), ενώ το διάμεσο επίπεδο των απαιτήσεων του Πυλώνα 2 διαμορφώθηκε σε 2,25% (2,15% το 2022). Οι τράπεζες πρέπει να συνεχίσουν να διαχειρίζονται τις διαρθρωτικές προκλήσεις που περιγράφονται στις εποπτικές προτεραιότητες για το 2024-2026 (βλ. Ενότητα 1.6).

1.3.1.7 Αξιολόγηση της SREP από εξωτερικούς εμπειρογνώμονες

Στις 17 Απριλίου 2023 η ΕΚΤ δημοσίευσε τα αποτελέσματα και τις συστάσεις της ομάδας εμπειρογνωμόνων για την ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία και συγκεκριμένα για την SREP.

Στην έκθεσή της η ομάδα αναγνωρίζει αξιόλογη πρόοδο όσον αφορά την ικανότητα της SREP να διασφαλίζει ότι τα ΣΙ διατηρούν επαρκή κεφάλαια, ωστόσο καλεί την ΕΚΤ να αναθεωρήσει τις βαθμολογίες κινδύνου, καθώς και τη διαδικασία προσδιορισμού των κεφαλαιακών απαιτήσεων του Πυλώνα 2. Δεδομένου ότι το κεφάλαιο από μόνο του δεν αρκεί για να αντιμετωπιστούν όλα τα είδη κινδύνου, η έκθεση προτείνει στην ΕΚΤ να αξιοποιήσει πλήρως την εργαλειοθήκη της, συμπεριλαμβανομένων των μέτρων ποσοτικού χαρακτήρα, προκειμένου να ενθαρρύνει τις τράπεζες να διαχειριστούν τα αδύναμα επιχειρηματικά μοντέλα και πρακτικές διακυβέρνησης.

Η έκθεση συμπληρώνει τα συμπεράσματα που αντλήθηκαν από την έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου για την περαιτέρω ενίσχυση της αποτελεσματικότητας και αποδοτικότητας της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ (βλ. Ενότητα 5.1.1).

H EKT άρχισε να εφαρμόζει μερικές από τις συστάσεις της ομάδας εμπειρογνωμόνων στη διάρκεια του κύκλου της SREP για το έτος 2023. Επί παραδείγματι, προκειμένου να ολοκληρωθεί η εφαρμογή του πλαισίου ανοχής κινδύνων της ΕΚΤ στο σύνολο των εποπτικών διαδικασιών, η ΕΚΤ καθιέρωσε μια νέα πολυετή αξιολόγηση της SREP. Αυτή η διαδικασία παρέχει στις εποπτικές αρχές τη δυνατότητα να προσαρμόζουν κατάλληλα την ένταση και τη συχνότητα των αναλύσεών τους, ανάλογα με τις ευπάθειες των επιμέρους τραπεζών και τις ευρύτερες εποπτικές προτεραιότητες. Επίσης, η ΕΚΤ συνεχίζει την προσπάθεια για να βελτιώσει την εποπτεία με βάση τον κίνδυνο και να ενισχύσει την επιρροή της εποπτικής κρίσης. Ως εκ τούτου, πρωτοβουλίες όπως η πολυετής αξιολόγηση και το πλαίσιο ανοχής κινδύνου θα εξειδικευθούν περαιτέρω, ώστε να καλλιεργηθεί μια σαφώς προσδιορισμένη εποπτική κουλτούρα.

Επίσης, το 2023 η ΕΚΤ βελτίωσε την επικοινωνία της σε σχέση με τη δημοσιοποίηση της μεθοδολογίας SREP για τις απαιτήσεις του Πυλώνα 2, παρέχοντας περισσότερες πληροφορίες για τις μεθοδολογίες αξιολόγησης του δείκτη μόχλευσης, της εσωτερικής διακυβέρνησης και της διαχείρισης κινδύνων, του επιχειρηματικού μοντέλου, καθώς και του πιστωτικού κινδύνου και του κινδύνου αγοράς.

1.3.2 Εποπτεία οντοτήτων με θυγατρικές στη Ρωσία

Από την έναρξη της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022 η ΕΚΤ παρακολουθεί προσεκτικά την κατάσταση και βρίσκεται σε διάλογο με τις λίγες εποπτευόμενες οντότητες που έχουν θυγατρικές στη Ρωσία. Ενώ οι περισσότερες από αυτές διατηρούν τις θυγατρικές τους στη Ρωσία, συνέχισαν να περιορίζουν τις δραστηριότητές τους στη ρωσική αγορά. Συνολικά, τα ΣΙ μείωσαν τα ανοίγματά τους στη Ρωσία κατά 21,4% από το τέλος του 2022 έως το γ΄ τρίμηνο του 2023^[27], συρρικνώνοντας σταδιακά τα επίπεδα έκθεσής τους από την έναρξη του πολέμου. Επίσης, οι περισσότερες τράπεζες αποφάσισαν να μη δέχονται νέες εργασίες στη Ρωσία, όπου αυτές επιτρέπονται από τον νόμο, και ήδη διερευνούν στρατηγικές εξόδου, όπως την πώληση των δραστηριοτήτων τους ή τη σταδιακή παύση των εργασιών τους στη ρωσική αγορά. Όπως εξηγείται και στην από 27.6.2023 επιστολή προς τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου de Lange και Juknevičienė σχετικά με τραπεζικές δραστηριότητες στη Ρωσία, η ΕΚΤ ζήτησε από αυτές τις τράπεζες να υλοποιήσουν ταχύτερα τις στρατηγικές περιορισμού δραστηριοτήτων και εξόδου, δημιουργώντας σαφείς οδικούς χάρτες και υποβάλλοντας τακτικές αναφορές προόδου προς τα διοικητικά τους όργανα και την ΕΚΤ, καθώς και παρέχοντας εξηγήσεις για τυχόν καθυστερήσεις ή/και εμπόδια στην υλοποίηση. Όπου κρίθηκε σκόπιμο, η ΕΚΤ έλαβε συγκεκριμένα μέτρα για να αντιμετωπίσει την ιδιαίτερη κατάσταση ανά επιμέρους σημαντικό ίδρυμα.

1.3.3 Επιτόπια εποπτεία

Το 2023 ξεκίνησαν 178 επιτόπιες επιθεωρήσεις (OSI) και 83 διερευνήσεις εσωτερικών υποδειγμάτων (IMI) για τα ΣΙ. Όπως και το προηγούμενο έτος, το 2023 οι περισσότερες OSI και IMI πραγματοποιήθηκαν με υβριδική μορφή (με φυσική παρουσία και εργασία εξ αποστάσεως). Επίσης, η ΕΚΤ συνέχισε τις εργασίες της για την εφαρμογή του πλαισίου ανοχής κινδύνων^[28].

Η εφαρμογή του πλαισίου ανοχής κινδύνων αύξησε την αποδοτικότητα μέσω της βελτιστοποίησης της κατανομής των πόρων, ανάλογα με την εμβέλεια, το μέγεθος και την πολυπλοκότητα του επιθεωρούμενου ιδρύματος. Επίσης ενίσχυσε την προσέγγιση με βάση τον κίνδυνο, καθώς και τον συνδυασμό αποστολών και, όπου είναι εφικτό, την εξέταση τυφλών σημείων και προτεραιοτήτων από επάνω προς τα κάτω, βελτιώνοντας παράλληλα την ενοποίηση των μη επιτόπιων, οριζόντιων και επιτόπιων δραστηριοτήτων. Ο εξορθολογισμός αυτός επέτρεψε την αύξηση του αριθμού των OSI τα τρία τελευταία έτη. Αντίθετα, ο αριθμός των προγραμματιζόμενων IMI μειώθηκε τα δύο τελευταία έτη (Διάγραμμα 7) λόγω της έλλειψης πόρων, σε συνδυασμό με τον αυξημένο αριθμό εκτεταμένων IMI κατόπιν αιτημάτων των τραπεζών για σημαντικές τροποποιήσεις υποδειγμάτων μετά τις πιο πρόσφατες εποπτικές απαιτήσεις.

Η προσέγγιση τύπου εκστρατείας για τις OSI που χρησιμοποιήθηκε τα προηγούμενα έτη συνέχισε να εφαρμόζεται για ποικίλες κατηγορίες κινδύνου, μετατρέποντας έτσι τις εποπτικές προτεραιότητες σε στρατηγικές πρωτοβουλίες και συμπληρώνοντας άλλες OSI που αφορούν συγκεκριμένα ιδρύματα. Οι εν λόγω εκστρατείες επικεντρώθηκαν (α) στον πιστωτικό κίνδυνο, (β) στον κίνδυνο επιτοκίων και διαφοράς αποδόσεων στο τραπεζικό χαρτοφυλάκιο (IRRBB/CSRBB), (γ) στη συγκεντρωτική καταγραφή και αναφορά κινδύνων, (δ) στις εσωτερικές διαδικασίες αξιολόγησης της κεφαλαιακής επάρκειας (ICAAP) και (ε) στο επιχειρηματικό μοντέλο και την κερδοφορία. Πραγματοποιήθηκαν επίσης ειδικές OSI σε σχέση με εποπτικές προτεραιότητες για θέματα όπως ο ψηφιακός μετασχηματισμός, τα πληροφοριακά συστήματα και η κυβερνοασφάλεια, καθώς και η λειτουργία και η αποτελεσματικότητα των οργάνων διοίκησης. Οι κλιματικοί και περιβαλλοντικοί κίνδυνοι αξιολογήθηκαν με OSI σε συγκεκριμένα ιδρύματα ή για συγκεκριμένους κινδύνους.

Οι IMI που διενεργήθηκαν το 2023 κάλυπταν τομείς όπως η εφαρμογή των πιο πρόσφατων προτύπων και κατευθύνσεων της EBA, η ριζική αναθεώρηση του χαρτοφυλακίου συναλλαγών και η παρακολούθηση σε συνέχεια της στοχευμένης αξιολόγησης εσωτερικών υποδειγμάτων.

Διάγραμμα 7

Επιτόπιες επιθεωρήσεις και διερευνήσεις εσωτερικών υποδειγμάτων που ξεκίνησαν το 2021, το 2022 και το 2023

(αριθμός διερευνήσεων)

1.3.3.1 Κυριότερα ευρήματα των επιτόπιων επιθεωρήσεων

Ως προς τον πιστωτικό κίνδυνο, σοβαρές αδυναμίες διαπιστώθηκαν στον εντοπισμό περιπτώσεων υποβάθμισης της πιστωτικής ποιότητας, συμπεριλαμβανομένης της αξιολόγησης και αναγνώρισης σημαντικών αυξήσεων του πιστωτικού κινδύνου, στην ταξινόμηση ανοιγμάτων σταδίου 2 και αβέβαιης είσπραξης (unlikely to pay), καθώς και στην κατηγοριοποίηση ανοιγμάτων υπό ρύθμιση (foreborne exposures) και των σχετικών διαδικασιών ρύθμισης. Διαπιστώθηκαν επίσης σοβαρά ζητήματα σε σχέση με τις διαδικασίες παρακολούθησης των κινδύνων, ειδικότερα ανεπάρκειες στο σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης και στον ρόλο της μονάδας διαχείρισης κινδύνων και την ικανότητά της να παρακολουθεί κατάλληλα και να ελέγχει τον πιστωτικό κίνδυνο. Επιπλέον, παρατηρήθηκαν αδυναμίες αναφορικά με τις αναμενόμενες ζημίες από πιστοδοτήσεις, μεταξύ άλλων σε σχέση με τον υπολογισμό και τη βαθμονόμηση παραμέτρων όπως η ζημία σε περίπτωση αθέτησης (loss given default), η πιθανότητα αθέτησης υποχρεώσεων και ο ρυθμός αποκατάστασης της τακτικής εξυπηρέτησης δανείων (cure rate), καθώς και ως προς τη διαδικασία σχηματισμού προβλέψεων για ανοίγματα σταδίου 2 και 3, τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο.

Ως προς τον κίνδυνο αγοράς, οι κυριότερες αδυναμίες αφορούσαν τη διακυβέρνηση, τη μέτρηση της εύλογης αξίας και πρόσθετες προσαρμογές της αξίας και ήταν ιδιαίτερα εμφανείς όσον αφορά την ανεπαρκή αξιοπιστία των πηγών δεδομένων της αγοράς ή το εύρος κάλυψης της ανεξάρτητης επαλήθευσης τιμών, ανεπαρκείς μεθοδολογίες για την ιεράρχηση της εύλογης αξίας και τις πρόσθετες προσαρμογές αξίας ή τον πλημμελή υπολογισμό του αναβαλλόμενου κέρδους της πρώτης ημέρας (day-one profit deferral). Σοβαρές αδυναμίες διαπιστώθηκαν επίσης αναφορικά με τον πιστωτικό κίνδυνο αντισυμβαλλομένου, ειδικότερα σε σχέση με τα πλαίσια προσομοιώσεων ακραίων καταστάσεων, τον εντοπισμό κινδύνων, τον καθορισμό ορίων και τη διαχείριση ασφαλειών.

Ως προς τον κίνδυνο ρευστότητας, τα σοβαρά ευρήματα αφορούσαν αδυναμίες στην επιμέτρηση και παρακολούθηση των κινδύνων, μεταξύ άλλων σε σχέση με τις μεθοδολογίες ποσοτικοποίησης, την ακρίβεια και την πληρότητα των δεδομένων και τον σχεδιασμό σεναρίων προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων. Άλλα σοβαρά ευρήματα αφορούσαν την υποβολή στοιχείων για εποπτικούς σκοπούς και τον υπολογισμό του δείκτη κάλυψης ρευστότητας και του δείκτη καθαρής σταθερής χρηματοδότησης.

Ως προς τον κίνδυνο επιτοκίου στο τραπεζικό χαρτοφυλάκιο (IRRBB), τα κρίσιμα ευρήματα στη συντριπτική τους πλειοψηφία αφορούσαν αδυναμίες στη μέτρηση και παρακολούθηση του IRRBB, ειδικότερα ανεπάρκειες στις μεθόδους ποσοτικοποίησης και στην αξιοπιστία καίριων παραδοχών που ενσωματώνονται στα υποδείγματα, στην επικαιροποίηση των δεδομένων και στο πλαίσιο διαχείρισης του κινδύνου υποδείγματος. Άλλα σοβαρά ευρήματα ανέδειξαν ανεπαρκή τυποποίηση προφίλ και της στρατηγικής διαχείρισης του IRRBB, καθώς και περιορισμένη συμμετοχή της μονάδας διαχείρισης κινδύνων στον καθορισμό και την παρακολούθηση των διαδικασιών διαχείρισης κινδύνου IRRBB.

Ως προς το επιχειρηματικό μοντέλο και την κερδοφορία, τα σοβαρότερα ευρήματα αφορούσαν τον στρατηγικό προγραμματισμό, την παρακολούθηση της εφαρμογής της στρατηγικής, τα πλαίσια κατανομής εσόδων και εξόδων, καθώς και τις χρηματοοικονομικές προβολές, όπου η ανεπαρκής αιτιολόγηση και επικαιροποίηση των υποκείμενων παραδοχών αποτελεί πηγή ανησυχίας.^[29]

Οι αρχικές επιτόπιες επιθεωρήσεις για την αξιολόγηση του ψηφιακού μετασχηματισμού^[30] των τραπεζών ανέδειξαν προκλήσεις όσον αφορά την παρακολούθηση και την καθοδήγηση έργων και τη διαχείριση αλλαγών. Επίσης, η ανεπαρκής ευθυγράμμιση της στρατηγικής πληροφοριακών συστημάτων με τη γενικότερη επιχειρηματική στρατηγική κρίθηκε ότι θέτει ζητήματα διακυβέρνησης.

Ως προς τον κλιματικό κίνδυνο, ο οποίος αποτελεί παράγοντα ενίσχυσης άλλων κατηγοριών κινδύνου που αφορούν π.χ. τα επιχειρηματικά μοντέλα, τον πιστωτικό κίνδυνο, την εσωτερική διακυβέρνηση και τον λειτουργικό κίνδυνο, οι αρχικές εξειδικευμένες OSI για τον κλιματικό κίνδυνο διαπίστωσαν περαιτέρω αδυναμίες όσον αφορά την ενσωμάτωση των κλιματικών κινδύνων στη διαχείριση του πιστωτικού κινδύνου και τη διακυβέρνηση κλιματικών και περιβαλλοντικών δεδομένων, στους ελέγχους ποιότητας και στις στρατηγικές διαχείρισης δεδομένων. Σε παρόμοια συμπεράσματα κατέληξε και η οριζόντια επισκόπηση για εποπτικούς σκοπούς, η οποία τελικά οδήγησε σε υποχρεωτικά σχέδια μετάβασης για όλα τα ΣΙ.

Ως προς την εσωτερική διακυβέρνηση, τα πιο κρίσιμα ευρήματα αφορούσαν (α) την ανεξαρτησία, το πεδίο δράσης και τους πόρους όλων των λειτουργιών εσωτερικού ελέγχου, (β) την έλλειψη ολοκληρωμένου πλαισίου, ανεπάρκειες στην αρχιτεκτονική των δεδομένων και την πληροφοριακή υποδομή και αδυναμίες στη διαχείριση ποιότητας δεδομένων σε σχέση με τη συγκεντρωτική καταγραφή και αναφορά κινδύνων και (γ) τις ικανότητες στρατηγικής καθοδήγησης του διοικητικού οργάνου, συμπεριλαμβανομένης της ανεπαρκούς αλληλεπίδρασης μεταξύ των μελών του διοικητικού οργάνου, την αδύναμη κουλτούρα κινδύνου σε επίπεδο οργανισμού, την ελλιπή επίβλεψη της εφαρμογής της επιχειρηματικής στρατηγικής και της στρατηγικής κινδύνων των τραπεζών. Τα ευρήματα αυτά επιβεβαιώνουν επίσης ότι η διακυβέρνηση παραμένει ζήτημα υψηλής προτεραιότητας από πλευράς εποπτείας.

Ως προς την εσωτερική διαδικασία αξιολόγησης της κεφαλαιακής επάρκειας (ICAAP), τα σοβαρότερα ευρήματα αφορούσαν (α) αδύναμες εσωτερικές μεθοδολογίες ποσοτικοποίησης για τον πιστωτικό κίνδυνο, τον κίνδυνο αγοράς ή τον κίνδυνο επιτοκίου, (β) ανεπαρκείς μεθοδολογίες για τον εντοπισμό ουσιωδών κινδύνων στο πλαίσιο της διαδικασίας εντοπισμού κινδύνων, με ανακόλουθη συνολική αρχιτεκτονική ICAAP και (γ) ασυμφωνίες μεταξύ των εννοιών της “επάρκειας εσωτερικού κεφαλαίου” και της “επάρκειας οικονομικού κεφαλαίου”.

Ως προς τα εποπτικά κεφάλαια (Πυλώνας 1), τα κύρια ευρήματα αφορούσαν: (α) ανεπαρκές πλαίσιο ελέγχου για τη διαδικασία υπολογισμού των κεφαλαιακών απαιτήσεων και των ιδίων κεφαλαίων και (β) λανθασμένη κατάταξη των ανοιγμάτων σε κατηγορίες ή ανεπάρκειες στην απόδοση συντελεστών στάθμισης στα ανοίγματα με βάση τον κίνδυνο.

Ως προς τη διαχείριση πληροφοριακών συστημάτων και κυβερνοασφάλειας, οι κίνδυνοι αυτοί αντιστοιχούσαν στο ήμισυ περίπου των σοβαρότερων ευρημάτων στη συνολική κατηγορία του κινδύνου πληροφοριακών συστημάτων. Ενώ προηγουμένως τα ευρήματα σχετίζονταν με την αποτροπή κυβερνοεπιθέσεων, τον εντοπισμό κινδύνου κυβερνοασφάλειας και την προστασία των ενσώματων και άυλων στοιχείων ενεργητικού που συνδέονται με τα πληροφοριακά συστήματα, το 2023 η ΕΚΤ διαπίστωσε ανοδική τάση στα ευρήματα που αφορούν τις ικανότητες αντίδρασης και ανάκαμψης σε περίπτωση συμβάντων κυβερνοασφάλειας.^[31]

Από τα υπόλοιπα σοβαρά ευρήματα στον τομέα των πληροφοριακών συστημάτων, σημαντικός αριθμός (περίπου 16%) αφορούσε τις ρυθμίσεις εξωτερικής ανάθεσης υπηρεσιών πληροφορικής των τραπεζών σε τρίτους. Ως εκ τούτου, πέρα από την αξιολόγηση αυτού του κινδύνου στη διάρκεια των τακτικών OSI για τον κίνδυνο πληροφοριακών συστημάτων στα ΣΙ, το 2023 η ΕΚΤ πραγματοποίησε μια ειδική OSI σε έναν μεγάλο πάροχο υπηρεσιών υπολογιστικού νέφους.

1.3.3.2 Κυριότερα ευρήματα των διερευνήσεων εσωτερικών υποδειγμάτων

Το 2023 η πλειονότητα των IMI πραγματοποιήθηκε μετά από αιτήματα των τραπεζών – δηλαδή όχι με πρωτοβουλία της ΕΚΤ – προκειμένου να αξιολογηθούν τροποποιήσεις^[32], επεκτάσεις και εγκρίσεις υποδειγμάτων. Επίσης η ΕΚΤ έλαβε και εξέτασε πολυάριθμα αιτήματα από τράπεζες που επιθυμούσαν να επιστρέψουν σε λιγότερο προηγμένες μεθόδους, συνήθως στο πλαίσιο ευρύτερων πρωτοβουλιών για την απλοποίηση των εσωτερικών υποδειγμάτων στο σύνολο του τραπεζικού συστήματος.

Τα εσωτερικά υποδείγματα των τραπεζών γενικώς βελτιώθηκαν μετά από τις 200 διερευνήσεις υποδειγμάτων που διενεργήθηκαν στο πλαίσιο της στοχευμένης αξιολόγησης των εσωτερικών υποδειγμάτων (TRIM) την περίοδο 2017-2021. Οι μέθοδοι κατασκευής των υποδειγμάτων ήδη πληρούν (ή προσαρμόζονται ώστε να πληρούν) τις προδιαγραφές που ορίζει το νέο κανονιστικό πλαίσιο της EBA. Εντούτοις, οι διερευνήσεις ανέδειξαν μια σειρά από αδυναμίες, ορισμένες εξ αυτών σοβαρές, ένδειξη ότι τα ιδρύματα δεν είναι έτοιμα να εφαρμόσουν τις απαιτούμενες αλλαγές στα υποδείγματά τους. Οι λειτουργίες εσωτερικού ελέγχου των τραπεζών θα πρέπει εν προκειμένω να αναλάβουν πιο ενεργό και ανεξάρτητο ρόλο.

Περίπου 1/3 των ευρημάτων των IMI ήταν υψηλής σοβαρότητας. Ανεξάρτητα από το είδος του διερευνώμενου κινδύνου, οι κατηγορίες “περιγραφή υποδείγματος”, “διαδικασίες” και “επικύρωση υποδείγματος” κατέγραψαν τον μεγαλύτερο αριθμό ευρημάτων. Εάν εξεταστούν αποκλειστικά οι διαδικαστικές πτυχές που σχετίζονται με τα υποδείγματα βάσει εσωτερικών διαβαθμίσεων (internal ratings‑based – IRB), περίπου 1/3 των ευρημάτων χαρακτηρίζονται ως πολύ σοβαρά και εξ αυτών σχεδόν τα μισά αφορούσαν αδυναμίες στις υποδομές πληροφορικής και στον ορισμό της αθέτησης. Όσον αφορά το πλαίσιο υποδειγματοποίησης για την εκτίμηση της πιθανότητας αθέτησης υποχρεώσεων και της ζημίας σε περίπτωση αθέτησης, περίπου 1/3 των ευρημάτων χαρακτηρίζονται ως πολύ σοβαρά και σχετίζονται κυρίως με την ποσοτικοποίηση κινδύνων και τη δομή του συστήματος διαβάθμισης.^[33] Για τους τομείς όπου διαπιστώθηκαν πολλά σοβαρά ευρήματα, η ΕΚΤ παρείχε πρόσθετες διευκρινίσεις με τον αναθεωρημένο Οδηγό για τα εσωτερικά υποδείγματα.

Κατά την επισκοπούμενη περίοδο οι διερευνήσεις εσωτερικών υποδειγμάτων σε σχέση με τον κίνδυνο αγοράς ήταν πολύ λίγες, λόγω της επικείμενης ριζικής αναθεώρησης των κεφαλαιακών απαιτήσεων για το χαρτοφυλάκιο συναλλαγών. Τα ευρήματά τους σχετίζονταν ως επί το πλείστον με την επικύρωση υποδειγμάτων, την προσαρμογή των αποτιμήσεων (x-value) και την υποδειγματοποίηση των πρόσθετων κεφαλαιακών απαιτήσεων. Πολύ περιορισμένες σε αριθμό ήταν επίσης οι IMI για τον πιστωτικό κίνδυνο αντισυμβαλλομένου, γι’ αυτό και δεν έγινε ομαδοποίηση των ευρημάτων.

1.4 Επίβλεψη και έμμεση εποπτεία των λιγότερο σημαντικών ιδρυμάτων από την ΕΚΤ

1.4.1 Διάρθρωση του τομέα των λιγότερο σημαντικών ιδρυμάτων

Ο τομέας των ΛΣΙ παραμένει μάλλον κατακερματισμένος. Το 83% του συνόλου των ευρωπαϊκών ΛΣΙ βρίσκεται στη Γερμανία, την Αυστρία και την Ιταλία. Ως εκ τούτου, οι ίδιες αυτές χώρες πρωτοστάτησαν και στην ενοποίηση του τομέα των ΛΣΙ. Ο αριθμός των ΛΣΙ μειώθηκε περαιτέρω σε 1.956 οντότητες το γ΄ τρίμηνο του 2023, από 2.014 στο τέλος του 2022. Η πλειονότητα των εν λόγω διαρθρωτικών αλλαγών σχετίζεται με τις συγχωνεύσεις 53 οντοτήτων, ενώ τέσσερις άδειες λειτουργίας τραπεζών ανακλήθηκαν. Παράλληλα χορηγήθηκαν έξι νέες άδειες, οι οποίες ως επί το πλείστον αφορούσαν επιχειρήσεις FinTech.

Ενώ ο τομέας των ΛΣΙ περιλαμβάνει ποικίλα και ενίοτε πολύ εξειδικευμένα επιχειρηματικά μοντέλα, τη βασική συνιστώσα αποτελούν τα ιδρύματα λιανικής τραπεζικής. Συχνά πρόκειται για περιφερειακές αποταμιευτικές ή/και συνεταιριστικές τράπεζες, οι περισσότερες από τις οποίες είναι μέλη θεσμικών συστημάτων προστασίας με έδρα κυρίως στη Γερμανία και την Αυστρία. Γενικά, οι δραστηριότητες των ΛΣΙ παραμένουν πιο συγκεντρωμένες γεωγραφικά από ό,τι εκείνες των ΣΙ.

Παρά τη μείωση συνολικά του αριθμού των ΛΣΙ, ο εν λόγω τομέας εξακολουθεί να αντιπροσωπεύει σημαντικό ποσοστό του ευρωπαϊκού τραπεζικού τομέα, κατέχοντας μερίδιο γύρω στο 15,4% του συνολικού ενεργητικού του τραπεζικού τομέα, αν δεν συμπεριληφθούν οι υποδομές των χρηματοπιστωτικών αγορών. Το μερίδιο των ΛΣΙ στο συνολικό ενεργητικό του τραπεζικού τομέα κάθε χώρας παρουσιάζει σημαντικές αποκλίσεις, ένδειξη διαρθρωτικών διαφορών μεταξύ των κρατών-μελών. Ενώ στο Λουξεμβούργο, τη Γερμανία, τη Μάλτα και την Αυστρία τα ΛΣΙ αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το 1/3 του συνολικού ενεργητικού του εγχώριου τραπεζικού τομέα, στις περισσότερες άλλες χώρες ο τομέας των ΛΣΙ είναι σχετικά μικρός, π.χ. στη Γαλλία, την Ελλάδα και το Βέλγιο το μερίδιό του είναι μόλις 2,4%, 4,1% και 5,5% αντίστοιχα.

Διάγραμμα 8

Ταξινόμηση των λιγότερο σημαντικών ιδρυμάτων κατά επιχειρηματικό μοντέλο

(ποσοστά %)

1.4.1.1 Επιλεγμένες δραστηριότητες επίβλεψης

Λόγω των γεωπολιτικών εξελίξεων, οι χρηματοπιστωτικές αγορές παρουσίασαν σημαντική μεταβλητότητα το 2023. Επιπλέον, η ραγδαία άνοδος των επιτοκίων επηρέασε τα υφιστάμενα τοκοφόρα στοιχεία ενεργητικού και παθητικού. Η αυξημένη απροθυμία των επενδυτών για ανάληψη κινδύνου ώθησε τις αρχές τραπεζικής εποπτείας να θέσουν τους κινδύνους ρευστότητας και χρηματοδότησης ως κορυφαία προτεραιότητά τους. Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ και οι εθνικές αρμόδιες αρχές εστίασαν σε αυξανόμενο βαθμό στον κίνδυνο επιτοκίου, καθώς και στην καταλληλότητα και τη βιωσιμότητα της χρηματοδότησης των ΛΣΙ.

Παρά τη συνεχιζόμενη μείωση του δείκτη ΜΕΔ το 2023, ο πιστωτικός κίνδυνος παραμένει μείζονος σημασίας για την εποπτεία των ΛΣΙ. Πέραν των πολυάριθμων ασκήσεων συγκριτικής αξιολόγησης έναντι των βέλτιστων πρακτικών με βάση ποσοτικούς δείκτες (benchmarking exercises), η ΕΚΤ διενήργησε και επισκόπηση των πρακτικών αξιολόγησης του πιστωτικού κινδύνου εντός της ευρωπαϊκής τραπεζικής εποπτείας, αλλά και επικαιροποίησε την εναρμονισμένη μεθοδολογία SREP για τον πιστωτικό κίνδυνο στα ΛΣΙ.

Παράλληλα, οι εποπτικές αρχές ενίσχυσαν τα πλαίσια συνεργασίας τους για τη διαχείριση κρίσεων (βλ. Ενότητα 3.3).

1.4.2 Οριζόντιες ενέργειες για τις προσομοιώσεις ακραίων καταστάσεων στα λιγότερο σημαντικά ιδρύματα

Με βάση την επισκόπηση του 2022 σχετικά με τις εθνικές πρακτικές διενέργειας εποπτικών ασκήσεων προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων για τα ΛΣΙ, η ΕΚΤ και οι εθνικές αρμόδιες αρχές καταβάλλουν προσπάθειες συλλογής και ανταλλαγής πληροφοριών αναφορικά με τις συναφείς πρακτικές που εφαρμόζονται για τα ΛΣΙ, συμπεριλαμβανομένων των μεθοδολογιών και των εργαλείων. Στόχος αυτού του εν εξελίξει έργου είναι να προωθήσει καλές πρακτικές και συνέργειες και, όπου ενδείκνυται, να αξιοποιήσει τις προσεγγίσεις για τη διενέργεια των εποπτικών ασκήσεων προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων που χρησιμοποιούνται για τα ΣΙ.

1.5 Μακροπροληπτικές αρμοδιότητες της ΕΚΤ

Η ΕΚΤ εξακολούθησε να συνεργάζεται στενά με τις εθνικές αρχές το 2023, σύμφωνα με τα μακροπροληπτικά καθήκοντα που της έχουν ανατεθεί βάσει του άρθρου 5 του Κανονισμού ΕΕΜ^[34]. Σ’ αυτό το πλαίσιο, όπως και τα προηγούμενα χρόνια, η ΕΚΤ έλαβε και αξιολόγησε κοινοποιήσεις για μέτρα μακροπροληπτικής πολιτικής από τις αντίστοιχες εθνικές αρχές. Οι κοινοποιήσεις αφορούσαν αποφάσεις για τον καθορισμό αντικυκλικού κεφαλαιακού αποθέματος ασφαλείας, αποφάσεις σχετικά με τον προσδιορισμό των παγκοσμίως συστημικά σημαντικών ιδρυμάτων (G-SII) ή των λοιπών συστημικά σημαντικών ιδρυμάτων (O-SII) και τον χειρισμό τους από την άποψη των κεφαλαιακών απαιτήσεων, καθώς και αποφάσεις σχετικά με άλλα μακροπροληπτικά μέτρα, π.χ. τον καθορισμό αποθεμάτων ασφαλείας συστημικού κινδύνου ή μέτρα βάσει του άρθρου 458 του Κανονισμού για τις κεφαλαιακές απαιτήσεις (CRR)^[35].

Το 2021 και το 2022 πολλές εθνικές αρχές επέβαλαν ή αύξησαν το κυκλικό ή διαρθρωτικό κεφαλαιακό απόθεμα ασφαλείας σε ένα περιβάλλον που χαρακτηρίστηκε από αυξανόμενες μακροχρηματοπιστωτικές ευπάθειες. Η τάση αυτή συνεχίστηκε το 2023, καθώς ορισμένες εθνικές αρχές επέβαλαν νέα αποθέματα ασφαλείας έναντι συστημικού κινδύνου για την αντιμετώπιση των συστημικών κινδύνων σε συγκεκριμένους τομείς. Επίσης, οι εθνικές αρχές προσδιόρισαν 127 OSII και καθόρισαν το ποσοστό κεφαλαιακού αποθέματος ασφαλείας τους. Τα εν λόγω ποσοστά αποθεμάτων ασφαλείας ήταν σύμφωνα με τη μεθοδολογία που ορίζει ένα ελάχιστο ποσοστό (κατώφλι) κεφαλαιακού αποθέματος ανά κατηγορία συστημικής σημασίας των OSII (floor methodology), την οποία εφαρμόζει η ΕΚΤ από το 2016. Όπως αναφέρεται στην Ετήσια Έκθεση της ΕΚΤ για την εποπτική δραστηριότητα του 2022, από 1ης Ιανουαρίου 2024 η ΕΚΤ θα αρχίσει να χρησιμοποιεί αναθεωρημένη μεθοδολογία ορισμού του ελάχιστου ποσοστού για την αξιολόγηση των αποθεμάτων ασφαλείας των O-SII.^[36] Η αναθεωρημένη μεθοδολογία του ελάχιστου ποσοστού σχεδιάστηκε για να ενισχύσει την ικανότητα των OSII να απορροφούν ζημίες, να μειώσει περαιτέρω τον κίνδυνο ανομοιογένειας των αποθεμάτων ασφαλείας των OSII και να εξασφαλίσει την ομοιόμορφη μεταχείριση των OSII σε όλες τις χώρες που υπόκεινται στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία.

Επίσης, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ συμμετείχε ενεργά σε διάφορες εργασίες του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Συστημικού Κινδύνου (ESRB), που περιλάμβαναν τις τακτικές αξιολογήσεις των κινδύνων και των ευπαθειών στο χρηματοπιστωτικό σύστημα της ΕΕ, αναλύσεις με θέμα τις συνέπειες των υψηλότερων επιτοκίων για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα, τη συστημική έλλειψη ρευστότητας, τα μακροπροληπτικά εργαλεία για την ανθεκτικότητα έναντι κυβερνοαπειλών^[37], τα κρυπτοστοιχεία και την αποκεντρωμένη χρηματοδότηση^[38], καθώς και τον κλιματικό κίνδυνο^[39]. Περιλάμβαναν επίσης τα δυσμενή σενάρια για την πανευρωπαϊκή άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων του 2023 υπό τον συντονισμό της EBA και για την έκτακτη ανάλυση του σεναρίου κλιματικών κινδύνων “fit-for-55”.

1.6 Κίνδυνοι και εποπτικές προτεραιότητες για την περίοδο 2024-2026

Ο κύριος σκοπός της άσκησης εντοπισμού κινδύνων και καθορισμού προτεραιοτήτων είναι η χάραξη σωστής στρατηγικής για την Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ για την επόμενη τριετία. Η στρατηγική αυτή περιλαμβάνει, πρώτον, την αναγνώριση των κύριων ευπαθειών στις οποίες πρέπει να δώσουν προτεραιότητα οι τράπεζες και οι εποπτικές αρχές υπό το φως της προβλεπόμενης εξέλιξης των κινδύνων και, δεύτερον, τη διαμόρφωση των στρατηγικών στόχων και των συναφών προγραμμάτων εποπτικού έργου προς την αντιμετώπιση των κινδύνων που διαπιστώθηκαν. Το 2023 ο υψηλότερος και πιο επίμονος από ό,τι αναμενόταν πληθωρισμός προκάλεσε αφενός ταχύτερη αυστηροποίηση των συνθηκών χρηματοδότησης και αφετέρου εξασθένηση των προοπτικών οικονομικής ανάπτυξης σε σύγκριση με τις προηγούμενες προβλέψεις. Παράλληλα όμως η αξιοσημείωτη μεταστροφή του κύκλου των επιτοκίων λειτούργησε επιβοηθητικά στην αύξηση της συνολικής κερδοφορίας των τραπεζών λόγω των υψηλότερων καθαρών επιτοκιακών περιθωρίων, ενισχύοντας έτσι περαιτέρω την ανθεκτικότητα του τραπεζικού τομέα συνολικά.

Οι εξελίξεις αυτές ώθησαν την Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ να προσαρμόσει ελαφρώς τις εποπτικές της προτεραιότητες για την περίοδο 2024-2026, καλώντας εκ νέου τις τράπεζες να διατηρούν συνετές και αξιόπιστες πρακτικές διαχείρισης κινδύνων ώστε να αντεπεξέλθουν καλύτερα στις πιθανές αντιξοότητες που αναμένεται να ανακύψουν τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μεσοπρόθεσμα. Έτσι, για την περίοδο 2024-2026 θα ζητηθεί από τα εποπτευόμενα ιδρύματα να ενισχύσουν την ανθεκτικότητά τους σε άμεσες μακροχρηματοπιστωτικές και γεωπολιτικές διαταραχές (Προτεραιότητα 1), να επιταχύνουν την αποτελεσματική διόρθωση των αδυναμιών τους όσον αφορά τη διακυβέρνηση και τη διαχείριση των κλιματικών και περιβαλλοντικών κινδύνων (Προτεραιότητα 2) και να σημειώσουν περαιτέρω πρόοδο ως προς τον ψηφιακό μετασχηματισμό τους, παράλληλα δημιουργώντας ισχυρά πλαίσια επιχειρησιακής ανθεκτικότητας (Προτεραιότητα 3). Περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με τις επικαιροποιημένες εποπτικές προτεραιότητες, τις συναφείς αξιολογήσεις κινδύνων και εποπτικές δραστηριότητες δημοσιεύονται στις Εποπτικές δραστηριότητες του ΕΕΜ για την περίοδο 2024-2026.

2 Αδειοδοτήσεις και διαδικασίες επιβολής συμμόρφωσης και κυρώσεων

2.1 Αδειοδοτήσεις

2.1.1 Αξιολογήσεις σημαντικότητας, συνολικές αξιολογήσεις και προσδιορισμός των λιγότερο σημαντικών ιδρυμάτων υψηλής επίδρασης

2.1.1.1 Αξιολογήσεις σημαντικότητας

Σύμφωνα με τον Κανονισμό για το πλαίσιο ΕΕΜ,^[40] η ετήσια αξιολόγηση, προκειμένου να διαπιστωθεί αν μια τράπεζα ή ένας τραπεζικός όμιλος πληροί οποιοδήποτε από τα κριτήρια χαρακτηρισμού του ως σημαντικού,^[41] ολοκληρώθηκε τον Νοέμβριο του 2023. Συμπληρώθηκε με έκτακτες αξιολογήσεις σημαντικότητας (που οδήγησαν σε 61 αποφάσεις σημαντικότητας), οι οποίες διενεργήθηκαν κατόπιν μεταβολών στη διάρθρωση ομίλων.

Ως εκ τούτου, 113 ιδρύματα^[42] ταξινομήθηκαν ως σημαντικά την 1.1.2024, όπως κατά την προηγούμενη ετήσια αξιολόγηση σημαντικότητας.

Από την ετήσια αξιολόγηση του 2023 προέκυψαν οι ακόλουθες μεταβολές.

• Η Wüstenrot Bausparkasse Aktiengesellschaft ταξινομήθηκε ως σημαντική επειδή το ενεργητικό της υπερέβαινε τα 30 δισεκ. ευρώ.
• Κατόπιν αιτήματος της Lietuvos bankas, η ΕΚΤ αποφάσισε να αναλάβει την άμεση εποπτεία της Revolut Holdings Europe UAB σύμφωνα με το άρθρο 6(5)(β) του Κανονισμού ΕΕΜ και το άρθρο 67 του Κανονισμού για το πλαίσιο ΕΕΜ, μεταξύ άλλων λόγω της έντονης διασυνοριακής παρουσίας του ιδρύματος στις ευρωπαϊκές αγορές, της ραγδαίας μεγέθυνσης του ισολογισμού του και της σημαντικής αύξησης του πελατολογίου του σε διαφορετικά κράτη-μέλη.
• Η Euroclear Holding SA/NV, αν και πληροί το κριτήριο του μεγέθους, ταξινομήθηκε ως λιγότερο σημαντική λόγω ειδικών περιστάσεων, όπως προβλέπεται στο άρθρο 6(4) του Κανονισμού ΕΕΜ και στο άρθρο 70 του Κανονισμού για το πλαίσιο ΕΕΜ.

Επιπρόσθετα, λόγω του ότι τρεις επιχειρήσεις επενδύσεων της Κατηγορίας 1 αδειοδοτήθηκαν ως σημαντικά πιστωτικά ιδρύματα, τέσσερα νέα σημαντικά ιδρύματα προστέθηκαν στους υφιστάμενους σημαντικούς ομίλους το 2023: η ProCapital στον όμιλο Confédération Nationale du Crédit Mutuel, με ισχύ από τις 11 Απριλίου, η GENO Broker GmbH στον όμιλο DZ BANK AG Deutsche Zentral-Genossenschaftsbank, με ισχύ από τις 12 Αυγούστου, η KBC Securities NV στον όμιλο KBC Group NV, με ισχύ από τις 5 Οκτωβρίου, και η BNP Paribas Financial Markets στον όμιλο BNP Paribas S.A., με ισχύ από τις 9 Δεκεμβρίου.

Επιπλέον, σημειώθηκαν οι ακόλουθες μεταβολές στη διάρθρωση ομίλων, οι οποίες επηρέασαν τον αριθμό των σημαντικών εποπτευόμενων οντοτήτων.

• Η HSBC Bank Malta p.l.c., η HSBC Trinkaus & Burkhardt GmbH και η HSBC Private Bank (Luxembourg) S.A. εξαγοράστηκαν από την HSBC Continental Europe και έγιναν μέρος του σημαντικού εποπτευόμενου ομίλου επικεφαλής του οποίου είναι η HSBC Continental Europe, με ισχύ από τις 30.11.2022, την 1.2.2023 και τις 2.11.2023 αντίστοιχα. Στη συνέχεια, ανακλήθηκε η άδεια λειτουργίας της HSBC Trinkaus & Burkhardt GmbH με ισχύ από τις 30.6.2023.
• Η LP Group B.V. και η θυγατρική της LeasePlan Corporation N.V. εξαγοράστηκαν από μια θυγατρική της Société Générale S.A. και έγιναν μέρος του εποπτευόμενου ομίλου επικεφαλής του οποίου είναι η Société Générale S.A., με ισχύ από τις 22.5.2023.
• Η CACEIS Investor Services Bank S.A. (πρώην RBC Investor Services Bank S.A.) και η θυγατρική της εξαγοράστηκαν από την Crédit Agricole S.A. με ισχύ από τις 3.7.2023 και έγιναν μέρος του σημαντικού εποπτευόμενου ομίλου επικεφαλής του οποίου είναι η Crédit Agricole S.A.
• Οι οντότητες που εδρεύουν στη ζώνη του ευρώ και ανήκουν στον όμιλο NatWest Group plc (που είναι εγκατεστημένος στο Ηνωμένο Βασίλειο) – δηλ. η NatWest Bank Europe GmbH, ο όμιλος επικεφαλής του οποίου είναι η RBS Holdings N.V. και η RBS International Depositary Services S.A. – ταξινομήθηκαν ως σημαντικές, με ισχύ από τις 13.11.2023, εν όψει της σύστασης δύο ενδιάμεσων μητρικών οντοτήτων στην ΕΕ επικεφαλής των οποίων είναι η NatWest Bank Europe GmbH και η RBS Holdings N.V. αντίστοιχα.

Τέλος, σημειώθηκαν οι ακόλουθες μεταβολές στη διάρθρωση ομίλων, οι οποίες ωστόσο δεν επηρέασαν τον αριθμό των σημαντικών εποπτευόμενων οντοτήτων.

• Η OTP Luxembourg S.à.r.l. (πρώην Biser Bidco S.à.r.l.) ταξινομήθηκε ως σημαντική, καθώς είναι ένας από τους τρεις μεγαλύτερους εποπτευόμενους ομίλους στη Σλοβενία μετά την πώληση των μετοχών της Biser Topco S.à.r.l. στην OTP Luxembourg S.à.r.l. (πρώην Biser Bidco S.à.r.l.) και στη Nova Kreditna Banka Maribor d.d. στις 6.2.2023.
• H Atlantic Lux HoldCo S.à r.l. έγινε η επικεφαλής οντότητα του σημαντικού εποπτευόμενου ομίλου που συμπεριλαμβάνει την Aareal Bank AG και την Atlantic BidCo GmbH μετά την απόκτηση άνω του 50% του κεφαλαίου και των δικαιωμάτων ψήφου στην Aareal Bank AG, με ισχύ από τις 7.6.2023.
• Η Citibank Europe plc έγινε αυτοτελής (stand-alone) σημαντική εποπτευόμενη οντότητα μετά τη διανομή του συνόλου του κεφαλαίου και των δικαιωμάτων ψήφου της από τη Citibank Holdings Ireland Limited, με ισχύ από τις 17.10.2023.

Ο κατάλογος των εποπτευόμενων οντοτήτων επικαιροποιείται σε τακτική βάση και διατίθεται στον δικτυακό τόπο της ΕΚΤ για την τραπεζική εποπτεία.

2.1.1.2 Συνολικές αξιολογήσεις και έλεγχοι ποιότητας στοιχείων ενεργητικού

Το πρώτο εξάμηνο του 2023 η ΕΚΤ ολοκλήρωσε τέσσερις ελέγχους ποιότητας στοιχείων ενεργητικού (AQR) που είχαν ξεκινήσει το 2022. Κάθε μία από τις τέσσερις τράπεζες που αξιολογήθηκαν πληρούσε ένα κριτήριο για να υπαχθεί στην άμεση εποπτεία της ΕΚΤ: η AS Citadele banka στη Λεττονία ήταν μεταξύ των τριών μεγαλύτερων πιστωτικών ιδρυμάτων στο εν λόγω κράτος-μέλος, ενώ η Crelan SA στο Βέλγιο, η Goldman Sachs Bank Europe SE στη Γερμανία και η Morgan Stanley Europe SE στη Γερμανία πληρούσαν όλες το κριτήριο του μεγέθους.

Το 2023 η ΕΚΤ ξεκίνησε ελέγχους ποιότητας στοιχείων ενεργητικού σε τρεις τράπεζες. Οι έλεγχοι στην AS LHV Group στην Εσθονία (μεταξύ των τριών μεγαλύτερων πιστωτικών ιδρυμάτων στο εν λόγω κράτος-μέλος) και στη FinecoBank S.p.A. στην Ιταλία (μέγεθος) άρχισαν τον Απρίλιο του 2023 και ο έλεγχος στην J.P. Morgan SE στη Γερμανία (μέγεθος) άρχισε τον Νοέμβριο του 2023. Οι δύο πρώτοι έλεγχοι αναμένεται να ολοκληρωθούν το α΄ τρίμηνο του 2024 και ο έλεγχος στην J.P. Morgan SE αναμένεται να ολοκληρωθεί έως το τέλος του β΄ τριμήνου του 2024.

2.1.1.3 Λιγότερο σημαντικά ιδρύματα υψηλής επίδρασης

Λόγω του μεγάλου αριθμού των λιγότερο σημαντικών ιδρυμάτων (ΛΣΙ), καθώς και των διαφορών τους ως προς το μέγεθος, την πολυπλοκότητα και το προφίλ κινδύνου, η ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία ταξινομεί τα ιδρύματα αυτά με βάση την επίδρασή τους στο χρηματοπιστωτικό σύστημα και το προφίλ κινδύνου τους. Από το 2022 και εξής τα κριτήρια επίδρασης και τα κριτήρια κινδύνου αξιολογούνται χωριστά. Τα ΛΣΙ υψηλής επίδρασης προσδιορίζονται μία φορά τον χρόνο για καθεμία από τις χώρες που υπάγονται στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία. Τα κριτήρια για τον προσδιορισμό των ΛΣΙ υψηλής επίδρασης είναι διαθέσιμα στην έκθεση LSI supervision report 2022 (Box 1).

Ένα ΛΣΙ που θεωρείται μικρό και μη πολύπλοκο ίδρυμα κατά την έννοια του Κανονισμού για τις κεφαλαιακές απαιτήσεις δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως ΛΣΙ υψηλής επίδρασης εκτός εάν είναι το μεγαλύτερο ΛΣΙ σε μια επικράτεια όπου όλα τα ΛΣΙ είναι μικρά και μη πολύπλοκα ιδρύματα.

2.1.1.4 Συνέπειες του χαρακτηρισμού ενός ΛΣΙ ως υψηλής επίδρασης

Ο χαρακτηρισμός ενός ΛΣΙ ως υψηλής επίδρασης αποτελεί σημαντικό παράγοντα τον οποίο οι εθνικές αρμόδιες αρχές (ΕΑΑ) λαμβάνουν υπόψη κατά τον προσδιορισμό της συχνότητας και του βαθμού λεπτομέρειας των εποπτικών δραστηριοτήτων τους, όπως η εποπτική διαδικασία ελέγχου και αξιολόγησης (SREP) και οι επιτόπιοι έλεγχοι. Επιπλέον, οι ΕΑΑ υποχρεούνται να κοινοποιούν στην ΕΚΤ κάθε ουσιώδη εποπτική διαδικασία ή απόφαση που σκοπεύουν να εφαρμόσουν σε σχέση με τα εν λόγω ιδρύματα, σύμφωνα με τα άρθρα 97 και 98 του Κανονισμού για το πλαίσιο ΕΕΜ.

Ο κατάλογος των εποπτευόμενων οντοτήτων, όπως εγκρίθηκε από το Εποπτικό Συμβούλιο της ΕΚΤ, παραθέτει τα 100 ΛΣΙ που χαρακτηρίζονται ως υψηλής επίδρασης για το 2024.

2.1.2 Διαδικασίες αδειοδότησης

Το 2023 κοινοποιήθηκαν στην Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ συνολικά 777 διαδικασίες αδειοδότησης (Πίνακας 2). Οι εν λόγω κοινοποιήσεις περιλάμβαναν 25 αιτήσεις χορήγησης άδειας λειτουργίας, 10 ανακλήσεις άδειας λειτουργίας, 61 λήξεις άδειας λειτουργίας, 112 περιπτώσεις απόκτησης ή αύξησης ειδικών συμμετοχών, 558 διαδικασίες ενιαίου διαβατηρίου και 11 αδειοδοτήσεις χρηματοδοτικών εταιριών συμμετοχών. Περιλάμβαναν επίσης την αδειοδότηση τριών επιχειρήσεων επενδύσεων της Κατηγορίας 1 ως σημαντικών πιστωτικών ιδρυμάτων, σύμφωνα με τον ευρύτερο ορισμό του “πιστωτικού ιδρύματος” που ισχύει από τον Ιούνιο του 2021.

Το 2023 οριστικοποιήθηκαν 206 αποφάσεις^[43] περί διαδικασιών αδειοδότησης. Εξ αυτών, το Εποπτικό Συμβούλιο υπέβαλε 106 σχέδια αποφάσεων που εγκρίθηκαν στη συνέχεια από το Διοικητικό Συμβούλιο. Οι υπόλοιπες 100 αποφάσεις εγκρίθηκαν από ανώτερα διοικητικά στελέχη στο πλαίσιο της εκχώρησης αρμοδιοτήτων.^[44] Στις αποφάσεις αυτές περιλαμβάνονται και 79 πράξεις (όπως λήξη αδειών και διαδικασίες ενιαίου διαβατηρίου) οι οποίες εγκρίθηκαν σιωπηρά από την ΕΚΤ,^[45] εφόσον δεν διατύπωσε αντίρρηση εντός των νόμιμων προθεσμιών.

Οι 206 αποφάσεις περί διαδικασιών αδειοδότησης αντιστοιχούσαν στο 8,57% του συνόλου των επιμέρους εποπτικών αποφάσεων της ΕΚΤ το 2023.

Τρεις διαδικασίες αδειοδότησης οδήγησαν σε αρνητικές αποφάσεις. Επιπλέον, επτά αιτήσεις για χορήγηση άδειας λειτουργίας και πέντε κοινοποιήσεις για απόκτηση ή αύξηση ειδικών συμμετοχών αποσύρθηκαν πριν από την οριστικοποίηση της απόφασης λόγω αρνητικής αξιολόγησης.

2.1.2.1 Εξελίξεις στις κοινές διαδικασίες

Συνολικά, το 2023 ο αριθμός των κοινών διαδικασιών χορήγησης άδειας λειτουργίας, ειδικών συμμετοχών και ανάκλησης αδειών που κοινοποιήθηκαν στην ΕΚΤ παρέμεινε σταθερός σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος.

Η ΕΚΤ αξιολόγησε μεγάλο αριθμό ειδικών συμμετοχών. Σε ορισμένες διαδικασίες, μετά τους προβληματισμούς που εξέφρασαν οι εποπτικές αρχές κατά την αρχική αξιολόγηση ή κατόπιν έκδοσης αρνητικής απόφασης από την ΕΚΤ, οι αιτούσες οντότητες αποφάσισαν να αποσύρουν τις κοινοποιήσεις τους. Σε άλλες περιπτώσεις, οι αιτούντες αποφάσισαν να αποσύρουν τις αιτήσεις τους λόγω του παρατεταμένου αβέβαιου μακροοικονομικού περιβάλλοντος ή για διάφορους λόγους ανάλογα με την περίπτωση. Αρκετές διαδικασίες ειδικών συμμετοχών προέκυψαν από περιπτώσεις εσωτερικής αναδιοργάνωσης, στις οποίες εφαρμόστηκε η απλοποιημένη προσέγγιση για την αξιολόγηση των ειδικών συμμετοχών. Όπως και τα προηγούμενα έτη και παρά τις διαφαινόμενες τάσεις μετασχηματισμού και ενεργητικής ενοποίησης, παρατηρήθηκε περιορισμένη μόνο δραστηριότητα διασυνοριακών εξαγορών και συγχωνεύσεων.

Οι περισσότερες διαδικασίες χορήγησης άδειας λειτουργίας το 2023 αφορούσαν την ίδρυση νέων ΛΣΙ. Οι λιγοστές διαδικασίες χορήγησης άδειας λειτουργίας που αφορούσαν σημαντικά ιδρύματα οφείλονταν πρωτίστως στην ανάγκη επέκτασης των αδειών ώστε να συμπεριλάβουν τις πρόσθετες ρυθμιζόμενες δραστηριότητες που σχεδιάζουν οι εν λόγω τράπεζες, όπως απαιτείται σε ορισμένα κράτη-μέλη. Επίσης, αρκετές άδειες χορηγήθηκαν σύμφωνα με το κανονιστικό πλαίσιο της ΕΕ για τις επιχειρήσεις επενδύσεων, το οποίο θεσπίστηκε με την εφαρμογή του Κανονισμού και της Οδηγίας περί επιχειρήσεων επενδύσεων στις 26.6.2021.

Όπως και τα προηγούμενα χρόνια, ένας σημαντικός παράγοντας που οδήγησε σε αιτήσεις χορήγησης νέων αδειών λειτουργίας ήταν η αυξημένη χρήση ψηφιακών καινοτομιών για την παροχή υπηρεσιών σε πελάτες που εδρεύουν στην ΕΕ (π.χ. επιχειρηματικά μοντέλα χρηματοοικονομικής τεχνολογίας – FinTech). Οι περισσότερες αιτήσεις οι οποίες αφορούσαν επιχειρηματικά μοντέλα που επικεντρώνονταν σε δραστηριότητες και υπηρεσίες κρυπτοστοιχείων (cryptoassets) υποβλήθηκαν από πιστωτικά ιδρύματα με έδρα τη Γερμανία, λόγω της ειδικής αδειοδότησης που απαιτείται να έχουν σύμφωνα με τη γερμανική νομοθεσία. Ενώ ορισμένες από αυτές τις αιτήσεις χορήγησης άδειας λειτουργίας αποσύρθηκαν κατά την αρχική αξιολόγηση, η ΕΚΤ ενέκρινε την επέκταση της άδειας λειτουργίας ενός γερμανικού πιστωτικού ιδρύματος, σύμφωνα με τη γερμανική νομοθεσία, για επιχειρηματικό μοντέλο που αφορά τη θεματοφυλακή κρυπτοστοιχείων. Κατά την αξιολόγηση των αιτημάτων αδειοδότησης που αφορούν δραστηριότητες κρυπτοστοιχείων, η ΕΚΤ και οι οικείες ΕΕΑ εφαρμόζουν τα κριτήρια που περιγράφονται στην Οδηγία για τις κεφαλαιακές απαιτήσεις. Τα εθνικά πλαίσια που διέπουν τα κρυπτοστοιχεία και τις συναφείς δραστηριότητες διαφέρουν επί του παρόντος, γι’ αυτό η ΕΚΤ αναλαμβάνει ενέργειες με σκοπό να διασφαλίσει εναρμονισμένη αξιολόγηση των αιτημάτων αδειοδότησης που σχετίζονται με κρυπτοστοιχεία.

Με την έναρξη ισχύος του Κανονισμού για τις αγορές κρυπτοστοιχείων (MiCAR) τον Ιούνιο του 2023 και την εφαρμογή του από το 2024, τα πιστωτικά ιδρύματα σε ολόκληρη την ΕΕ εξετάζουν αν θα αναλάβουν δραστηριότητες και υπηρεσίες κρυπτοστοιχείων, όπως περιγράφονται στον Κανονισμό MiCAR. Για τα πιστωτικά ιδρύματα, όπως αυτά ορίζονται στον Κανονισμό για τις κεφαλαιακές απαιτήσεις, δεν απαιτείται πρόσθετη αδειοδότηση για δραστηριότητες και υπηρεσίες που σχετίζονται με κρυπτοστοιχεία σύμφωνα με τον Κανονισμό MiCAR, αλλά ισχύουν υποχρεώσεις κοινοποίησης. Η ΕΚΤ θα συνεχίσει να διασφαλίζει ότι τα πιστωτικά ιδρύματα που ασκούν δραστηριότητες κρυπτοστοιχείων το πράττουν με ασφαλή και ορθό τρόπο.

Το 2023 η ΕΚΤ εξακολούθησε να λαμβάνει μεγάλο αριθμό αιτήσεων χορήγησης άδειας λειτουργίας για τράπεζες με επιχειρηματικό μοντέλο FinTech. Οι αξιολογήσεις έδειξαν ότι οι επιχειρήσεις FinTech τείνουν να εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την εξωτερική ανάθεση υπηρεσιών κρίσιμης σημασίας εξαιτίας του περιορισμένου προσωπικού τους. Η ανάθεση υπηρεσιών κρίσιμης σημασίας σε εξωτερικούς παρόχους υπηρεσιών αυξάνει τον λειτουργικό κίνδυνο, ιδίως στον τομέα των υπηρεσιών πληροφορικής και χρήσης υπολογιστικού νέφους για αποθήκευση δεδομένων, αλλά και στις διαδικασίες επαλήθευσης των στοιχείων (authentication) και ταυτοποίησης του πελάτη (know-your-customer). Οι επιχειρήσεις FinTech συχνά έκαναν χρήση του καθεστώτος ενιαίου διαβατηρίου που επιτρέπει στα πιστωτικά ιδρύματα της ΕΕ να παρέχουν υπηρεσίες ή να εγκαθιστούν υποκατάστημα σε οποιαδήποτε άλλη χώρα της ΕΕ δυνάμει της αρχικής άδειας λειτουργίας που τους έχει χορηγηθεί.

Οι άδειες τριών ΛΣΙ (στη Γερμανία, την Ελλάδα και τη Λεττονία) ανακλήθηκαν λόγω ανεπάρκειας κεφαλαίου και σοβαρών παραβάσεων σε θέματα ξεπλύματος χρήματος. Δύο αποφάσεις της ΕΚΤ προσεβλήθησαν ενώπιον του Διοικητικού Συμβουλίου Επανεξέτασης της ΕΚΤ και του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το Δικαστήριο επιβεβαίωσε την ανακλητική απόφαση της ΕΚΤ σε μία από τις υποθέσεις και η διαδικασία περατώθηκε, ενώ συνεχίζεται η διαδικασία για τη δεύτερη υπόθεση.

2.1.2.2 Εξελίξεις στις διαδικασίες ενιαίου διαβατηρίου και τις (μικτές) χρηματοδοτικές εταιρίες συμμετοχών

Η ΕΚΤ και οι ΕΑΑ επεξεργάστηκαν 558 διαδικασίες ενιαίου διαβατηρίου το 2023.

Οι εγκρίσεις και οι απαλλαγές για τις μητρικές (μικτές) χρηματοδοτικές εταιρίες συμμετοχών προβλέφθηκαν με το άρθρο 21α της Οδηγίας CRD V. Το 2023 η ΕΚΤ ενέκρινε δύο και απάλλαξε πέντε (μικτές) χρηματοδοτικές εταιρίες συμμετοχών που είτε ανήκαν ήδη είτε επρόκειτο να προστεθούν σε σημαντικούς τραπεζικούς ομίλους. Από το σύνολο των εγκρίσεων και απαλλαγών, τρεις αφορούσαν νεοσυσταθείσες (μικτές) χρηματοδοτικές εταιρίες συμμετοχών εντός του σημαντικού εποπτευόμενου ομίλου. Άλλες εγκρίσεις και απαλλαγές σχετίζονταν με καθυστερήσεις στην ενσωμάτωση του άρθρου 21α της Οδηγίας CRD V στο εθνικό δίκαιο (δηλ. μετά τις 29.12.2020), που με τη σειρά τους καθυστέρησαν τις κοινοποιήσεις από ήδη υπάρχουσες (μικτές) χρηματοδοτικές εταιρίες συμμετοχών. Μετά την έντονη αύξηση που παρατηρήθηκε το 2021 και το 2022 λόγω μεταφοράς της Οδηγίας CRD V στις εθνικές νομοθεσίες, ο αριθμός των διαδικασιών σταθεροποιήθηκε το 2023. Τέλος, πραγματοποιήθηκαν αναδιοργανώσεις σε εποπτευόμενους ομίλους, με αποτέλεσμα η δομή τους να μη περιλαμβάνει πλέον ορισμένες (μικτές) χρηματοδοτικές εταιρίες συμμετοχών.

2.2 Διαδικασίες αξιολόγησης καταλληλότητας και επάρκειας

Το 2023 κοινοποιήθηκαν στην ΕΚΤ συνολικά 2.573 διαδικασίες ατομικής αξιολόγησης καταλληλότητας και επάρκειας^[46] που αφορούσαν σημαντικά ιδρύματα (Πίνακας 3).

Το 2023, από το σύνολο των διαδικασιών ατομικής αξιολόγησης καταλληλότητας και επάρκειας, το 62% αφορούσε μη εκτελεστικά μέλη του οργάνου διοίκησης και το 28% εκτελεστικά μέλη. Οι υπόλοιπες διαδικασίες αφορούσαν επικεφαλής κρίσιμων λειτουργιών (8%), διευθυντές υποκαταστημάτων τρίτων χωρών (1,5%) και πρόσθετα μη εκτελεστικά μέλη του οργάνου διοίκησης (0,5%).

Ο χρόνος που χρειάστηκε για τη διενέργεια των αξιολογήσεων καταλληλότητας και επάρκειας και για την έκδοση απόφασης από την ΕΚΤ ήταν κατά μέσο όρο 109 ημέρες, δηλαδή εντός του τετραμήνου που προβλέπεται κατ’ ανώτατο όριο στην παράγραφο 179 των Κοινών κατευθυντήριων γραμμών της Ευρωπαϊκής Αρχής Κινητών Αξιών και Αγορών (ESMA) και της Ευρωπαϊκής Αρχής Τραπεζών (EBA) για την αξιολόγηση της καταλληλότητας των μελών του οργάνου διοίκησης και των επικεφαλής κρίσιμων λειτουργιών.

2.2.1 Εξελίξεις στις αξιολογήσεις καταλληλότητας και επάρκειας

Η ΕΚΤ λαμβάνει πλέον αποφάσεις καταλληλότητας και επάρκειας πιο αποτελεσματικά χάρη στην απλούστευση των διαδικασιών, καθώς και χάρη στην ανάπτυξη και επικαιροποίηση των σχετικών οδηγών και υποδειγμάτων, όπως επισημαίνεται στη δεύτερη έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τον Ενιαίο Εποπτικό Μηχανισμό.^[47] Η Επιτροπή διαπίστωσε επίσης ότι έχει συντελεστεί σημαντική πρόοδος ως προς την ενίσχυση της συνεργασίας με τις ΕΑΑ στον τομέα της αξιολόγησης καταλληλότητας και επάρκειας. Επιπλέον, στο πλαίσιο της επικοινωνίας της με τον τραπεζικό κλάδο, η ΕΚΤ συνδιοργάνωσε με το European University Institute στη Φλωρεντία σεμινάριο για τη διαφορετικότητα και την αποτελεσματικότητα των διοικητικών συμβουλίων και των επιτροπών σε ένα μεταβαλλόμενο και ανταγωνιστικό τοπίο.

Στην προσπάθειά της να διασφαλίσει ποικιλία στη σύνθεση των οργάνων διοίκησης των τραπεζών, το 2023 η ΕΚΤ αξιοποίησε το κριτήριο της συλλογικής καταλληλότητας για να προωθήσει τη διαφοροποίηση των μελών ως προς το εκπαιδευτικό και επαγγελματικό υπόβαθρο, το φύλο, την ηλικία και τη γεωγραφική προέλευση. Αποφάσισε επίσης να ενισχύσει τις προσδοκίες της σχετικά με τη συλλογική καταλληλότητα το 2024, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση, προκειμένου για τα μη εκτελεστικά μέλη, στην εξειδικευμένη γνώση τους σε θέματα κινδύνων τεχνολογίας πληροφορικής και επικοινωνιών (ΤΠΕ) και ασφάλειας.

Η αξιολόγηση καταλληλότητας είναι δυνατόν να καταλήξει στην επιβολή παρεπόμενων διατάξεων, όταν, με βάση τα πέντε κριτήρια καταλληλότητας και επάρκειας, υπάρχουν ενδοιασμοί σχετικά με ένα διοριζόμενο πρόσωπο. Η πολιτική για τις παρεπόμενες διατάξεις αναθεωρήθηκε το 2022, εξειδικεύοντας περαιτέρω τις σχετικές απαιτήσεις και προθεσμίες. Έκτοτε οι παρεπόμενες διατάξεις που προσαρτώνται σε αποφάσεις έχουν γίνει πιο συγκεκριμένες και οι αποφάσεις που περιλαμβάνουν μια παρεπόμενη διάταξη μειώθηκαν από 32% των συνολικών αποφάσεων το 2022 σε 9,5% το 2023. Οι συνηθέστεροι προβληματισμοί που προέκυψαν από τις αξιολογήσεις καταλληλότητας και επάρκειας το 2023 αφορούσαν την αφιέρωση επαρκούς χρόνου, την επαγγελματική εμπειρία και τις συγκρούσεις συμφερόντων. Ως εκ τούτου, επιβλήθηκαν 47 προϋποθέσεις, 179 υποχρεώσεις και 21 συστάσεις, έναντι 58, 225 και 95 αντίστοιχα το 2022.

Αν υπάρχουν ουσιώδεις ενδοιασμοί για την καταλληλότητα ενός διοριζόμενου προσώπου, η ΕΚΤ δύναται να κρίνει αναγκαία μια διεξοδικότερη αξιολόγηση, με πιθανό αποτέλεσμα να γνωστοποιήσει την πρόθεσή της να εκδώσει αρνητική απόφαση. Τότε οι τράπεζες συνήθως αποσύρουν την αίτηση στη διάρκεια του εποπτικού διαλόγου, όπως συνέβη σε δέκα περιπτώσεις το 2023.

Η ΕΚΤ πραγματοποίησε 19 επαναξιολογήσεις μελών των οργάνων διοίκησης τραπεζών, κυρίως λόγω ζητημάτων φήμης (14 περιπτώσεις).

Το 2023 η ΕΚΤ συνέχισε να αναπτύσσει και να προωθεί τα πληροφοριακά εργαλεία που υποστηρίζουν τις διαδικασίες αξιολόγησης καταλληλότητας και επάρκειας (βλ. Ενότητα 5.9.2).

2.3 Καταγγελία παραβάσεων, επιβολή συμμόρφωσης και επιβολή κυρώσεων

2.3.1 Μέτρα επιβολής συμμόρφωσης και κυρώσεων

Σύμφωνα με τον Κανονισμό ΕΕΜ και τον Κανονισμό για το πλαίσιο ΕΕΜ, ο καταμερισμός των εξουσιών επιβολής συμμόρφωσης και επιβολής κυρώσεων μεταξύ της ΕΚΤ και των ΕΑΑ εξαρτάται από τη φύση της πιθανολογούμενης παράβασης, τα πρόσωπα που ευθύνονται και τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν. Οι κυρώσεις που επιβάλλει η ΕΚΤ εντός του πεδίου των εποπτικών καθηκόντων της και οι κυρώσεις που επιβάλλουν οι ΕΑΑ κατόπιν αιτήματος της ΕΚΤ δημοσιεύονται στην ιστοσελίδα της ΕΚΤ για τις εποπτικές κυρώσεις.

Σκοπός των κυρώσεων είναι να τιμωρούν τα παραπτώματα και να λειτουργούν αποτρεπτικά όχι μόνο για την εκάστοτε εποπτευόμενη οντότητα αλλά και για ολόκληρο τον τραπεζικό τομέα. Από την άλλη πλευρά, τα μέτρα επιβολής συμμόρφωσης, όπως οι περιοδικές χρηματικές ποινές, έχουν στόχο να εξαναγκάσουν τις εποπτευόμενες οντότητες να συμμορφωθούν με τις απαιτήσεις προληπτικής εποπτείας που απορρέουν από τις εποπτικές αποφάσεις ή τους κανονισμούς.

Το 2023 η ΕΚΤ ασχολήθηκε με 14 υποθέσεις επιβολής συμμόρφωσης και κυρώσεων, εκ των οποίων οι 13 αφορούσαν την επιβολή κυρώσεων και οδήγησαν στην έκδοση 9 αποφάσεων της ΕΚΤ,^[48] ενώ μία αφορούσε την επιβολή συμμόρφωσης και οδήγησε σε μία απόφαση της ΕΚΤ (Πίνακας 4).

Επιπλέον, το 2023 η ΕΚΤ εξέδωσε 18 δεσμευτικές εποπτικές αποφάσεις, οι οποίες προβλέπουν περιοδικές χρηματικές ποινές ανά ημέρα παράβασης που συσσωρεύονται επί όσο διάστημα οι τράπεζες δεν συμμορφώνονται με τις απαιτήσεις προληπτικής εποπτείας σχετικά με την ενίσχυση της διαδικασίας εντοπισμού κλιματικών και περιβαλλοντικών κινδύνων εντός των προθεσμιών που ορίζονται στις εν λόγω αποφάσεις, δηλαδή από το τέλος του 2023 έως το τέλος του 2024 (βλ. Ενότητα 1.2.4). Για άλλες περιπτώσεις που αναμένεται να οδηγήσουν σε αποφάσεις επιβολής περιοδικών χρηματικών ποινών, οι διαδικασίες συνεχίζονταν ακόμη στο τέλος του 2023.

Από τις 13 υποθέσεις επιβολής κυρώσεων που χειρίστηκε η ΕΚΤ το 2023, οι πέντε σχετίζονταν με πιθανολογούμενες παραβάσεις διατάξεων του ενωσιακού δικαίου που έχει ευθεία εφαρμογή (συμπεριλαμβανομένων κανονισμών και αποφάσεων της ΕΚΤ) οι οποίες διαπράχθηκαν από πέντε σημαντικά ιδρύματα. Τρεις από τις υποθέσεις αυτές ολοκληρώθηκαν το 2023 με ισάριθμες αποφάσεις της ΕΚΤ για την επιβολή κυρώσεων συνολικού ύψους 17.925.000 ευρώ σε τρεις εποπτευόμενες οντότητες λόγω παραβάσεων κεφαλαιακών απαιτήσεων για τον κίνδυνο αγοράς και λόγω υποβολής ανακριβών στοιχείων όσον αφορά τα απαιτούμενα ίδια κεφάλαια για τον πιστωτικό κίνδυνο. Δύο υποθέσεις συνεχίζονταν ακόμη στο τέλος του 2023.

Οι υπόλοιπες οκτώ υποθέσεις επιβολής κυρώσεων που χειρίστηκε η ΕΚΤ το 2023 σχετίζονταν με πιθανολογούμενες παραβάσεις απαιτήσεων περί καταλληλότητας και επάρκειας των διοικητικών στελεχών, πολιτικής αμοιβών, διακυβέρνησης και ειδικών συμμετοχών, όπως προβλέπονται στην εκάστοτε εθνική νομοθεσία που ενσωματώνει την Οδηγία για τις κεφαλαιακές απαιτήσεις. Οι υποθέσεις αυτές αφορούσαν πέντε σημαντικά ιδρύματα και ένα λιγότερο σημαντικό ίδρυμα και ολοκληρώθηκαν με έξι αιτήματα της ΕΚΤ προς τις οικείες ΕΑΑ προκειμένου να κινήσουν διαδικασίες.

Η διαδικασία επιβολής συμμόρφωσης που διεξήχθη το 2023 αφορούσε τη δυνητική επιβολή περιοδικών χρηματικών ποινών σε ένα σημαντικό ίδρυμα ώστε να υποχρεωθεί να συμμορφωθεί με τις απαιτήσεις προληπτικής εποπτείας για τον κίνδυνο επιτοκίου στο τραπεζικό χαρτοφυλάκιο, τις οποίες είχε επιβάλει η ΕΚΤ με απόφασή της. Εν όψει των ενεργειών που ανέλαβε και των εγγράφων που υπέβαλε το ίδρυμα κατά την ακροαματική φάση της διαδικασίας επιβολής συμμόρφωσης, η ΕΚΤ έκρινε ότι οι περιοδικές χρηματικές ποινές δεν ήταν αναγκαίες, καθώς η έναρξη διαδικασιών είχε ήδη συμβάλει στην επίτευξη του επιθυμητού αποτελέσματος.

Λεπτομερέστερη ανάλυση ανά θέμα των πιθανολογούμενων παραβάσεων οι οποίες υπόκεινται σε διαδικασίες επιβολής συμμόρφωσης και κυρώσεων που διεξήχθησαν το 2023 από την ΕΚΤ παρουσιάζεται στο Διάγραμμα 9.

Διάγραμμα 9

Πιθανολογούμενες παραβάσεις που υπάγονταν σε διαδικασίες επιβολής συμμόρφωσης και κυρώσεων το 2023

Μετά από προηγούμενα αιτήματα της ΕΚΤ για έναρξη διαδικασιών και αφού αξιολόγησαν τις περιπτώσεις σύμφωνα με το αντίστοιχο εθνικό δίκαιο, δύο ΕΑΑ επέβαλαν δύο πρόστιμα ύψους 60.000 ευρώ το 2023.

Αναλυτικές πληροφορίες, καθώς και περιεκτικά στατιστικά στοιχεία σχετικά με τις κυρώσεις που επιβλήθηκαν από την ΕΚΤ και τις ΕΑΑ το 2023 για παραβάσεις απαιτήσεων προληπτικής εποπτείας, θα παρουσιαστούν στην έκθεση με τίτλο “Annual Report on Sanctioning Activities in the SSM in 2023”, η οποία θα δημοσιευθεί στον δικτυακό τόπο της ΕΚΤ για την τραπεζική εποπτεία το β΄ τρίμηνο του 2024.

2.3.2 Καταγγελία παραβάσεων (whistleblowing)

Σύμφωνα με το άρθρο 23 του Κανονισμού ΕΕΜ, η ΕΚΤ έχει καθήκον να διασφαλίζει ότι υπάρχουν αποτελεσματικοί μηχανισμοί που επιτρέπουν σε οποιοδήποτε πρόσωπο να καταγγείλει παραβάσεις της σχετικής νομοθεσίας της ΕΕ. Για τον σκοπό αυτό, η ΕΚΤ παρέχει μια διαδικτυακή πλατφόρμα καταγγελίας παραβάσεων.

Η ΕΚΤ εγγυάται την πλήρη εμπιστευτικότητα των καταγγελιών που υποβάλλονται μέσω της διαδικτυακής πλατφόρμας ή με άλλους τρόπους (π.χ. ηλεκτρονικό μήνυμα ή επιστολή) και λαμβάνει υπόψη όλες τις διαθέσιμες πληροφορίες κατά την εκτέλεση των εποπτικών της καθηκόντων.

Το 2023 η ΕΚΤ έλαβε 355 καταγγελίες, αυξημένες κατά 74% σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος. Εξ αυτών, 117 αφορούσαν πιθανολογούμενες παραβάσεις της σχετικής νομοθεσίας της ΕΕ, 106 από τις οποίες κρίθηκε ότι εμπίπτουν στις εποπτικές αρμοδιότητες της ΕΚΤ και 11 στην αρμοδιότητα των ΕΑΑ. Οι υπόλοιπες αφορούσαν κυρίως πιθανολογούμενες παραβάσεις εκτός του πεδίου της προληπτικής εποπτείας (π.χ. προστασία καταναλωτών), άρα και εκτός του πεδίου εφαρμογής του μηχανισμού καταγγελίας παραβάσεων.

Στο πλαίσιο των εποπτικών αρμοδιοτήτων της ΕΚΤ, οι συνηθέστερες περιπτώσεις καταγγελίας παραβάσεων αφορούσαν ζητήματα διακυβέρνησης (87%) ή τον υπολογισμό των ιδίων κεφαλαίων και των κεφαλαιακών απαιτήσεων (9%). Τα ζητήματα διακυβέρνησης αφορούσαν κυρίως τη διαχείριση κινδύνων και τους εσωτερικούς ελέγχους, τις απαιτήσεις καταλληλότητας και επάρκειας, την οργανωτική δομή και τις λειτουργίες των οργάνων διοίκησης. Πλήρης ανάλυση παρουσιάζεται στο Διάγραμμα 10.

Διάγραμμα 10

Πιθανολογούμενες παραβάσεις που αναφέρθηκαν μέσω του μηχανισμού καταγγελίας παραβάσεων

(ποσοστά %)

Οι αρμόδιες Μικτές Εποπτικές Ομάδες έλαβαν γνώση των πληροφοριών που αναφέρθηκαν μέσω του μηχανισμού καταγγελίας παραβάσεων και αποφάσισαν για τις ενδεδειγμένες επακόλουθες ενέργειες.

Οι κύριες διερευνητικές ενέργειες κατά το 2023 σε σχέση με καταγγελίες παραβάσεων της σχετικής νομοθεσίας της ΕΕ που υποβλήθηκαν στη διάρκεια του έτους ή παλαιότερα ήταν οι εξής:

• εσωτερική αξιολόγηση με βάση τα υπάρχοντα έγγραφα (48%),
• αίτημα προς την εποπτευόμενη οντότητα για προσκόμιση εγγράφων ή παροχή εξηγήσεων (42%),
• αίτημα για εσωτερική επιθεώρηση ή επιτόπιο έλεγχο (10%).

3 Συμβολή στη διαχείριση κρίσεων

3.1 Περιπτώσεις κρίσης το 2023

Η τραπεζική αναταραχή την άνοιξη του 2023, η οποία ξεκίνησε από τον τραπεζικό τομέα των ΗΠΑ και κορυφώθηκε με την εξαγορά της Credit Suisse, ήταν το σοβαρότερο επεισόδιο εντάσεων σε επίπεδο τραπεζικού συστήματος μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση. Ωστόσο, ο τραπεζικός τομέας στην ευρωπαϊκή τραπεζική ένωση αποδείχθηκε ανθεκτικός, με ικανοποιητικά επίπεδα κεφαλαιακής επάρκειας και ρευστότητας. Ως εκ τούτου, το 2023 κανένα σημαντικό ίδρυμα δεν αξιολογήθηκε ως ίδρυμα σε κατάσταση αφερεγγυότητας ή επαπειλούμενης αφερεγγυότητας σύμφωνα με τα άρθρα 18(1)(α) και 18(4) του Κανονισμού για τον Ενιαίο Μηχανισμό Εξυγίανσης^[49].

3.2 Σχέσεις με το Ενιαίο Συμβούλιο Εξυγίανσης

Το 2023 η ΕΚΤ και το Ενιαίο Συμβούλιο Εξυγίανσης (ΕΣΕ) συνέχισαν τη στενή τους συνεργασία σε όλα τα επίπεδα με τακτικές ανταλλαγές απόψεων μεταξύ των προέδρων τους, καθώς και μεταξύ ανώτερης και μεσαίας βαθμίδας διοικητικών στελεχών. Επιπλέον, ο πρόεδρος του Εποπτικού Συμβουλίου της ΕΚΤ και ο πρόεδρος του ΕΣΕ πραγματοποίησαν κοινές επισκέψεις σε ΕΑΑ.

Η ΕΚΤ και το ΕΣΕ εντατικοποίησαν τη συνεργασία τους μετά την τραπεζική αναταραχή που σημειώθηκε την άνοιξη του 2023.^[50] Συνέχισαν να αναλύουν τα διδάγματα που αποκόμισαν και προχώρησαν στις απαραίτητες επακόλουθες ενέργειες.

Η ΕΚΤ και το ΕΣΕ εξακολούθησαν να συνεργάζονται στενά σε θέματα πολιτικής κοινού ενδιαφέροντος. Τον Οκτώβριο του 2023 συνδιοργάνωσαν σεμινάριο υψηλού επιπέδου σχετικά με τις προτεινόμενες αλλαγές στο πλαίσιο διαχείρισης κρίσεων και ασφάλισης των καταθέσεων από τη σκοπιά της εποπτείας και της εξυγίανσης.

Η ΕΚΤ επικαιροποίησε επίσης τις εσωτερικές επιχειρησιακές οδηγίες της προκειμένου να υποστηρίξει την πλήρη εφαρμογή του διμερούς Μνημονίου Συνεργασίας, το οποίο αναθεωρήθηκε το 2022. Όπως και τα προηγούμενα έτη, η ΕΚΤ συμμετείχε στην άσκηση ετοιμότητας για καταστάσεις κρίσης (dry run) του ΕΣΕ και στην τριμερή άσκηση ανώτατου επιπέδου (Trilateral Principal Level Exercise) μεταξύ των αρχών εξυγίανσης, των εποπτικών αρχών, των κεντρικών τραπεζών και των υπουργείων οικονομικών των ΗΠΑ, του Ηνωμένου Βασιλείου και της τραπεζικής ένωσης.

Η ΕΚΤ και το ΕΣΕ συνέχισαν τις κοινές τους προσπάθειες σε θέματα μέτρησης και αναφοράς της ρευστότητας. Για τον σκοπό αυτό, ανατέθηκε σε μια κοινή ομάδα εργασίας η διεξαγωγή ετήσιων ασκήσεων ρευστότητας για να αξιολογηθεί η ετοιμότητα των τραπεζών απέναντι σε κρίσεις. Η ομάδα εργασίας ολοκλήρωσε επιτυχώς την πρώτη της άσκηση, η οποία κάλυπτε 204 τράπεζες, τον Οκτώβριο του 2023.

Επιπρόσθετα, οι τακτικές επαφές μεταξύ των Μικτών Εποπτικών Ομάδων της ΕΚΤ και των Εσωτερικών Ομάδων Εξυγίανσης του ΕΣΕ συνέχισαν να αποτελούν σημαντικό μέρος της συνεργασίας των δύο οργανισμών. Η συνεργασία ήταν ιδιαίτερα στενή όσον αφορά τις τράπεζες που υπάγονται στο πλαίσιο της ΕΚΤ για τη διαχείριση κρίσεων.

Σύμφωνα με το κανονιστικό πλαίσιο, ζητήθηκε η γνώμη του ΕΣΕ για τα σχέδια ανάκαμψης που υπέβαλαν στην ΕΚΤ τα σημαντικά ιδρύματα.

Τέλος, το ΕΣΕ ζήτησε τη γνώμη της ΕΚΤ για τα προτεινόμενα σχέδια εξυγίανσης και τον υπολογισμό των εκ των προτέρων εισφορών που προτείνεται να καταβάλλουν στο Ενιαίο Ταμείο Εξυγίανσης τα σημαντικά ιδρύματα, σύμφωνα με τον Κανονισμό για τον Ενιαίο Μηχανισμό Εξυγίανσης.

3.3 Διαχείριση κρίσεων για τα λιγότερο σημαντικά ιδρύματα

Η διαχείριση κρίσεων για τα λιγότερο σημαντικά ιδρύματα (ΛΣΙ) απαιτεί τη στενή συνεργασία της οικείας ΕΑΑ και της ΕΚΤ. Παρότι η διαχείριση κρίσεων που αφορούν τα ΛΣΙ εμπίπτει στην εποπτική αρμοδιότητα των ΕΑΑ, ανακύπτει η ανάγκη για εντατικότερη συνεργασία και ανταλλαγή πληροφοριών όταν ένα ΛΣΙ προσεγγίζει το σημείο της μη βιωσιμότητας, καθώς η ΕΚΤ είναι υπεύθυνη για την ανάκληση των αδειών λειτουργίας.

Κατά τα πρώτα στάδια μιας κρίσης που πυροδοτείται από την επιδείνωση της χρηματοοικονομικής κατάστασης ενός ΛΣΙ, η οικεία ΕΑΑ ενημερώνει την ΕΚΤ μέσω επίσημης κοινοποίησης. Η ΕΚΤ έλαβε 13 σχετικές κοινοποιήσεις από τις ΕΑΑ το 2023.

Μετά την υποβολή κοινοποίησης για επιδείνωση της χρηματοοικονομικής κατάστασης, συγκροτούνται συνήθως ειδικές ομάδες επαφής για τη διαχείριση κρίσεων. Το 2023, όπως και τα προηγούμενα έτη, οι ομάδες αυτές – που απαρτίζονται από εκπροσώπους της ΕΚΤ και των οικείων ΕΑΑ – διασφάλισαν την προσεκτική παρακολούθηση των κρίσεων, καθώς και την έγκαιρη και συντονισμένη λήψη εποπτικών μέτρων και αποφάσεων. 17 ειδικές ομάδες επαφής για τη διαχείριση κρίσεων ήταν ενεργές στη διάρκεια του έτους. Επίσης, καταγράφηκαν δέκα ανακλήσεις αδειών λειτουργίας τραπεζών και τρεις περιπτώσεις λήξης αδειών, δηλ. τα εν λόγω ΛΣΙ παρέδωσαν προληπτικά την τραπεζική τους άδεια. Στους λόγους ανάκλησης των αδειών λειτουργίας περιλαμβάνονται ενδεικτικά τα μη βιώσιμα επιχειρηματικά μοντέλα, η χαμηλή ή αρνητική κερδοφορία και ανεπάρκειες στη διακυβέρνηση και τους ελέγχους κινδύνων.

Το 2023 η ΕΚΤ και οι ΕΑΑ αναθεώρησαν από κοινού το Πλαίσιο Συνεργασίας για τη Διαχείριση Κρίσεων σε ΛΣΙ, αξιοποιώντας την εμπειρία τους από τη διαχείριση περιπτώσεων κρίσης σε ΛΣΙ από την έναρξη της ευρωπαϊκής τραπεζικής εποπτείας. Το εγχείρημα, που αποσκοπεί στη βελτίωση του πλαισίου και στην αύξηση της αποτελεσματικότητάς του, εντάσσεται στις ευρύτερες προσπάθειες πολλών ευρωπαϊκών οργανισμών να επανεξετάσουν τις πρακτικές διαχείρισης κρίσεων για τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα που αντιμετωπίζουν δυσχέρειες.

4 Διοργανική συνεργασία

4.1 Ευρωπαϊκή και διεθνής συνεργασία

4.1.1 Συνεργασία με άλλες εποπτικές αρχές της ΕΕ και με αρχές τρίτων χωρών

Τα μνημόνια συνεργασίας που υπογράφηκαν μεταξύ της ΕΚΤ και άλλων εποπτικών αρχών δημοσιεύονται στον δικτυακό τόπο της ΕΚΤ για την τραπεζική εποπτεία.

4.1.1.1 Η ΕΚΤ και τα σώματα εποπτών

Για τους σημαντικούς τραπεζικούς ομίλους με δραστηριότητα εκτός της τραπεζικής ένωσης, η ΕΚΤ συμμετέχει σε σώματα εποπτών. Αυτό επιτρέπει στην ΕΚΤ να διαμορφώνει συντονισμένες εποπτικές προσεγγίσεις και αποφάσεις και να καταρτίζει κοινά προγράμματα εργασίας με άλλες εποπτικές αρχές που εμπλέκονται στην εποπτεία του ίδιου διασυνοριακού τραπεζικού ομίλου. Η ΕΚΤ οργανώνει σώματα εποπτών σε περιπτώσεις όπου, ως εποπτική αρχή της χώρας καταγωγής, είναι και αρμόδια για την εποπτεία ενός τραπεζικού ομίλου σε ενοποιημένη βάση. Αν η ΕΚΤ είναι η εποπτική αρχή της χώρας υποδοχής και επιβλέπει συγκεκριμένες οντότητες εντός ενός τραπεζικού ομίλου, συμμετέχει σε σώματα εποπτών οσάκις προσκαλείται. Το 2023 συγκροτήθηκε σώμα εποπτών για 47 τράπεζες που εποπτεύονται άμεσα από την ΕΚΤ.

4.1.1.2 Ενίσχυση της συνεργασίας με τις εθνικές αρχές εποπτείας των αγορών και με αρχές χωρών της ΕΕ εκτός ΕΕΜ

Λόγω του ότι οι σημαντικοί τραπεζικοί όμιλοι δραστηριοποιούνται στις αγορές χρηματοπιστωτικών μέσων, η ΕΚΤ συνεργάζεται με τις εθνικές αρχές εποπτείας των αγορών στην ΕΕ σύμφωνα με το ενωσιακό δίκαιο.

Η ΕΚΤ συνέχισε να προωθεί την ανταλλαγή πληροφοριών και τη συνεργασία με τις εθνικές εποπτικές αρχές σε κράτη-μέλη της ΕΕ που δεν συμμετέχουν στον ΕΕΜ σε ό,τι αφορά τις δραστηριότητες των σημαντικών τραπεζικών ομίλων στις χώρες αυτές.

4.1.1.3 Συνεργασία με άλλους φορείς τομεακής εποπτείας στην ΕΕ και με αρχές προληπτικής εποπτείας τρίτων χωρών

Σύμφωνα με την Οδηγία για τους χρηματοπιστωτικούς ομίλους ετερογενών δραστηριοτήτων,^[51] η ΕΚΤ οφείλει να συνεργάζεται με τις οικείες αρμόδιες αρχές για τη συμπληρωματική εποπτεία των χρηματοπιστωτικών ομίλων ετερογενών δραστηριοτήτων. Για τους ομίλους των οποίων επικεφαλής είναι ιδρύματα που υπάγονται στην ενοποιημένη εποπτεία της ΕΚΤ, η ΕΚΤ είναι υπεύθυνη για τη θέσπιση των σχετικών ρυθμίσεων συντονισμού. Το 2023 η ΕΚΤ ήταν συντονίστρια στην εποπτεία 29 χρηματοπιστωτικών ομίλων ετερογενών δραστηριοτήτων^[52].

Μια διυπηρεσιακή ομάδα που απαρτίζεται από εμπειρογνώμονες της ΕΚΤ και των εθνικών αρμόδιων αρχών διασφαλίζει μια ομοιόμορφη προσέγγιση στην εποπτεία των χρηματοπιστωτικών ομίλων ετερογενών δραστηριοτήτων σε όλες τις χώρες του ΕΕΜ.

Το 2023 η ΕΚΤ ενίσχυσε επίσης τη συνεργασία της με τις αρχές προληπτικής εποπτείας τρίτων χωρών στον τομέα της εποπτικής τεχνολογίας. Ειδικότερα, συνεργάστηκε με το Ομοσπονδιακό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών των ΗΠΑ, την Τράπεζα της Αγγλίας και τη Financial Conduct Authority του Ηνωμένου Βασιλείου, με σκοπό την ανάπτυξη μιας εφαρμογής μηχανικής μάθησης που θα υποστηρίζει τις εποπτικές αρχές στον εντοπισμό συγκεκριμένων κινδύνων πληροφοριακών συστημάτων και κυβερνοασφάλειας μέσω της επεξεργασίας φυσικής γλώσσας. Στελέχη από αυτούς τους τέσσερις οργανισμούς συμμετέχουν στις εργασίες διεπιστημονικής και διυπηρεσιακής ομάδας εμπειρογνωμόνων (tiger team) που έχει αναλάβει να παραδώσει μια δοκιμαστική εφαρμογή (proof of concept) τον Σεπτέμβριο του 2024.

4.1.1.4 Προγράμματα Αξιολόγησης του Χρηματοπιστωτικού Τομέα του ΔΝΤ

Τα Προγράμματα Αξιολόγησης του Χρηματοπιστωτικού Τομέα (FSAP) του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) αποτελούν ολοκληρωμένες, εις βάθος αξιολογήσεις του χρηματοπιστωτικού τομέα μιας χώρας.

Το FSAP του έτους 2018 για τη ζώνη του ευρώ εξέτασε την αρχιτεκτονική τραπεζικής εποπτείας και εξυγίανσης στη ζώνη του ευρώ. Η ΕΚΤ έχει υλοποιήσει τις περισσότερες από τις συστάσεις του ΔΝΤ για τις εποπτικές πρακτικές της. Παράλληλα, οι συννομοθέτες της ΕΕ ασχολούνται με τις συστάσεις που απαιτούν τροποποίηση του ενωσιακού δικαίου. Το επόμενο FSAP για τη ζώνη του ευρώ έχει προγραμματιστεί για το 2024 και αναμένεται να περιλαμβάνει μια εις βάθος αξιολόγηση της εποπτείας των σημαντικών ιδρυμάτων.

Το 2023 το ΔΝΤ ολοκλήρωσε το εθνικό FSAP για το Βέλγιο, συνέχισε τις εργασίες του για το αντίστοιχο της Ολλανδίας και ξεκίνησε τα FSAP για το Λουξεμβούργο, τη Σλοβακία και την Ισπανία. Τα εθνικά FSAP αξιολογούν θέματα εκτός του τραπεζικού τομέα (όπως είναι τα εθνικά πλαίσια ασφάλισης και μακροπροληπτικής πολιτικής) και περιλαμβάνουν ολιστική αξιολόγηση των τραπεζικών θεμάτων, ιδίως όσων εμπίπτουν στην αρμοδιότητα των εθνικών αρχών που εποπτεύουν λιγότερο σημαντικά ιδρύματα ή ζητημάτων ξεπλύματος χρήματος και χρηματοδότησης της τρομοκρατίας, λαμβάνοντας υπόψη ότι χρειάζεται ακόμη πολλή δουλειά για την ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης.

Η συμμετοχή της ΕΚΤ στις εθνικές διαβουλεύσεις βάσει του άρθρου IV του ΔΝΤ για χώρες που συμμετέχουν στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία αφορά θέματα μικροπροληπτικής και μακροπροληπτικής πολιτικής, σύμφωνα με τις αρμοδιότητές της στους εν λόγω τομείς.

4.2 Συμβολή στη διαμόρφωση του ευρωπαϊκού και διεθνούς κανονιστικού πλαισίου

4.2.1 Συμβολή στις εργασίες του Συμβουλίου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας

Το 2023, υπό συνθήκες επίμονου πληθωρισμού, υψηλότερων επιτοκίων και πιο περιοριστικών χρηματοπιστωτικών συνθηκών, το Συμβούλιο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΣΧΣ) επικεντρώθηκε στην αντιμετώπιση των υφιστάμενων ευπαθειών του χρηματοπιστωτικού συστήματος και στην αύξηση της ανθεκτικότητάς του μέσω διαρθρωτικών αλλαγών. Οι δραστηριότητες αυτές στήριξαν τις προτεραιότητες της προεδρίας της G20 αναφορικά με τον χρηματοπιστωτικό τομέα.

Ως μέλος του ΣΧΣ, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ συμμετείχε σε διάφορους άξονες εργασιών, οι οποίοι περιλάμβαναν (α) την οριστικοποίηση των συστάσεων για τις δραστηριότητες και τις αγορές κρυπτοστοιχείων, (β) τις εργασίες που αφορούσαν τον οδικό χάρτη για το κλίμα, όπως επίτευξη ομοιομορφίας στη δημοσιοποίηση χρηματοοικονομικών πληροφοριών σχετικών με το κλίμα, (γ) την ολοκλήρωση της εργαλειοθήκης για τη διαχείριση του κινδύνου τρίτων, (δ) την τελική έκθεση και τις συστάσεις για την επίτευξη μεγαλύτερης σύγκλισης στην αναφορά κυβερνοσυμβάντων, (ε) τον σχεδιασμό της εξυγίανσης και την ετοιμότητα απέναντι σε κρίσεις, καθώς και την αντιμετώπιση των εμποδίων στη διασυνοριακή χρηματοδότηση κατά την εξυγίανση και τη συζήτηση σχετικά με την εφαρμογή των μέτρων εξυγίανσης και (στ) την επισκόπηση των διδαγμάτων που αντλήθηκαν (και για το διεθνές πλαίσιο εξυγίανσης) από την τραπεζική αναταραχή που εκδηλώθηκε την άνοιξη του 2023.

Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ συμμετείχε στις συνεδριάσεις της ολομέλειας του ΣΧΣ, της Μόνιμης Επιτροπής για την Εφαρμογή Προτύπων και της Μόνιμης Επιτροπής για την Εποπτική και Κανονιστική Συνεργασία. Τον Ιούνιο και τον Ιούλιο του 2023 η ΕΚΤ φιλοξένησε διά ζώσης συνεδριάσεις της Μόνιμης Επιτροπής για την Εποπτική και Κανονιστική Συνεργασία και της ολομέλειας του ΣΧΣ αντίστοιχα. Συνεισέφερε επίσης στις εργασίες της Συντονιστικής Ομάδας Εξυγίανσης, της Περιφερειακής Συμβουλευτικής Ομάδας για την Ευρώπη και της Στρογγυλής Τραπέζης για την Εξωτερική Ελεγκτική.

Πέραν των θεμάτων που προαναφέρθηκαν, το 2024 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ θα συνεργαστεί με το ΣΧΣ στις εργασίες πολιτικής για τον σχεδιασμό της μετάβασης, στη μεταπαρακολούθηση της τραπεζικής αναταραχής που σημειώθηκε την άνοιξη του 2023, σε θέματα ετοιμότητας των πρακτικών εφαρμογής περιθωρίων (margin preparedness) και ορθών πρακτικών αποζημίωσης.

4.2.2 Συμβολή στη διαδικασία της Βασιλείας και στην αναθεώρηση των βασικών αρχών αποτελεσματικής τραπεζικής εποπτείας της Βασιλείας

Το 2023 η ΕΚΤ συνέχισε να συμβάλλει σημαντικά στο έργο της Επιτροπής της Βασιλείας για την Τραπεζική Εποπτεία. Συμμετείχε ενεργά σε διάφορους άξονες εργασιών, παρέχοντας τεχνογνωσία στις ομάδες της Επιτροπής της Βασιλείας και συνεργαζόμενη με μέλη της Επιτροπής εντός της ΕΕ αλλά και παγκοσμίως.

Κύριο ορόσημο ήταν η έκθεση με τίτλο “Report on the 2023 banking turmoil”, η οποία παρείχε έναν απολογισμό των κανονιστικών και εποπτικών διδαγμάτων που προέκυψαν από την τραπεζική αναταραχή την άνοιξη του 2023. Τόνισε ιδιαιτέρως τη σημασία των πρακτικών διαχείρισης κινδύνων και ρυθμίσεων διακυβέρνησης των τραπεζών, την ανάγκη για ισχυρή και αποτελεσματική εποπτεία με στόχο την ασφάλεια και την ευρωστία των τραπεζών, καθώς και τον κρίσιμο ρόλο που διαδραματίζουν τα συνετά και αξιόπιστα κανονιστικά πρότυπα στη διαφύλαξη της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας.

Άλλο σημαντικό ορόσημο ήταν η έναρξη δημόσιας διαβούλευσης για την αναθεώρηση των βασικών αρχών αποτελεσματικής τραπεζικής εποπτείας. Οι προτεινόμενες τροποποιήσεις, μεταξύ άλλων, αναγνωρίζουν ρητώς τα υπερεθνικά εποπτικά πλαίσια όπως ο Ενιαίος Εποπτικός Μηχανισμός, τις επιπτώσεις των χρηματοοικονομικών κινδύνων που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή, τον ψηφιακό μετασχηματισμό των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, καθώς και την κρίσιμη σημασία της αξιολόγησης της βιωσιμότητας των επιχειρηματικών μοντέλων και της επιχειρησιακής ανθεκτικότητας των τραπεζών.

Άλλα σημαντικά επιτεύγματα ήταν, ενδεικτικά, η έναρξη δημόσιων διαβουλεύσεων σχετικά με (α) ένα πλαίσιο για τη δημοσιοποίηση κλιματικών χρηματοοικονομικών κινδύνων βάσει του Πυλώνα 3 (βλ. Πλαίσιο 7), (β) τη δημοσιοποίηση στοιχείων για την έκθεση των τραπεζών σε κρυπτοστοιχεία, όπου προτείνονται ένας τυποποιημένος πίνακας δημοσιοποιήσεων και ένα σύνολο υποδειγμάτων για τον βαθμό έκθεσης και τις δραστηριότητες των τραπεζών σε κρυπτοστοιχεία, (γ) τις τροποποιήσεις του προτύπου για την έκθεση των τραπεζών σε κρυπτοστοιχεία, που δημοσιεύθηκε τον Δεκέμβριο του 2022 και (δ) προτεινόμενες προσαρμογές στο πρότυπο για τον επιτοκιακό κίνδυνο στο τραπεζικό χαρτοφυλάκιο.

Η ΕΚΤ εξακολούθησε να συμπροεδρεύει στην Ομάδα Δράσης για τους Κλιματικούς Χρηματοοικονομικούς Κινδύνους (Task Force on Climate-related Financial Risks), καθώς και στην Ομάδα Πολιτικής και Προτύπων (Policy and Standard Group), της Επιτροπής της Βασιλείας. Τον Ιούνιο του 2023 η ΕΚΤ φιλοξένησε στη Φραγκφούρτη τη συνεδρίαση της Ομάδας Εποπτικής Συνεργασίας (Supervisory Cooperation Group).

4.2.3 Συμβολή στις εργασίες της Ευρωπαϊκής Αρχής Τραπεζών

Το 2023 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ εξακολούθησε να συνεργάζεται στενά με την Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών (European Banking Authority – EBA) για την προώθηση ομοιόμορφης εποπτείας σε ολόκληρο τον ευρωπαϊκό τραπεζικό τομέα και για την προαγωγή της ασφάλειας και της ευρωστίας των πιστωτικών ιδρυμάτων και της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας.

Στα από κοινού έργα συγκαταλέγεται η πανευρωπαϊκή άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων για το 2023, η οποία επέτρεψε στις εποπτικές αρχές να αξιολογήσουν την ανθεκτικότητα του ευρωπαϊκού τραπεζικού τομέα. Η ΕΚΤ συνεργάστηκε επίσης με την ΕΒΑ για τη διεξαγωγή ειδικής ανάλυσης σεναρίων κλιματικού κινδύνου “Fit for 55”, με στόχο την αξιολόγηση της ανθεκτικότητας του χρηματοπιστωτικού τομέα σε συνάφεια με τη δέσμη μέτρων “Fit for 55” της ΕΕ. Μαζί και με το Ενιαίο Συμβούλιο Εξυγίανσης, η ΕΚΤ και η ΕΒΑ εξέδωσαν κοινή δήλωση μετά την απομείωση των ομολόγων Additional Tier 1 της Credit Suisse. Η δήλωση συνέβαλε στην αποσαφήνιση του πλαισίου της ΕΕ για την εξυγίανση, ενώ καθησύχασε τις ευρωπαϊκές αγορές όσον αφορά τα πρόσθετα μέσα κεφαλαίου της Κατηγορίας 1.

Παράλληλα, η ΕΚΤ συμμετείχε στο κανονιστικό έργο της ΕΒΑ, συνεισφέροντας και παρέχοντας στήριξη σε πλήθος έργων, όπως το σχέδιο διαμόρφωσης πολιτικής της ΕΒΑ σχετικά με τον Κανονισμό για τις αγορές κρυπτοστοιχείων και η ολοκλήρωση των Κατευθυντήριων γραμμών της ΕΒΑ για τη συνολική ικανότητα ανάκαμψης κατά την κατάρτιση των σχεδίων ανάκαμψης, οι οποίες αποσκοπούν στο να γίνουν πιο εύχρηστα τα σχέδια ανάκαμψης και να ενισχυθεί η αποτελεσματικότητα της ετοιμότητας απέναντι σε κρίσεις. Επιπλέον, η ΕΚΤ συνέβαλε στη σύνταξη των νομικά δεσμευτικών πολιτικών του Κανονισμού DORA (Digital Operational Resilience Act) ως μέλος της υποεπιτροπής για την ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα της Κοινής Επιτροπής των Ευρωπαϊκών Εποπτικών Αρχών. Η ΕΚΤ συνεισέφερε επίσης στην έκθεση της ΕΒΑ για την παρακολούθηση του πλαισίου Βασιλεία ΙΙΙ, η οποία αναλύει τις επιπτώσεις των προσαρμογών που αφορούν αποκλειστικά την ΕΕ και αποτελεί κρίσιμο μέρος της διαδικασίας για την οριστικοποίηση της Βασιλείας ΙΙΙ.

Όσον αφορά τη διαδικασία της EBA περί συμμόρφωσης ή αιτιολόγησης (comply or explain), το 2023 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ γνωστοποίησε στην EBA τον βαθμό συμμόρφωσής της αναφορικά με μία κατευθυντήρια γραμμή, όπως δημοσιεύεται στον δικτυακό τόπο της ΕΚΤ για την τραπεζική εποπτεία. Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ δεσμεύεται να συμμορφώνεται με όλες τις κατευθυντήριες γραμμές που εκδίδει η EBA ή η Κοινή Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Εποπτικών Αρχών.

Η ΕΚΤ συνεργάζεται με την ΕΒΑ και άλλους φορείς για τη συγκρότηση της Κοινής Επιτροπής Υποβολής Τραπεζικών Στοιχείων, η οποία θα απαρτίζεται από εκπροσώπους ευρωπαϊκών και εθνικών αρχών, και της Ειδικής Ομάδας Επαφών για την Υποβολή Στοιχείων, η οποία θα περιλαμβάνει εμπειρογνώμονες του τραπεζικού κλάδου. Η πρώτη συνεδρίαση της Κοινής Επιτροπής Υποβολής Τραπεζικών Στοιχείων αναμένεται να πραγματοποιηθεί το 2024. Υπό εξέλιξη βρίσκονται ήδη οι εργασίες για τη διαμόρφωση ενός λεξικού δεδομένων του τραπεζικού τομέα σύμφωνα με τη στρατηγική εποπτικών δεδομένων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, την αύξηση του βαθμού λεπτομέρειας στα υποβαλλόμενα εποπτικά δεδομένα και την περαιτέρω ενοποίηση της διαδικασίας υποβολής στοιχείων για στατιστικούς και εποπτικούς σκοπούς.

5 Οργανωτική δομή της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ

5.1 Εκπλήρωση των υποχρεώσεων λογοδοσίας

Η παρούσα Ετήσια Έκθεση είναι ένας από τους κύριους διαύλους λογοδοσίας της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ έναντι του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), όπως προβλέπει ο Κανονισμός ΕΕΜ. Ο Κανονισμός ορίζει ότι τα εποπτικά καθήκοντα της ΕΚΤ υπόκεινται στις δέουσες υποχρεώσεις διαφάνειας και λογοδοσίας. Η ΕΚΤ αποδίδει μεγάλη σημασία στη διατήρηση και πλήρη εφαρμογή του πλαισίου λογοδοσίας, το οποίο προσδιορίζεται λεπτομερέστερα στη Διοργανική Συμφωνία μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και της ΕΚΤ και στο Μνημόνιο Συνεργασίας μεταξύ του Συμβουλίου της ΕΕ και της ΕΚΤ.

Το 2023 ο Πρόεδρος του Εποπτικού Συμβουλίου παρουσιάστηκε τέσσερις φορές ενώπιον της Επιτροπής Οικονομικών και Νομισματικών Θεμάτων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου – σε τρεις τακτικές δημόσιες ακροάσεις και σε μία έκτακτη ανταλλαγή απόψεων. Κατά τη δημόσια ακρόασή του στις 21.3.2023, ο Πρόεδρος παρουσίασε την Ετήσια έκθεση της ΕΚΤ για την εποπτική δραστηριότητα 2022. Την ίδια ημέρα, συμμετείχε με τον Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Αρχής Τραπεζών σε μια έκτακτη ανταλλαγή απόψεων σχετικά με την κατάρρευση της Silicon Valley Bank και τις επιπτώσεις της για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα στην Ευρώπη. Οι άλλες δύο τακτικές δημόσιες ακροάσεις πραγματοποιήθηκαν στις 28.6.2023 και στις 7.11.2023. Οι συζητήσεις επικεντρώθηκαν στους κινδύνους που απορρέουν από τις μακροοικονομικές προοπτικές, ιδίως στις επιπτώσεις των αυξήσεων των επιτοκίων στον τραπεζικό τομέα και τους καταθέτες, στα διδάγματα από την αναταραχή που σημειώθηκε στις αγορές την άνοιξη και στην εξέλιξη των μη εξυπηρετούμενων δανείων. Άλλα θέματα που συζητήθηκαν ήταν οι αναδυόμενοι κίνδυνοι από τον τομέα των κρυπτοστοιχείων και τα μη χρηματοπιστωτικά τραπεζικά ιδρύματα, καθώς και οι νομοθετικές προτάσεις για την ενίσχυση της τραπεζικής ένωσης, όπως η τραπεζική δέσμη και η επανεξέταση του πλαισίου διαχείρισης κρίσεων και ασφάλισης των καταθέσεων.

Το 2023 ο Πρόεδρος του Εποπτικού Συμβουλίου απάντησε σε δύο γραπτές ερωτήσεις μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου επί θεμάτων τραπεζικής εποπτείας και, σύμφωνα με την υποχρέωση υποβολής αναφορών της ΕΚΤ προς τα εθνικά κοινοβούλια, σε μία γραπτή ερώτηση από ένα μέλος εθνικού κοινοβουλίου. Όλες οι απαντητικές επιστολές προς βουλευτές δημοσιεύθηκαν στον δικτυακό τόπο της ΕΚΤ για την τραπεζική εποπτεία. Οι επιστολές κάλυπταν τις δραστηριότητες των εποπτευόμενων ιδρυμάτων στη Ρωσία, το εποπτικό έργο για την έκθεση των τραπεζών σε ευάλωτους τομείς και τις νομοθετικές πρωτοβουλίες για την προώθηση της δευτερογενούς αγοράς μη εξυπηρετούμενων δανείων.

Επίσης, όπως προβλέπει η Διοργανική Συμφωνία, η ΕΚΤ διαβίβασε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τα πρακτικά των συνεδριάσεων του Εποπτικού Συμβουλίου της και τις περιλήψεις των σεμιναρίων του Εποπτικού Συμβουλίου.

Επιπλέον, για την περαιτέρω προώθηση του διαλόγου μεταξύ της ΕΚΤ και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ αποκρίθηκε στα σχόλια και τις προτάσεις που διατύπωσε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στο Ψήφισμά του σχετικά με την Τραπεζική Ένωση – Ετήσια έκθεση για το 2022. Στην απάντησή της,^[55] η ΕΚΤ σχολίασε τις εξελίξεις στον τραπεζικό τομέα, τους κλιματικούς και περιβαλλοντικούς κινδύνους, καθώς και νομοθετικά θέματα που αφορούσαν την τραπεζική εποπτεία.

Όσον αφορά τις επαφές με το Συμβούλιο της ΕΕ το 2023, ο Πρόεδρος του Εποπτικού Συμβουλίου συμμετείχε σε δύο διά ζώσης ανταλλαγές απόψεων με το Eurogroup, στις 15 Μαΐου και στις 8 Νοεμβρίου. Πριν από κάθε συζήτηση, η ΕΚΤ δημοσίευσε επισκόπηση των συναφών εποπτικών δραστηριοτήτων της.^[56] Τα κύρια θέματα που συζητήθηκαν ήταν η κατάσταση του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος στο τρέχον μακροοικονομικό και γεωπολιτικό περιβάλλον, οι εποπτικές προτεραιότητες, καθώς και κανονιστικά και θεσμικά ζητήματα.

5.1.1 Επανεξέταση του ΕΕΜ από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και ειδική έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου για την εποπτεία του πιστωτικού κινδύνου των τραπεζών από την ΕΕ

Στις 18.4.2023 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε έκθεση για τη δεύτερη επανεξέταση του ΕΕΜ. Σύμφωνα με τα συμπεράσματα της επανεξέτασης, ο ΕΕΜ λειτουργεί ικανοποιητικά στο σύνολό του και έχει εξελιχθεί σε ώριμη, καθιερωμένη εποπτική αρχή η οποία εκπληρώνει τους στόχους που ορίστηκαν κατά τη σύστασή της. Διασφαλίζει, κατά το δυνατόν, ότι οι τράπεζες είναι επαρκώς προετοιμασμένες και κεφαλαιοποιημένες για την αντιμετώπιση οικονομικών και χρηματοπιστωτικών κρίσεων. Επίσης, η παρεχόμενη εποπτεία των τραπεζών είναι καλής ποιότητας και προδραστική, με ταχεία προσαρμογή στις εποπτικές προκλήσεις, όπως φάνηκε στη διάρκεια της κρίσης του κορωνοϊού (COVID-19).

Στις 12.5.2023 το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο (ΕΕΣ) δημοσίευσε Ειδική έκθεση για την εποπτεία του πιστωτικού κινδύνου των τραπεζών από την ΕΕ. Η έκθεση κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι εποπτικές αξιολογήσεις της ΕΚΤ σχετικά με τον πιστωτικό κίνδυνο των τραπεζών εμφανίζουν ορισμένες αδυναμίες, αλλά η ποιότητά τους είναι γενικά επαρκής. Οι παρατηρήσεις της ΕΚΤ επί των ευρημάτων περιλαμβάνονται σε παράρτημα της έκθεσης. Η ΕΚΤ επικροτεί το αποτέλεσμα του ελέγχου του ΕΕΣ και τις συστάσεις του, οι οποίες θα συμβάλουν στην περαιτέρω βελτίωση των διαδικασιών. Η ΕΚΤ εξακολουθεί να δεσμεύεται ότι θα εφαρμόζει τα υψηλότερα πρότυπα στην τραπεζική εποπτεία και θα βελτιώνει διαρκώς τις εποπτικές της πρακτικές.

Το ΕΕΣ ολοκλήρωσε επίσης τη μεταπαρακολούθηση των συστάσεων του ελέγχου για το 2016 – βλ. Ειδική έκθεση αριθ. 29/2016: Ενιαίος εποπτικός μηχανισμός – Καλό ξεκίνημα, αλλά απαιτούνται περαιτέρω βελτιώσεις. Τα αποτελέσματα δημοσιεύθηκαν ως παράρτημα της ειδικής έκθεσης για την εποπτεία του πιστωτικού κινδύνου των τραπεζών από την ΕΕ.

5.2 Διαφάνεια και επικοινωνία

Το 2023 ο Πρόεδρος και ο Αντιπρόεδρος του Εποπτικού Συμβουλίου εκφώνησαν 26 ομιλίες, ενώ οι εκπρόσωποι της ΕΚΤ στο Εποπτικό Συμβούλιο 12 ομιλίες. Μαζί έδωσαν 32 συνεντεύξεις στα μέσα ενημέρωσης και ανήρτησαν 9 δημοσιεύσεις ιστολογίου και άρθρα γνώμης. Ο Πρόεδρος παραχώρησε επίσης δύο συνεντεύξεις τύπου σχετικά με τα αποτελέσματα της εποπτικής διαδικασίας ελέγχου και αξιολόγησης (SREP) για τα έτη 2022 και 2023. Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ κυκλοφόρησε 4 επεισόδια podcast και δημοσίευσε 28 δελτία τύπου, καθώς και άλλα κείμενα, μεταξύ άλλων επιστολές προς Ευρωβουλευτές, κατευθύνσεις προς τις τράπεζες και εποπτικά στατιστικά στοιχεία. Το τριμηνιαίο ενημερωτικό δελτίο Supervision Newsletter, που δημοσιεύεται σε ηλεκτρονική μορφή και έχει 10.000 συνδρομητές, παρείχε πληροφόρηση και πρόσφατες ενημερώσεις σχετικά με εν εξελίξει εποπτικά έργα και ευρήματα.

Το 2023 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ δημοσίευσε τα αποτελέσματα των ασκήσεων προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων και ξεκίνησε τέσσερις δημόσιες διαβουλεύσεις. Οι διαβουλεύσεις αφορούσαν τις ορθές πρακτικές στη διακυβέρνηση και διαχείριση του πιστωτικού κινδύνου αντισυμβαλλομένου, τον αναθεωρημένο Οδηγό της ΕΚΤ για τα εσωτερικά υποδείγματα, τον Οδηγό για την αποτελεσματική συγκεντρωτική καταγραφή και αναφορά κινδύνων, καθώς και το σχέδιο Οδηγού σχετικά με την υποβολή αναφορών από χρηματοπιστωτικούς ομίλους ετερογενών δραστηριοτήτων για τις σημαντικές συγκεντρώσεις κινδύνων και τις ενδοομιλικές συναλλαγές. Με αφορμή την αναταραχή στο τραπεζικό σύστημα της Ελβετίας, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ έσπευσε να διευκρινίσει τους κανόνες τραπεζικής εξυγίανσης που εφαρμόζονται στην ΕΕ. Επίσης, παρείχε ενημέρωση σχετικά με διάφορες υποθέσεις επιβολής κυρώσεων και δημοσιοποίησε τα αποτελέσματα μιας εξωτερικής αξιολόγησης της SREP (βλ. Ενότητα 1.3.1.7). Επιπλέον, η ΕΚΤ φιλοξένησε το πέμπτο της Φόρουμ Τραπεζικής Εποπτείας. Για την προώθηση του διαλόγου ανάμεσα στην Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ και τους επαγγελματίες της αγοράς, η ΕΚΤ πραγματοποίησε δύο συνεδριάσεις της Ομάδας Επαφών της Τραπεζικής Εποπτείας με την Αγορά (Banking Supervision Market Contact Group), όπου συζητήθηκαν κυρίως οι προοπτικές κινδύνου για τον ευρωπαϊκό τραπεζικό τομέα.

Το 2023 η ΕΚΤ απάντησε σε 1.355 ερωτήσεις του κοινού για θέματα τραπεζικής εποπτείας. Ειδικότερα, ασχολήθηκε με μία αναφορά στην οποία πολίτες εξέφραζαν τις ανησυχίες τους για τις επιδράσεις της κλιματικής αλλαγής στον ευρωπαϊκό χρηματοπιστωτικό τομέα και απάντησε σε ερωτήσεις σχετικά με την άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων για τους κλιματικούς κινδύνους. Μέσω του Κέντρου Επισκεπτών, η ΕΚΤ πραγματοποίησε διαλέξεις με θέμα την τραπεζική εποπτεία, τις οποίες παρακολούθησαν 401 συμμετέχοντες, και δέχθηκε 9.096 επισκέπτες (8.903 με φυσική παρουσία και 193 διαδικτυακά), οι οποίοι ενημερώθηκαν για τα βασικά καθήκοντα της ΕΚΤ και τα κύρια στοιχεία της ευρωπαϊκής τραπεζικής εποπτείας.

5.3 Στελέχωση της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ

5.3.1 Προσλήψεις

Γενικά, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ ανακοινώνει τις κενές θέσεις εργασίας πρώτα εσωτερικά, εκτός από τις θέσεις νεοπροσλαμβανομένων, οι οποίες προκηρύσσονται στην εξωτερική αγορά. Το 2023 η Τραπεζική Εποπτεία προσέλαβε 40 στελέχη μέσω εξωτερικής προκήρυξης σε θέσεις πιο μακροχρόνιας απασχόλησης.

Διάγραμμα 11

Αριθμός διορισμών ανά κατηγορία το 2023

Στο πλαίσιο της ετήσιας εκ περιτροπής ανανέωσης του προσωπικού, 48 στελέχη μετακινήθηκαν σε άλλη Μικτή Εποπτική Ομάδα, προκειμένου να αποφεύγεται η ανάπτυξη φαινομένων διαπλοκής (supervisory capture) και να προάγεται η ατομική και επαγγελματική τους εξέλιξη.

5.3.2 Προγράμματα ανταλλαγής

Πέραν του προγράμματος ανταλλαγής προσωπικού του ΕΕΜ (βλ. Ενότητα 5.4), η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ συμμετείχε και στο Πρόγραμμα Schuman, το οποίο δίνει τη δυνατότητα σε στελέχη από ολόκληρο το Ευρωπαϊκό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών και την ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία να εργαστούν σε διαφορετικά ιδρύματα πάνω σε κοινά έργα.

Εκτός από την ανταλλαγή μεταξύ της Ευρωπαϊκής Αρχής Ασφαλίσεων και Επαγγελματικών Συντάξεων και της ΕΚΤ που ξεκίνησε την 1.2.2023, δημοσιεύθηκε πρόσκληση για υποβολή αιτήσεων συμμετοχής σε προγράμματα ανταλλαγής προσωπικού ανάμεσα στην ΕΚΤ και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, την Ευρωπαϊκή Αρχή Κινητών Αξιών και Αγορών και το Ενιαίο Συμβούλιο Εξυγίανσης.

5.3.3 Ανάπτυξη δυναμικού

Το 2023 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ πραγματοποίησε αξιολόγηση οργανωσιακής ετοιμότητας και προσδιόρισε τρεις τομείς που χρειάζονται ενίσχυση: κίνδυνος πληροφοριακών συστημάτων και κυβερνοασφάλειας, κλιματικός κίνδυνος και ψηφιακός μετασχηματισμός.

Η ανάλυση αυτή αποτέλεσε τη βάση για το σχέδιο ανάπτυξης δυναμικού του ΕΕΜ για το 2024. Το σχέδιο θα περιλαμβάνει μέτρα για τον καλύτερο εντοπισμό των δεξιοτήτων και την καλύτερη αντιστοίχισή τους με τις ανάγκες του οργανισμού, την επιμόρφωση και άλλες ευκαιρίες μάθησης, καθώς και μέτρα για τη βελτίωση της διαδικασίας πρόσληψης νέων ταλαντούχων στελεχών. Σε αυτό το πλαίσιο, 35 θέσεις τέθηκαν στη διάθεση του ΕΕΜ (flexibility pool) για το 2024 με στόχο τη στήριξη πρωτοβουλιών σε αυτούς τους τρεις τομείς που χρειάζονται ενίσχυση.

5.3.4 Διαφορετικότητα και συμπεριληπτικότητα

Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ δεσμεύεται να στηρίζει τη διαφορετικότητα και τη συμπεριληπτικότητα σε όλες τις εκφάνσεις τους. Η ισόρροπη εκπροσώπηση των φύλων παραμένει βασική στρατηγική προτεραιότητα. Οι γυναίκες αποτελούν το 43% του προσωπικού της, ενώ το ποσοστό τους ποικίλλει ελαφρώς μεταξύ των διαφόρων επιπέδων ιεραρχίας. Σε επίπεδο αναλυτών, το ποσοστό των γυναικών αυξήθηκε κατά 2 ποσοστιαίες μονάδες σε 52%. Σε επίπεδο εμπειρογνωμόνων, μειώθηκε κατά 4 ποσοστιαίες μονάδες σε 39%. Σε επίπεδο επικεφαλής ομάδων και στις θέσεις ευθύνης, αυξήθηκε κατά 2 και 1 ποσοστιαίες μονάδες σε 34% και 35% αντίστοιχα. Η ΕΚΤ θα συνεχίσει να εντείνει τις προσπάθειές της για την επίτευξη ίσης αναλογίας ανδρών-γυναικών.

Σχήμα 1

Το ανθρώπινο δυναμικό της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ σε αριθμούς

5.4 Ενοποίηση του ΕΕΜ

Το 2023 η ΕΚΤ, μαζί με τις εθνικές αρμόδιες αρχές, ανέπτυξε ένα διεπιστημονικό πρόγραμμα βασικής κατάρτισης σε θέματα ΕΕΜ, το οποίο ξεκίνησε στις αρχές του 2024. Το πρόγραμμα απευθύνεται σε όλους τους εργαζομένους στον τομέα της ευρωπαϊκής τραπεζικής εποπτείας και διαμορφώθηκε σε συνεργασία με το European University Institute. Στόχος του είναι να δημιουργήσει ένα κοινό επίπεδο τεχνικών δεξιοτήτων και γνώσεων όσον αφορά κύρια και αναδυόμενα εποπτικά θέματα.

Το νέο περιεχόμενο και οι νέες λειτουργικότητες με γνώμονα τις ανάγκες των χρηστών βοήθησαν ώστε το SSMnet – η κοινή διαδικτυακή πλατφόρμα ενημέρωσης και ανταλλαγής γνώσεων – να εξελιχθεί σε έναν αποτελεσματικότερο δίαυλο άμεσης επικοινωνίας σε ολόκληρη την ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία. Το περιεχόμενο που δημιούργησαν οι υπεύθυνοι περιεχομένου από όλες τις εθνικές εποπτικές αρχές και την ΕΚΤ ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρον και παρείχε ενημέρωση στους αναγνώστες σχετικά με εσωτερικές δραστηριότητες, σημαντικές συνεδριάσεις και τα αποτελέσματα της περιοδικής έρευνας σε επίπεδο ΕΕΜ για τη συνεργασία, μεταξύ άλλων θεμάτων.

Για την ενίσχυση της κοινής εποπτικής κουλτούρας, μια σπουδαία πρωτοβουλία ενοποίησης αναπτύχθηκε το 2023 και ξεκίνησε στις αρχές του 2024. Στόχος της πρωτοβουλίας αυτής είναι η χρονιά που σηματοδοτεί τη δέκατη επέτειο του ΕΕΜ να αποτελέσει “έτος ενοποίησης” στη διάρκεια του οποίου όλες οι εθνικές εποπτικές αρχές και η ΕΚΤ θα προσφέρουν περισσότερες ευκαιρίες διασύνδεσης του προσωπικού.

Στο πλαίσιο του προγράμματος ανταλλαγής προσωπικού του ΕΕΜ, το 2023 οργανώθηκαν ανταλλαγές στελεχών τόσο με καθιερωμένους εταίρους (Autorité de contrôle prudentiel et de résolution και Banco de España) όσο και με νέους (Banca d’Italia και De Nederlandsche Bank). Αυτές οι ανταλλαγές στελεχών μεταξύ της ΕΚΤ και των εθνικών εποπτικών αρχών είναι σημαντικές για την προώθηση κοινών προοπτικών επαγγελματικής ανέλιξης εντός της ευρωπαϊκής τραπεζικής εποπτείας. 15 ζεύγη στελεχών συμμετείχαν σε προγράμματα ανταλλαγής.

Επίσης, ενισχύθηκε περαιτέρω η στενή συνεργασία σε καίρια εποπτικά ζητήματα. Περισσότερα από 50 εποπτικά στελέχη από εθνικές εποπτικές αρχές εντάχθηκαν με επιτυχία σε ειδικές ομάδες εμπειρογνωμόνων για υβριδική συνεργασία. Στον τομέα των επιτόπιων επιθεωρήσεων, εγκαινιάστηκαν σε πιλοτική μορφή δύο δομές συνεργασίας (centres of competence) για συγκεκριμένες κατηγορίες κινδύνου με στόχο την περαιτέρω ενθάρρυνση της συνεργασίας και της ανταλλαγής τεχνογνωσίας μεταξύ των επιθεωρητών. Επιπρόσθετα, για την περαιτέρω ενίσχυση της συνεργασίας, προσδιορίστηκαν οι βέλτιστες πρακτικές για την ανταλλαγή γνώσεων και τη λειτουργία των δικτύων του ΕΕΜ.

Καθώς η στενότερη συνεργασία συνδέεται με τον ενοποιημένο προγραμματισμό, το πλαίσιο ανοχής κινδύνων διαμορφώθηκε έτσι ώστε να υποστηρίζει τις εποπτικές αξιολογήσεις και να διευκολύνει την ενσωμάτωση των στρατηγικών προτεραιοτήτων στον εποπτικό προγραμματισμό (βλ. Ενότητα 1.3.1).

5.5 Η ψηφιακή ατζέντα του ΕΕΜ

Καθώς ο τραπεζικός τομέας γίνεται πιο πολύπλοκος και οι εποπτικοί πόροι είναι πιο περιορισμένοι, η ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία έχει στραφεί προς τον ψηφιακό μετασχηματισμό προκειμένου να συμβαδίσει με τις αλλαγές στο τραπεζικό τοπίο και να αντιμετωπίσει τους αναδυόμενους εποπτικούς κινδύνους. Για τον σκοπό αυτό, από το 2020 η ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία έχει θέσει την ψηφιακή ατζέντα ως προτεραιότητά της, επενδύοντας στις εποπτικές τεχνολογίες (SupTech).

Περίπου 14 εργαλεία SupTech είναι πλέον ενεργά και εξυπηρετούν αποτελεσματικά τις διάφορες ανάγκες των εποπτών. Για παράδειγμα, η πλατφόρμα Navi (Network Analytics and Visualisation) αντλεί σημαντική πληροφόρηση από συνδεδεμένα δεδομένα (connected data), π.χ. σχετικά με τη μετοχική σύνθεση των σημαντικών ιδρυμάτων. Παράλληλα, το εργαλείο Agora παρέχει κεντροποιημένη πρόσβαση σε όλα τα δεδομένα προληπτικής εποπτείας που χρησιμοποιούνται στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία.

Ενώ το 2022 αναπτύχθηκαν διάφορα εργαλεία, το 2023 έγιναν σημαντικές προσπάθειες για την καλύτερη σύνδεση και ενσωμάτωσή τους στο τοπίο πληροφοριακών συστημάτων, την αναβάθμιση των πλατφορμών SupTech, την ενθάρρυνση της χρήσης τους από τους επόπτες και τη διερεύνηση αναδυόμενων τεχνολογιών. Η αρχική επένδυση στην τεχνολογία βοήθησε επίσης στην ανάπτυξη υποδομών αιχμής που υποστηρίζουν την εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης (ΑΙ). Αξιοσημείωτο παράδειγμα είναι το Εικονικό Εργαστήριο (Virtual Lab), μια σύγχρονη πλατφόρμα υπολογιστικού νέφους, που όχι μόνο ενίσχυσε τη συνεργασία και την ψηφιακή ανταλλαγή πληροφοριών, αλλά και έδωσε στους χρήστες τη δυνατότητα να εξερευνήσουν πρωτοπόρες τεχνολογίες, όπως οι εφαρμογές της γενετικής τεχνητής νοημοσύνης (generative ΑΙ). Σε αυτές συμπεριλαμβάνονται η αναζήτηση εποπτικών δεδομένων με τη χρήση φυσικής γλώσσας (natural language) και η δοκιμή εφαρμογών chatbot για εποπτικούς κανονισμούς και μεθοδολογίες.

Επιπλέον, ο πρώτος κύκλος στρατηγικής της ψηφιακής ατζέντας του ΕΕΜ ολοκληρώθηκε το 2023 με την πλήρη υλοποίηση του Σχεδίου ψηφιακού μετασχηματισμού του ΕΕΜ (SSM Digitalisation Blueprint). Υπό διαμόρφωση είναι η νέα ψηφιακή στρατηγική του ΕΕΜ για την περίοδο 2024-28. Ένας από τους βασικούς σκοπούς της νέας στρατηγικής είναι να δημιουργηθεί μια ενοποιημένη πλατφόρμα εποπτείας (supervision cockpit) που θα συγκεντρώνει δεδομένα, ειδήσεις, εφαρμογές και συστήματα πληροφορικής με τη μεγαλύτερη ζήτηση.

Τέλος, η ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία άρχισε να εφαρμόζει στην πράξη ένα μοντέλο λειτουργίας για την ψηφιακή ατζέντα στην τελική της μορφή (steady state), που συνίσταται στην ενδυνάμωση των εσωτερικών ομάδων και τη μείωση της εξάρτησης από εξωτερικούς συμβούλους για την ανάπτυξη και συντήρηση των εφαρμογών και πλατφορμών SupTech. Εν προκειμένω, εγκαινίασε την πρωτοβουλία για τη δημιουργία ενός κέντρου SupTech, στο πλαίσιο της οποίας ορισμένες ΕΕΑ θα αναπτύξουν λύσεις εποπτικής τεχνολογίας που θα μπορούν να χρησιμοποιούνται σε ολόκληρο τον ΕΕΜ.

5.6 Λήψη αποφάσεων

5.6.1 Συνεδριάσεις και αποφάσεις του Εποπτικού Συμβουλίου και της Διευθύνουσας Επιτροπής

Το Εποπτικό Συμβούλιο της ΕΚΤ συνεδρίασε 20 φορές το 2023. Μετά την περαιτέρω χαλάρωση των περιορισμών που συνδέονται με την πανδημία, πραγματοποιήθηκαν πέντε συνεδριάσεις στη Φραγκφούρτη και μία στο Ντουμπρόβνικ. Όλες οι υπόλοιπες πραγματοποιήθηκαν μέσω τηλεδιάσκεψης.

Επιπλέον, το Εποπτικό Συμβούλιο διοργάνωσε δύο συναντήσεις (touch points) με σκοπό την ανταλλαγή πληροφοριών για επίκαιρες χρηματοπιστωτικές εξελίξεις, καθώς και ένα σεμινάριο όπου συζητήθηκαν θέματα εποπτικού ενδιαφέροντος. Κατόπιν πρόσκλησης της Banca d’Italia, το Εποπτικό Συμβούλιο πραγματοποίησε επίσης μια ανεπίσημη διάσκεψη στρατηγικής στη Ρώμη τον Οκτώβριο του 2023, όπου τα μέλη συζήτησαν τις ενέργειες που πρέπει να γίνουν για την ενοποίηση του ΕΕΜ, τη μεταπαρακολούθηση των συστάσεων της έκθεσης της ειδικής ομάδας εμπειρογνωμόνων για τη SREP, τους πιθανούς τρόπους βελτίωσης της εποπτικής αποτελεσματικότητας και τις προτεραιότητες της ΕΒΑ για το 2024.

Η Διευθύνουσα Επιτροπή^[57] του Εποπτικού Συμβουλίου πραγματοποίησε τέσσερις συνεδριάσεις το 2023, όλες μέσω τηλεδιάσκεψης.

Η Διευθύνουσα Επιτροπή πραγματοποίησε 13 πρόσθετες συνεδριάσεις με θέματα τον ψηφιακό μετασχηματισμό, την απλούστευση των διαδικασιών του ΕΕΜ και την ενοποίηση του ΕΕΜ. Όλες αυτές οι συνεδριάσεις πραγματοποιήθηκαν μέσω τηλεδιάσκεψης και η συμμετοχή ήταν ελεύθερη για όσα μέλη του Εποπτικού Συμβουλίου εξέφρασαν σχετικό ενδιαφέρον.

Μετά την προκήρυξη κενής θέσης τον Μάιο, στις 13.9.2023 το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ πρότεινε την Claudia Buch για να διαδεχθεί τον Andrea Enria στη θέση του Προέδρου του Εποπτικού Συμβουλίου από την 1.1.2024, επιλέγοντάς τη από τον κατάλογο των επικρατέστερων υποψηφίων που είχε προηγουμένως κοινοποιήσει στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο της ΕΕ. Η Επιτροπή Οικονομικής και Νομισματικής Πολιτικής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου πραγματοποίησε δημόσια ακρόαση με την κ. Buch στις 20.9.2023 και ψήφισε υπέρ της. Στη συνέχεια, η πρόταση της ΕΚΤ για τον διορισμό της εγκρίθηκε από την ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στις 3.10.2023 και επικυρώθηκε με την εκτελεστική απόφαση του Συμβουλίου της ΕΕ στις 19.10.2023 με ημερομηνία εφαρμογής την 1.1.2024.

Το 2023 η ΕΚΤ εξέδωσε 2.403 εποπτικές αποφάσεις^[58] που αφορούσαν συγκεκριμένες εποπτευόμενες οντότητες (Σχήμα 2). Εξ αυτών, οι 1.286 αποφάσεις εκδόθηκαν από προϊσταμένους υπηρεσιακών μονάδων της ΕΚΤ, σύμφωνα με το γενικό πλαίσιο κατ’ εξουσιοδότηση λήψης αποφάσεων όσον αφορά εποπτικές νομικές πράξεις. Οι 1.117 αποφάσεις εκδόθηκαν από το Διοικητικό Συμβούλιο σύμφωνα με τη διαδικασία μη διατύπωσης αντίρρησης βάσει σχεδίου πρότασης του Εποπτικού Συμβουλίου. Στις αποφάσεις αυτές περιλαμβάνονται και 189 πράξεις^[59] (όπως ίδρυση υποκαταστημάτων) οι οποίες εγκρίθηκαν σιωπηρά από την ΕΚΤ εφόσον δεν διατύπωσε αντίρρηση εντός των νόμιμων προθεσμιών.

Οι περισσότερες εποπτικές αποφάσεις αφορούσαν αξιολογήσεις καταλληλότητας και επάρκειας (48,4%), ίδια κεφάλαια (9,6%), εθνικές εξουσίες (7,9%), εσωτερικά υποδείγματα (7,7%), τη SREP (4,7%) και την έκτακτη υποβολή δεδομένων (4,7%).

Πέραν των τελικών σχεδίων αποφάσεων που αφορούσαν συγκεκριμένες τράπεζες και υποβλήθηκαν στο Διοικητικό Συμβούλιο προς έκδοση, το Εποπτικό Συμβούλιο έλαβε αποφάσεις για διάφορα οριζόντια ζητήματα. Κατά κύριο λόγο, οι αποφάσεις αυτές αφορούσαν την άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων για την ανθεκτικότητα έναντι κυβερνοαπειλών που θα διενεργήσει ο ΕΕΜ το 2024, τα τελικά αποτελέσματα της άσκησης προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων που πραγματοποίησε η ΕΒΑ το 2023 σε επίπεδο ΕΕ, τους όρους και τα λειτουργικά ζητήματα της δημοσιοποίησης των περιοδικών χρηματικών ποινών που επιβάλλει η ΕΚΤ, τις εποπτικές προτεραιότητες για την περίοδο 2024-2026 και την πολιτική διαδικασιών καταλληλότητας και επάρκειας για την αξιολόγηση της τεχνογνωσίας σε θέματα κινδύνων τεχνολογίας πληροφορικής και επικοινωνιών (ΤΠΕ) και ασφάλειας εντός των οργάνων διοίκησης των τραπεζών. Ορισμένες από αυτές τις αποφάσεις καταρτίστηκαν από προσωρινές δομές κατ’ εντολή του Εποπτικού Συμβουλίου. Αυτές οι δομές απαρτίζονταν από εκπροσώπους της ΕΚΤ και των ΕΑΑ οι οποίοι διεξήγαγαν προπαρασκευαστικές εργασίες για διάφορα θέματα, όπως αναθεωρήσεις στη μεθοδολογία για την αξιολόγηση της επιχειρησιακής ανθεκτικότητας, του λειτουργικού κινδύνου και του κινδύνου πληροφοριακών συστημάτων που θα εφαρμοστεί για τον κύκλο της SREP το 2024, καθώς και στην παραμετροποίηση των μεθοδολογιών για τον καθορισμό των κατευθύνσεων του Πυλώνα 2 και των κατευθύνσεων του Πυλώνα 2 για τον κίνδυνο υπερβολικής μόχλευσης.

Επίσης, ορισμένες αποφάσεις του Εποπτικού Συμβουλίου οδήγησαν στη σύνταξη δημόσια διαθέσιμων οδηγών, εκθέσεων και επισκοπήσεων, όπως ο Οδηγός της ΕΚΤ για τις διαδικασίες απόκτησης ειδικών συμμετοχών.

Οι περισσότερες αποφάσεις του Εποπτικού Συμβουλίου ελήφθησαν με γραπτή διαδικασία.^[60]

Από τους 113 τραπεζικούς ομίλους που εποπτεύονταν άμεσα από την ΕΚΤ το 2023, οι 32 ζήτησαν να λάβουν τις επίσημες αποφάσεις της ΕΚΤ μεταφρασμένες σε επίσημη γλώσσα της ΕΕ εκτός των αγγλικών.

Σχήμα 2

Αποφάσεις του Εποπτικού Συμβουλίου το 2023

5.6.2 Δραστηριότητες του Διοικητικού Συμβουλίου Επανεξέτασης

Το Διοικητικό Συμβούλιο Επανεξέτασης (ABoR) είναι όργανο της ΕΚΤ, του οποίου τα μέλη είναι ατομικώς και συλλογικώς ανεξάρτητα από την ΕΚΤ και έχουν αναλάβει το καθήκον να επανεξετάζουν τις αποφάσεις που υιοθετήθηκαν από το Διοικητικό Συμβούλιο επί θεμάτων εποπτείας, κατόπιν παραδεκτού αιτήματος επανεξέτασης.

Το 2023 το ABoR έλαβε τέσσερα αιτήματα διοικητικής επανεξέτασης εποπτικών αποφάσεων της ΕΚΤ (Πίνακας 5). Ένα από τα αιτήματα αποσύρθηκε από την αιτούσα οντότητα αφού το ζήτημα επιλύθηκε από την ΕΚΤ εκτός των διαδικασιών που προβλέπει το ABoR.

Από τα υπόλοιπα τρία αιτήματα επανεξέτασης, δύο αφορούσαν την ανάκληση άδειας λειτουργίας τραπεζών από την ΕΚΤ. Και στις δύο περιπτώσεις, κατόπιν ακρόασης της αιτούσας οντότητας, το ABoR πρότεινε στο Εποπτικό Συμβούλιο αντικατάσταση της απόφασης με απόφαση πανομοιότυπου περιεχομένου. Στην τρίτη περίπτωση, επίσης κατόπιν ακρόασης του αιτούντος, το ABoR εξέδωσε γνωμοδότηση όπου πρότεινε στο Εποπτικό Συμβούλιο αντικατάσταση της απόφασης με απόφαση η οποία ορίζει τα ίδια εποπτικά μέτρα. Επιπλέον, το ABoR έθεσε υπόψη του Εποπτικού Συμβουλίου τα νέα δεδομένα που παρείχε η αιτούσα οντότητα και τα συμπεριέλαβε στη γνωμοδότηση.

Τον Μάιο του 2023 δημοσιεύθηκε στο Supervision Newsletter συνέντευξη του Προέδρου του ABoR, Pentti Hakkarainen, όπου αναλύει τον τρόπο λειτουργίας του ABoR καθώς και το πρόγραμμα εργασιών του για τα επόμενα χρόνια.

Το 2023 Πρόεδρος του ABoR ήταν ο Pentti Hakkarainen. Τα υπόλοιπα μέλη του ήταν οι André Camilleri (Αντιπρόεδρος από τον Μάιο του 2023), F. Javier Aríztegui Yáñez, René Smits και Christiane Campill (μέλος από τον Μάρτιο του 2023, προηγουμένως αναπληρωματικό μέλος). Αναπληρωματικό μέλος ήταν ο Damir Odak. Η τρέχουσα σύνθεση του ABoR δημοσιεύεται στην ιστοσελίδα της ΕΚΤ για το Διοικητικό Συμβούλιο Επανεξέτασης.

5.6.3 Τομείς αρμοδιότητας των εκπροσώπων της ΕΚΤ στο Εποπτικό Συμβούλιο

Σύμφωνα με τον Κανονισμό ΕΕΜ και την Απόφαση ΕΚΤ 2014/4^[61], το Διοικητικό Συμβούλιο διορίζει στο Εποπτικό Συμβούλιο τέσσερις εκπροσώπους της ΕΚΤ.

Οι εκπρόσωποι της ΕΚΤ στο Εποπτικό Συμβούλιο είναι σήμερα οι Kerstin af Jochnick, Edouard Fernandez-Bollo, Elizabeth McCaul και Anneli Tuominen.

Στις καθημερινές εργασίες τους, οι εκπρόσωποι υποστηρίζουν τον Πρόεδρο και τον Αντιπρόεδρο του Εποπτικού Συμβουλίου και εκπροσωπούν την Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά.

Δεδομένου ότι εντός του 2024 λήγει η θητεία των Kerstin af Jochnick, Edouard Fernandez-Bollo και Elizabeth McCaul, οι τομείς αρμοδιότητας των εκπροσώπων της ΕΚΤ στο Εποπτικό Συμβούλιο θα ανακατανεμηθούν όταν διοριστούν νέοι εκπρόσωποι σε αντικατάσταση αυτών.

5.7 Εφαρμογή του Κώδικα Συμπεριφοράς

Σύμφωνα με το άρθρο 19(3) του Κανονισμού ΕΕΜ, η ΕΚΤ έχει θεσπίσει ένα πλαίσιο δεοντολογίας για τους ανώτατους λειτουργούς, τη διοίκηση και το προσωπικό της. Αυτό αποτελείται από τον ενιαίο Κώδικα συμπεριφοράς ανώτατων λειτουργών της ΕΚΤ, ένα ειδικό κεφάλαιο στους Κανόνες της ΕΚΤ για Θέματα Προσωπικού και την Κατευθυντήρια γραμμή για τον καθορισμό των αρχών του πλαισίου δεοντολογίας του Ενιαίου Εποπτικού Μηχανισμού. Η εφαρμογή και περαιτέρω ανάπτυξη του πλαισίου υποστηρίζεται από την Επιτροπή Δεοντολογίας της ΕΚΤ, το Γραφείο Συμμόρφωσης και Διακυβέρνησης (CGO) και την Επιτροπή Δεοντολογίας και Συμμόρφωσης.

Από την 1.1.2023 όλοι οι ανώτατοι λειτουργοί της ΕΚΤ υπόκεινται σε ενισχυμένους κανόνες και υποχρεώσεις διαφάνειας για τις ιδιωτικές χρηματοοικονομικές συναλλαγές τους. Σύμφωνα με τους νέους κανόνες, οι ανώτατοι λειτουργοί οφείλουν πλέον να λαμβάνουν πρότερη έγκριση και για την πώληση στοιχείων ενεργητικού που έχουν αποκτήσει στο παρελθόν (legacy assets) ή την άσκηση δικαιωμάτων συνδεόμενων με αυτά, καθώς και να υποβάλλουν κατάλογο των ιδιωτικών χρηματοοικονομικών συναλλαγών τις οποίες διενεργούν εντός του ημερολογιακού έτους.

Σύμφωνα με την εντολή που της έχει ανατεθεί, η Επιτροπή Δεοντολογίας πραγματοποίησε την ετήσια αξιολόγηση των δηλώσεων συμφερόντων των μελών του Εποπτικού Συμβουλίου πριν από τη δημοσίευσή στους στον δικτυακό τόπο της ΕΚΤ για την τραπεζική εποπτεία. Επίσης, ανταποκρίθηκε σε αιτήματα παροχής συμβουλών που υπέβαλαν ανώτατοι λειτουργοί της ΕΚΤ οι οποίοι εμπλέκονται στην τραπεζική εποπτεία και εξέδωσε 13 συναφείς γνωμοδοτήσεις, η πλειονότητα των οποίων αφορούσε ιδιωτικές δραστηριότητες και δραστηριότητες μετά τη λήξη της απασχόλησης. Οι γνωμοδοτήσεις της Επιτροπής Δεοντολογίας δημοσιεύονται στον δικτυακό τόπο της ΕΚΤ έξι μήνες μετά την ημερομηνία έκδοσής τους.

Το 2023 το Γραφείο Συμμόρφωσης και Διακυβέρνησης (CGO) συνέχισε τις προσπάθειες ψηφιακού μετασχηματισμού με σκοπό την ταχύτερη, ασφαλέστερη και φιλικότερη προς τους χρήστες παροχή συμβουλών για θέματα δεοντολογίας στο προσωπικό. Εκτός από το Ethics Chatbot, την αυτόματη υπηρεσία συνομιλίας που δίνει απαντήσεις σε απλά ερωτήματα, το προσωπικό της ΕΚΤ μπορεί πλέον, χάρη σε μια εσωτερική πλατφόρμα, να έχει πρόσβαση σε υποδείγματα υποβολής πληροφοριών και να παρακολουθεί την πορεία των αιτημάτων. Το νέο εργαλείο είναι προσβάσιμο από διάφορες συσκευές. Το 2023 καταγράφηκαν 2.767 αιτήματα που ζητούν τη συνδρομή των στελεχών του CGO, έναντι 1.690 το 2022. Περίπου 44% των αιτημάτων για παροχή συμβουλών υποβλήθηκε από στελέχη της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ.

Διάγραμμα 12

Κατηγορίες αιτημάτων που υποβλήθηκαν το 2023 από στελέχη της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ

(αριθμός αιτημάτων)

Πέραν των εξειδικευμένων επιμορφωτικών σεμιναρίων και προγραμμάτων εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, το CGO διοργάνωσε εκστρατείες ενημέρωσης σχετικά με το πλαίσιο δεοντολογίας, όπως οι Ανοικτές ημέρες δεοντολογίας για τους νεοπροσληφθέντες και ο Κύκλος ενημέρωσης για ζητήματα δεοντολογίας στη διάρκεια του Οκτωβρίου, καθώς και διάφορες δράσεις τον ίδιο μήνα, που έχει κηρυχθεί ως ευρωπαϊκός μήνας κυβερνοασφάλειας. Η Παγκόσμια Ημέρα Δεοντολογίας 2023 για όλο το προσωπικό επικεντρώθηκε, μεταξύ άλλων, στους κανόνες για τις ιδιωτικές χρηματοοικονομικές συναλλαγές, στις δραστηριότητες μετά τη λήξη της απασχόλησης, στις συναντήσεις με εξωτερικούς παράγοντες και στη σημασία του να εκφραζόμαστε με παρρησία.

Για την αποφυγή πραγματικών ή εικαζόμενων περιπτώσεων σύγκρουσης συμφερόντων λόγω μεταπήδησης στον ιδιωτικό τομέα (“revolving door”), το CGO εξέτασε δυνητικές συγκρούσεις συμφερόντων που αφορούσαν μέλη του προσωπικού στα οποία προτάθηκε να εργαστούν στον ιδιωτικό τομέα και παρείχε συμβουλές σχετικά με τους ισχύοντες κανόνες και τα μέτρα αντιμετώπισης. Όσον αφορά τους εργαζομένους στον τομέα της τραπεζικής εποπτείας που παραιτήθηκαν το 2023, σε δύο περιπτώσεις αποφασίστηκε προσωρινή απαγόρευση ανάληψης άλλης επαγγελματικής δραστηριότητας σύμφωνα με το πλαίσιο δεοντολογίας. Σε επτά περιπτώσεις, για την αποφυγή φαινομένων “revolving door” επιβλήθηκαν πρόσθετα μέτρα διασφάλισης, όπως ανακατανομή καθηκόντων, μετακίνηση στελεχών σε άλλες θέσεις ή/και διακοπή των δικαιωμάτων πρόσβασης, ώστε η μεταβατική περίοδος να λάβει χώρα στην ουσία εντός του οργανισμού.

Το CGO διοργάνωσε τις τακτικές ασκήσεις παρακολούθησης της συμμόρφωσης σχετικά με τις ιδιωτικές χρηματοοικονομικές συναλλαγές του προσωπικού και των ανώτατων λειτουργών της ΕΚΤ. Όπως και τα προηγούμενα έτη, η άσκηση εντόπισε περιορισμένο αριθμό περιπτώσεων μη συμμόρφωσης, εκ των οποίων λιγότερες από το 40% σχετίζονταν με στελέχη της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ. Καμία από αυτές τις περιπτώσεις δεν αφορούσε εκ προθέσεως παράπτωμα ή άλλη σοβαρή μη συμμόρφωση.

Η Επιτροπή Δεοντολογίας και Συμμόρφωσης είναι ένα φόρουμ για τον διάλογο και τη συνεργασία εντός του Ευρωσυστήματος και του ΕΕΜ σε θέματα δεοντολογίας και ακεραιότητας. Το 2023 οι δραστηριότητές της περιλάμβαναν τη συγκρότηση μιας ομάδας δράσης για τον κίνδυνο συμπεριφοράς με σκοπό να συγκρίνει, να βελτιώσει και να εναρμονίσει τα υφιστάμενα πλαίσια για την αξιολόγηση του κινδύνου συμπεριφοράς, καθώς και τις διαδικασίες παρακολούθησης και υποβολής δεδομένων που εφαρμόζονται στις ΕΑΑ. Η ΕΚΤ παρουσίασε σε συνεδρίαση της Επιτροπής Δεοντολογίας και Συμμόρφωσης το πλαίσιό της για τον κίνδυνο συμπεριφοράς αναδόχων και τι αυτό συνεπάγεται για τους αναδόχους έργων του ΕΕΜ.

5.8 Εφαρμογή της αρχής του διαχωρισμού μεταξύ καθηκόντων νομισματικής πολιτικής και εποπτικών καθηκόντων

Το 2023 η αρχή του διαχωρισμού μεταξύ καθηκόντων νομισματικής πολιτικής και εποπτικών καθηκόντων εφαρμόστηκε κυρίως σε σχέση με την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ διαφορετικών τομέων πολιτικής.

Σύμφωνα με την Απόφαση ΕΚΤ/2014/39 σχετικά με την εφαρμογή του διαχωρισμού μεταξύ της λειτουργίας νομισματικής πολιτικής και της εποπτικής λειτουργίας της ΕΚΤ,^[63] αυτή η ανταλλαγή πληροφοριών πραγματοποιήθηκε με βάση την “αρχή του αναγκαίου”: και οι δύο λειτουργίες πολιτικής κλήθηκαν να αποδείξουν ότι οι πληροφορίες που ζητούσαν η μία από την άλλη ήταν αναγκαίες για την επίτευξη των στόχων πολιτικής τους.

Σύμφωνα με την Απόφαση ΕΚΤ/2014/39, απαιτείται έγκριση της Εκτελεστικής Επιτροπής για την ανταλλαγή μη ανωνυμοποιημένων στοιχείων κοινής πληροφόρησης (COREP) και χρηματοοικονομικής πληροφόρησης (FINREP), άλλων πρωτογενών δεδομένων και πληροφοριών που περιέχουν αξιολογήσεις ή συστάσεις πολιτικής. Οι υπηρεσιακές μονάδες των δύο λειτουργιών πολιτικής της ΕΚΤ αντάλλαξαν τέτοιου είδους δεδομένα βάσει του πλαισίου που εγκρίνει και επανεξετάζει περιοδικά η Εκτελεστική Επιτροπή.

Όταν οι ζητούμενες πληροφορίες αφορούσαν ανωνυμοποιημένα δεδομένα ή δεν αφορούσαν ευαίσθητες πληροφορίες από άποψη χάραξης πολιτικής, η πρόσβαση σε εμπιστευτικές πληροφορίες δόθηκε απευθείας από τη λειτουργία πολιτικής της ΕΚΤ που κατείχε τις πληροφορίες, σύμφωνα με την Απόφαση ΕΚΤ/2014/39.

Τον Μάιο του 2023 η Εκτελεστική Επιτροπή αποφάσισε να επιτρέψει την ανταλλαγή εμπιστευτικών πληροφοριών μεταξύ των δύο λειτουργιών δυνάμει του άρθρου 8 της Απόφασης ΕΚΤ/2014/39 εν όψει των δυσμενών εξελίξεων στις αγορές που θα μπορούσαν δυνητικά να θέσουν σε κίνδυνο τη ρευστότητα στις αγορές και τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Η εξουσιοδότηση, που χορηγήθηκε αυστηρά σε όσους ήταν απαραίτητο να γνωρίζουν τις πληροφορίες αυτές, επανεξεταζόταν και παρατεινόταν κάθε μήνα έως το τέλος Ιουνίου 2023. Η αμοιβαία διαβίβαση δεδομένων που σχετίζονταν με τις συνέπειες της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία για τον τραπεζικό τομέα – κατόπιν ενεργοποίησης της ρήτρας έκτακτης ανάγκης του άρθρου 8 της Απόφασης ΕΚΤ/2014/39 τον Φεβρουάριο του 2022 – συνεχίζεται, υπό την αυστηρή προϋπόθεση να δίδεται πρόσβαση στα δεδομένα μόνο σε όσους είναι απαραίτητη. Η εξαίρεση για τις περιπτώσεις ανταλλαγής τραπεζικών στοιχείων που συλλέχθηκαν στο πλαίσιο της πανδημίας COVID-19 έπαυσε να εφαρμόζεται από τον Οκτώβριο του 2023.

Ο διαχωρισμός σε επίπεδο λήψης αποφάσεων δεν δημιούργησε προβληματισμούς και δεν απαιτήθηκε η παρέμβαση της Επιτροπής Μεσολάβησης.

5.9 Πλαίσιο υποβολής δεδομένων και διαχείριση πληροφοριών

5.9.1 Εξελίξεις στο πλαίσιο υποβολής δεδομένων

Το 2023 η ΕΚΤ και οι ΕΑΑ συνέχισαν να καταγράφουν σημαντική πρόοδο ως προς την εφαρμογή μέτρων για την περαιτέρω εναρμόνιση των κοινών πρακτικών συλλογής εποπτικών δεδομένων με βάση τη διαδοχική προσέγγιση (sequential approach). Εφαρμόστηκε στην πράξη η υποχρέωση των ΕΑΑ να προωθούν αμέσως στην ΕΚΤ τα υποβαλλόμενα εποπτικά δεδομένα και πραγματοποιήθηκαν οι σχετικές επικαιροποιήσεις στο νομικό πλαίσιο της ΕΚΤ (βλ. Κεφάλαιο 7).

Η κεντροποιημένη πλατφόρμα υποβολής CASPER της ΕΚΤ, με περισσότερους από 3.400 εσωτερικούς και εξωτερικούς χρήστες το 2023, αναβαθμίζεται ώστε να επιτρέπει την επικύρωση των εισερχόμενων δεδομένων κατά τη λήψη τους έναντι άλλων συνόλων δεδομένων της ΕΚΤ.

Ανταποκρινόμενη σε σύσταση της Εσωτερικής Επιθεώρησης, η ΕΚΤ, σε συνεργασία με τις ΕΑΑ, ξεκίνησε εργασίες για τη διαμόρφωση ενός ξεκάθαρου συνόλου κανόνων προκειμένου να προσδιορίσει τη σημαντικότητα των εποπτικών δεδομένων που υποβάλλονται εκ νέου, όπως ορίζεται στα εκτελεστικά τεχνικά πρότυπα της ΕΒΑ για την υποβολή εποπτικών αναφορών. Διενεργήθηκε για πρώτη φορά πιλοτική άσκηση για τον καθορισμό των κριτηρίων προσδιορισμού των σημαντικών εκ νέου υποβολών και τη συλλογή αναλυτικών εξηγήσεων για τις εκ νέου υποβολές όταν αυτές παραβιάζουν τα σχετικά εποπτικά όρια ή όρια σημαντικότητας.

Επίσης, η ΕΚΤ εισήγαγε την Έκθεση διαχείρισης σχετικά με τη διακυβέρνηση και την ποιότητα των δεδομένων.^[64] Η έκθεση, που περιλαμβάνει ένα σύνολο ποσοτικών δεικτών και ένα ερωτηματολόγιο προς τις τράπεζες, στοχεύει στην προώθηση της λογοδοσίας των οργάνων διοίκησης, καθώς και στον εντοπισμό και τη δυνητική μείωση των διαρθρωτικών αδυναμιών που παρουσιάζουν οι τράπεζες κατά την κατάρτιση και υποβολή συγκεντρωτικών δεδομένων κινδύνου.

Το 2023 η ΕΚΤ εμπλούτισε το περιεχόμενο των τριμηνιαίων εποπτικών τραπεζικών στατιστικών στοιχείων με νέους δείκτες για το καθαρό επιτοκιακό περιθώριο, μια πρόσθετη ανάλυση του δείκτη καθαρής σταθερής χρηματοδότησης και μια ανάλυση των χρεογράφων κατά αντισυμβαλλόμενο. Επιπλέον, τον Μάιο του 2023 η ΕΚΤ δημοσίευσε ένα νέο σύνολο συγκεντρωτικών τραπεζικών στατιστικών στοιχείων για τα λιγότερο σημαντικά ιδρύματα, καλύπτοντας βασικούς δείκτες για την κεφαλαιακή επάρκεια, την κερδοφορία, τη ρευστότητα και την ποιότητα των στοιχείων ενεργητικού.

Στο τέλος του 2023 η ΕΚΤ δημοσίευσε πληροφορίες βάσει του Πυλώνα 3 για μεμονωμένες τράπεζες, συμπληρώνοντας τους επιλεγμένους δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας και ρευστότητας και τα επιλεγμένα υποδείγματα πιστωτικής ποιότητας με πληροφόρηση για τον βαθμό έκθεσης των τραπεζών σε περιβαλλοντικούς κινδύνους. Η ΕΚΤ διεξήγαγε άσκηση συμφωνίας (reconciliation) μεταξύ επιλεγμένων στοιχείων που δημοσιοποιούνται βάσει του Πυλώνα 3 και κανονιστικών δεδομένων, η οποία οδήγησε σε σημαντική βελτίωση της συνέπειας των δεδομένων.

5.9.2 Διαχείριση πληροφοριών

Το σύστημα διαχείρισης πληροφοριών του ΕΕΜ (IMAS) περιλαμβάνει το σύνολο των συστημάτων για τις εποπτικές διαδικασίες. Το IMAS υποστηρίζει τις εφαρμογές για τις διαδικασίες SREP, όλες τις βασικές ροές εργασιών για την εποπτεία, μια υπηρεσία δεδομένων για την ανάκτηση και την ανάλυση εποπτικών δεδομένων (IDRA) και μια εφαρμογή για την ψηφιακή σύνδεση των εποπτευόμενων οντοτήτων με τις εποπτικές αρχές και την υποβολή αιτήσεων και κοινοποιήσεων μέσω ηλεκτρονικών εντύπων (διαδικτυακή πύλη IMAS).

Το 2023 η τεχνική υποδομή του IMAS αναμορφώθηκε ριζικά. Το σύστημα διαθέτει πλέον υπερσύγχρονη τεχνολογία και έχουν ενισχυθεί η αποδοτικότητα, η επεκτασιμότητα και η δυνατότητα συντήρησής του. Προσαρμόστηκε επίσης στις μεταβολές που επήλθαν στο χρηματοπιστωτικό σύστημα και στο κανονιστικό του πλαίσιο, καθώς και στις αλλαγές στη μεθοδολογία και τη στρατηγική του ΕΕΜ. Στις νέες εξελίξεις για το 2023 συγκαταλέγονται (α) οι αλλαγές που αντανακλούν τις επικαιροποιήσεις και τη νέα παραμετροποίηση της μεθοδολογίας SREP, συμπεριλαμβανομένων των ειδικών εργαλείων συγκριτικής και οριζόντιας ανάλυσης, (β) η αναμόρφωση της ενότητας σχεδιασμού του Προγράμματος Εποπτικής Εξέτασης, (γ) οι προσαρμογές των δεδομένων που υποβάλλονται στα όργανα λήψης αποφάσεων του ΕΕΜ, (δ) οι αναβαθμίσεις στην ενότητα για την αξιολόγηση της σημαντικότητας και το μητρώο των εποπτευόμενων ιδρυμάτων και (ε) η βελτίωση της ιχνηλασιμότητας και των εσωτερικών ελέγχων σε όλες τις εποπτικές διαδικασίες που υποστηρίζει το IMAS.

Το 2023 η διαδικτυακή πύλη IMAS επίσης αναβαθμίστηκε με μια ανανεωμένη διεπαφή (interface) που απλουστεύει την πλοήγηση των χρηστών. Προστέθηκαν νέες εποπτικές διαδικασίες, ειδικότερα για (α) την υποβολή στοιχείων ηλεκτρονικών φακέλων δανείων (loan tapes) στο πλαίσιο των ελέγχων πιστωτικής ποιότητας κατά τις επιτόπιες επιθεωρήσεις, (β) τη νέα διαδικασία παρακολούθησης της διόρθωσης των ευρημάτων και των σχετικών μέτρων από τις τράπεζες και τις εποπτικές αρχές και (γ) την επέκταση του ενοποιημένου εντύπου υποβολής των αιτήσεων καταλληλότητας και επάρκειας για τα βουλγαρικά και τα κροατικά ιδρύματα.

Η χρήση της διαδικτυακής πύλης IMAS αυξήθηκε σημαντικά το 2023 και υποβλήθηκαν πάνω από 3.900 νέες διαδικασίες, στις οποίες περιλαμβάνονται αιτήσεις για αξιολογήσεις καταλληλότητας και επάρκειας, κοινοποιήσεις διαδικασιών ενιαίου διαβατηρίου, περιπτώσεις προτεινόμενης απόκτησης ειδικών συμμετοχών, νέες άδειες λειτουργίας, εγκρίσεις και απαλλαγές για χρηματοδοτικές εταιρίες συμμετοχών, κοινοποιήσεις μη ουσιωδών μεταβολών υποδειγμάτων και κοινοποιήσεις των ρυθμίσεων εξωτερικής ανάθεσης εργασιών. Συγκεκριμένα, η χρήση της διαδικτυακής πύλης IMAS για την υποβολή αιτήσεων καταλληλότητας και επάρκειας και την παρακολούθηση της προόδου τους αυξήθηκε από 89% το 2022 σε 96% το 2023.

Τέλος, την 1.9.2023 τέθηκε σε εφαρμογή το εργαλείο μηχανικής ανάγνωσης Heimdall για τις κοινοποιήσεις καταλληλότητας και επάρκειας. Το Heimdall ανακτά πληροφορίες που υποβάλλουν οι τράπεζες μέσω της διαδικτυακής πύλης IMAS, όπως ερωτηματολόγια, και αναλύει το περιεχόμενό τους, ενώ στη συνέχεια τα αρμόδια στελέχη επαληθεύουν και ολοκληρώνουν την αξιολόγηση με τη βοήθεια ενός εργαλείου αξιολόγησης με βάση τους κινδύνους. Η αξιοποίηση του Heimdall και του εργαλείου αξιολόγησης με βάση τους κινδύνους ενισχύει την αποτελεσματικότητα της διαδικασίας αξιολόγησης καταλληλότητας και επάρκειας και διασφαλίζει συνέπεια μεταξύ των αξιολογήσεων.

6 Αναφορά για την εκτέλεση του προϋπολογισμού

6.1 Δαπάνες για το 2023

Σύμφωνα με τον Κανονισμό ΕΕΜ, η ΕΚΤ πρέπει να αφιερώνει επαρκείς πόρους προκειμένου να ασκεί αποτελεσματικά τα εποπτικά της καθήκοντα. Αυτοί οι πόροι χρηματοδοτούνται μέσω της επιβολής εποπτικών τελών στις οντότητες που υπόκεινται στην άμεση και έμμεση εποπτεία της ΕΚΤ. Η ΕΚΤ καταβάλλει κάθε προσπάθεια να επαναπροσδιορίζει και να βελτιστοποιεί τους πόρους της, προκειμένου να διασφαλίζει ότι η τραπεζική εποπτεία εκπληρώνει δεόντως στα καθήκοντά της σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον, βελτιώνοντας έτσι την αποτελεσματικότητά της και περιορίζοντας τις δαπάνες σε συμφωνία με τη δέσμευσή της να σταθεροποιήσει το κόστος για ολόκληρο τον οργανισμό.

Οι δαπάνες για την εκτέλεση εποπτικών καθηκόντων προσδιορίζονται χωριστά εντός του προϋπολογισμού της ΕΚΤ και αφορούν τα έξοδα που βαρύνουν άμεσα τη λειτουργία Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ. Η εποπτική λειτουργία βασίζεται επίσης σε κοινές υπηρεσίες που παρέχονται από τις υποστηρικτικές υπηρεσιακές μονάδες της ΕΚΤ.^[65]

Η αρμοδιότητα για θέματα προϋπολογισμού έχει ανατεθεί στο Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ. Αυτό εγκρίνει τον ετήσιο προϋπολογισμό της ΕΚΤ, κατόπιν πρότασης της Εκτελεστικής Επιτροπής σε διαβούλευση με τον Πρόεδρο και τον Αντιπρόεδρο του Εποπτικού Συμβουλίου για θέματα που συνδέονται με την τραπεζική εποπτεία. Το Διοικητικό Συμβούλιο επικουρείται από την Επιτροπή Προϋπολογισμού, τα μέλη της οποίας προέρχονται από όλες τις εθνικές κεντρικές τράπεζες του Ευρωσυστήματος και την ΕΚΤ. Η Επιτροπή Προϋπολογισμού συνεπικουρεί το Διοικητικό Συμβούλιο παρέχοντάς του αξιολογήσεις των εκθέσεων της ΕΚΤ για την κατάρτιση και την παρακολούθηση του προϋπολογισμού.

Το 2023 οι πραγματοποιηθείσες ετήσιες δαπάνες που συνδέονται με τα εποπτικά καθήκοντα της ΕΚΤ ανήλθαν σε 653,5 εκατ. ευρώ, σε συμφωνία με την εκτίμηση δαπανών ύψους 649,0 εκατ. ευρώ που είχε γνωστοποιηθεί τον Μάρτιο του 2023 και 7,4% χαμηλότερα από το ανώτατο όριο δαπάνης της ΕΚΤ για εποπτικά καθήκοντα το 2023 (705,6 εκατ. ευρώ).

Οι κατηγορίες του Πίνακα 6 χρησιμοποιούνται για τον επιμερισμό του ετήσιου κόστους που θα ανακτηθεί από τα ετήσια εποπτικά τέλη, τα οποία θα καταβάλουν οι εποπτευόμενες οντότητες με βάση το αν χαρακτηρίζονται σημαντικές ή λιγότερο σημαντικές για εποπτικούς σκοπούς, σύμφωνα με το άρθρο 8 του Κανονισμού για τα Εποπτικά Τέλη.^[66],^[67] Ο Πίνακας 7 παρέχει πιο αναλυτικά στοιχεία για τις δαπάνες με βάση τις πραγματοποιηθείσες δραστηριότητες.

Οι δαπάνες για τα εποπτικά καθήκοντα το 2023 αυξήθηκαν κατά 10,1% σε 653,5 εκατ. ευρώ, από 593,8 εκατ. ευρώ το 2022. Αύξηση των δαπανών παρατηρείται σε όλα τα κύρια εποπτικά καθήκοντα και αντανακλά την άνοδο των δαπανών προσωπικού, καθώς και το πρώτο πλήρες έτος επιστροφής της δραστηριότητας σε φυσιολογικά επίπεδα στον τομέα της τραπεζικής εποπτείας μετά την πανδημία. Αντανακλά επίσης την εισαγωγή νέων υπηρεσιών πληροφορικής που σχετίζονται με έργα εποπτικής τεχνολογίας (suptech) και τις συνεχιζόμενες εξελίξεις σε άλλα συστήματα πληροφορικής για την τραπεζική εποπτεία. Περισσότερες πληροφορίες για τις δραστηριότητες αυτές διατίθενται στην Ενότητα 5.9. Τέλος, αντικατοπτρίζει την επίδραση του πληθωρισμού και των αυξημένων τιμών της ενέργειας. Η αύξηση κατά 20,4% των δαπανών για μακροπροληπτικά καθήκοντα αντανακλά την άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων που διενεργεί ανά διετία η Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών (EBA) και πραγματοποιήθηκε το 2023.

Συμπληρωματικά προς τους εσωτερικούς της πόρους, η ΕΚΤ χρησιμοποιεί και εξωτερικούς συμβούλους, οι οποίοι παρέχουν εμπειρογνωμοσύνη ή ολοκληρωμένες συμβουλευτικές υπηρεσίες υπό την καθοδήγηση εξειδικευμένων στελεχών της ΕΚΤ, προκειμένου να συμπληρώσει τους εσωτερικούς πόρους σε περιόδους ιδιαίτερα αυξημένου φόρτου εργασίας. Το 2023 η ΕΚΤ δαπάνησε 33,9 εκατ. ευρώ σε συμβουλευτικές υπηρεσίες για τα κύρια εποπτικά της καθήκοντα, ποσό μειωμένο κατά 6,9 εκατ. ευρώ έναντι του 2022, κυρίως λόγω της χρήσης εσωτερικών πόρων για τις επιτόπιες αποστολές. Οι εν λόγω δαπάνες περιλάμβαναν ποσό 9,4 εκατ. ευρώ για την εξέλιξη των συστημάτων πληροφορικής, 8,3 εκατ. ευρώ για ελέγχους ποιότητας στοιχείων ενεργητικού και 16,2 εκατ. ευρώ για την εκτέλεση καθηκόντων επιτόπιας εποπτείας, όπως διασυνοριακές αποστολές. Περισσότερες πληροφορίες για τις δραστηριότητες αυτές διατίθενται στο Κεφάλαιο 1. Επιπλέον, καταγράφηκαν δαπάνες συμβουλευτικής υποστήριξης ύψους 11,2 εκατ. ευρώ. Οι δαπάνες αυτές προήλθαν από τομείς που υποστηρίζουν τις εργασίες Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ και συνδέονταν κυρίως με τη λειτουργία, συντήρηση και εξέλιξη πληροφοριακών συστημάτων.

Το 2023 οι δαπάνες για υπηρεσιακές μετακινήσεις που σχετίζονται με δραστηριότητες τραπεζικής εποπτείας αυξήθηκαν σημαντικά και ανήλθαν σε 11,3 εκατ. ευρώ, έναντι 6,8 εκατ. ευρώ το 2022. Αυτό αντανακλά το γεγονός ότι το 2023 ήταν το πρώτο πλήρες έτος μετά την πανδημία κατά το οποίο δεν υπήρχαν περιορισμοί στις υπηρεσιακές μετακινήσεις.

Ο επιμερισμός των δαπανών μεταξύ αυτών που αποδίδονται άμεσα στα εποπτικά καθήκοντα της ΕΚΤ και των δαπανών για τις κοινές υπηρεσίες ήταν γενικά παρόμοιος με του προηγούμενου έτους (Διάγραμμα 13).

Διάγραμμα 13

Κόστος εποπτικών καθηκόντων της ΕΚΤ ανά κατηγορία

(εκατ. ευρώ)

Οι δαπάνες που βαρύνουν άμεσα την τραπεζική εποπτεία συνίστανται σε: κόστος κύριου εποπτικού προσωπικού, κόστος εποπτικών πρωτοβουλιών (συμπεριλαμβανομένου του κόστους που αφορά τις συνολικές αξιολογήσεις), λοιπές λειτουργικές δαπάνες όπως υπηρεσιακές μετακινήσεις και εκπαίδευση, κόστος εξειδικευμένης τεχνολογίας πληροφορικής όπως το σύστημα IMAS, η πλατφόρμα STAR (Stress Test Account Reporting) και συναφή έργα, καθώς και κόστος ανάπτυξης προηγμένων εποπτικών τεχνολογιών (SupTech).

Η κατηγορία των κοινών υπηρεσιών περιλαμβάνει υπηρεσίες που χρησιμοποιούνται τόσο από τη λειτουργία κεντρικής τραπεζικής όσο και από τη λειτουργία τραπεζικής εποπτείας.^[68] Το κόστος των κοινών υπηρεσιών επιμερίζεται μεταξύ των δύο λειτουργιών, χρησιμοποιώντας έναν μηχανισμό κατανομής του κόστους που εφαρμόζει καθιερωμένους δείκτες μέτρησης, όπως τα ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης, οι χώροι γραφείων και ο αριθμός των αιτημάτων μετάφρασης. Καθώς η ΕΚΤ έχει δεσμευθεί να επιδιώκει με κάθε τρόπο την ενίσχυση της αποδοτικότητας, βελτιώνει συστηματικά τους δείκτες μέτρησης της κατανομής του κόστους.

Το 2023 οι συνολικές πραγματοποιηθείσες δαπάνες ανήλθαν σε 653,3 εκατ. ευρώ. Οι δαπάνες που βαρύνουν άμεσα την Τραπεζική Εποπτεία ανήλθαν σε 403,0 εκατ. ευρώ και το κόστος κοινών υπηρεσιών ανήλθε σε 250,5 εκατ. ευρώ, αποτελώντας το 61,7% και το 38,3% αντίστοιχα των δαπανών που πραγματοποιήθηκαν (ποσοστά παρόμοια όπως και το 2022, όταν είχαν διαμορφωθεί σε 59,2% και 40,8% αντίστοιχα). Οι αποσβέσεις του συστήματος IMAS και της πλατφόρμας STAR συνέβαλαν στις άμεσα καταλογιστέες δαπάνες για τεχνολογία πληροφορικής και συναφή έργα, ύψους 22,9 εκατ. ευρώ το 2023.

Ποσοστό 70,7% από τη συνολική αύξηση ύψους 59,7 εκατ. ευρώ των δαπανών που πραγματοποιήθηκαν το 2023 προέρχεται από δαπάνες προσωπικού (42,2 εκατ. ευρώ). Το 2022 οι δαπάνες προσωπικού μειώθηκαν μετά από αναπροσαρμογή της αποτίμησης των μακροπρόθεσμων παροχών, λόγω του σημαντικά υψηλότερου επιτοκίου προεξόφλησης που εφαρμόζεται κατά την αναλογιστική αποτίμηση. Το 2023 η αύξηση της μέσης δύναμης προσωπικού που απασχολείται στην Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ, συμπεριλαμβανομένων των απαραίτητων στελεχών για τη διενέργεια ανά διετία της άσκησης προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων της EBA και για την εν μέρει χρήση εσωτερικών πόρων για συμβουλευτικές υπηρεσίες που σχετίζονται με τις επιτόπιες επιθεωρήσεις και τις διερευνήσεις εσωτερικών υποδειγμάτων, καθώς και μισθολογικές αναπροσαρμογές, οδήγησαν σε αύξηση των δαπανών προσωπικού.

Επίσης, η επάνοδος της δραστηριότητας σε φυσιολογικά επίπεδα μετά την πανδημία όχι μόνο προκάλεσε αύξηση της δύναμης προσωπικού αλλά και επηρέασε τις περισσότερες κατηγορίες δαπανών, π.χ. τις υπηρεσιακές μετακινήσεις, οι οποίες συνολικά συνέβαλαν και αυτές στη γενικότερη αύξηση του κόστους.

Αύξηση καταγράφουν και οι περισσότερες από τις υπόλοιπες κατηγορίες δαπανών, τόσο οι δαπάνες που βαρύνουν άμεσα την τραπεζική εποπτεία όσο και οι δαπάνες για κοινές υπηρεσίες, και πάλι λόγω της επανόδου σε φυσιολογικά επίπεδα δραστηριότητας και της επίδρασης του πληθωρισμού.

6.2 Οι προοπτικές για τα εποπτικά τέλη της ΕΚΤ το 2024

Μετά την εξασθένηση των επιδράσεων της πανδημίας στην αναμενόμενη εκτέλεση των προγραμματιζόμενων δαπανών, η ΕΚΤ προσάρμοσε την προσέγγιση που εφαρμόζει για τον υπολογισμό των δαπανών για το 2024. Η αναμενόμενη άνοδος της εκτέλεσης των προγραμματιζόμενων δαπανών οδήγησε σε εκτιμώμενες δαπάνες ύψους 661,0 εκατ. ευρώ για το 2024. Το ανώτατο όριο δαπάνης της ΕΚΤ για εποπτικά καθήκοντα το 2024 είναι 698,9 εκατ. ευρώ. Οι εν λόγω προγραμματιζόμενες δαπάνες, σε συμφωνία με τη δέσμευση της ΕΚΤ να σταθεροποιήσει το κόστος, λαμβάνουν υπόψη τις προσπάθειες επαναπροσδιορισμού των προτεραιοτήτων και βελτιστοποίησης των πόρων, το γεγονός ότι δεν θα πραγματοποιηθεί άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων της EBA το 2024 και τη χρήση εσωτερικών πόρων για συμβουλευτικές υπηρεσίες που σχετίζονται με έργα τεχνολογίας (SupTech) και επιτόπιες αποστολές. Οι δαπάνες για τις δύο τελευταίες κατηγορίες δραστηριοτήτων αντισταθμίστηκαν από τον περιορισμό των δαπανών για συμβουλευτικές υπηρεσίες.

Σύμφωνα με τη δέσμευσή της να σταθεροποιήσει το κόστος για ολόκληρο τον οργανισμό έως το 2023, η ΕΚΤ προβλέπει σταθεροποίηση των προγραμματιζόμενων δαπανών στο πλαίσιο των υφιστάμενων καθηκόντων της.

Τα ετήσια εποπτικά τέλη για το 2024, που θα χρεωθούν το 2025, θα γνωστοποιηθούν μετά τη λήξη της περιόδου επιβολής τελών και θα περιλαμβάνουν τις πραγματοποιηθείσες δαπάνες για το σύνολο του 2024, κατόπιν προσαρμογής ως προς τα ποσά που επιστράφηκαν σε μεμονωμένες τράπεζες ή εισπράχθηκαν από μεμονωμένες τράπεζες για προηγούμενες περιόδους επιβολής τελών, τόκους υπερημερίας και τέλη ανεπίδεκτα εισπράξεως.

Η ποσοστιαία κατανομή του συνολικού ποσού τελών που θα επιβληθούν ανά κατηγορία ιδρυμάτων το 2024 εκτιμάται στο 95,8% για τα σημαντικά ιδρύματα και στο 4,2% για τα λιγότερο σημαντικά ιδρύματα.

6.3 Πλαίσιο εποπτικών τελών για το 2023

Ο Κανονισμός ΕΕΜ, ο Κανονισμός σχετικά με τα Εποπτικά Τέλη και η σχετική Απόφαση^[69] συναποτελούν το νομικό πλαίσιο βάσει του οποίου η ΕΚΤ επιβάλλει ετήσιο εποπτικό τέλος για τις δαπάνες που πραγματοποιεί κατά την εκτέλεση των εποπτικών της καθηκόντων.

6.3.1 Συνολικό ποσό που θα χρεωθεί για την περίοδο επιβολής τελών 2023

Τα ετήσια εποπτικά τέλη που θα χρεωθούν για την περίοδο επιβολής τελών 2023 ανέρχονται σε 653,7 εκατ. ευρώ. Το ποσό αυτό αφορά σχεδόν αποκλειστικά τις πραγματοποιηθείσες ετήσιες δαπάνες για το 2023, που ανέρχονται σε 653,5 εκατ. ευρώ, ύστερα από προσαρμογή ύψους 402.266 για (καθαρές) επιστροφές σε μεμονωμένες τράπεζες για προηγούμενες περιόδους επιβολής τελών και 182.137 ευρώ για εισπραχθέντες τόκους υπερημερίας, δηλ. συνολική προσαρμογή ίση με 220.129 ευρώ.

Τα ετήσια εποπτικά τέλη προσαρμόζονται επίσης ως προς τα διαγραφέντα ποσά από τέλη ανεπίδεκτα εισπράξεως. Το 2023 δεν χρειάστηκε τέτοια προσαρμογή.

Το ποσό που ανακτάται μέσω των ετήσιων εποπτικών τελών διακρίνεται σε δύο μέρη, με βάση το αν η εποπτευόμενη οντότητα είναι σημαντικό ή λιγότερο σημαντικό ίδρυμα, κάτι που αντανακλά τους διαφορετικούς βαθμούς σχολαστικότητας που απαιτείται από την ΕΚΤ. Ο καταμερισμός των δαπανών στις κατηγορίες των ιδρυμάτων βασίζεται σε μια μεθοδολογία που επιτρέπει συνεχείς τροποποιήσεις και έγκαιρες προσαρμογές, ώστε να διασφαλίζεται η διαρκής βελτίωση του καταμερισμού διαχρονικά.

Για το 2023 το συνολικό ποσό που θα χρεωθεί στα σημαντικά ιδρύματα είναι 626,5 εκατ. ευρώ, ενώ για τα λιγότερο σημαντικά ιδρύματα είναι 27,2 εκατ. ευρώ και αποτελούν το 95,8% και το 4,2% αντίστοιχα του συνολικού κόστους των εποπτικών καθηκόντων της ΕΚΤ.

6.3.2 Εποπτικά τέλη ανά τράπεζα

Σε επίπεδο επιμέρους τραπεζών ή ομίλων, τα τέλη υπολογίζονται ανάλογα με τη σπουδαιότητα και το προφίλ κινδύνου κάθε τράπεζας, με βάση ετήσια στοιχεία των εποπτευόμενων τραπεζών.

Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τα εποπτικά τέλη διατίθενται στον δικτυακό τόπο της ΕΚΤ για την τραπεζική εποπτεία.

6.4 Άλλα έσοδα που συνδέονται με εποπτικά καθήκοντα της ΕΚΤ

Η ΕΚΤ έχει εξουσία να επιβάλλει διοικητικές κυρώσεις στις εποπτευόμενες οντότητες που δεν συμμορφώνονται προς το ισχύον τραπεζικό δίκαιο της ΕΕ σχετικά με τις απαιτήσεις προληπτικής εποπτείας (συμπεριλαμβανομένων των εποπτικών αποφάσεων της ΕΚΤ). Τα σχετικά έσοδα δεν λαμβάνονται υπόψη στον υπολογισμό των ετήσιων εποπτικών τελών, ούτε τυχόν επιστροφές των προστίμων αυτών σε περίπτωση τροποποίησης ή ακύρωσης προηγούμενων αποφάσεων επιβολής κυρώσεων, ενώ τα συναφή ποσά καταγράφονται στα αποτελέσματα χρήσεως της ΕΚΤ. Το 2023 τα έσοδα από κυρώσεις σε εποπτευόμενες οντότητες ανήλθαν σε 17,9 εκατ. ευρώ.

7 Νομικές πράξεις που υιοθετήθηκαν από την ΕΚΤ

Οι νομικές πράξεις που υιοθετήθηκαν από την ΕΚΤ περιλαμβάνουν κανονισμούς, αποφάσεις, κατευθυντήριες γραμμές, συστάσεις και οδηγίες προς τις εθνικές αρμόδιες αρχές (όπως προβλέπεται στο άρθρο 9(1), τρίτο εδάφιο, του Κανονισμού ΕΕΜ και στο άρθρο 22 του Κανονισμού για το πλαίσιο ΕΕΜ). Στην παρούσα Ενότητα παρατίθενται οι νομικές πράξεις σχετικά με την τραπεζική εποπτεία που υιοθετήθηκαν το 2023 από την ΕΚΤ και δημοσιεύθηκαν στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στη βάση δεδομένων EUR-Lex. Περιλαμβάνονται οι νομικές πράξεις που υιοθετήθηκαν βάσει του άρθρου 4(3) του Κανονισμού EEM και άλλες συναφείς νομικές πράξεις.

7.1 Κανονισμοί της ΕΚΤ

ΕΚΤ/2023/20
Κανονισμός (ΕΕ) 2023/1678 της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας της 17ης Αυγούστου 2023 που τροποποιεί τον Κανονισμό (ΕΕ) 2015/534 για την υποβολή εποπτικών αναφορών σχετικά με χρηματοοικονομική πληροφόρηση (ΕΚΤ/2015/13) (ΕΚΤ/2023/20) (ΕΕ L 216, 1.9.2023, σ. 93)

7.2 Άλλες νομικές πράξεις της ΕΚΤ εκτός των κανονισμών

ΕΚΤ/2023/2
Απόφαση (ΕΕ) 2023/656 της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, της 28ης Φεβρουαρίου 2023, σχετικά με το συνολικό ποσό των ετήσιων εποπτικών τελών για το 2022 (ΕΚΤ/2023/2) (ΕΕ L 81, 21.3.2023, σ. 42)

ΕΚΤ/2023/5
Απόφαση (ΕΕ) 2023/672 της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας της 10ης Μαρτίου 2023 σχετικά με την κατ’ εξουσιοδότηση έκδοση αποφάσεων που αφορούν τις επιτόπιες επιθεωρήσεις και τις διερευνήσεις εσωτερικών υποδειγμάτων (EKT/2023/5) (ΕΕ L 84, 23.3.2023, σ. 18)

ΕΚΤ/2023/6
Απόφαση (ΕΕ) 2023/673 της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας της 14ης Μαρτίου 2023 σχετικά με τον ορισμό προϊσταμένων υπηρεσιακών μονάδων για την έκδοση κατ’ εξουσιοδότηση αποφάσεων σχετικά με τις επιτόπιες επιθεωρήσεις και τις διερευνήσεις εσωτερικών υποδειγμάτων (ΕΚΤ/2023/6) (ΕΕ L 84, 23.3.2023, σ. 24)

ΕΚΤ/2023/11
Απόφαση (ΕΕ) 2023/864 της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας της 13ης Απριλίου 2023 που τροποποιεί την απόφαση ΕΚΤ/2014/16 σχετικά με την ίδρυση διοικητικού συμβουλίου επανεξέτασης και τον κανονισμό λειτουργίας του (EKT/2023/11) (ΕΕ L 112, 27.4.2023, σ. 46)

ΕΚΤ/2023/18
Απόφαση (ΕΕ) 2023/1681 της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας της 17ης Αυγούστου 2023 σχετικά με την υποβολή στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα εποπτικών δεδομένων τα οποία παρέχουν οι εποπτευόμενες οντότητες στις εθνικές αρμόδιες αρχές (ΕΚΤ/2023/18) (ΕΕ L 216, 1.9.2023, σ. 105)

ΕΚΤ/2023/19
Απόφαση (ΕΕ) 2023/1680 της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας της 17ης Αυγούστου 2023 σχετικά με την παροχή στοιχείων για σχέδια χρηματοδότησης εποπτευόμενων οντοτήτων από τις εθνικές αρμόδιες αρχές στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ/2023/19) (ΕΕ L 216, 1.9.2023, σ. 98)

ΕΚΤ/2023/24
Απόφαση (ΕΕ) 2023/2530 της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, της 28ης Σεπτεμβρίου 2023, σχετικά με την κατ’ εξουσιοδότηση έκδοση αποφάσεων για τη μη διατύπωση ένστασης σε σχέση με σκοπούμενα μακροπροληπτικά μέτρα εθνικών αρμόδιων αρχών ή εθνικών εντεταλμένων αρχών (EKT/2023/24) (ΕΕ L, 2023/2530, 24.11.2023)

ΕΚΤ/2023/26
Απόφαση (ΕΕ) 2023/2531 της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, της 24ης Οκτωβρίου 2023, σχετικά με την ανάθεση σε προϊσταμένους υπηρεσιακών μονάδων της έκδοσης κατ’ εξουσιοδότηση αποφάσεων για τη μη διατύπωση ένστασης σε σχέση με σκοπούμενα μακροπροληπτικά μέτρα εθνικών αρμόδιων αρχών ή εθνικών εντεταλμένων αρχών (ΕΚΤ/2023/26) (ΕΕ L, 2023/2531, 24.11.2023)