Opcje wyszukiwania
Podstawy Media Warto wiedzieć Badania i publikacje Statystyka Polityka pieniężna €uro Płatności i rynki Praca
Podpowiedzi
Kolejność

Przedmowa prezesa EBC Maria Draghiego

Po pięciu latach od utworzenia europejskiego nadzoru bankowego wyraźnie już widać płynące z niego korzyści. Z 19 krajowych modeli praktyk nadzorczych powstał jeden model europejski. Teraz dzięki jednolitszym zasadom i większej przejrzystości warunki konkurencji dla banków w strefie euro są bardziej wyrównane.

Nadzorcy uzyskali bardziej całościowy obraz systemu bankowego. Mogą teraz oceniać banki na tle wielu podobnych instytucji z całej strefy euro, co pozwala skuteczniej porównywać ich modele biznesowe i profile ryzyka. Łatwiej jest też monitorować powiązania transgraniczne i rozprzestrzenianie się niekorzystnych zjawisk, dzięki czemu lepiej rozumiemy dziś nie tylko ryzyko występujące w obrębie pojedynczych banków, lecz także ryzyko systemowe zrodzone w systemie bankowym.

Osiągnięcia te miały ogromny udział w poprawie odporności europejskiego sektora bankowego. Wskaźnik CET1 banków, który na koniec 2014 wynosił 11,3%, w 2018 doszedł do 14,1%. Osiągnięto postęp w zmniejszaniu stanu „starych” aktywów: wysokość kredytów zagrożonych obniżyła się w tym samym okresie o ok. 300 mld euro. Także źródła finansowania i sytuacja płynnościowa są obecnie stabilniejsze.

Przed bankami wciąż stoi kilka poważnych wyzwań. W 2018 rentowność banków nadal była niska, co odbija się na ich zdolności do zasilania gospodarki realnej w kredyty. W latach 2016–2018 w celu skompensowania niższych marż odsetkowych w strefie euro banki o lepszych wynikach rozszerzały akcję kredytową, a te o słabszych – zmniejszały dźwignię finansową.

Poprawa rentowności wymaga ograniczenia nadpodaży usług i wysokich kosztów. Posłuży jej także dalsza redukcja stanu kredytów zagrożonych oraz ukrytych strat i niepewności związanych z wyceną pewnych złożonych aktywów finansowych, w tym m.in. aktywów poziomu 3. W nadchodzącym okresie branża bankowa oraz organy nadzorcze i regulacyjne powinny nadal wspólnie pracować nad rozwiązaniem tych problemów, pilnując jednocześnie, by banki przestrzegały wysokich standardów zarządzania ryzykiem.

Równie ważne jest stworzenie spójnych ram regulacyjnych i instytucjonalnych umożliwiających stabilną integrację transgraniczną. Większa integracja sektora bankowego zachęcałaby do konsolidacji ponad granicami i wzmocnienia udziału sektora prywatnego w dzieleniu ryzyka w strefie euro, czego efektem byłoby stabilniejsze otoczenie makroekonomiczne. Organy regulacyjne i nadzorcze powinny naciskać na stworzenie bardziej jednolitych ram ostrożnościowych, które będą przeciwdziałać barierom dla alokacji kapitału regulacyjnego i płynności między krajami (ang. ring-fencing).

Działania te wpisują się w konieczność doprowadzenia do końca budowy unii bankowej. Aby nic nie mogło już zagrozić integralności jednolitego rynku bankowego, europejski nadzór bankowy powinien zostać wsparty mocnym mechanizmem restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz skutecznym systemem gwarantowania depozytów.

Wywiad z Andreą Enrią, przewodniczącym Rady ds. Nadzoru

Objął Pan stanowisko przewodniczącego Rady ds. Nadzoru w styczniu 2019. Jak zamierza Pan podejść do tej ważnej funkcji?

Przede wszystkim trzeba powiedzieć, że Danièle Nouy, Sabine Lautenschläger i wszyscy nasi współpracownicy – zarówno tu w EBC, jak i we właściwych organach krajowych – wykonali świetną pracę, której efektem jest dobrze funkcjonująca organizacja. Nie zamierzam więc wyważać otwartych drzwi. Trzeba natomiast utrzymać wysokie standardy nadzoru, stosując rygorystyczne i wymagające podejście określone w fazie organizacji.

Powołanie jednolitego mechanizmu nadzorczego było wielkim krokiem naprzód, ale mamy świadomość, że europejski rynek bankowy nie jest jeszcze w pełni zintegrowany. Dalszy postęp w tym obszarze będzie jednak wymagać usunięcia barier legislacyjnych, co już oczywiście nie należy do nas. Moim zdaniem powinniśmy z całych sił dążyć do tego, by unia bankowa stała się jedną jurysdykcją – oczywiście w odniesieniu do regulacji bankowych i nadzoru bankowego. Byłby to fundament europejskiego rynku bankowego o prawdziwie wewnętrznym charakterze.

Nie możemy przy tym zapominać, dla kogo pracujemy. Naszym zadaniem jest dbać o interes mieszkańców Europy, depozytariuszy, inwestorów, kredytobiorców i wszystkich podmiotów gospodarczych. To przed nimi jesteśmy odpowiedzialni. Podchodzę do tego bardzo poważnie i dlatego właśnie przywiązuję wielką wagę do maksymalnej przejrzystości. Ludzie muszą być w stanie zrozumieć, co robimy i jakie oni odnoszą z tego korzyści, a banki – zrozumieć i przewidzieć nasze zasady i działania. To samo dotyczy inwestorów. Rzeczywistość jest taka, że jeśli bank popadnie w kłopoty, jego straty będą pokrywać inwestorzy. Dlatego muszą oni lepiej rozumieć, jakie biorą na siebie ryzyko.

Na samym początku kadencji musiał Pan zająć się bankiem, który znalazł się w trudnej sytuacji. Jak Pana zdaniem sprawdziły się nowe europejskie ramy zarządzania kryzysowego?

Największe wrażenie zrobiło na mnie zaangażowanie naszych pracowników. Wszyscy bardzo ciężko pracowali przez cały okres świąteczno-noworoczny. Każdy z nas miał bowiem świadomość, jak duża jest stawka i jak mocno problemy banku mogą odbić się na społeczeństwie. Właśnie to się liczy podczas kryzysu. Wszystkie procedury przebiegły sprawnie, a zaangażowane organy dobrze ze sobą współpracowały.

Nie znaczy to, że nie ma już miejsca na poprawę. Kiedy jako nadzorcy mamy do czynienia z sytuacją kryzysową, musimy działać w granicach obowiązujących przepisów. A prawo w poszczególnych krajach nadal jest różne. Na przykład dyrektywa w sprawie naprawy oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków (dyrektywa BRRD) nie została jednakowo przetransponowana do przepisów krajowych. Każdy kraj ma także własne prawo upadłościowe. Oznacza to, że narzędzia, jakimi dysponujemy na wypadek kryzysu, nie są we wszystkich krajach takie same. Nie mamy też pewności, że za każdym razem uda się bez zakłóceń wyprowadzić bank z rynku. To jest problem, zwłaszcza w odniesieniu do banków transgranicznych. Kolejnym problemem, który ostatnio się uwidocznił, jest brak rozwiązań dotyczących płynności na wypadek restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Nadal jest więc nad czym pracować, jeśli mamy być przygotowani na przyszłe kryzysy.

Kolejnym dużym wyzwaniem na horyzoncie jest wyjście Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej. Co Pan o tym sądzi?

Dla mnie osobiście brexit to bardzo przykra sprawa – także dlatego, że sam studiowałem w Wielkiej Brytanii, a potem przez 12 lat mieszkałem w Londynie. Z własnego doświadczenia mogę też powiedzieć, że Unia Europejska nie zawsze jest Brytyjczykom rzetelnie przedstawiana. Wydaje się, że wielu z nich przecenia koszty, a nie docenia korzyści, jakie niesie ze sobą zjednoczona Europa.

Dla sektora bankowego brexit oznacza wielkie zmiany. Spora liczba banków przeniesie się do strefy euro, przez co krajobraz bankowy ulegnie zmianie. Pojawia się w związku z tym mnóstwo pytań, w tym – jak regulować i nadzorować oddziały i firmy inwestycyjne w krajach trzecich. Banki oraz organy regulacyjne i nadzorcze musiały poczynić wiele przygotowań do brexitu i jeszcze dużo będzie do zrobienia, gdy on już nastąpi. Jestem jednak przekonany, że sprostamy temu wyzwaniu, między innymi dzięki skutecznej współpracy z brytyjskimi organami nadzoru.

Jakie jeszcze wyzwania stoją przed bankami?

Wyzwań z pewnością nie brakuje. Banki muszą nadal czyścić bilanse, muszą przemyśleć swoje modele biznesowe, muszą poprawić zarządzanie – i muszą być zdolne do przeprowadzenia ewentualnej restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. A to tylko wyzwania dotyczące przeszłości i dnia dzisiejszego.

Jeśli chodzi o przyszłość, banki powinny uważnie obserwować sytuację na rynkach. Od jakiegoś czasu nie brakuje płynności, i to taniej. W połączeniu z niskimi zyskami prowokuje to banki do podejmowania większego ryzyka. Ale powinny one zachować ostrożność: wysokich cen aktywów i ograniczonych premii za ryzyko nie należy przyjmować za pewnik. Kiedyś sytuacja się zmieni, i może to nastąpić bardzo gwałtownie. Może dojść do nagłego wzrostu premii za ryzyko i spreadu między rentownościami długo- i krótkoterminowymi (ang. term premium), na czym banki ucierpiałyby pod wieloma względami, w tym – zysków, płynności i kapitału. W przyszłości prawdopodobnie bardziej istotne stanie się ryzyko związane z pozyskiwaniem finansowania i ryzyko rynkowe. Jako nadzorcy traktujemy te ryzyka bardzo poważnie, i tego samego oczekujemy od banków.

Wśród spraw, którymi powinny się zająć banki, wymienił Pan ich zarządzanie. Jak bardzo jest to ważne?

Banki mają obecnie więcej kapitału, i to lepszej jakości, oraz więcej płynności. Przechodzą także na stabilniejsze źródła finansowania. Niewiele jednak z tego wyniknie przy słabym zarządzaniu, krótkowzrocznym kierownictwie i wątpliwej kulturze organizacyjnej. Bankierzy powinni pamiętać o dwóch sprawach. Motorem działalności nie mogą być krótkoterminowe zyski – ważne jest utrzymanie się na rynku w długim okresie. Kluczową kwestią jest więc trwała stabilność. Osiąganie doraźnych zysków kosztem długofalowych strat, które będą musieli pokryć klienci, akcjonariusze i podatnicy, nie tylko jest nie do przyjęcia ze społecznego punktu widzenia, lecz także nie leży w interesie samych banków. Dowodzi tego choćby niedawna seria skandali i afer z praniem pieniędzy.

Często się słyszy, że dla banków nadeszły trudne czasy. Czego możemy nauczyć się od tych banków, które mimo to prosperują?

Rzeczywiście w strefie euro są takie banki, które osiągają lepsze wyniki od pozostałych. Zastanówmy się, co mają one ze sobą wspólnego. Na pierwszy rzut oka – niewiele, a wręcz są między nimi znaczne różnice. Wydaje się, że nie ma jednej, „złotej” strategii zapewniającej sukces. Ważne jest jednak, by w ogóle mieć strategię. Wspólną cechą wszystkich tych banków jest to, że doskonale radzą sobie ze sterowaniem strategicznym, czyli potrafią obrać strategię i ją realizować. Nie chodzi więc o to, co robią, tylko jak to robią. Tego można się od nich uczyć.

Musimy także przyznać, że na europejskich rynkach bankowych występuje jeszcze problem strukturalny: wiele banków otrzymało pomoc publiczną, ale znacznie mniej faktycznie znikło z rynku. Przez to wciąż mamy w Europie za dużo banków, co odbija się na ich rentowności. W innych sektorach kluczową rolę w eliminacji nadwyżek mocy przerobowych, jakie narosły w okresie poprzedzającym kryzys, odegrała konsolidacja.

Jeśli mowa o zmianach struktury rynku, co sądzi Pan o cyfryzacji? Czy rodzi ona raczej wyzwania czy nowe możliwości – czy też jedno i drugie?

Zmiana technologiczna jest zawsze złożonym procesem, którego wynik trudno przewidzieć. Ale ja widzę raczej nowe możliwości. Cyfryzacja może pomóc bankom zwiększyć efektywność i otworzyć nowe źródła przychodów; pozwala uprościć i przyspieszyć procesy oraz umożliwia bankom oferowanie lepszych usług i nowych produktów. Jeśli banki zdołają wykorzystać te możliwości, odniosą z tego korzyści. Jednak jeśli pozostaną bezczynne, do akcji wkroczą inni: zarówno małe i dynamiczne startupy fintechowe, jak i istniejące giganty technologiczne. Pod tym względem cyfryzacja jest więc wyzwaniem.

Ochrona istniejących banków przed sprawniejszymi od nich konkurentami nie należy do zadań organów regulacyjnych i nadzorczych. Musimy jednak zajmować się nowymi rodzajami ryzyka – oczywistym przykładem jest właśnie ryzyko cybernetyczne. Należy uważnie obserwować takie zagrożenia i oceniać, czy nie trzeba dostosować przepisów. Jednocześnie cyfryzacja może pomóc organom regulacyjnym i nadzorczym usprawnić działanie i obniżyć koszty związane z egzekwowaniem przepisów, zwłaszcza w przypadku mniejszych i prostszych firm. Innymi słowy, także dla nas niesie nowe możliwości.

Dostosowywanie przepisów jest od czasu kryzysu tematem przewodnim. Co Pan sądzi o reformie regulacyjnej – czy poszła ona za daleko, jak twierdzą niektórzy, czy też nie dość daleko?

Reforma była potrzebna. Kryzys obnażył wiele luk w ramach regulacyjnych i musieliśmy je zlikwidować. Moim zdaniem pakiet wypracowany na szczeblu grupy G20 jest dobrze wyważony: znacznie poprawił bezpieczeństwo i sytuację banków, a jego wymogi zostały skalibrowane i podzielone na etapy, aby uniknąć niepożądanych skutków dla akcji kredytowej i wzrostu realnego. Część jurysdykcji poszła w niektórych dziedzinach dalej, niż przewidują standardy międzynarodowe, i teraz ponownie rozważa te decyzje. Ogólnie rzecz biorąc, moim zdaniem należy opierać się naciskom na łagodzenie wymogów podczas dobrej koniunktury. Jak mówiłem wcześniej, banki powinny wystrzegać się myślenia krótkoterminowego – i to samo dotyczy organów regulacyjnych. Musimy mieć na uwadze długofalową stabilność całego systemu i unikać procyklicznego podejścia przy stanowieniu przepisów.

Trzeba oczywiście przyznać, że znowelizowany zbiór przepisów jest dość złożony. Musimy więc monitorować jego skutki – i w razie potrzeby wprowadzać korekty. Lecz priorytetem na dziś jest ukończenie wdrażania reform w spójny sposób na całym świecie.

W Europie pakiet bankowy jest już prawie ukończony i na lata zdefiniuje otoczenie regulacyjne. Czy jest Pan zadowolony z jego ostatecznego kształtu?

Pakiet bankowy to ważny akt element legislacji, w dużej mierze dlatego, że przenosi standardy bazylejskie do prawa europejskiego. Choć jednak ogólnie można go ocenić pozytywnie, w niektórych dziedzinach projektowane przepisy odchodzą od standardów międzynarodowych. Dotyczy to pewnych technicznych parametrów wskaźnika dźwigni i wskaźnika stabilnego finansowania netto oraz nowych zasad w sprawie portfela handlowego banków. Zatem globalne warunki konkurencji nie będą tak wyrównane, jak mogłyby być.

Co do samej Unii Europejskiej, według mnie pakiet bankowy mógłby być ambitniejszy, jeśli chodzi o dążenie do pełnej integracji sektora bankowego, przynajmniej w obrębie unii bankowej. Jeśli chcemy mieć wspólną jurysdykcję dla banków, musimy przezwyciężyć tendencję do tworzenia barier dla alokacji kapitału regulacyjnego i płynności między krajami. Grupy bankowe powinny mieć swobodę ich alokowania w całej strefie euro. Niestety w pakiecie bankowym pozostał wąski margines dla przepisów krajowych w zakresie zwalniania z wymogów kapitałowych i płynnościowych w obrębie grup bankowych. Mam nadzieję, że prawodawcy niedługo zweryfikują swoje podejście, w miarę jak budowa unii bankowej będzie zmierzać do końca.

Co jeszcze trzeba zrobić, by zbliżyć się do stworzenia prawdziwie europejskiego sektora bankowego?

Oczywiste jest, że w braku prawdziwie europejskiej sieci bezpieczeństwa organy krajowe nie będą skłonne pozwolić na zintegrowane zarządzanie kapitałem i płynnością w transgranicznych grupach działających w unii bankowej. Osiągnięto pewne postępy w tworzeniu mechanizmu ochronnego w ramach jednolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, ale trwająca debata polityczna o ustanowieniu trzeciego filaru unii bankowej, czyli europejskiego systemu gwarantowania depozytów, jest bardzo trudna. Występuje podział na dwa przeciwstawne obozy: zwolenników „redukcji ryzyka”, według których przed wprowadzeniem wspólnych gwarancji należy zmniejszyć ryzyko, oraz zwolenników „dzielenia ryzyka”, uważających, że teraz jest właściwy moment na zintegrowanie gwarantowania depozytów. Moim zdaniem taka polaryzacja jest myląca, gdyż oba te cele są ze sobą powiązane. Dlatego Unia Europejska powinna zrobić to, w czym jest dobra, czyli opracować jasny plan działania. Należy w nim pokazać ścisłe powiązania między pozostałymi elementami reformy. Pozwoliłoby nam to w równym tempie posuwać naprzód prace nad wszystkimi tymi elementami.

1. Wdrażanie modelu nadzoru przyjętego w jednolitym mechanizmie nadzorczym

1.1. Instytucje kredytowe: główne ryzyka i ogólne wyniki

Główne ryzyka w sektorze bankowym

W 2018 powszechny wzrost aktywności gospodarczej w strefie euro pozytywnie wpłynął na rentowność i bilanse banków

Nadzór Bankowy EBC w ścisłej współpracy z krajowymi organami nadzoru przeprowadził coroczną procedurę identyfikacji i oceny ryzyka oraz zaktualizował mapę ryzyka w SSM, która przedstawia główne czynniki ryzyka oddziałujące na banki ze strefy euro w horyzoncie dwóch–trzech lat. W analizowanym okresie powszechny wzrost aktywności gospodarczej w strefie euro pozytywnie wpłynął na rentowność i bilanse banków. Przyczyniło się to do wzmocnienia odporności sektora bankowego strefy euro i złagodzenia niektórych ryzyk, zwłaszcza dotyczących „starych” kredytów zagrożonych (ang. non-performing loan, NPL) oraz otoczenia niskich stóp procentowych. Niemniej obecny łączny stan kredytów zagrożonych w strefie euro jest wciąż dużo za wysoki na tle standardów międzynarodowych.

Z drugiej strony od 2017 nasiliła się niepewność geopolityczna oraz ryzyko korekty wyceny na rynkach finansowych. Z kolei postępująca cyfryzacja prowadzi do wzrostu ryzyk związanych z (często starymi) systemami IT i cyberbezpieczeństwem (zob. wykres 1).

Wykres 1

Mapa ryzyka w SSM na rok 2019

Źródła: EBC i krajowe organy nadzoru.
Uwagi: Prawdopodobieństwo wystąpienia i wpływ czynników ryzyka są oparte na wynikach oceny jakościowej. Podczas tej oceny identyfikuje się główne czynniki, które mogą się zmaterializować i niekorzystnie wpłynąć na system bankowy strefy euro w krótkim i średnim okresie (od dwóch do trzech lat).

Rosnącym zagrożeniem jest sytuacja geopolityczna

W okresie sprawozdawczym zaobserwowano nasilenie się niepewności geopolitycznej związanej m.in. z sytuacją polityczną w niektórych krajach strefy euro, wzrostem protekcjonizmu handlowego i niekorzystnym rozwojem sytuacji na niektórych rynkach wschodzących – wszystkie te zjawiska mogą mieć negatywne skutki dla rynków finansowych strefy euro i jej perspektyw gospodarczych. W kwestii brexitu wciąż nie wiadomo, czy do dnia wyjścia Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej zostanie zawarta umowa o wystąpieniu i czy w związku z tym będzie obowiązywał okres przejściowy. Zatem zarówno banki, jak i nadzorcy muszą być przygotowani na wszystkie możliwe scenariusze.

Stan „starych” kredytów zagrożonych w bankach znacznie spadł

Mimo dużej poprawy jakości aktywów, jaka nastąpiła w ostatnich latach, głównym problemem dla wielu banków w strefie euro pozostaje wysoki stan kredytów zagrożonych. Dzięki realizowaniu na bieżąco strategii redukcji NPL banki te osiągnęły już znaczne postępy w zmniejszaniu stanu „starych” kredytów zagrożonych: między rokiem 2014 a trzecim kwartałem 2018 wskaźnik NPL dla instytucji istotnych spadł z 8% do 4,2%. Niemniej obecny łączny stan kredytów zagrożonych w strefie euro wciąż jest wysoki i potrzeba dalszych starań, by skutecznie rozwiązać ten problem.

W przyszłości trzeba będzie uważnie obserwować, czy znów nie dochodzi do narastania kredytów zagrożonych

Ponadto szukanie przez banki rentowniejszych możliwości inwestycyjnych może stworzyć warunki do ponownego narastania kredytów zagrożonych w przyszłości. Przez cały rok 2018 banki ze strefy euro informowały o łagodzeniu warunków udzielania kredytów, choć w czwartym kwartale proces ten zwolnił[1]. Co więcej, banki wydają się zwracać w stronę bardziej ryzykownych sektorów i akceptować niższy poziom zabezpieczenia. Szczyt emisji kredytów lewarowanych, z rekordowo wysokim udziałem kredytów o łagodnych wymogach, przypadł na rok 2017.

Postępująca cyfryzacja zwiększa ryzyka informatyczne i związane z cyberprzestępczością

W związku z powszechnym dążeniem do cyfryzacji coraz większe wyzwanie dla banków stanowią cyberprzestępczość i zakłócenia systemów IT. Banki są pod coraz większą presją, by rozbudowywać i modernizować swoją strategiczną strukturę informatyczną w celu zwiększenia wydajności, poprawy jakości obsługi klientów i utrzymania konkurencyjności wobec firm wykorzystujących innowacyjne technologie do świadczenia usług finansowych (fintech) i wielkich firm internetowych (bigtech). Ponadto wystawione są na coraz więcej zagrożeń cybernetycznych.

Wzrosło ryzyko korekty wyceny na rynkach finansowych

Poszukiwanie przez inwestorów na całym świecie możliwości maksymalizacji zysków, duże zasoby płynności i mniejsze premie za ryzyko doprowadziły do wzrostu ryzyka nagłej korekty wyceny na rynkach finansowych; dodatkowo potęguje je wysoki poziom niepewności geopolitycznej. Zdolność do obsługi zadłużenia w sektorze finansów publicznych strefy euro w ujęciu średnim się poprawiła, do czego przyczyniło się dodatnie tempo wzrostu gospodarczego związane z cyklem koniunkturalnym. Jednak w części krajów nadal występuje nierównowaga stanów, co naraża je na potencjalną korektę wyceny ryzyka związanego z papierami skarbowymi.

Rentowność banków poprawiła się, ale pozostaje słaba

Korzystny rozwój sytuacji gospodarczej w okresie sprawozdawczym pozytywnie wpływał na rentowność banków, choć pozostaje ona słaba. Długi okres niskich stóp procentowych był wprawdzie korzystny dla gospodarki, ale odbił się na marżach odsetkowych banków. W ujęciu łącznym instytucje istotne przewidują, że w 2019 i 2020 ich wynik z tytułu odsetek będzie wyższy. Jednak wiele z nich spodziewa się, że w najbliższych latach ich rentowność mierzona stopą zwrotu z kapitału własnego pozostanie niska.

Instytucje istotne ze strefy euro przystąpiły do testu warunków skrajnych w 2018 z wysokimi współczynnikami kapitałowymi

Wyniki ogólnounijnego testu warunków skrajnych przeprowadzonego w 2018 pod kierownictwem Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego (EUNB) pokazują, że w ciągu ostatnich dwóch lat 33 największe banki nadzorowane bezpośrednio przez EBC jeszcze bardziej poprawiły swoją odporność. Dzięki staraniom, by uporać się ze „starymi” aktywami, oraz konsekwentnej akumulacji kapitału banki te w momencie przystąpienia do testu miały mocniejszą średnią bazę kapitałową: ich współczynnik kapitału podstawowego Tier I (CET1) wynosił 13,7%, wobec 12,2% przed testem z 2016.

W scenariuszu szokowym założenie ostrzejszych warunków i bardziej rygorystyczna metodologia doprowadziły do większego uszczuplenia kapitału

W przypadku 33 największych banków pod bezpośrednim nadzorem EBC uszczuplenie łącznego kapitału CET1 przy scenariuszu szokowym wyniosło 3,8 pkt proc. przy pełnym obciążeniu[2], a zatem o 0,5 pkt proc. więcej niż w teście warunków skrajnych z 2016. W podanym wyniku 0,3 pkt proc. przypada na wpływ zastosowania po raz pierwszy Międzynarodowego Standardu Sprawozdawczości Finansowej nr 9 (MSSF 9), który wszedł w życie 1 stycznia 2018. Wynik w scenariuszu szokowym jest też odzwierciedleniem założenia trudniejszej sytuacji makroekonomicznej oraz zastosowania metodologii bardziej wrażliwej na ryzyko niż w 2016. Wszystkie te czynniki przeważają nad pozytywnym oddziaływaniem lepszej jakości aktywów, wynikającej ze zmniejszenia wolumenu kredytów zagrożonych.

Test warunków skrajnych wykazał, że banki są ogólnie odporniejsze, ale nadal mają słabe punkty

Mimo większego uszczuplenia kapitału CET1 łączny poszokowy współczynnik kapitałowy wynosił 9,9%, czyli był wyższy niż przy scenariuszu szokowym w 2016, kiedy wyniósł 8,8%. Potwierdza to poprawę odporności uczestniczących banków na szoki makroekonomiczne. Jednak w niektórych bankach test obnażył także słabe punkty, którymi nadzorcy zajmą się w 2019.

Test warunków skrajnych wykazał, że 54 banki nieobjęte próbą EUNB mają teraz lepszą sytuację kapitałową

Jako uzupełnienie oceny 33 banków z próby ogólnoeuropejskiej EBC przeprowadził własny test warunków skrajnych w 54 innych bankach, które nadzoruje bezpośrednio. Wyniki tego testu wykazały, że także te banki mają lepszą sytuację kapitałową i że poprawiła się ich zdolność do amortyzacji szoków finansowych. Dzięki trwającej od kilku lat akumulacji kapitału przystąpiły one do testu warunków skrajnych ze średnim współczynnikiem kapitału CET1 na poziomie 16,9%, czyli wyższym niż w 2016, kiedy wynosił on 14,7%. Ukończyły go natomiast ze średnim współczynnikiem kapitału CET1 na poziomie 11,8%, wobec 8,5% w 2016[3].

Ramka 1
Test warunków skrajnych w 2018

Ogólna konfiguracja testu warunków skrajnych w 2018 i udział EBC

Tak jak w poprzednich latach, EBC był zaangażowany zarówno w przygotowanie, jak i przeprowadzenie ogólnounijnego testu warunków skrajnych w 2018 pod koordynacją EUNB. W ramach prac przygotowawczych EBC uczestniczył w opracowaniu metodologii testu oraz scenariuszy bazowego i szokowego. Scenariusz szokowy był tworzony wspólnie z Europejską Radą ds. Ryzyka Systemowego (ERRS) i EUNB oraz w ścisłej współpracy z właściwymi organami krajowymi. Dzięki m.in. owocnej współpracy z ekspertami z EUNB i właściwych organów krajowych EBC sporządził także oficjalne benchmarki ryzyka kredytowego do testu warunków skrajnych. Oczekuje się, że banki będą stosować te benchmarki do portfeli, dla których nie ma dostępnego modelu ryzyka kredytowego.

Od 31 stycznia 2018, kiedy zaczął się test ogólnounijny, EBC wraz z właściwymi organami krajowymi prowadził proces zapewniania jakości w odniesieniu do banków pod swoim bezpośrednim nadzorem. Najważniejszym celem tego procesu było dopilnowanie, aby banki prawidłowo stosowały wspólną metodologię opracowaną przez EUNB. Spośród 48 banków, które uczestniczyły w teście ogólnounijnym, bezpośrednim nadzorem EBC są objęte 33 banki, na które przypada 70% aktywów bankowych w strefie euro. Jednostkowe wyniki wszystkich 48 banków, w tym szczegółowe dane bilansowe i dane o ekspozycjach według stanu na koniec 2017, zostały opublikowane przez EUNB w piątek, 2 listopada 2018[4].

Ponadto EBC przeprowadził własny test warunków skrajnych w 54 bankach pod swoim bezpośrednim nadzorem, które nie weszły do próby EUNB. Wcześniej w 2018 przetestował także cztery greckie banki, które nadzoruje bezpośrednio. Zastosował w tym teście tę samą metodologię, scenariusze i podejście do zapewniania jakości co EUNB w teście ogólnounijnym, ale przeprowadził swój test wcześniej, by móc go sfinalizować przed zakończeniem trzeciego programu pomocowego Europejskiego Mechanizmu Stabilności dla Grecji.

Scenariusze

W teście warunków skrajnych w 2018 scenariusz szokowy opierał się na spójnym zbiorze szoków makrofinansowych, jakie mogłyby wystąpić podczas kryzysu, wliczając w to: spadek PKB w strefie euro o 2,4%, spadek cen nieruchomości o 17% oraz nagłe obniżenie cen akcji o 31% w całej strefie euro. Scenariusz ten odzwierciedlał główne ryzyka systemowe rozpoznane na początku tej rundy. Należały do nich: (a) nagła i znaczna korekta wyceny premii za ryzyko na światowych rynkach finansowych, (b) niekorzystne sprzężenie zwrotne między słabą rentownością banków a niskim wzrostem nominalnego PKB, (c) obawy o utrzymanie zdolności do obsługi zadłużenia prywatnego i publicznego oraz (d) ryzyka płynnościowe w niebankowym sektorze finansowym, z możliwością rozprzestrzenienia się ich na cały system finansowy.

Główne czynniki, które wpłynęły na wyniki testu warunków skrajnych w 2018

Jednym z najważniejszych czynników, które spowodowały uszczuplenie kapitału w scenariuszu szokowym, była utrata wartości kredytów, spowodowana głównie tym, że scenariusz makroekonomiczny był dużo ostrzejszy niż w 2016, mimo że dzięki poprawie jakości aktywów bilansowych stan kredytów zagrożonych miał mniejsze znaczenie niż w 2016. Drugim ważnym czynnikiem był szok w zakresie spreadów finansowania, częściowo zniwelowany przez dodatnie oddziaływanie wyższych długoterminowych stóp procentowych. Trzecim – wpływ szoków w zakresie ceny rynkowej i płynności na portfele wyceniane według wartości godziwej. Wpływ pełnej aktualizacji wyceny tych portfeli był największy w przypadku globalnych banków o znaczeniu systemowym. Banki te zdołały jednak w większości wyrównać straty z tego tytułu wyższymi przychodami z obsługi klientów. W globalnych bankach o znaczeniu systemowym mocniejszy był także wpływ tego scenariusza na rezerwy płynności i niepewność w zakresie modeli. Kolejnym ważnym czynnikiem był znaczny szok w zakresie przychodów netto z tytułu opłat i prowizji.

Włączenie testu warunków skrajnych do regularnych działań nadzorczych

Wyniki testu – zarówno jakościowe (jakość i terminowość przekazywania informacji przez banki), jak i ilościowe (uszczuplenie kapitału i odporność banków na niekorzystne warunki rynkowe) – posłużyły jako dane wyjściowe do corocznego procesu przeglądu i oceny nadzorczej (ang. Supervisory Review and Evaluation Process, SREP). Zostały one także uwzględnione w ramach tego procesu przy wyznaczaniu wysokości wymaganego kapitału nadzorczego.

Priorytety nadzorcze SSM

Priorytety nadzorcze SSM, czyli obszary, na których nadzór będzie się skupiać w danym roku, są omawiane i zatwierdzane przez Radę ds. Nadzoru EBC. Wyznacza się je na podstawie oceny najważniejszych ryzyk, na jakie narażone są nadzorowane banki, z uwzględnieniem aktualnego stanu otoczenia gospodarczego, regulacyjnego i nadzorczego. Priorytety te, weryfikowane co roku, są istotnym narzędziem umożliwiającym odpowiednio zharmonizowaną, współmierną do sytuacji i skuteczną koordynację działań nadzorczych wobec wszystkich banków. W ten sposób przyczyniają się do zapewnienia równych warunków działania banków i silniejszego oddziaływania nadzoru (zob. rysunek 1).

Rysunek 1

Priorytety nadzorcze SSM na rok 2019

Źródło: EBC.
1) Kredyty zagrożone.

2) Ukierunkowany przegląd modeli wewnętrznych.
3) Proces wewnętrznej oceny adekwatności kapitałowej i płynnościowej.
4) W 2018 przeprowadzono ogólnounijny test warunków skrajnych.
5) W zakres zaplanowanych działań wchodzi seria kontroli na miejscu dotyczących wyceny ryzyka oraz przekrojowa analiza obejmująca zebranie danych w celu dostarczenia wspólnym zespołom nadzorczym bardziej granularnych informacji o złożonych aktywach wycenianych według wartości godziwej, takich jak aktywa zaliczone do poziomu 2 i 3.

Ogólne wyniki banków istotnych w 2018

Rentowność banków, która w 2017 się poprawiła, w 2018 była ogólnie stabilna

Rentowność banków, która w 2017 się poprawiła, w 2018 była mniej więcej stabilna. Stopa zwrotu z kapitału własnego w instytucjach istotnych w ujęciu zannualizowanym zmieniła się tylko nieznacznie – wyniosła średnio 6,9%, w porównaniu z 7,0% w 2017 i 5,4% w 2016. Jednak za tą ogólną stabilnością kryją się bardzo zróżnicowane wyniki poszczególnych banków. Ponadto dla wielu banków notowanych na giełdzie wskaźnik ceny rynkowej do wartości księgowej wciąż wynosi mniej niż jeden, co wskazuje na potrzebę dalszej poprawy, aby spełnić oczekiwania inwestorów.

W 2018 na łączne zyski banków miały wpływ przede wszystkim dwa czynniki. Zyski operacyjne przed ujęciem utraty wartości, które w 2017 wzrosły, w ciągu pierwszych dziewięciu miesięcy 2018 znacznie spadły – o 7,1%. Spadek ten został jednak w dużej mierze zneutralizowany przez gwałtowne obniżenie się odpisów z tytułu utraty wartości (−31,8% w porównaniu z 2017).

Głównym powodem spadku zysku operacyjnego przed odpisami z tytułu utraty wartości był niższy wynik z operacji handlowych (−50%)[5] w porównaniu z pierwszymi trzema kwartałami 2017. Natomiast wynik z tytułu opłat i prowizji dalej się poprawiał i był o 1,4% wyższy od wyniku za pierwsze trzy kwartały 2017, podczas gdy wynik z tytułu odsetek w tym samym okresie pozostał zasadniczo stabilny (−0,1%).

Wykres 2

Stabilny zwrot z kapitału własnego w 2018 (wartości zannualizowane): niższy zysk operacyjny przed odpisami z tytułu utraty wartości został zneutralizowany przez spadek tych odpisów

(wszystkie pozycje ukazane jako procent kapitału własnego)

Źródło: Nadzorcze statystyki bankowe EBC.
Uwaga: Dla wszystkich lat przedstawiono skumulowane dane za drugi kwartał w ujęciu zannualizowanym.

Stabilne kształtowanie się wyniku z tytułu odsetek jest wypadkową dwóch trendów – rosnącego wolumenu kredytów i obniżania się marż odsetkowych. Między trzecim kwartałem 2017 a trzecim kwartałem 2018 wolumen kredytów wzrósł o 2,8%, przy czym największą dynamikę wykazał segment instytucji finansowych (kredyty dla instytucji kredytowych: +3,7%; kredyty dla pozostałych przedsiębiorstw finansowych: +12,1%) oraz segment przedsiębiorstw niefinansowych (+3,3%). W pierwszych trzech kwartałach 2018 w mniej więcej połowie instytucji istotnych wynik z tytułu odsetek się poprawił, a w drugiej połowie – pogorszył.

Koszty operacyjne w pierwszych trzech kwartałach 2018 wzrosły o 2,0% w stosunku do tego samego okresu w 2017, mimo działań restrukturyzacyjnych podjętych ostatnio przez szereg banków ze strefy euro.

1.2. Prace nad kredytami zagrożonymi

1.2.1. Sytuacja w Europie

Od 2015 stan kredytów zagrożonych się obniżył…

W trzecim kwartale 2018 saldo kredytów zagrożonych w bilansach instytucji istotnych wynosiło 628 mld euro, podczas gdy na początku 2015 sięgało 1 bln euro. Miedzy trzecim kwartałem 2017 a trzecim kwartałem 2018 obniżyło się o 131 mld euro, a wskaźnik kredytów zagrożonych brutto spadł o 1 pkt proc., do 4,2%. Przez ostatnie dwa lata stan kredytów zagrożonych malał coraz szybciej, a najszybciej – w krajach o wysokim wskaźniku NPL.

Niemniej łączny stan kredytów zagrożonych w europejskim sektorze bankowym jest wciąż zbyt wysoki na tle standardów międzynarodowych, a oczyszczanie bilansów potrwa dłużej.

…ale na tle standardów międzynarodowych jest łącznie wciąż wysoki

Kwestia kredytów zagrożonych była jednym z głównych priorytetów Nadzoru Bankowego EBC na rok 2018 i pozostanie w centrum jego uwagi także w 2019. Będzie on kontynuować dotychczasowe prace przez prowadzenie dialogu z poszczególnymi bankami, aby określić dla nich, według zharmonizowanych zasad, indywidualne oczekiwania nadzorcze. Ma to zapewnić stałe postępy w redukowaniu ryzyka związanego ze „starymi” kredytami zagrożonymi i spójne średniookresowe podejście zarówno do obecnego stanu kredytów zagrożonych, jak i pojawiania się nowych.

Jeśli chodzi o statystyki kredytów zagrożonych, EBC publikuje co kwartał nadzorcze statystyki bankowe[6], które obejmują dane o jakości aktywów instytucji istotnych. Tabela 1 przedstawia spadek stanu kredytów zagrożonych między rokiem 2017 a 2018.

Tabela 1

Kredyty i pożyczki zagrożone – kwoty i wskaźniki wg okresu referencyjnego

(mld euro; procenty)

Źródło: EBC.
Uwaga: Tabela obejmuje instytucje istotne na najwyższym szczeblu konsolidacji, dla których dostępne są sprawozdania nt. adekwatności kapitałowej COREP i sprawozdania finansowe FINREP. W III kw. 2017 instytucji istotnych było 114, w IV kw. 2017 – 111, a w I, II i III kw. 2018 – 109. Liczba podmiotów w poszczególnych okresach referencyjnych odzwierciedla zmiany na liście instytucji istotnych wynikające z ocen istotności przeprowadzanych przez Nadzór Bankowy EBC, zwykle raz do roku, oraz z fuzji i przejęć.

1) W tabelach dotyczących jakości aktywów kredyty i pożyczki podano w wartości bilansowej brutto. Zgodnie z zasadami sprawozdawczości FINREP (a) wyłączono ekspozycje przeznaczone do obrotu, zaś (b) włączono środki w bankach centralnych i inne depozyty płatne na żądanie. Zgodnie z definicją EUNB kredyty zagrożone to kredyty i pożyczki inne niż utrzymywane do terminu zapadalności, które spełniają jedno lub oba z następujących kryteriów: (a) istotne kredyty przeterminowane o ponad 90 dni; (b) istnieje małe prawdopodobieństwo, że dłużnik wywiąże się z zobowiązań kredytowych w całości bez realizacji zabezpieczenia, bez względu na to, czy istnieje jakakolwiek zaległa kwota i o ile dni jest ona przeterminowana. Współczynnik pokrycia to stosunek skumulowanej utraty wartości kredytów i pożyczek do stanu NPL.

Wskaźniki NPL w strefie euro są bardzo zróżnicowane

Wskaźniki NPL w różnych krajach strefy euro nadal są bardzo zróżnicowane, co widać w tabeli 2. Najwyższe wskaźniki kredytów zagrożonych mają instytucje istotne z Grecji, Cypru i Portugalii (w trzecim kwartale 2018 średnie ważone według kraju wynosiły, odpowiednio, 43,4%, 20,7% oraz 14,5%). Jeśli chodzi o trend, wyraźny spadek NPL rok do roku zanotowały instytucje istotne na Cyprze (−13,3 pkt proc.) oraz w Słowenii (−5,3 pkt proc.), Irlandii (−3,7 pkt proc.), Portugalii (−3,6 pkt proc.), Grecji (−3,2 pkt proc.) i Włoszech (−2,5 pkt proc.). W trzecim kwartale 2018 największy stan NPL miały instytucje istotne z Włoch (153 mld euro); następne były Francja (130 mld euro), Hiszpania (95 mld euro) i Grecja (90 mld euro).

Tabela 2

Kredyty i pożyczki zagrożone – kwoty i współczynniki wg kraju (okres referencyjny: III kw. 2018)

(mld euro; procenty; punkty procentowe)

Źródło: EBC.
Uwagi: Instytucje istotne na najwyższym szczeblu konsolidacji, dla których są dostępne sprawozdania COREP i FINREP.

Litera C oznacza, że wartości nie podano ze względu na poufność.
1) W tabelach dotyczących jakości aktywów kredyty i pożyczki podano w wartości bilansowej brutto. Zgodnie z zasadami sprawozdawczości FINREP (a) wyłączono ekspozycje przeznaczone do obrotu, zaś (b) włączono środki w bankach centralnych i inne depozyty płatne na żądanie.
2) Zmiana współczynnika NPL dla Litwy wynikała ze zmiany w sposobie konsolidacji w odniesieniu do jednej instytucji istotnej.
3) Na Słowacji nie ma instytucji istotnych na najwyższym szczeblu konsolidacji.

1.2.2. Rola Nadzoru Bankowego EBC w kompleksowej strategii rozwiązania problemu kredytów zagrożonych w UE

Nadzór Bankowy EBC opracował kompleksowe zasady nadzorcze dotyczące kredytów zagrożonych

Uporanie się z problemami związanymi z wysokim stanem kredytów zagrożonych jest ważne dla całej gospodarki, gdyż kredyty te wpływają niekorzystnie na rentowność banków i wiążą środki finansowe, co odbija się na zdolności banków do udzielania nowych kredytów. Trudności występujące w sektorze bankowym mogą szybko rozprzestrzenić się na inne części gospodarki i zaszkodzić pespektywom wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. W związku z tym – zgodnie ze swoim mandatem działania na rzecz bezpieczeństwa i dobrego stanu europejskiego systemu bankowego – EBC zaleca bankom uporanie się z wysokim poziomem kredytów zagrożonych.

Nadzór Bankowy EBC stworzył zbiór zasad nadzorczych dotyczących kredytów zagrożonych. Składa się on z trzech strategicznych elementów, dotyczących albo bezpośrednio „starych” kredytów zagrożonych, albo zapobiegania narastaniu nowych w przyszłości. Są to:

  • Rekomendacja w sprawie NPL, skierowana do wszystkich instytucji istotnych i określająca jakościowe oczekiwania nadzoru w zakresie zarządzania kredytami zagrożonymi i ich redukowania;
  • Zasady zmierzające do uporządkowania stanu kredytów zagrożonych w ramach dialogu nadzorczego, w tym: (a) ocena własnych strategii banków dotyczących zmniejszenia stanu kredytów zagrożonych oraz (b) oczekiwania nadzorcze wobec poszczególnych banków mające zapewnić odpowiedni poziom rezerw na „stare” kredyty zagrożone;
  • Addendum do rekomendacji w sprawie NPL, określające ilościowe oczekiwania nadzorcze, które mają przyczynić się do terminowego tworzenia rezerw na nowe kredyty zagrożone.

W 2018 zakończyły się prace grupy zadaniowej ds. NPL

Zasady dotyczące kredytów zagrożonych zostały opracowane przez specjalną grupę zadaniową, w której skład wchodzili przedstawiciele właściwych organów krajowych i EBC. W grupie tej uczestniczył także, w charakterze obserwatora, przedstawiciel EUNB. Pracami grupy kierował zespół wysokiego szczebla pod przewodnictwem Sharon Donnery (wiceprezes Banc Ceannais na hÉireann / Central Bank of Ireland). Między rokiem 2015 a 2018 odbyło się 16 posiedzeń zespołu, na których omawiano propozycje dotyczące opracowania i wdrożenia zasad nadzoru dla kredytów zagrożonych. Jego przewodnicząca 14 razy składała sprawozdanie przed Radą ds. Nadzoru oraz cztery razy – przed Radą Prezesów. Po wykonaniu swojego zadania grupa została rozwiązana pod koniec 2018, a wdrażanie zasad nadzorczych dotyczących kredytów zagrożonych zostało z powodzeniem przekazane odpowiednim jednostkom Nadzoru Bankowego EBC.

Kompleksowa strategia zmniejszenia stanu kredytów zagrożonych wymaga działania wszystkich zainteresowanych, w tym organów unijnych i władz krajowych

Rozwiązanie problemu kredytów zagrożonych znacznie wykracza poza same działania nadzorcze. Uporanie się z nim wymaga wspólnego wysiłku organów krajowych i instytucji europejskich. Taki był także jeden z głównych wniosków ze sprawozdania ewidencyjnego EBC nt. praktyk krajowych w zakresie kredytów zagrożonych, którego najnowsze wydanie ukazało się w czerwcu 2017. Tego samego zdania była również Rada ECOFIN – w lipcu 2017 ministrowie finansów uzgodnili plan działania na rzecz rozwiązania problemu kredytów zagrożonych w Europie. Plan ten dotyczy konieczności podjęcia działań w trzech obszarach: nadzoru bankowego, reformy ram prawnych upadłości i odzyskiwania długów oraz rozwoju rynków wtórnych. W listopadzie 2018 Komisja Europejska wydała trzecie sprawozdanie z postępów w realizacji planu, w którym stwierdza, że wiele już dokonano w tym zakresie. Nadzór Bankowy EBC aktywnie uczestniczył w różnych inicjatywach dotyczących kredytów zagrożonych we wszystkich trzech obszarach, w tym – w inicjatywach ujętych w planie działania, i blisko współpracował z odpowiedzialnymi za nie instytucjami.

W tym kontekście Nadzór Bankowy EBC pozostawał w ścisłym kontakcie z odpowiednimi instytucjami europejskimi, w tym z Komisją Europejską, dążąc do tego, by (a) wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (UE) nr 575/2013 w odniesieniu do minimalnego pokrycia strat z tytułu ekspozycji nieobsługiwanych oraz (b) addendum do rekomendacji EBC dla banków w sprawie kredytów zagrożonych były wobec siebie komplementarne.

Nadzór Bankowy EBC pomagał EUNB w wydaniu ogólnych wytycznych w sprawie zarządzania ekspozycjami nieobsługiwanymi i wstrzymanymi (restrukturyzowanymi) oraz wytycznych w sprawie ujawniania takich ekspozycji. Wytycznych tych powinny przestrzegać wszystkie instytucje kredytowe w UE. Instytucje mniej istotne powinny je stosować w sposób proporcjonalny, wskazany w tekście wytycznych. Ponadto EBC, w ścisłej współpracy z EUNB oraz Jednolitą Radą ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji (Single Resolution Board, SRB), wspierał służby Komisji Europejskiej w opracowaniu technicznego planu utworzenia krajowych spółek zarządzających aktywami, który został opublikowany w marcu 2018.

Wreszcie, Nadzór Bankowy EBC nadal pracował, wspólnie z EUNB, nad ulepszaniem standardów zatwierdzania nowych kredytów. Brał też udział w grupie roboczej ERRS, która sporządziła sprawozdanie dotyczące makroostrożnościowego podejścia do kredytów zagrożonych, poświęcone możliwej roli polityki makroostrożnościowej w zapobieganiu ogólnosystemowemu narastaniu kredytów zagrożonych.

1.2.3. Główne elementy podejścia nadzorczego do kredytów zagrożonych przyjętego przez Nadzór Bankowy EBC

Strategie banków na rzecz zmniejszenia stanu kredytów zagrożonych – postępy i ocena

W marcu 2017 EBC wydał rekomendację dla banków w sprawie kredytów zagrożonych. W kolejnym kroku Nadzór Bankowy EBC zwrócił się do instytucji istotnych z wysokimi stanami kredytów zagrożonych i aktywów przejętych w drodze postępowania egzekucyjnego o przedstawienie strategii ich zmniejszenia. Rekomendacja w sprawie NPL stanowi w tym zakresie podstawę bieżącego dialogu nadzorczego z poszczególnymi bankami. Za wdrożenie właściwych strategii i zarządzanie portfelem kredytów zagrożonych z użyciem różnych przewidzianych opcji – restrukturyzacji, windykacji, sprzedaży portfela itd. – odpowiadają same banki.

Strategia NPL musi określać cele w zakresie redukcji kredytów zagrożonych na poziomie portfela w horyzoncie trzyletnim. Cele te są wyznaczane przez same banki i przekazywane wspólnym zespołom nadzorczym. W rozdziale 2 rekomendacji w sprawie NPL wskazano najlepsze praktyki w zakresie formułowania strategii zmniejszania stanu kredytów zagrożonych, a także listę metod, za pomocą których można realizować te strategie, takich jak restrukturyzacja zadłużenia, aktywne zmniejszanie portfela, zmiana rodzaju ekspozycji i możliwości prawne. Podkreślono tam także, że banki powinny zadbać, by ich strategie w zakresie NPL nie obejmowały tylko z jednej opcji, lecz kombinację różnych strategii/opcji najbardziej odpowiednią do osiągnięcia wyznaczonych celów w krótkim, średnim i długim okresie. Dobranie najlepszej kombinacji metod zależy od charakterystyki portfela danego banku oraz od otoczenia rynkowego i prawnego, w jakim ten bank działa. Należy podkreślić, że zarządy banków powinny wybrać tę kombinację według własnego uznania, po przeprowadzeniu gruntownej oceny. Sam EBC nie preferuje żadnej konkretnej metody redukcji kredytów zagrożonych.

Rolą wspólnych zespołów nadzorczych jest ocena, konstruktywna krytyka i monitorowanie postępów banku w osiąganiu docelowego zmniejszenia stanu kredytów zagrożonych. Rola ta w pełni mieści się w zakresie normalnych prac nadzorczych i jest integralną częścią procesu SREP. Przy ocenie strategii wspólne zespoły skupiają się na trzech nadrzędnych kwestiach: (a) na ile jest ona ambitna, (b) czy jest wiarygodna oraz (c) jak wygląda zarządzanie wewnętrzne. Ocena opiera się na drobiazgowym zbadaniu portfela ekspozycji nieobsługiwanych (zagrożonych) i aktywów przejętych w drodze postępowania egzekucyjnego brutto (łącznie określanych jako „aktywa zagrożone”).

Banki z wysokimi stanami kredytów zagrożonych muszą co kwartał przekazywać wspólnym zespołom nadzorczym konkretne dane o tych kredytach, z wyszczególnieniem metod ich zmniejszania. Wspólne zespoły nadzorcze wykorzystują te kwartalne sprawozdania do monitorowania postępów osiągniętych przez banki w zestawieniu z celami określonymi w ich strategii, zarówno w ujęciu łącznym, jak i na poziomie portfeli. Ponadto monitorują postępy banków w relacji do celów, z uwzględnieniem i bez uwzględnienia rezerw celowych, aby zapewnić całościowy charakter analizy. Oczekuje się, że w ramach regularnej współpracy ze wspólnymi zespołami nadzorczymi banki będą dwa razy w roku sporządzać i składać sprawozdanie z wykonania strategii.

Celem tego sprawozdania jest ustalenie, jakie są wyniki banków – w ujęciu ilościowym i jakościowym – w zestawieniu z przyjętą strategią NPL. Postęp ilościowy można zmierzyć na podstawie kwartalnych danych dotyczących kredytów zagrożonych, w podziale na metody stosowane w celu zmniejszenia stanu tych kredytów, takie jak: spłata w gotówce, sprzedaż, utworzenie odpisów itp. W związku z tym banki nie powinny się skupiać jedynie na analizie łącznego zmniejszenia stanu, ale też wskazać metody zastosowane na poziomie poszczególnych portfeli oraz przyczyny uzyskania wyników gorszych lub lepszych od spodziewanych. Uważa się bowiem, że wyniki osiągnięte przez bank pozostają w ścisłym związku z jego przyszłą zdolnością do zmniejszania stanu kredytów zagrożonych.

Zaleca się bankom, by dla udokumentowania tych aspektów ilościowych dokonały ukierunkowanej analizy i przeglądu konkretnych problematycznych kategorii aktywów lub portfeli, w tym – ich wpływu na kapitał na poziomie portfela. Banki powinny także zadbać o ciągłą aktualizację swoich strategii w zakresie kredytów zagrożonych na podstawie wszystkich tych informacji i analiz, aby mieć pewność, że strategie te są wiarygodne, odpowiednie do celu i wykonalne.

Bardzo ważne są także jakościowe aspekty postępów osiągniętych przez bank. Z tego względu jego strategia NPL powinna też obejmować szczegółowy plan operacyjny określający jakościowe cele pośrednie, działania i cele strategiczne. Przy ocenie swoich postępów jakościowych bank powinien z własnej inicjatywy zidentyfikować czynniki, które mogą przeszkodzić w skutecznej realizacji strategii. W tym zakresie każda z metod zmniejszania stanu kredytów zagrożonych wymaga innego podejścia. Przykładowo sanacja kredytów wymaga solidnych ram operacyjnych, odpowiednich zasobów oraz kompleksowych zasad restrukturyzacji zadłużenia, podczas gdy do sprzedaży portfeli potrzebne są dobrej jakości dane, złożona infrastruktura informatyczna, doświadczone kierownictwo i odpowiedni doradcy finansowi. Wspólne zespoły nadzorcze oceniają jakościowe aspekty strategii banku i informują go o wykrytych niedociągnięciach.

W rekomendacji w sprawie kredytów zagrożonych mocno zaakcentowano znaczenie specjalnych jednostek ds. odzyskiwania należności, a także jasnych zasad i procedur oraz szczegółowego pakietu rozwiązań do restrukturyzacji zadłużenia. Podkreślono także, że w rozwiązywanie problemu kredytów zagrożonych powinny być mocno i czynnie zaangażowane organy zarządzające banków. Z tego względu banki powinny zweryfikować swoją strukturę zarządzania wewnętrznego i rozwiązania operacyjne pod kątem zarządzania kredytami zagrożonymi – przykładowo, organy zarządzające powinny wziąć na siebie pełną odpowiedzialność za tę sprawę.

Poświęcenie większej uwagi sanacji, odzyskiwaniu i restrukturyzacji kredytów może przyczynić się do rozwijania ostrożniejszych praktyk w zakresie ryzyka kredytowego. To z kolei może z czasem pomóc bankom stosować takie strategie dotyczące działalności kredytowej i zasady zarządzania nią, które będą lepiej dostosowane do ryzyka.

Przez ostatnich kilka lat banki osiągnęły ogólnie dobre postępy w zakresie swoich strategii NPL, o czym świadczy znaczny spadek stanu kredytów zagrożonych w wielu krajach i bankach w Europie. Niemniej ich stan wciąż jest wysoki. Dlatego wspólne zespoły nadzorcze są nadal w kontakcie z bankami i w razie potrzeby przedstawiają konstruktywną krytykę, aby wymusić dalsze postępy. Jeśli któryś z banków nie osiąga celów, jakie sam sobie wyznaczył, oczekuje się, że w odpowiednim terminie wdroży właściwe i wystarczające działania naprawcze.

Do obniżenia stanu kredytów zagrożonych w bankach stosuje się różne metody – na poziomie pojedynczych instytucji i całych krajów. Należą do nich: restrukturyzacja zadłużenia i związana z nią spłata w gotówce, sprzedaż portfela, utworzenie odpisów oraz postępowanie egzekucyjne. Ze względu na specyficzne okoliczności niektóre kraje preferują konkretne metody. Wydaje się jednak, że stosowane są różne podejścia, nawet w tym samym kraju, zależnie od indywidualnej sytuacji danego banku.

Strategie w zakresie kredytów zagrożonych są obecnie integralną częścią procedur w bankach z wysokim stanem takich kredytów oraz procedur nadzoru przeprowadzanych przez Nadzór Bankowy EBC. W związku z tym prace nad tym priorytetem nadzorczym będą kontynuowane w 2019.

Oczekiwania nadzorcze wobec poszczególnych banków dotyczące tworzenia rezerw na kredyty zagrożone

Kolejne kroki w ramach podejścia nadzorczego do stanu NPL składają się na spójny schemat rozwiązywania tego problemu w ramach dialogu nadzorczego

W dniu 11 lipca 2018 EBC ogłosił dalsze działania w ramach swojego podejścia nadzorczego do stanu kredytów zagrożonych (tj. ekspozycji zakwalifikowanych jako zagrożone zgodnie z definicją EUNB z 31 marca 2018). Składają się one na spójny schemat rozwiązywania tego problemu, w ramach dialogu nadzorczego, przez wskazywanie oczekiwań nadzorczych wobec poszczególnych banków. Ma to służyć osiągnięciu odpowiedniego poziomu rezerw na „stare” kredyty zagrożone i zwiększeniu w ten sposób odporności całego systemu bankowego strefy euro.

W ramach tego podejścia Nadzór Bankowy EBC nadal zajmował się poszczególnymi bankami, by określić swoje oczekiwania nadzorcze. Przy ocenie brał pod uwagę ich obecny wskaźnik NPL, główne parametry finansowe, strategię zmniejszania stanu kredytów zagrożonych (jeśli istniała) oraz sytuację na tle porównywalnych banków dla zapewnienia ich spójnego traktowania. Uwzględniał także najnowsze dane oraz zdolność banków do zaabsorbowania dodatkowych rezerw celowych.

Oceną zostały objęte wszystkie instytucje istotne pod bezpośrednim nadzorem EBC. Celem było określenie oczekiwań wobec poszczególnych banków, aby zapewnić dalsze postępy w redukowaniu ryzyka związanego ze „starymi” kredytami i osiągnąć takie samie wskaźniki pokrycia dla dotychczasowych i nowych kredytów zagrożonych w średnim okresie.

Ukończenie addendum do rekomendacji w sprawie kredytów zagrożonych

Po publikacji addendum nawiązano szeroko zakrojony dialog publiczny ze wszystkimi zainteresowanymi

Na początku 2018 EBC ukończył addendum do rekomendacji dla banków w sprawie kredytów zagrożonych. Wcześniej przeprowadzono konsultacje społeczne na ten temat, które trwały od 4 października do 8 grudnia 2017. Addendum wraz ze szczegółowymi uwagami z konsultacji i ich podsumowaniem zostało opublikowane 15 marca 2018.

Addendum stanowi uzupełnienie jakościowej rekomendacji w sprawie kredytów zagrożonych, opublikowanej 20 marca 2017. Określa oczekiwania nadzorcze EBC co do ostrożnego poziomu rezerw na nowe kredyty zagrożone. Nie jest wiążące i służy jako podstawa do dialogu nadzorczego między instytucjami istotnymi a Nadzorem Bankowym EBC. Dotyczy kredytów uznanych za zagrożone, zgodnie z definicją EUNB, po 1 kwietnia 2018.

Opracowanie addendum wynika stąd, że zgodnie z dyrektywą w sprawie wymogów kapitałowych (dyrektywa CRD IV) od nadzorców wymaga się oceny i ustosunkowania się do ryzyk specyficznych dla danej instytucji, które nie są objęte – lub są objęte w niewystarczającym stopniu – obowiązkowymi wymogami ostrożnościowymi określonymi w rozporządzeniu w sprawie wymogów kapitałowych (rozporządzenie CRR) (często nazywanymi „wymogami w ramach filaru I”). W szczególności istniejące przepisy ostrożnościowe nakładają na nadzorców obowiązek przeanalizowania rezerw celowych banków i stwierdzenia, czy pod względem ostrożnościowym są one odpowiednie i terminowe. W addendum podano, czego w tym zakresie oczekuje EBC, i w ten sposób określono punkt wyjścia do dialogu nadzorczego. Podobnie jak w przypadku innych oczekiwań nadzorczych, addendum jest komplementarne w stosunku do wiążących aktów prawnych, łącznie z wnioskiem w sprawie rozporządzenia zmieniającego rozporządzenie CRR w kwestii minimalnego pokrycia strat z tytułu ekspozycji nieobsługiwanych. Z tego względu przy jego opracowaniu EBC blisko współpracował z odpowiednimi instytucjami europejskimi, w tym – z Komisją Europejską.

Rysunek 2

Przegląd ilościowych oczekiwań nadzorczych określonych w addendum do rekomendacji w sprawie kredytów zagrożonych

Źródło: EBC.

Oczekiwania nadzorcze określone w addendum uwzględniają stopień zabezpieczenia kredytów zagrożonych. W odniesieniu do ekspozycji w pełni niezabezpieczonych oraz do niezabezpieczonych części ekspozycji zabezpieczonych częściowo oczekuje się, że ich 100-procentowe pokrycie zostanie osiągnięte w ciągu dwóch lat od uznania kredytu za zagrożony. Jeśli chodzi o ekspozycje w pełni zabezpieczone oraz o zabezpieczone części ekspozycji zabezpieczonych częściowo, ich 100-procentowe pokrycie ma być osiągane stopniowo w ciągu siedmiu lat od uznania kredytu za zagrożony. Oczekiwania dotyczące ekspozycji zabezpieczonych są zgodne z ostrożnościową zasadą, że ochrona przed ryzykiem kredytowym musi być możliwa do uzyskania w odpowiednim czasie.

Addendum zostanie wdrożone w drodze dialogu nadzorczego z poszczególnymi bankami

Praktyczne wdrożenie addendum ma być częścią dialogu nadzorczego, w ramach którego wspólne zespoły nadzorcze omawiają z bankami odchylenia od wskazanych w tym addendum oczekiwań dotyczących tworzenia rezerw ostrożnościowych. Następnie Nadzór Bankowy EBC zadecyduje, uwzględniając indywidualną sytuację banków i rozpatrując każdy przypadek osobno, czy należy zastosować środki nadzorcze, a jeśli tak, to jakie środki będą odpowiednie. Wyniki tego dialogu zostaną uwzględnione – po raz pierwszy – w procesie SREP w roku 2021. Banki powinny wykorzystać ten czas na przygotowania oraz dokonanie przeglądu swojej polityki i kryteriów zatwierdzania kredytów, tak aby ograniczyć powstawanie nowych kredytów zagrożonych, zwłaszcza przy obecnej, łagodnej sytuacji gospodarczej.

1.3. Dalsze rozwijanie metodologii SREP

1.3.1. Procesy ICAAP i ILAAP mają odgrywać istotniejszą rolę w ocenie nadzorczej

Oczekuje się, że w przyszłości ICAAP i ILAAP będą odgrywać jeszcze większą rolę w procesie SREP, motywując banki do ciągłego doskonalenia procesów wewnętrznych

Szoki finansowe dotykające sektor bankowy są często potęgowane – a nawet wywoływane – przez niewystarczającą ilość i jakość zasobów kapitału i płynności utrzymywanych przez banki. Zasadnicze znaczenie dla wzmacniania odporności instytucji mają dwa kluczowe procesy: wewnętrznej oceny adekwatności kapitałowej (ang. Internal Capital Adequacy Assessment Process, ICAAP) i wewnętrznej oceny adekwatności płynnościowej (ang. Internal Liquidity Adequacy Assessment Process, ILAAP). Wymogi związane z tymi procesami określono w dyrektywie CRD IV.

Celem ICAAP i ILAAP jest zachęcanie banków do mierzenia ryzyk kapitałowo-płynnościowych i zarządzania nimi w sposób uporządkowany, za pomocą metod dostosowanych do swojego charakteru. Nie chodzi tu po prostu o opracowanie raportów, żeby zadowolić nadzorców. Są to kompleksowe i wartościowe procesy wewnętrzne służące do wykrywania i oceny ryzyk dla kapitału i płynności, skutecznego zarządzania nimi i dbania o to, by przez cały czas mieć na nie pokrycie. Procesy ICAAP i ILAAP należy wdrażać w sposób proporcjonalny, czyli współmierny m.in. do modelu biznesowego, wielkości banku, jego złożoności i ryzykowności, a także oczekiwań rynkowych.

Zgodnie z priorytetami nadzorczymi SSM procesy ICAAP i ILAAP są dla instytucji podstawowymi instrumentami zarządzania adekwatnością kapitałową i płynnościową. Co za tym idzie, wymagają szczególnej uwagi nadzorców. W ramach procesu SREP ich jakość i wyniki uwzględnia się przy określaniu środków kapitałowych, płynnościowych i jakościowych. Prawidłowo prowadzone procesy ICAAP i ILAAP zmniejszają niepewność samej instytucji i jej nadzorców co do faktycznych ryzyk, na jakie jest ona narażona. Ponadto dają nadzorcom większą pewność, że instytucja będzie w stanie utrzymać adekwatność kapitałową i płynnościową, a co za tym idzie – także zdolność do efektywnego działania.

W przyszłości ICAAP i ILAAP mają odgrywać jeszcze większą rolę w procesie SREP, motywując banki do ciągłego doskonalenia procesów wewnętrznych. Na przykład ilościowe i jakościowe aspekty ICAAP będą mieć większe znaczenie przy określaniu wymogów w zakresie funduszy własnych w ramach filaru II dla poszczególnych rodzajów ryzyka.

1.3.2. Ukończenie przewodników dla banków na temat zarządzania kapitałem i płynnością

Zachęca się banki do korzystania z tych przewodników, aby jak najszybciej usunąć wszelkie luki i niedociągnięcia w zarządzaniu kapitałem i płynnością

Podczas przeprowadzonych niedawno ocen SREP Nadzór Bankowy EBC stwierdził poważne niedociągnięcia w zakresie ICAAP w ponad połowie instytucji istotnych, a w zakresie ILAAP – w ponad jednej trzeciej (ogólna ocena „niewystarczające” lub „słabe”). Takie procesy nie zapewniają wystarczająco solidnej podstawy ani do ostrożnego zarządzania kapitałem i płynnością, ani do określania wymogów w zakresie dodatkowych funduszy własnych. Tak więc instytucje powinny (dalej) doskonalić procesy ICAAP i ILAAP.

W listopadzie 2018 Nadzór Bankowy EBC opublikował przewodniki po procesach ICAAP i ILAAP. Przewodniki te będą odgrywać istotną rolę we wprowadzaniu koniecznych ulepszeń. Ich wydanie kończy ważny etap działań EBC na rzecz poprawy podejścia banków do zarządzania kapitałem i płynnością, który rozpoczął się w styczniu 2016, gdy opublikowano oczekiwania nadzorcze w zakresie ICAAP i ILAAP. Następnie na początku 2017 EBC wprowadził wieloletni plan dotyczący ICAAP i ILAAP, który miał na celu dokładniejsze określenie oczekiwań oraz odpowiednio wczesne poinformowanie instytucji, w jakim kierunku powinny zmierzać. Oczekiwania opublikowane w 2016 stały się podstawą przewodników i przeszły trzy rundy poprawek, w ramach których rozważono około 800 komentarzy zebranych podczas dwóch konsultacji publicznych. Jednak ogólny kierunek oczekiwań pozostał podczas tego procesu bez zmian.

Siedem zasad dotyczących ICAAP i ILAAP

Obszary, do których odnosi się siedem zasad dotyczących ICAAP i ILAAP:

  • Zarządzanie: oczekuje się, że pełną odpowiedzialność za ICAAP i ILAAP będą ponosić organy zarządzające.
  • Spójność procesów: ICAAP i ILAAP powinny być integralną częścią ogólnego systemu zarządzania, w tym podejmowania decyzji biznesowych. Oba te procesy powinny być spójne wewnętrznie oraz ze sobą nawzajem i z innymi procesami strategicznymi.
  • Ramy ilościowe: ocena adekwatności kapitałowej i płynnościowej w odniesieniu do zachowania przez instytucję zdolności do prawidłowego działania powinna uwzględniać dwie perspektywy: „normatywną”, czyli wymogi i ograniczenia zewnętrzne, oraz „ekonomiczną”, która będzie wprost odzwierciedlać sytuację gospodarczą.
  • Identyfikacja ryzyka: należy rozpoznać i objąć zarządzaniem wszystkie istotne ryzyka.
  • Wewnętrzne definicje kapitału i płynności: z perspektywy ekonomicznej oczekuje się, że bufory kapitałowe i płynnościowe będą wysokiej jakości i dobrze zdefiniowane, tak aby zapewniały pokrycie ewentualnych strat ekonomicznych.
  • Metody kwantyfikacji ryzyka: oczekuje się, że ryzyka będą oceniane i mierzone w sposób zachowawczy i przy wykorzystaniu własnych – dokładnie zweryfikowanych – metod.
  • Testy warunków skrajnych: EBC oczekuje od banków wdrożenia mocnego i kompleksowego systemu testowania warunków skrajnych, który będzie sprawdzać ich zdolność do samodzielnego przetrwania przy bardzo niekorzystnym – ale realnym – scenariuszu długotrwałej trudnej sytuacji.

Oczekiwania określone w przewodnikach są teraz znacznie bardziej rozbudowane. EBC zaczął je stosować w styczniu 2019. Przewodniki nie mają jednak dostarczać pełnych wytycznych dla wszystkich kwestii związanych z należytym działaniem procesów ICAAP i ILAAP. Przyjęte w nich podejście opiera się na przedstawieniu zasad skupionych na wybranych kwestiach, które są najistotniejsze z punktu widzenia nadzoru. Nadzór Bankowy EBC podkreśla zatem, że ICAAP i ILAAP to przede wszystkim procesy wewnętrzne, które powinny być dostosowane do poszczególnych instytucji. Za ich wdrożenie w sposób odpowiedni do własnej sytuacji odpowiadają więc same banki. Przewodniki mają w tym pomagać przez określenie oczekiwań dotyczących ICAAP i ILAAP w formie siedmiu zasad oraz zilustrowanie ich na wykresach i przykładach.

Ważną częścią procesu SREP, a także innych działań, np. kontroli na miejscu, jest sprawdzenie przez nadzorców, czy poszczególne instytucje wywiązują się ze swoich obowiązków i zarządzają kapitałem i płynnością odpowiednio do indywidualnego zakresu działalności, profilu ryzyka i innych okoliczności. Oczekuje się, że wnioski płynące z takich ocen będą miały jeszcze większy wpływ na SREP i działania następcze, jeśli chodzi o środki nadzorcze. Solidne i dobre funkcjonowanie procesów ICAAP i ILAAP zostanie pozytywnie odnotowane w ramach SREP.

Solidne, skuteczne, kompleksowe i perspektywiczne procesy ICAAP i ILAAP należą do ważnych narzędzi budowania odporności, zachęca się więc banki, by za ich pomocą starały się jak najszybciej usunąć ewentualne luki i niedociągnięcia w zarządzaniu kapitałem i płynnością. Jako że ogólne podejście i kierunek oczekiwań nadzorczych EBC nie zmieniły się od stycznia 2016, kiedy po raz pierwszy je opublikowano, oczekuje się, że instytucje istotne dołożą wszelkich starań, by jak najszybciej spełnić te oczekiwania. Opracowanie przewodników trwało kilka lat i przez ten czas Nadzór Bankowy EBC bardzo przejrzyście informował o stopniowym doprecyzowywaniu swoich oczekiwań. Krótki odstęp czasu między publikacją przewodników (listopad 2018) a rozpoczęciem ich stosowania (styczeń 2019) nie usprawiedliwia więc braku działania.

1.3.3. Przeciwdziałanie ryzykom informatycznym

Ryzyko informatyczne, w tym cybernetyczne, to obszar, na którym Nadzór Bankowy EBC skupia się od samego początku, i jeden z priorytetów nadzorczych na 2019.

Wspólne zespoły nadzorcze zajmują się nim w ramach bieżącego nadzoru nad ryzykiem operacyjnym. W 2018 przeszły dodatkowe szkolenie na temat wszystkich istotnych obszarów ryzyka informatycznego, aby zwiększyć świadomość tych zagadnień i podnieść umiejętności potrzebne podczas bieżących działań nadzorczych oraz corocznego przeglądu SREP. Opierając się na wytycznych EUNB w sprawie oceny ryzyka technologii informacyjno-komunikacyjnych w ramach procesu SREP, Nadzór Bankowy EBC wprowadził wspólną i ustandaryzowaną metodologię oceny ryzyka informatycznego. Wykonano szereg złożonych analiz przekrojowych z wykorzystaniem obszernego formularza wypełnianego samodzielnie przez banki oraz wyników oceny ryzyka przeprowadzonej przez wspólne zespoły nadzorcze. Dostarczyły one wielu obserwacji, które zostały następnie uwzględnione przez wspólne zespoły podczas działań nadzorczych, oraz informacji o ogólnej sytuacji w zakresie zarządzania ryzykiem informatycznym w instytucjach istotnych. Ogólnie rzecz biorąc, analizy te potwierdziły, że Nadzór Bankowy EBC powinien tak jak dotychczas koncentrować się na bezpieczeństwie informatycznym, zależności od podmiotów zewnętrznych i zarządzaniu relacjami z nimi oraz na operacjach informatycznych.

W 2018 kontynuowano kontrole na miejscu skoncentrowane na ryzykach informatycznych, jako uzupełnienie bieżącego nadzoru prowadzonego przez wspólne zespoły. Podczas tych kontroli, zgodnie z metodologią kontroli na miejscu stosowaną przez Nadzór Bankowy EBC, na zalecenie wspólnych zespołów nadzorczych sprawdzano konkretne cele w zakresie ryzyka informatycznego, aby uzupełnić i potwierdzić oceny dokonane przez te zespoły i lepiej poznać metody zarządzania tym ryzykiem w instytucjach istotnych. W 2019 niektóre kontrole na miejscu dotyczące ryzyka informatycznego będą prowadzone seryjnie – ten sam aspekt będzie badany w porównywalnym zakresie w różnych instytucjach istotnych. Usprawni to przygotowywanie i prowadzenie kontroli oraz porównywanie ich wyników.

Podobnie jak w poprzednich latach, wszystkie instytucje istotne z 19 krajów strefy euro były zobowiązane niezwłocznie zgłaszać wykryte cyberataki. Dzięki temu Nadzór Bankowy EBC może rozpoznawać i monitorować tendencje w tym zakresie. Może też szybko reagować w sytuacji, gdy jedna lub kilka z takich instytucji stanie się obiektem poważnego ataku.

Aby zapewnić skoordynowane podejście do ryzyka informatycznego i cybernetycznego oraz ułatwić wymianę informacji i najlepszych praktyk, Nadzór Bankowy EBC nadal utrzymywał kontakty z wszystkimi zainteresowanymi (właściwymi organami krajowymi, interesariuszami wewnętrznymi z EBC, ekspertami od systemów płatności i infrastruktur rynkowych, innymi organami nadzoru z i spoza UE, Europejskim Urzędem Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (ESMA) itd.) w ramach spotkań dwustronnych i międzynarodowych grup roboczych.

1.4. Przeglądy tematyczne

Przegląd tematyczny modeli biznesowych i czynników rentowności

W 2018 ukończono wieloletni przegląd tematyczny modeli biznesowych i czynników rentowności

W 2018 Nadzór Bankowy EBC zakończył przegląd tematyczny modeli biznesowych i czynników rentowności, po czym opublikował raport na ten temat. Przegląd rozpoczął się w 2016, a jego celem było dogłębne przeanalizowanie, bank po banku, zdolności instytucji istotnych do usuwania słabych punktów swoich modeli biznesowych, monitorowanie skutków niskiej rentowności i poszerzenie analizy przekrojowej przez uwzględnienie w niej – w taki sam sposób dla wszystkich banków – uwag wspólnych zespołów nadzorczych. Pierwsze dwa lata przeglądu poświęcono na opracowanie narzędzi i zebranie danych oraz na przeprowadzenie przez wspólne zespoły dogłębnych analiz.

Na początku 2018 zespoły te poinformowały instytucje istotne o ustaleniach i głównych wnioskach z przeglądu. Omówiły wykryte niedociągnięcia i przedstawiły zastrzeżenia do planów biznesowych instytucji istotnych w ramach odrębnego dialogu nadzorczego. Efekty tego dialogu sformalizowano w pismach pokontrolnych, które zawierały także podsumowanie ustaleń. Ustalenia te zostały uwzględnione podczas oceny modeli biznesowych w cyklu SREP 2018. We wrześniu 2018 Nadzór Bankowy EBC opublikował na swojej stronie internetowej ogólne podsumowanie przeglądu.

Banki ze strefy euro wciąż dochodzą do siebie po kryzysie, ale rentowność instytucji istotnych jest bardzo zróżnicowana

Przegląd wykazał, że choć sytuacja ekonomiczna banków ze strefy euro ogólnie się poprawiła, to ich rentowność i modele biznesowe nadal nie są zadowalające. Pomijając trendy łączne, widać, że sytuacja rentownościowa poszczególnych instytucji istotnych znacznie się różni, przy czym banki przewidują, że będzie się ona w pewnym stopniu zbliżać do średniej, jako że banki o najgorszych dotąd wynikach spodziewają się znacznej poprawy rentowności (zob. wykres 3). Banki, które w poprzednich latach radziły sobie lepiej niż konkurenci, są rozrzucone geograficznie, różnią się wielkością i mają różne modele biznesowe.

Wykres 3

Stopy zwrotu z kapitału własnego w okresie trzech lat

(proc.)

Źródła: Sprawozdawczość FINREP i prognoza rentowności.
Uwagi: Żadna z prób nie obejmuje spółek zależnych banków spoza SSM. Banki o najlepszych wynikach: 22 instytucje istotne, w których przez ostatnie trzy lata średnia stopa zwrotu z kapitału własnego przekraczała 6%. Banki o najgorszych wynikach: 22 instytucje istotne, w których przez ostatnie trzy lata średnia stopa zwrotu z kapitału własnego była ujemna.

Istotnym czynnikiem rentowności jest umiejętność wyznaczenia kursu strategicznego

Wspólne zespoły nadzorcze uważnie monitorują przypadki podejmowania większego ryzyka przez poszczególne banki

Analiza potwierdziła, że duży wpływ na rentowność banku ma umiejętność wyznaczenia kursu strategicznego[7]. Wspólne zespoły nadzorcze zauważyły także, że wiele banków próbuje zwiększać rentowność przez podejmowanie działań obciążonych większym ryzykiem (zwłaszcza kredytowym[8] i operacyjnym[9]). Jako że podejmowanie takich działań może wynikać z uzasadnionych względów biznesowych, indywidualne zalecenia nie muszą podważać danej strategii, natomiast skupiają się na poprawie sterowania strategicznego i zarządzania ryzykiem przez monitorowanie i ograniczanie występującego ryzyka. Wspólne zespoły brały udział w identyfikacji i ocenie tych kwestii. Teraz w ramach regularnego monitorowania banków prowadzą działania następcze z użyciem pełnego zestawu narzędzi nadzorczych.

Przegląd tematyczny dotyczący standardu MSSF 9

Celem standardu MSSF 9 jest poprawa odpowiedniości i terminowości tworzenia rezerw

W styczniu 2018 wszedł w życie nowy standard rachunkowości dotyczący instrumentów finansowych (MSSF 9). Ma on zapobiec powtórzeniu się sytuacji z kryzysu finansowego, kiedy to stosowanie do szacowania rezerw modeli strat poniesionych często prowadziło do ujmowania strat w zbyt niskiej wysokości i za późno. Aby temu zaradzić, w MSSF 9 wprowadzono model strat oczekiwanych, w którym uwzględnia się także informacje prognostyczne do terminu wymagalności kredytu. Przez to wdrożenie MSSF 9 będzie bardzo pracochłonne i może potencjalnie rodzić ryzyko, ponieważ nie wiadomo, jak model strat oczekiwanych sprawdzi się w praktyce.

Wyniki rozpoczętego w 2016 przeglądu tematycznego sprawdzającego gotowość banków do wprowadzenia MSSF 9 wskazują, że potrzebna jest dalsza poprawa

W 2016 EBC postanowił więc w ramach swoich priorytetów nadzorczych rozpocząć przegląd tematyczny MSSF 9. Celem przeglądu było sprawdzenie stopnia przygotowania instytucji na wdrożenie nowego standardu i zapewnienie wysokiej jakości i spójności tego procesu. Na podstawie stopnia zaawansowania we wprowadzaniu MSSF 9 instytucje zostały podzielone na dwie grupy. Wyniki przeglądu dla pierwszej z nich przedstawiono w 2017 w raporcie opublikowanym na stronie internetowej EBC poświęconej nadzorowi bankowemu, a drugiej – w 2018 w artykule zamieszczonym w Biuletynie Nadzorczym.

W sumie przegląd pomógł zwiększyć świadomość wyzwań, jakie stawia przed bankami wdrożenie MSSF 9. Uwidocznił także, że potrzeba jeszcze dalszej poprawy.

Nadzór Bankowy EBC uważnie monitoruje wdrażanie przez banki działań korygujących

Instytucjom zalecono podjęcie działań korygujących w celu zlikwidowania niedociągnięć rozpoznanych podczas przeglądu tematycznego w 2017 i 2018. Postępy we wdrażaniu tych działań są obecnie uważnie monitorowane przez Nadzór Bankowy EBC. Przegląd tematyczny ujawnił m.in. znaczne różnice między bankami w praktykach tworzenia rezerw. Praktyki te były w 2018 badane przez wspólne zespoły nadzorcze i będą nadal uważnie obserwowane w 2019. Kolejnym obszarem, na którym skupiał się nadzór w 2018, był wpływ zastosowania po raz pierwszy standardu MSSF 9, w tym zmiana w klasyfikacji ekspozycji, alokacja rezerw oraz migracja ekspozycji między etapami. EBC sprawdza pod tym kątem rachunkowość banków, ze szczególnym uwzględnieniem kapitału regulacyjnego i sprawozdawczości.

Dalsze prace związane z wdrożeniem MSSF 9 Nadzór Bankowy EBC prowadzi we współpracy z ERRS, EUNB i ESMA, aby zapewnić dobrą jakość i spójność tego procesu oraz wysoką przejrzystość dla inwestorów w całej UE[10].

Potencjalny negatywny wpływ MSSF 9 na kapitał regulacyjny banków zostanie złagodzony dzięki wprowadzeniu okresu przejściowego

Ponadto Nadzór Bankowy EBC dokładnie obserwuje, jak banki wykorzystują rozwiązania przejściowe związane z MSSF 9. Unijni współprawodawcy uwzględnili te rozwiązania w ramach ostrożnościowych, aby złagodzić wpływ wprowadzenia wymogów MSSF 9 dotyczących utraty wartości na kapitał podstawowy Tier I. Ponieważ zasady przejściowe mogą wpłynąć na współczynniki kapitałowe niektórych banków, EBC sprawdza, czy są one stosowane prawidłowo.

Przegląd tematyczny dotyczący standardu BCBS 239

W maju 2018 opublikowano raport z przeglądu tematycznego dotyczącego efektywnej agregacji danych o ryzyku i sprawozdawczości w tym zakresie

W styczniu 2013 Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego (Basel Committee on Banking Supervision, BCBS) wydał zasady agregacji danych o ryzyku i sprawozdawczości w tym zakresie. Następnie w latach 2016–2018 Nadzór Bankowy EBC przeprowadził przegląd tematyczny odnośnych praktyk w bankach, który objął 25 instytucji istotnych. Wyniki zostały opublikowane w specjalnym raporcie na stronie internetowej EBC w maju 2018. Stwierdzono w nim, że sposób wdrożenia zasad BCBS 239 przez zbadane instytucje był niezadowalający. Zostały one powiadomione o wynikach przeglądu i otrzymały pisma wzywające do podjęcia działań korygujących. Zalecono im także przedstawienie jasnych, dokładnych i szczegółowych planów działania. Plany te zostały ocenione pod kątem wzajemnej spójności przez centralną grupę roboczą z pomocą wspólnych zespołów nadzorczych. Obecnie grupa ta uważnie monitoruje przebieg ich wdrażania przez banki.

Metodologia wykorzystana podczas przeglądu tematycznego wzbogaci nadzorczą metodologię oceny agregacji danych o ryzyku i sprawozdawczość w zakresie ryzyka. Specjalny zespół pracuje obecnie nad włączeniem tej metodologii do metodologii SREP, która w przyszłości będzie stosowana wobec wszystkich instytucji istotnych.

Przegląd był prowadzony zgodnie z zasadami Komitetu Bazylejskiego dotyczącymi efektywnej agregacji danych o ryzyku i sprawozdawczości na temat ryzyka. Monitorując poprawę instytucji w tym zakresie, EBC regularnie przekazuje odpowiednie informacje grupie roboczej BCBS pod nazwą Risk Data Network.

Przegląd tematyczny dotyczący outsourcingu

Rozwój technologiczny w ostatnich latach wpłynął na ofertę usług bankowych na całym świecie. Na przykład outsourcing może zwiększyć efektywność banków, ale także postawić przed nimi wyzwania w zakresie zarządzania ryzykiem i sposobu zapewnienia kontroli nad działaniami zleconymi na zewnątrz. Banki wykazują też coraz większe zainteresowanie zlecaniem zadań dostawcom usług w chmurze. Takie usługi mogą przynieść pewne korzyści (np. zapewnić efekt skali i poprawić efektywność kosztową), ale także – zrodzić wyzwania związane z ochroną i lokalizacją danych.

W tym kontekście Nadzór Bankowy EBC uważnie przyglądał się kwestii outsourcingu – był to jeden z priorytetów nadzorczych SSM w 2017. Rozpoczęto i zakończono wówczas przegląd tematyczny na specjalnie dobranej próbie instytucji istotnych. W 2018 nadal prowadzono działania następcze w ramach zwykłego nadzoru bieżącego. Podczas przeglądu zbadano praktyki banków w dziedzinie outsourcingu i okazało się, że występują między nimi znaczne różnice w zakresie zarządzania. Nadzór Bankowy EBC wskazał także najlepsze praktyki, by zachęcać do dalszej poprawy. Opierając się na wynikach przeglądu, wniósł też wkład w prace EUNB: (a) zalecenia EUNB dotyczące zlecania zadań dostawcom usług w chmurze[11] oraz (b) jego nowe wytyczne w zakresie outsourcingu, które wejdą w życie w 2019 i zastąpią wytyczne Komitetu Europejskich Organów Nadzoru Bankowego oraz zalecenia wspomniane w punkcie (a).

W tych dokumentach EUNB odnosi się do istotnych kwestii, na które Nadzór Bankowy EBC zwrócił uwagę podczas przeglądu tematycznego. Ogólnie rzecz biorąc, zalecenia EUNB dotyczą konkretnych aspektów outsourcingu do chmury istotnych zadań, np. bezpieczeństwa i lokalizacji danych i systemów. Zmienione wytyczne obejmują również inne znaczące kwestie, takie jak zapewnianie dostępu i uprawnień do kontroli w pisemnych umowach outsourcingowych, sprawy związane z poufnością, strategie wyjścia oraz podzlecanie bądź outsourcing łańcuchowy. Wprowadzono także obowiązek prowadzenia rejestru wszystkich działań zlecanych na zewnątrz oraz udostępniania go nadzorcom, gdy tego zażądają.

Zgodnie ze znowelizowanymi zasadami EUNB Nadzór Bankowy EBC dąży do tego, by banki mogły w pełni korzystać z innowacji, ale jednocześnie zachowały bezpieczne środowisko, w którym ryzyka są należycie monitorowane i łagodzone. W tym celu włączył zalecenia EUNB w swoje standardy nadzorcze i uwzględnia je podczas bieżącego nadzoru. Podejmuje również starania, by wdrożyć wspomniane wytyczne, i będzie monitorować działania, jakie banki podejmują w celu dostosowania swoich rozwiązań w zakresie outsourcingu. Ponadto zwraca uwagę na wyzwania związane z outsourcingiem wynikające z brexitu i planów banków dotyczących relokacji, by mieć pewność, że rozwiązania outsourcingowe nie odbiją się na skuteczności nadzoru.

1.5. Bieżący nadzór

Nadzór Bankowy EBC stara się nadzorować instytucje istotne rygorystycznie i spójnie, a jednocześnie – odpowiednio do ponoszonego przez nie ryzyka i z zachowaniem zasady proporcjonalności. W tym celu co roku tworzy wykaz podstawowych działań na potrzeby bieżącego nadzoru. Opierają się one na wymogach regulacyjnych oraz instrukcji nadzoru SSM i jego priorytetach nadzorczych. Działania te są uwzględniane w bieżącym programie oceny nadzorczej sporządzanym dla każdej instytucji istotnej.

Oprócz wykonywania tych centralnie określonych działań podstawowych wspólne zespoły mogą w razie potrzeby dostosowywać czynności nadzorcze do specyfiki banku. Pozwala im to reagować na szybkie zmiany ryzyka, na poziomie poszczególnych instytucji lub całego systemu.

W 2018 prowadzono następujące działania w ramach bieżącego programu oceny nadzorczej: (a) działania związane z ryzykiem (tj. SREP i testy warunków skrajnych); (b) inne działania związane z wymogami organizacyjnymi, administracyjnymi lub prawnymi (np. coroczna ocena istotności) oraz (c) dodatkowe działania zaplanowane przez wspólne zespoły nadzorcze w celu dalszego dostosowania bieżącego programu oceny nadzorczej do specyfiki nadzorowanej grupy lub podmiotu (np. analizy konkretnych zagadnień, takich jak wybrane portfele kredytowe i kategorie aktywów).

Proporcjonalność

Działania nadzorcze w 2018 prowadzono zgodnie z zasadą proporcjonalności, czyli dostosowując intensywność nadzoru do znaczenia systemowego i profilu ryzyka nadzorowanych banków

Program oceny nadzorczej opracowuje się zgodnie z zasadą proporcjonalności, czyli dostosowując intensywność nadzoru do wielkości, znaczenia systemowego i złożoności nadzorowanej instytucji. Od tych czynników zależy ogólna liczba bieżących działań prowadzonych w odniesieniu do poszczególnych instytucji (zob. wykres 4).

Wykres 4

Średnia liczba zadań przypadających na instytucję istotną w 2018

Źródło: EBC.

Podejście oparte na ryzyku

Program oceny nadzorczej jest także zgodny z podejściem opartym na ryzyku, czyli skupia się na tych kategoriach ryzyka, które są najważniejsze dla każdej z instytucji istotnych. Przykładem mogą być banki z wysokim stanem kredytów zagrożonych. W takich bankach wykonano w 2018 specjalne zadania, np. sprawdzenie, czy ich strategie zmniejszania stanu kredytów zagrożonych są zgodne z oczekiwaniami EBC. W rezultacie odsetek zadań związanych z ryzykiem kredytowym był w nich wyższy niż w przeciętnym banku. To samo dotyczy banków o dużym zaangażowaniu w operacje rynkowe i handlowe – w takich bankach intensywniej kontrolowano kwestie związane z ryzykiem rynkowym (zob. wykres 5).

Wykres 5

Działania w ramach programu oceny nadzorczej w 2018: koncentracja na ryzyku kredytowym i rynkowym

Źródło: EBC.
Uwaga: Dla poszczególnych kategorii ryzyka uwzględniono tylko działania zaplanowane.

Najważniejsze aspekty bieżącego nadzoru w 2018

W kontekście bieżących programów oceny nadzorczej na 2018 szczególne znaczenie dla wspólnych zespołów nadzorczych miały działania związane z oceną SREP, przeprowadzenie ogólnounijnego testu warunków skrajnych i działania następcze w odniesieniu do analizy wrażliwości w zakresie ryzyka stopy procentowej dotyczącego portfela bankowego (ang. interest rate risk in the banking book, IRRBB).

Prowadzenie SREP jest jednym z głównych zadań wspólnych zespołów nadzorczych. Zespoły te uczestniczyły w przeglądzie SREP przez cały rok 2018, przy czym prace nasilały się na kluczowych etapach tego procesu, takich jak wstępna ocena środków kapitałowych, płynnościowych i jakościowych oraz sporządzanie projektów decyzji. Aby móc uwzględnić wyniki ogólnounijnego testu warunków skrajnych, termin przygotowania pism informujących o ostatecznych decyzjach przedłużono do stycznia 2019.

Wspólne zespoły nadzorcze były również mocno zaangażowane w nadzorcze testy warunków skrajnych: test ogólnounijny (w 33 instytucjach istotnych z próby EUNB) oraz test warunków skrajnych przeprowadzony samodzielnie przez EBC (w 54 instytucjach istotnych, które nie należały do próby EUNB)[12].

Dodatkowym ważnym zadaniem wspólnych zespołów nadzorczych były działania następcze po analizie wrażliwości w zakresie IRRBB z 2017. Prowadzono je w pierwszym kwartale 2018 w bankach, w których wykryto potencjalne słabe punkty. Działania korygujące podjęte w odpowiedzi na indywidualne ustalenia monitorowano w ciągu roku w ramach bieżącego dialogu nadzorczego z bankami.

Analizy pogłębione

Wspólne zespoły nadzorcze mogą same zdecydować, jakimi ryzykami specyficznymi dla poszczególnych instytucji należy się zająć w ramach bieżącego nadzoru. Przykładowo określają zakres analiz pogłębionych, czyli dotyczących specyficznych (idiosynkratycznych) kwestii właściwych konkretnym bankom; analizy te wchodzą w zakres programów oceny nadzorczej. W 2018 wspólne zespoły koncentrowały się przede wszystkim na zarządzaniu wewnętrznym, ryzyku kredytowym, modelach biznesowych i rentowności. Było to odzwierciedleniem priorytetów nadzorczych na 2018 (zob. wykres 6).

Wykres 6

Analizy standardowe i pogłębione w 2018 według kategorii ryzyka

Źródło: EBC.

Status działań w ramach programów oceny nadzorczej

Programy oceny nadzorczej na 2018 były wykonywane skutecznie: wskaźnik realizacji wyniósł 95%

Programy oceny nadzorczej na 2018 zostały zrealizowane z powodzeniem: na koniec roku wdrożonych zostało 95% zaplanowanych działań, z czego 82% działań ukończono, a 13% było w trakcie realizacji zgodnie z planem (np. ocena planów naprawczych, która rozpoczęła się w 2018 i według harmonogramu ma się zakończyć w 2019). Kolejnych 3% działań zakończy się z pewnym opóźnieniem, a mniej niż 2% odwołano, głównie ze względu na zmiany w strukturze banków lub wycofanie licencji (zob. wykres 7). Przy tym najważniejsze czynności – czyli te dotyczące głównych ryzyk dla systemu bankowego – wykonano zgodnie z planem. W sumie niewielki odsetek opóźnionych i odwołanych działań potwierdza, że bieżące programy oceny nadzorczej są odpowiednie i stabilne oraz że wspólne zespoły nadzorcze są w stanie planowo wykonywać swoje zadania.

Wykres 7

Wskaźnik realizacji w 2018

Źródło: EBC.

Ustalenia nadzoru

Jednym z głównych rezultatów regularnych działań nadzorczych są „ustalenia nadzoru”, czyli stwierdzone niedociągnięcia, które banki muszą naprawić. Kroki podjęte przez banki w odpowiedzi na te ustalenia są monitorowane przez wspólne zespoły nadzorcze. Przez pierwszych kilka lat funkcjonowania jednolitego mechanizmu nadzorczego roczna liczba zarejestrowanych ustaleń rosła, ale potem się ustabilizowała. W 2018 większość ustaleń wynikała z kontroli modeli wewnętrznych (częściowo ze względu na intensywniejsze działania nadzorcze w związku z projektem TRIM), kontroli na miejscu i przeglądów tematycznych (np. dotyczących modeli biznesowych i rentowności, zob. wykres 8).

Wykres 8

Ustalenia nadzoru

Źródło: EBC.

1.6. Nadzór na miejscu

W 2018 rozpoczęto 156 kontroli na miejscu

W 2018 odbył się czwarty od utworzenia SSM cykl kontroli na miejscu w ramach programu oceny nadzorczej na miejscu. W sumie rozpoczęto w tym roku 156 kontroli, tyle samo co w 2017 (zob. wykres 9). Do 31 grudnia 2018 większość z nich została zakończona (kontrolowanym podmiotom przekazano raporty pokontrolne) lub była na etapie przygotowania raportu bądź prowadzenia czynności kontrolnych.

W 2018 dzięki lepszej hierarchizacji misji kontrolnych poprawiła się stabilność programu oceny nadzorczej na miejscu. Łącznie 95% misji rozpoczęto zgodnie z planem (wobec 84% w 2017). Jednocześnie program oceny nadzorczej na miejscu pozostał wystarczająco elastyczny, by można było reagować na pilne sytuacje i niespodziewane wydarzenia dzięki regularnym aktualizacjom w ciągu roku.

Wykres 9

Kontrole na miejscu przeprowadzone w 2017 i 2018 według rodzaju ryzyka

Źródło: EBC.

Kontrole na miejscu są planowane i obsadzane w ścisłej współpracy z właściwymi organami krajowymi, z których pochodzi większość kierowników inspekcji i członków zespołów. W 2018 roku 88% kontroli odbyło się pod kierownictwem właściwych organów krajowych, a w centrum ich uwagi były głównie grupy bankowe z siedzibą w kraju danego organu. Pozostałymi 12% kierował Dział Kontroli na Miejscu z EBC.

Europejski nadzór bankowy stara się zwiększyć liczbę zespołów transgranicznych i mieszanych

W 2018 Nadzór Bankowy EBC osiągnął docelowe zwiększenie łącznej liczby kontroli prowadzonych przez zespoły transgraniczne i mieszane w ramach wieloletniego planu stopniowego zwiększania odsetka takich kontroli. Zespół uznaje się za transgraniczny, jeśli kierownik inspekcji i co najmniej jeden członek zespołu nie pochodzą z właściwego organu krajowego państwa macierzystego lub przyjmującego. Zespół mieszany to taki, w którym kierownik inspekcji pochodzi z właściwego organu krajowego państwa macierzystego lub przyjmującego, ale co najmniej dwóch członków zespołu nie pochodzi z żadnego z tych organów. Zespoły mieszane lub transgraniczne prowadziły w sumie 44 ze 156 kontroli rozpoczętych w 2018 (28%), czyli znacznie więcej niż w 2017 (zob. tabela 3).

Tabela 3

Obsada kontroli na miejscu: zespoły transgraniczne i mieszane

Źródło: EBC.

Około jednej trzeciej uczestników kontroli na miejscu prowadzonych w ramach SSM wzięło udział w specjalnym programie szkoleniowym

W 2018 około jednej trzeciej spośród 1150 inspektorów prowadzących kontrole na miejscu w SSM wzięło udział w programie szkoleniowym na temat takich kontroli opracowanym przez Dział Kontroli na Miejscu. Odbyło się ponad 25 sesji szkoleniowych poświęconych dziesięciu różnym tematom, które objęły wszystkie ważne rodzaje ryzyka uwzględnianie w SREP, a także procedury prowadzenia kontroli na miejscu. Program ten prowadzono przy ścisłej współpracy EBC i właściwych organów krajowych: wszystkie kursy zostały opracowane i poprowadzone przez inspektorów, a 75% kursów w 2018 zostało zorganizowanych przez właściwe organy krajowe.

1.6.1. Najważniejsze ustalenia kontroli na miejscu

Poniższa analiza przedstawia pokrótce najpoważniejsze uchybienia wskazane w 154 raportach z kontroli na miejscu ukończonych w 2018, odnoszących się do programów oceny nadzorczej z lat 2017 i 2018[13].

Ryzyko kredytowe

Ponad połowa kontroli ryzyka kredytowego koncentrowała się głównie na jakości aktywów i polegała na sprawdzaniu dokumentacji kredytowej. Pozostałe kontrole skupiały się przede wszystkim na jakościowych aspektach procesów zarządzania ryzykiem kredytowym w bankach. W 2018 rozpoczęto w szeregu banków trzy skoordynowane serie kontroli ryzyka kredytowego, skupione na: (a) nieruchomościach mieszkaniowych, (b) nieruchomościach komercyjnych i (c) bankach z wysokim stanem kredytów zagrożonych. Najpoważniejsze stwierdzone uchybienia omówiono poniżej.

  • Słabość procedur przyznawania kredytów: niewystarczająca ocena ryzyka dłużnika, niewłaściwe poziomy autoryzacji oraz nieodpowiednie kryteria zatwierdzania kredytów i procedury zatwierdzania odstępstw.
  • Niewłaściwa klasyfikacja i monitorowanie dłużników: niedociągnięcia w definiowaniu lub identyfikacji ekspozycji cechujących się niewykonaniem zobowiązania lub ekspozycji zagrożonych, słabość procedur monitorowania dłużników wysokiego ryzyka.
  • Błędne obliczenie rezerw: zawyżenie wartości zabezpieczenia i wskaźników sanacji, nieodpowiednie szacowanie przepływów pieniężnych, niedociągnięcia w zakresie redukcji wartości przy wycenie zabezpieczeń i parametrów rezerw zbiorczych.
  • Wskaźniki regulacyjne: błędne obliczenie aktywów ważonych ryzykiem i złamanie przepisów dotyczących dużych ekspozycji.

Ryzyko związane z zarządzaniem wewnętrznym

Ustalenia dotyczące zarządzania wewnętrznego i zarządzania ryzykiem pochodzą zarówno z kontroli na miejscu poświęconych wyłącznie tym kwestiom, jak i z kontroli dotyczących innych obszarów ryzyka. Poważne uchybienia wykryto w następujących dziedzinach:

  • Struktura korporacyjna i organizacja: braki w systemach kontroli wewnętrznej, niedobory kadrowe i brak koordynacji w obrębie grupy.
  • Role i obowiązki organu zarządzającego: niedociągnięcia w delegowaniu uprawnień, słabe wdrożenie strategii i zasad zarządzania.
  • Jednostki odpowiadające za kontrolę wewnętrzną, w tym zgodność, zarządzanie ryzykiem i audyt wewnętrzny: poważne uchybienia dotyczące statusu, zasobów i zakresu działalności wszystkich jednostek kontroli wewnętrznej.

Ryzyko operacyjne

Większość poważnych uchybień dotyczyła pomiaru ryzyka operacyjnego (niedociągnięcia w zbieraniu danych na temat tego ryzyka, nieadekwatne plany reagowania na incydenty operacyjne) oraz zakresu zarządzania ryzykiem i identyfikacji ryzyka (niepełne pokrycie i definicje istotnych ryzyk operacyjnych, niespójne stosowanie mierników w obrębie podmiotów prawnych z tej samej grupy).

Ryzyko informatyczne

Większość ważnych wykrytych uchybień była związana z zarządzaniem operacjami informatycznymi (nieodpowiednie procesy reagowania na incydenty, brak kompleksowych i dokładnych wykazów zasobów); zarządzaniem prawami dostępu (nieskuteczne procedury ponownej certyfikacji, niewystarczający rozdział obowiązków); zarządzaniem jakością danych (słabość procesów operacyjnych związanych z weryfikacją danych wprowadzanych ręcznie) oraz zarządzaniem bezpieczeństwem informatycznym (spóźnione i nieodpowiednie środki wykrywania zagrożeń i łagodzenia ich skutków).

Ryzyko kapitałowe

Ustalenia dotyczące kapitału regulacyjnego (filar 1) wiązały się z niedociągnięciami w zakresie przypisywania ekspozycjom odpowiedniej wagi ryzyka, co prowadziło do niedoszacowania aktywów ważonych ryzykiem (zwłaszcza w odniesieniu do ryzyka kredytowego, w wyniku niewłaściwej alokacji do klas ekspozycji oraz niewykrycia finansowania nieruchomości spekulacyjnych).

Najpoważniejsze problemy wykryte podczas kontroli procesów ICAAP dotyczyły niedostatecznie rozwiniętych zasad prowadzenia testów warunków skrajnych (pominięcie niektórych istotnych ryzyk i brak testów odwrotnych), kwantyfikacji słabych punktów (przede wszystkim przy modelowaniu ryzyka kredytowego) oraz istotnych braków we włączaniu procedur ICAAP do ram zarządzania.

Ryzyko stopy procentowej dotyczące portfela bankowego

Poważne stwierdzone niedociągnięcia w zakresie IRRBB były związane głównie z pomiarem ryzyka i zarządzaniem ryzykiem, w szczególności z niewystarczającymi danymi do modelowania depozytów bezterminowych i brakiem regularnej weryfikacji modeli IRRBB.

Ryzyko płynnościowe

Większość ustaleń dotyczących ryzyka płynnościowego odnosiła się do pomiaru ryzyka i testów warunków skrajnych. Najpowszechniejsze problemy to nieodpowiednie modelowanie ryzyka, słabości w szacowaniu przebiegu zapadania produktów finansowych, błędy przy wyliczaniu wskaźnika pokrycia wypływów netto i używanie scenariuszy niewspółmiernych do złożoności instytucji.

Modele biznesowe i rentowność

Najważniejsze stwierdzone uchybienia dotyczyły analizy rzeczywistej rentowności (niewystarczająca analiza głównych czynników rentowności i linii biznesowych, niedostatki narzędzi wyceny pod względem ujęcia wszystkich kosztów i ryzyk) oraz analizy projekcji finansowych (nadmiernie optymistyczne scenariusze i prognozy finansowe, niewystarczająca analiza nowych uwarunkowań w zakresie regulacji, rachunkowości i konkurencji oraz niepełne uwzględnienie ich w strategiach biznesowych na kolejne okresy).

Ryzyko rynkowe

Najpoważniejsze stwierdzone uchybienia dotyczyły pomiaru ryzyka, z punktu widzenia rachunkowego i ostrożnościowego, zwłaszcza zaś – szacowania wartości godziwej. Chodzi o nieodpowiednie zasady przypisywania aktywów do poziomów, co przekłada się na ich niepoprawną klasyfikację, niewystarczający kapitał rezerwowy z aktualizacji wyceny do wartości godziwej oraz niewłaściwe dodatkowe korekty wyceny.

1.7. Ukierunkowany przegląd modeli wewnętrznych (TRIM)

TRIM (ang. targeted review of internal models) to wieloletni projekt prowadzony w ścisłej współpracy z właściwymi organami krajowymi. Rozpoczął się w 2017 na podstawie prac analitycznych przeprowadzonych w 2016. Jego celem jest zmniejszenie nieuzasadnionych rozbieżności między aktywami ważonymi ryzykiem w różnych bankach oraz ocena adekwatności i odpowiedniości modeli wewnętrznych. Ogólnie rzecz biorąc, przyczynia się on do wyrównywania warunków działania, gdyż poprawia spójność praktyk nadzorczych, które skupiają się na poprawnym i jednolitym wdrożeniu wymogów regulacyjnych dotyczących modeli wewnętrznych. W ten sposób uzupełnia środki wskazane w Bazylei III.

TRIM to największy do tej pory projekt Nadzoru Bankowego EBC i przełomowa inicjatywa związana z dążeniem do harmonizacji w dziedzinie kontroli modeli wewnętrznych. W 2018, na półmetku fazy wykonawczej, odnotowano już znaczne postępy w realizacji wyznaczonych celów.

Największym osiągnięciem było zdefiniowanie i stworzenie jednolitych praktyk w zakresie kontroli modeli wewnętrznych używanych przez instytucje istotne. Jest to niezbędne do zapewnienia równych warunków działania w obrębie SSM. Dzięki temu projektowi właściwe organy krajowe jednakowo interpretują europejskie regulacje dotyczące modeli wewnętrznych, co ma odzwierciedlenie w przewodniku EBC po modelach wewnętrznych i wspólnych zasadach metodologicznych, jakie mają być stosowane podczas kontroli na miejscu prowadzonych w ramach TRIM. Będzie to miało korzystny wpływ na kontrolę modeli wewnętrznych jeszcze długo po zakończeniu projektu, którego horyzont czasowy jest ograniczony.

Dlatego też przewodnik EBC po modelach wewnętrznych ma być dokumentem dynamicznym, który z biegiem czasu będzie poprawiany i aktualizowany. Ważnym osiągnięciem było opublikowanie w 2018, po zakończeniu dwóch rund konsultacji publicznych, uaktualnionej wersji[14] przewodnika. Uwzględnia ona opinie zebrane od instytucji w ramach TRIM, doświadczenie zdobyte podczas kontroli na miejscu i bieżące zmiany przepisów.

W kwestii harmonizacji praktyk nadzorczych drugim ważnym osiągnięciem projektu TRIM jest przejrzyste przedstawienie typowych niedociągnięć zaobserwowanych w modelach wewnętrznych instytucji istotnych. Ponieważ ukończono już 60% z około 200 kontroli na miejscu w ramach TRIM przewidzianych na lata 2017–2019, można było przeprowadzić przekrojowe analizy i porównania instytucji w systematyczny sposób, dzięki czemu uzyskano ogląd najistotniejszych i najczęstszych niedociągnięć występujących powszechnie w zbadanych instytucjach. Zapewniło to spójność ocen nadzorczych[15].

Trzecim ważnym osiągnięciem tego projektu są decyzje nadzorcze podjęte w wyniku kontroli TRIM na miejscu, które pomagają zmusić banki do ulepszenia modeli i naprawy wykrytych niedociągnięć. Osiąga się to dzięki systematycznemu i spójnemu stosowaniu środków nadzorczych, aby skompensować potencjalne niedoszacowanie ryzyka. Dzięki tym działaniom TRIM przyczynia się do zmniejszenia rozbieżności między aktywami ważonymi ryzykiem w modelach wewnętrznych banków.

Do osiągnięcia celów TRIM potrzebne są znaczne zasoby nadzorcze. Aby nie zakłócać normalnej obsługi modeli, ich istotne zmiany i wstępne zatwierdzanie w dalszym ciągu oceniano na miejscu, jako uzupełnienie kontroli TRIM, a czasem równolegle z nimi. W 2018 oprócz 59 kontroli na miejscu uruchomionych w ramach TRIM rozpoczęto 85 kontroli modeli wewnętrznych w instytucjach istotnych (z tego 55 przeprowadzono na miejscu)[16]. W tym roku wydano łącznie 121 decyzji nadzorczych dotyczących kontroli modeli wewnętrznych[17].

Prace w ramach projektu TRIM, a także regularna kontrola istotnych zmian modeli i rozpatrywanie wniosków o wstępne zatwierdzenie modeli będą kontynuowane w 2019. Etap TRIM prowadzony na miejscu powinien zostać zamknięty w drugiej połowie 2019, tak by cały projekt mógł się zakończyć w pierwszych miesiącach 2020.

1.8. Nadzór pośredni nad instytucjami mniej istotnymi

Rozporządzenie ustanawiające jednolity mechanizm nadzorczy[18] (rozporządzenie SSM) czyni EBC odpowiedzialnym za efektywne i spójne funkcjonowanie jednolitego mechanizmu nadzorczego, a więc powierza mu funkcję zwierzchnią w odniesieniu do nadzoru nad instytucjami mniej istotnymi, za który w pierwszym rzędzie odpowiadają właściwe organy krajowe. Nadrzędnym celem tej funkcji jest zapewnienie konsekwentnego stosowania wysokich standardów nadzoru w całej strefie euro. W związku z tym Nadzór Bankowy EBC blisko współpracuje z właściwymi organami krajowymi nad opracowaniem zasad operacyjnych kontroli zwierzchniej nad instytucjami mniej istotnymi.

Wspólne standardy nadzoru i polityka nadzorcza

EBC przez wszystkie lata współpracował z właściwymi organami krajowymi nad określeniem wspólnych standardów nadzoru nad instytucjami mniej istotnymi. Standardy te pozostają jednym z głównych narzędzi upowszechniania praktyk nadzorczych zapewniających spójność i wysoką jakość nadzoru nad takimi instytucjami.

W 2018 kontynuowano prace nad zwiększeniem spójności praktyk i procedur nadzorczych dotyczących instytucji mniej istotnych

W ciągu roku dopracowano istniejące standardy[19] i sfinalizowano nowe. Ponadto podjęto inicjatywy mające na celu wymianę najlepszych praktyk i upowszechnianie spójnego stosowania standardów w obszarach, którymi zajmuje się nadzór. W szczególności zorganizowano kilka warsztatów z właściwymi organami krajowymi w celu rozpoznania ich najlepszych praktyk w zakresie kontroli zarządzania wewnętrznego w instytucjach mniej istotnych, doświadczeń ze stosowania nowych wytycznych dotyczących komunikacji pomiędzy właściwymi organami nadzorującymi instytucje kredytowe a biegłymi rewidentami i firmami audytorskimi w sprawie przeprowadzania ustawowych badań instytucji kredytowych[20] oraz doświadczeń związanych z zarządzaniem kryzysowym. Jeśli chodzi o zarządzanie kryzysowe, ukończono trzy nowe wspólne standardy nadzoru[21].

W marcu 2018 – po konsultacjach publicznych zakończonych jesienią 2017 –opublikowano ostateczną wersję instrukcji oceny wniosków o licencję składanych przez instytucje kredytowe z branży fintech. Teraz w stosownych przypadkach stosuje się ją podczas wydawania nowych licencji. Ponadto poczyniono dalsze postępy w ocenie skutków rozwoju technologii finansowych dla nadzoru bankowego.

Aby zapewnić skuteczne wdrożenie wspólnych standardów nadzoru dotyczących banków samochodowych, podjęto – przy ściślejszej współpracy zajmujących się takimi bankami nadzorców z EBC i właściwych organów krajowych – inicjatywy mające zachęcać do dzielenia się informacjami i prowadzenia analiz porównawczych. Ponadto kontynuowano dialog z tym sektorem w formie warsztatów. W 2018 skupiał się on na planowaniu działań naprawczych, cyfryzacji i innych tendencjach strukturalnych w branży motoryzacyjnej, które z czasem prawdopodobnie wpłyną na działalność banków samochodowych.

Nadal też prowadzono, w bliskiej współpracy z właściwymi organami krajowymi, przegląd tematyczny dotyczący MSSF 9, aby zapewnić spójne wdrożenie tego standardu we wszystkich bankach ze strefy euro. Między innymi podjęto kilka inicjatyw, by wesprzeć nadzorców w ocenie poziomu gotowości instytucji mniej istotnych do jego stosowania.

Po zakończeniu przez MFW programu oceny sektora finansowego (ang. Financial Sector Assessment Program, FSAP) dla strefy euro[22], który koncentrował się na instytucjach istotnych, Nadzór Bankowy EBC aktywnie uczestniczył w ocenie nadzoru nad instytucjami mniej istotnymi na potrzeby krajowych programów FSAP w niektórych państwach strefy euro[23]. Jego wkład skupiał się na zwierzchniej funkcji kontrolnej EBC w odniesieniu do nadzoru nad instytucjami mniej istotnymi oraz objaśnieniu roli EBC i jego współpracy z właściwymi organami krajowymi.

Metodologia SREP dla instytucji mniej istotnych

W 2018 właściwe organy krajowe po raz pierwszy zastosowały wspólną, jednolitą metodologię prowadzenia SREP w instytucjach mniej istotnych. W styczniu 2018 Rada ds. Nadzoru zatwierdziła pierwszą wersję metodologii SREP dla tego typu instytucji, nad którą od 2015 roku pracowali wspólnie eksperci z właściwych organów krajowych i EBC. Jest ona wdrażana etapami, aby zapewnić płynne przejście z metodologii krajowych na wspólną w ciągu trzech lat: właściwe organy krajowe zgodziły się zastosować wspólną metodologię SREP w 2018 przynajmniej do instytucji mniej istotnych o wysokim priorytecie, a do 2020 – do wszystkich takich instytucji.

Metodologia ta opiera się na wytycznych SREP opracowanych przez EUNB i stanowi rozwinięcie podejścia stosowanego przez EBC do instytucji istotnych oraz istniejących metodologii krajowych. Uwzględnia zasady elastyczności i proporcjonalności, dzięki czemu umożliwia właściwym organom krajowym dostosowanie intensywności i częstotliwości działań nadzorczych do ryzykowności banku i jego potencjalnego wpływu na system finansowy. Podejście proporcjonalne polega na różnicowaniu częstotliwości i stopnia szczegółowości podczas oceny poziomów ryzyka i mechanizmów jego kontroli lub sprawdzania, jak banki oceniają swoje zapotrzebowanie na kapitał wewnętrzny i płynność w normalnej sytuacji i podczas napięć. Elastyczność pozwala właściwym organom krajowym uwzględniać specyfikę krajową (np. standardy rachunkowości czy regulacje) i realizować proces decyzyjny związany z przeglądami SREP. Metodologia SREP dla instytucji mniej istotnych jest regularnie aktualizowana i będzie się nadal rozwijać.

EBC opublikował podsumowanie tej metodologii na stronie internetowej poświęconej nadzorowi bankowemu, aby zwiększyć przejrzystość rynku i przedstawić bankom oczekiwania nadzorcze. Podsumowanie to koncentruje się na ogólnych aspektach metodologii oraz kwestiach, które są szczególnie ważne dla instytucji mniej istotnych, np. zasadzie proporcjonalności. EBC regularnie uczestniczy też w spotkaniach z europejskimi stowarzyszeniami bankowymi, podczas których wymienia z nimi poglądy na temat metodologii SREP dla instytucji mniej istotnych.

Współpraca dotycząca poszczególnych instytucji mniej istotnych

Efektywna współpraca między EBC a właściwymi organami krajowymi jest niezwykle ważna dla spójności i wysokiej jakości nadzoru nad instytucjami mniej istotnymi. W 2018 rozwijano ją w trzech ogólnych dziedzinach: (a) współpracy na wyższych szczeblach i na poziomie technicznym, (b) kontroli zwierzchniej nad instytucjami mniej istotnymi oraz (c) analiz sektorowych i tematycznych.

Współpraca na wyższych szczeblach i na poziomie technicznym: na wyższych szczeblach istnieje program regularnej wymiany poglądów (w formie spotkań i telefonicznie) między EBC a właściwymi organami krajowymi. Współpraca na poziomie technicznym dotyczyła poszczególnych instytucji mniej istotnych i praktyk nadzorczych. W tym zakresie ważną rolę w upowszechnianiu wymiany informacji i najlepszych praktyk nadzorczych wśród właściwych organów krajowych odgrywały komórki EBC zajmujące się poszczególnymi państwami (ang. country desks)[24].

Kontrola zwierzchnia nad instytucjami mniej istotnymi: zgodnie z podejściem przyjętym w poprzednich latach i zasadą proporcjonalności instytucje mniej istotne były monitorowane na podstawie ich hierarchizacji wg priorytetu[25]. Współpraca między EBC a krajowymi organami nadzoru koncentrowała się na regularnym monitorowaniu instytucji mniej istotnych o wysokim priorytecie i na instytucjach mniej istotnych z konkretnymi problemami nadzorczymi, zwłaszcza z pogorszającą się sytuacją finansową. W przypadkach gdy decyzje dotyczące zezwoleń (np. udzielenia licencji lub zatwierdzenia transakcji nabycia znacznego pakietu akcji) zawierały postanowienia dodatkowe[26], które wymagały dalszych działań nadzorczych, EBC i odpowiedni właściwy organ krajowy współpracowały także, by dopilnować wykonania tych postanowień. Ponadto w 2018 po raz pierwszy w pełni wdrożono również wytyczne w sprawie powiadomień[27]. Przedstawiając swój punkt widzenia na temat powiadomień, EBC brał pod uwagę ogólny kontekst bieżącej współpracy z właściwymi organami krajowymi, przede wszystkim w zakresie wymiany informacji dotyczących poszczególnych instytucji mniej istotnych i podejścia nadzorczego przyjętego przez odpowiedni właściwy organ krajowy.

Analizy sektorowe i tematyczne: ich prowadzenie także przyczynia się do wysokiej jakości kontroli zwierzchniej nad nadzorem nad instytucjami mniej istotnymi. Biorąc pod uwagę, jak ważne w niektórych państwach są sektory spółdzielcze, EBC i odpowiednie właściwe organy krajowe przez ostatnie dwa lata wspólnie badały te sektory w dwóch krajach. W jednym kraju powołano grupę kooperacyjną z zadaniem monitorowania reformy sektora spółdzielczego (złożoną z przedstawicieli EBC i odpowiednich właściwych organów krajowych) dla zapewnienia jej spójnego wdrożenia. W odniesieniu do systemów ochrony instytucjonalnej (ang. institutional protection scheme, IPS) po raz trzeci przeprowadzono coroczną obserwację „hybrydowych” systemów IPS[28] w krajach, w których istnieją takie systemy. Udzielono wsparcia właściwym organom krajowym w krajach, w których banki wnioskowały (lub rozważały złożenie wniosku) o zatwierdzenie systemu IPS. Ponadto, aby porównać podejście właściwych organów krajowych do wymogów SREP oraz zapewnić spójność wyników nadzoru, w 2018 przeprowadzono w instytucjach mniej istotnych o wysokim priorytecie analizę porównawczą wymogów w ramach filaru II. Wreszcie, EBC i odpowiednie właściwe organy krajowe rozpoczęły roczną analizę sektorową infrastruktur rynku finansowego posiadających licencję bankową.

1.9. Zadania makroostrożnościowe

Jeśli chodzi o politykę makroostrożnościową w strefie euro, w 2018 EBC nadal utrzymywał aktywne kontakty z organami krajowymi, co wchodzi w zakres jego zadań określonych w art. 5 rozporządzenia SSM. W wyznaczonym zakresie polityki makroostrożnościowej EBC może (a) nakładać wyższe, niż określiły organy krajowe, wymogi dotyczące buforów kapitałowych oraz (b) stosować bardziej rygorystyczne środki dla przeciwdziałania ryzyku systemowemu lub makroostrożnościowemu. Członkowie Rady Prezesów i Rady ds. Nadzoru wymieniają poglądy na temat podejścia do kwestii mikro- i makroostrożnościowych w różnych krajach SSM podczas spotkań Forum Makroostrożnościowego[29]. Dzięki temu działania w obu tych obszarach skutecznie się nawzajem uzupełniają.

W 2018 organy krajowe przekazały ponad 100 powiadomień z zakresu polityki makroostrożnościowej

W 2018 EBC otrzymał od organów krajowych ponad 100 powiadomień z zakresu polityki makroostrożnościowej. Większość z nich dotyczyła kwartalnych decyzji w sprawie antycyklicznego bufora kapitałowego oraz identyfikacji i traktowania kapitałowego globalnych instytucji o znaczeniu systemowym i innych instytucji o znaczeniu systemowym. EBC otrzymał także powiadomienia dotyczące innych środków, na przykład wprowadzonych na mocy art. 458 rozporządzenia CRR, buforów na ryzyko systemowe oraz wzajemności w stosowaniu środków makroostrożnościowych między państwami członkowskimi.

Stosując metodologię Komitetu Bazylejskiego, EBC i organy krajowe uznały osiem instytucji za globalne instytucje o znaczeniu systemowym[30], które są zobowiązane do utrzymywania dodatkowego bufora kapitałowego wynoszącego od 1,0% do 2,0% w 2020. EBC otrzymał także powiadomienia o wskaźnikach bufora kapitałowego dla 107 innych instytucji o znaczeniu systemowym. Wskaźniki te były zgodne z metodologią opartą na dolnych limitach buforów kapitałowych dla takich instytucji, którą EBC stosuje od 2016[31]. Obecnie trwa przegląd tej metodologii.

EBC uczestniczył również w pracach ERRS, która odpowiada za zwierzchni nadzór makroostrożnościowy nad unijnym systemem finansowym. Wspólne zespoły nadzorcze wykorzystują informacje otrzymane od ERRS, a także inne analizy makroostrożnościowe opracowane przez EBC, aby zapewnić uwzględnienie wszystkich istotnych ryzyk. Z kolei ERRS i inne organy makroostrożnościowe wykorzystują informacje od wspólnych zespołów nadzorczych, aby zagwarantować ujęcie w ogólnosystemowych analizach ryzyka informacji o poszczególnych instytucjach oraz określić możliwe środki redukcji ryzyka.

2. Wkład w unijne ramy zarządzania kryzysowego oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji

2.1. Przypadki kryzysowe w 2018

2.1.1. Uznanie ABLV Banku AS za będący na progu upadłości lub zagrożony upadłością

ABLV Bank AS i jego spółka zależna zostały 23 lutego 2018 uznane za będące na progu upadłości lub zagrożone upadłością

Zgodnie z unijnymi ramami zarządzania kryzysowego EBC może po konsultacji z SRB stwierdzić, że bank znajduje się na progu upadłości lub jest zagrożony upadłością (ang. failing or likely to fail, FOLTF)[32]. W dniu 23 lutego 2018 Nadzór Bankowy EBC uznał łotewską instytucję istotną ABLV Bank AS za będącą na progu upadłości lub zagrożoną upadłością w świetle art. 18 ust. 4 lit. c) rozporządzenia w sprawie jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji (rozporządzenie SRMR), ponieważ było prawdopodobne, że w bliskiej przyszłości utraci ona zdolność do spłaty swoich długów lub innych zobowiązań w terminie ich wymagalności. EBC uznał także, że na progu upadłości lub zagrożony upadłością jest ABLV Bank, S.A., luksemburska spółka zależna ABLV Banku AS.

Wydarzenia prowadzące do nadania statusu FOLTF

Po odpływie płynności wywołanym przez wszczęte w USA postępowanie w sprawie prania pieniędzy na bank nałożono moratorium

W dniu 13 lutego 2018 agencja Departamentu Skarbu Stanów Zjednoczonych FinCEN (Financial Crimes Enforcement Network) wystąpiła o zastosowanie środka polegającego na uznaniu ABLV Banku, zgodnie z art. 311 amerykańskiej ustawy PATRIOT Act, za podmiot budzący poważne zastrzeżenia w związku z praniem pieniędzy. Doprowadziło to do gwałtowanego wycofywania depozytów oraz utraty dostępu do finansowania w dolarach amerykańskich, co oznaczało, że bank utracił zdolność do dokonywania płatności w tej walucie. W dniu 19 lutego 2018 łotewska Komisja ds. Rynków Finansowych i Kapitałowych (Finanšu un kapitāla tirgus komisija, FKTK) na polecenie Nadzoru Bankowego EBC nałożyła na ABLV Bank AS moratorium[33]. Dotyczyło ono zakazu dokonywania przez ten bank jakichkolwiek płatności z tytułu swoich zobowiązań finansowych. Jego nałożenie uznano za konieczne, być dać bankowi czas na uporanie się z sytuacją płynnościową. Tego samego dnia zawieszenie płatności nakazano także ABLV Bankowi, S.A.

Z uwagi na pilność sytuacji procedurę wydania oceny FOLTF przeprowadzono w ciągu dwóch dni

ABLV Bank AS i jego spółka zależna ABLV Bank, S.A. nie miały wystarczających środków, by przetrzymać odpływ depozytów, do jakiego prawdopodobnie doszłoby w razie uchylenia moratorium. Dlatego 22 lutego 2018 Rada ds. Nadzoru postanowiła uruchomić procedurę FOLTF i rozpoczęła formalne konsultacje z SRB. Następnie Rada ds. Nadzoru i Rada Prezesów EBC przyjęły oceny FOLTF dotyczące ABLV Banku AS i ABLV Banku, S.A. W dniu 23 lutego oceny te zostały przekazane do SRB i Komisji Europejskiej, zgodnie z art. 18 rozporządzenia SRMR. Nadzór Bankowy EBC powiadomił również o swoich decyzjach stosowne organy, zgodnie z art. 81 dyrektywy BRRD i dyrektywą CRD IV.

Współpraca i wymiana informacji z SRB

Bliska współpraca między Nadzorem Bankowym EBC a SRB pomogła w skutecznym zarządzaniu sytuacją kryzysową

Natychmiast po otrzymaniu informacji o środku planowanym przez FinCEN Nadzór Bankowy EBC powiadomił o tym SRB. Pogarszającą się sytuację płynnościową banków omawiano szczegółowo z przedstawicielami SRB na spotkaniach dotyczących zarządzania kryzysowego zorganizowanych przez EBC. SRB była także zapraszana do udziału – w charakterze obserwatora – w odpowiednich posiedzeniach Rady ds. Nadzoru EBC. Ponadto przedstawiciel EBC uczestniczył we wszystkich sesjach wykonawczych SRB dotyczących tej sprawy, w tym w posiedzeniu, na którym SRB zdecydowała nie przystępować do restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji.

Działania po wydaniu oceny FOLTF

Po decyzji SRB o niewszczynaniu postępowania restrukturyzacyjno-likwidacyjnego ABLV Bank AS wystąpił o samolikwidację

W dniu 24 lutego 2018 SRB postanowiła nie wszczynać restrukturyzacji i uporządkowanej ABLV Banku AS i ABLV Banku, S.A. Uznała, że zostały wprawdzie spełnione warunki uruchomienia tej procedury wymienione w art. 18 ust. 1 lit. a) i b) rozporządzenia SRMR, ale nie jest spełniony warunek dotyczący interesu publicznego określony w art. 18 ust. 1 lit. c). Równolegle łotewska FKTK i luksemburska Komisja ds. Nadzoru nad Sektorem Finansowym (Commission de Surveillance du Secteur Financier, CSSF), jako wyznaczone organy na mocy dyrektywy 2014/49/UE[34], stwierdziły, że zabezpieczone depozyty – odpowiednio – ABLV Banku AS i ABLV Banku, S.A. stały się niedostępne[35]. Następnie ABLV Bank AS wystąpił o dobrowolną samolikwidację na podstawie łotewskiej ustawy o instytucjach kredytowych. W lipcu 2018 na wniosek FKTK, która nadal nadzoruje proces samolikwidacji, Nadzór Bankowy EBC cofnął licencję ABLV Bankowi AS. W przypadku ABLV Banku, S.A. sąd właściwy w Luksemburgu zdecydował, że nie zostały spełnione warunki rozpoczęcia krajowego postępowania w sprawie niewypłacalności. Następnie na mocy prawa krajowego nakazał bankowi zawieszenie płatności i wyznaczył dwóch zewnętrznych administratorów do sprawowania kontroli nad zarządzaniem jego aktywami[36].

Przypadek ABLV świadczy o zasadności ujednolicenia dyrektyw BRRD/SRMR i krajowych przepisów o niewypłacalności, a także o potrzebie ściślejszej współpracy między organami odpowiedzialnymi za przeciwdziałanie praniu pieniędzy

Najważniejsze wnioski

Przypadek ABLV uwypuklił potencjalną rozbieżność między unijnymi ramami zarządzania kryzysowego a krajowymi przepisami o niewypłacalności. Według BRRD/SRMR wystarczającą przesłanką do uznania banku za FOLTF jest nie tylko faktyczny brak płynności, lecz także prawdopodobieństwo jego wystąpienia w niedalekiej przyszłości. Natomiast według przepisów krajowych wszczęcie procedury w sprawie niewypłacalności wymaga zwykle faktycznego wystąpienia braku płynności. W związku z tym Nadzór Bankowy EBC zachęcał do zmiany unijnych ram prawnych – i poparł taką zmianę – aby zapewnić automatyczne uruchomienie krajowych procedur likwidacyjnych, gdy bank zostanie uznany za FOLTF, a SRB zdecyduje, że nie zostało spełnione kryterium interesu publicznego warunkujące przeprowadzenie restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji.

Jeśli chodzi o przeciwdziałanie praniu pieniędzy (ang. anti-money laundering, AML), należy podkreślić, że egzekwowanie krajowych przepisów w tej dziedzinie należy do kompetencji odpowiednich organów krajowych. Niemniej SSM – w granicach swoich kompetencji i dostępnych informacji – bierze pod uwagę kwestie związane z praniem pieniędzy. Uwzględnia je na przykład w ocenie SREP, jako że poważne naruszenie przez bank wymagań dotyczących przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu (ang. combating the financing of terrorism, CFT) może w ostatecznym rozrachunku zagrozić jego zdolności do efektywnego działania. Kluczową rolę w tym zakresie odgrywa wymiana informacji między odpowiednimi organami (zob. ramka 2).

2.1.2. Komunikacja na temat przypadków FOLTF

Zasadniczym elementem zarządzania sytuacją kryzysową jest komunikacja. Informowanie, że odpowiedzialne organy zajmują się tą sytuacją, może złagodzić reakcje rynku i w ten sposób zmniejszyć ryzyko rozprzestrzenienia się kryzysu. Kiedy bank znajdzie się na progu upadłości lub będzie nią zagrożony, należy nie tylko znaleźć rozwiązanie tej sytuacji, lecz także skutecznie powiadomić o nim opinię publiczną.

Wysłanie jasnego i wyczerpującego komunikatu wymaga koordynacji między zaangażowanymi organami.

W przypadku ABLV Banku przy działaniach informacyjnych ściśle współpracowały EBC, SRB i FKTK. Najpierw – w niedzielę, 18 lutego 2018 – Nadzór Bankowy EBC ogłosił nałożenie moratorium[37]. Sześć dni później – w sobotę, 24 lutego – po tym, jak EBC podjął decyzję o uznaniu ABLV Banku AS i ABLV Banku, S.A. za znajdujące się na progu upadłości lub zagrożone upadłością, SRB ogłosiła swoją decyzję, że ich restrukturyzacja i uporządkowana likwidacja nie leży w interesie publicznym[38]. Niedługo potem zostały wydane zsynchronizowane oświadczenia Nadzoru Bankowego EBC[39] i FKTK o nadaniu przez EBC statusu FOLTF. Z kolei FKTK i CSSF wydały zawiadomienia o swoich decyzjach w sprawie niedostępności depozytów[40].

Po uznaniu przedmiotowych banków za znajdujące się na progu upadłości lub zagrożone upadłością EBC otrzymał pytania w sprawie ABLV Banku od jednego z posłów do Parlamentu Europejskiego oraz od przewodniczącego niemieckiego Bundestagu. Odpowiedział na te pytania zgodnie z odpowiednimi zasadami poufności i opublikował swoje odpowiedzi na swojej stronie internetowej poświęconej nadzorowi bankowemu[41].

Publikacja jawnej wersji ocen upadłościowych

Oceny upadłościowe podlegają wymogom tajemnicy zawodowej i zasadom poufności, które mają zastosowanie do wszystkich decyzji podejmowanych przez EBC w roli nadzorcy.

Mając na uwadze wymogi przejrzystości i odpowiedzialności demokratycznej oraz szeroko pojęty interes publiczny, EBC zamieścił na swojej stronie internetowej poświęconej nadzorowi bankowemu jawne wersje ocen upadłościowych dotyczących ABLV Banku ASABLV Banku, S.A., podobnie jak w poprzednich takich przypadkach. Zgodnie z wymogami tajemnicy zawodowej nie ujawniono informacji poufnych. Nadzór Bankowy EBC opublikował te oceny wkrótce po tym, jak SRB upubliczniła jawne wersje swoich decyzji restrukturyzacjo-likwidacyjnych. Publikacja jawnych ocen upadłościowych stanowi wyjątek od ogólnej polityki komunikacyjnej EBC, która zgodnie z wymogami prawa nie przewiduje upubliczniania indywidualnych decyzji i ocen nadzorczych, które są chronione zasadami tajemnicy zawodowej.

Ramka 2
Rola EBC w zwalczaniu prania pieniędzy

Podczas opracowywania ram prawnych SSM prawodawcy unijni postanowili, że odpowiedzialność za zwalczanie prania pieniędzy i finansowania terroryzmu pozostanie na szczeblu krajowym. Do kompetencji krajowych organów odpowiedzialnych za przeciwdziałanie praniu pieniędzy należy także badanie przypadków naruszenia przepisów AML przez instytucje kredytowe.

Dla EBC ważne jest jednak uwzględnianie wyników nadzoru AML/CFT podczas wykonywania zadań nadzorczych na mocy art. 127 ust. 6 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej i rozporządzenia SSM[42]. Zagrożenia związane z praniem pieniędzy lub finansowaniem terroryzmu są zwłaszcza istotne dla nadzoru ostrożnościowego prowadzonego przez EBC na potrzeby oceny transakcji nabycia znacznych pakietów akcji w nadzorowanych podmiotach (w tym procedury udzielania zezwoleń instytucjom kredytowym), oceny kompetencji i reputacji obecnych i potencjalnych członków organów zarządzających nadzorowanych podmiotów oraz sprawowania bieżącego nadzoru. Poważne naruszenia przepisów AML/CFT są oznaką słabego zarządzania i słabej kontroli wewnętrznej. Mogą zaszkodzić reputacji instytucji kredytowej oraz doprowadzić do nałożenia na tę instytucję lub jej pracowników dotkliwych sankcji administracyjnych lub karnych. Rodzą zatem ryzyko dla zdolności nadzorowanych podmiotów do efektywnego działania. W ostatnich miesiącach podjęto na szczeblu europejskim kilka inicjatyw zmierzających do opracowania propozycji wzmocnienia współpracy między organami odpowiedzialnymi za zwalczanie prania pieniędzy a organami nadzoru ostrożnościowego oraz do skuteczniejszego ujęcia kwestii AML w nadzorze ostrożnościowym.

W piątej dyrektywie AML[43], w szczególności jej art. 52a ust. 2, wprowadzono dwa nowe istotne elementy w odniesieniu do roli EBC w przeciwdziałaniu praniu pieniędzy. Po pierwsze, przez zmianę art. 56 dyrektywy CRD IV umożliwiono EBC wymianę informacji poufnych z krajowymi organami nadzoru AML. Po drugie, nałożono na EBC obowiązek zawarcia – z pomocą Europejskich Urzędów Nadzoru – porozumienia w sprawie praktycznych sposobów zapewnienia płynniejszej wymiany informacji z wszystkimi właściwymi organami ds. AML sprawującymi nadzór nad instytucjami kredytowymi i finansowymi. EBC pracował nad tym porozumieniem z pomocą wspólnego komitetu Europejskich Urzędów Nadzoru ds. AML pod koordynacją EUNB. Podpisał je 10 stycznia 2019.

Oczekuje się, że rozszerzona wymiana informacji między EBC a unijnymi organami nadzoru AML korzystnie wpłynie na prowadzenie zarówno nadzoru ostrożnościowego, jak i nadzoru AML na szczeblu UE. Jako organ nadzoru bankowego EBC nie zajmuje się bezpośrednim nadzorem w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy, ale będzie korzystać z informacji udostępnianych przez krajowe organy AML.

Z poszanowaniem kompetencji w zakresie AML określonych w istniejących ramach prawnych Nadzór Bankowy EBC tworzy jednostkę ds. koordynacji AML, której funkcja ma być trojaka. Po pierwsze, będzie ona stanowić pojedynczy punkt kontaktowy do bezpośredniej wymiany informacji nt. zapobiegania praniu pieniędzy między EBC jako organem nadzoru ostrożnościowego a krajowymi organami AML. Po drugie, stworzy sieć ds. AML – pod swoim przewodnictwem – z udziałem wspólnych zespołów nadzorczych zajmujących się tymi bankami, których model biznesowy naraża je na ryzyko prania pieniędzy. Celem sieci będzie ściślejsze włączenie kwestii AML do nadzoru ostrożnościowego. Po trzecie, będzie stanowić centrum wiedzy specjalistycznej o kwestiach związanych z przeciwdziałaniem praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu istotnych dla SSM. Na tej podstawie nowa jednostka koordynująca ds. AML będzie pomagać w wypracowaniu stanowiska EBC wobec polityki w kwestii zapobiegania praniu pieniędzy. Będzie też współpracować z grupą zadaniową EBC ds. AML/CFT, w której są reprezentowane stosowne obszary funkcjonalne EBC.

2.2. Schemat zarządzania kryzysowego EBC

Schemat zarządzania kryzysowego EBC został w 2018 dopracowany z uwzględnieniem zaleceń Europejskiego Trybunału Obrachunkowego

Aby móc szybko i skutecznie reagować na sytuacje kryzysowe, EBC stworzył schemat zarządzania kryzysowego, czyli plan działania jednolitego mechanizmu nadzorczego w sytuacjach kryzysowych, który ma zapewnić odpowiedni przepływ informacji i właściwe procesy decyzyjne. Schemat ten obejmuje trzy etapy eskalacji działań zależnie od sytuacji danej instytucji kredytowej: (a) nasilenie monitorowania, (b) przygotowania do wczesnej interwencji oraz (c) przygotowania do potencjalnej oceny FOLTF. Na podstawie tego schematu EBC może podejmować indywidualnie zaprojektowane działania dla zaradzenia pogarszaniu się kondycji finansowej danej instytucji, stosując trzyetapowy proces eskalacji (opisany dalej).

W 2018 EBC jeszcze dopracował swój schemat zarządzania kryzysowego, kierując się zaleceniami Europejskiego Trybunału Obrachunkowego. Przewidziane w schemacie procedury eskalacji uzupełniono o szerszy zbiór wskaźników jakościowych i ilościowych, na podstawie których następuje przejście do następnego etapu. Wskaźniki te są zgodne z wytycznymi EUNB dotyczącymi wczesnej interwencji i FOLTF, czyli odnoszą się do kapitału i płynności oraz do istotnych zdarzeń. W przypadku wskaźników ilościowych określono konkretne wartości progowe, na podstawie których stwierdza się istotne pogorszenie kondycji finansowej instytucji. Wskaźniki te monitoruje centralnie Dział Zarządzania Kryzysowego w EBC. W schemacie uwzględniono zindywidualizowane wskaźniki i progi, np. określone w planach naprawy poszczególnych banków. Eskalacja może opierać się nie tylko na wskaźnikach, lecz także na ocenie eksperckiej wspólnych zespołów nadzorczych i Działu Zarządzania Kryzysowego.

Trzyetapowy proces eskalacji działań

Na każdym z trzech etapów procesu eskalacji podejmowane są określone działania mające zapewnić reakcję odpowiednią do sytuacji. W szczególności uważnie monitoruje się sytuację płynnościową instytucji, np. przez częste ocenianie zdolności do równoważenia wahań płynności oraz przepływów płynności. Aby sprawdzić, czy instytucje są przygotowane na potencjalne kryzysy, we wrześniu 2018 (podobnie jak w poprzednich latach) EBC przeprowadził symulacyjny test płynnościowy, polegający na przekazaniu danych za pomocą specjalnych formularzy do monitorowania płynności. Dział Zarządzania Kryzysowego w pionie nadzoru bankowego EBC opracowuje regularne sprawozdania dla wyższego kierownictwa, członków Rady ds. Nadzoru i SRB nt. instytucji objętych schematem zarządzania kryzysowego.

Etap pierwszy (nasilenie monitorowania) zostaje uruchomiony w razie pogorszenia się sytuacji finansowej danej instytucji kredytowej. Reakcja wspólnych zespołów nadzorczych polega na określeniu odpowiednich działań nadzorczych i intensywniejszej obserwacji tej instytucji (np. przez dalsze dogłębne analizy, zlecanie przeprowadzenia kontroli na miejscu lub wzmożone monitorowanie płynności). Jednocześnie nasila się współpraca i wymiana informacji między wspólnym zespołem nadzorczym a Działem Zarządzania Kryzysowego oraz między EBC, właściwym organem krajowym i SRB. Jeśli trzeba, do uzyskania minimalnego zestawu informacji o płynności wykorzystuje się formularz do monitorowania sytuacji płynnościowej.

Jeśli sytuacja finansowa nadal się pogarsza, trzeba rozważyć etap drugi, czyli przeprowadzenie oceny FOLTF (w rozumieniu art. 27 dyrektywy BRRD). W takim przypadku wspólny zespół nadzorczy w ścisłej współpracy z Działem Zarządzania Kryzysowego oceniają sytuację i proponują środki do zastosowania zgodnie z obowiązującymi przepisami krajowymi stanowiącymi transpozycję art. 27, 28 lub 29 dyrektywy BRRD. Jeśli dana instytucja jest obecna w państwie członkowskim spoza strefy euro lub w kraju trzecim, możliwość współdziałania odpowiednich nadzorców zapewniają kolegia organów nadzoru. Dział Zarządzania Kryzysowego informuje także pion polityki pieniężnej EBC, zgodnie z zasadą rozdziału funkcji i na podstawie decyzji Zarządu o wymianie informacji między pionami polityki pieniężnej i nadzoru w EBC.

Jeśli sytuacja finansowa instytucji pogarsza się jeszcze bardziej (etap trzeci), zostaje dla niej powołany zespół zarządzania kryzysowego, aby w sytuacji kryzysowej zapewnić pełną współpracę nadzorców, organów ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz pionów banku centralnego. W skład zespołu wchodzą członkowie wyższego kierownictwa EBC, odpowiedni członkowie Rady ds. Nadzoru reprezentujący właściwe organy krajowe, przewodniczący SRB i inne osoby powołane doraźnie. Zespół jest centralną jednostką koordynującą wymagane działania nadzorcze, planowanie awaryjne oraz monitorowanie postępów, skuteczności i sprawności zarządzania kryzysowego. Bieżące planowanie awaryjne może objąć przygotowania do oceny FOLTF. W razie uznania instytucji za będącą na progu upadłości lub zagrożoną upadłością powiadamia się o tym SRB oraz, bez zbędnej zwłoki, właściwy organ kraju przyjmującego i organ restrukturyzacjo-likwidacyjny, właściwe ministerstwa, banki centralne i system(y) gwarantowania depozytów, zgodnie z przepisami prawa.

W razie kryzysu systemowego może zostać powołana grupa obserwacyjna wysokiego szczebla, która będzie monitorować i identyfikować potencjalne problemy związane z płynnością i wypłacalnością mogące wystąpić jednocześnie w instytucjach istotnych i mniej istotnych.

Na wszystkich etapach planu działania w sytuacjach kryzysowych, stanowiącego schemat zarządzania kryzysowego, EBC współpracuje z SRB w sposób określony w odpowiednich przepisach prawa i umowach międzyinstytucjonalnych, w tym – protokole ustaleń między EBC a SRB. Na przykład Dział Zarządzania Kryzysowego we współpracy ze wspólnym zespołem nadzorczym informuje SRB o istotnym pogorszeniu się sytuacji finansowej nadzorowanego podmiotu lub grupy oraz prowadzi wymianę informacji i wiedzy z SRB. Ponadto SRB ma bezpośredni dostęp do odpowiednich danych dotyczących przedmiotowego banku przechowywanych w systemach informatycznych EBC.

Jeśli instytucja kredytowa zostanie uznana za znajdującą się na progu upadłości lub zagrożoną upadłością, zespół zarządzania kryzysowego z ramienia Nadzoru Bankowego ECB koordynuje wymianę informacji między SSM a SRB i krajowymi organami restrukturyzacyjno-likwidacyjnymi, a także przygotowanie działań następczych, np. zezwolenie na utworzenie banku pomostowego i cofnięcie licencji pozostałej części instytucji. Jeśli (po uznaniu instytucji za znajdującą się na progu upadłości lub zagrożoną upadłością) dochodzi do restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, głównymi decydentami są organy restrukturyzacyjno-likwidacyjne, tj. SRB i krajowe organy ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. EBC występuje wówczas w roli doradczej.

2.3. Stosunki z Jednolitą Radą ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji

W 2018 Nadzór Bankowy EBC kontynuował ścisłą współpracę z SRB

W 2018, podobnie jak w poprzednich latach, EBC i SRB w dalszym ciągu prowadziły ścisłą współpracę na wszystkich szczeblach. Przez cały rok przedstawiciel EBC uczestniczył w sesjach wykonawczych i plenarnych SRB. Z kolei Rada ds. Nadzoru zapraszała przewodniczącą SRB na istotne posiedzenia, aby umacniać współpracę i omawiać tematy interesujące obie strony. Nadzór Bankowy EBC ściśle współpracował z SRB także w strategicznych kwestiach istotnych dla obu organów.

Doskonała i rozszerzona współpraca odbywała się na szczeblu technicznym w odpowiednich komitetach oraz jednostkach międzywydziałowych Nadzoru Bankowego EBC i SRB. Wspólne zespoły nadzorcze i wewnętrzne zespoły ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji odpowiedzialne za poszczególne instytucje kredytowe pogłębiły współpracę nad różnymi zagadnieniami związanymi z planowaniem naprawy oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Zgodnie z protokołem ustaleń zespoły te ulepszyły także wymianę istotnych danych dotyczących konkretnych banków. W razie potrzeby prowadziły też wspólne warsztaty i spotkania z instytucjami istotnymi.

Nadzór Bankowy EBC konsultował z SRB plany naprawcze

Zgodnie z obowiązującymi przepisami Nadzór Bankowy EBC konsultował z SRB plany naprawcze złożone przez instytucje istotne, dla których EBC jest organem sprawującym nadzór skonsolidowany. Następnie uwzględniał opinię SRB przy ocenie tych planów i opracowaniu swojej odpowiedzi dla banków.

Nadzór Bankowy EBC był konsultowany w sprawie planów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji

W 2018 także SRB konsultowała z Nadzorem Bankowym EBC plany restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, w tym minimalne wymogi w zakresie funduszy własnych i zobowiązań kwalifikowanych (ang. minimum requirement for own funds and eligible liabilities, MREL) oraz ocenę możliwości przeprowadzenia restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji w instytucjach istotnych. Nadzór Bankowy EBC oceniał te plany z punktu widzenia nadzoru i przekazywał SRB swoją opinię. Skupiał się z jednej strony na tym, jak plany te (w tym MREL i ocena możliwości przeprowadzenia restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji) mogą wpłynąć na instytucje istotne z punktu widzenia zdolności do kontynuacji działania, a z drugiej – na własnym podejściu nadzorczym.

Podobnie jak w poprzednich latach SRB zasięgnęła też opinii Nadzoru Bankowego EBC w sprawie obliczenia składek ex ante na rzecz jednolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Nadzór Bankowy EBC sprawdził te wyliczenia pod kątem potencjalnego wpływu na zdolność instytucji istotnych do kontynuacji działania.

W 2018 Nadzór Bankowy EBC i SRB ukończyły przegląd swojego dwustronnego protokołu ustaleń, podpisanego w 2015, który określa zasady współpracy i wymiany informacji między SRB a Nadzorem Bankowym EBC zgodnie z rozporządzeniem SRM. Przegląd funkcjonowania i efektywności współpracy i wymiany informacji na mocy tego protokołu rozpoczął się jeszcze w 2017. Obie instytucje podsumowały doświadczenia z pierwszych dwóch lat jego stosowania i zajęły się praktycznymi trudnościami, jakie przy tym występowały. Koncentrowały się przede wszystkim na wymianie informacji, dążąc do ułatwienia rozszerzonej współpracy. Aby zapewnić przejrzystość wobec branży i opinii publicznej, SRB i Nadzór Bankowy EBC opublikowały ten protokół, wraz z załącznikiem o wymianie informacji, na swoich stronach internetowych[44].

2.4. Prace nad planowaniem działań naprawczych

Opracowanie przez banki planów naprawczych ma zapewnić im odporność w okresach poważnych napięć finansowych. Przy ocenie tych planów EBC koncentruje się przede wszystkim na tym, czy są one gotowe do stosowania i mogą zostać skutecznie i szybko wprowadzone w życie. Solidne plany naprawcze mają podstawowe znaczenie dla skuteczności europejskich ram zarządzania kryzysowego.

W 2018 prace w tej dziedzinie skupiały się na przedstawianiu spojrzenia ogólnosystemowego, aby pomóc bankom w strefie euro w ulepszeniu swoich planów. W dniu 3 lipca 2018, po dokonaniu oceny trzech cykli planów naprawczych – od 2015 do 2017 – EBC przedstawił branży bankowej raport na ich temat. Wskazał w nim najlepsze praktyki w pięciu obszarach: (a) wariantów naprawy, (b) ogólnego potencjału naprawczego, (c) wskaźników naprawy, (d) schematów wdrożenia planów naprawy (ang. playbooks) oraz (e) ćwiczeń symulacyjnych (ang. dry runs).

Większość banków poczyniła wprawdzie postępy w opracowywaniu planów naprawy, ale wymagają one jeszcze pracy. Dotyczy to szczególnie rozpoznawania wykonalnych i wiarygodnych wariantów naprawy oraz opracowania zestawu wskaźników obejmujących najistotniejsze ryzyka i słabe punkty banków.

Dla nadzorców niezwykle ważne jest odpowiednie oszacowanie ogólnego potencjału naprawczego. Pozwala im to ocenić, czy wdrożenie wariantów naprawy wskazanych w planie naprawczym pozwoli bankowi wyjść z sytuacji kryzysowej. Przydaje się także organom restrukturyzacyjno-likwidacyjnym jako punkt wyjścia do planowania restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz określenia celów w zakresie MREL. Jednak doświadczenie z poprzednich cykli oceny pokazało, że banki mają tendencję do zawyżania swojego ogólnego potencjału naprawczego. W raporcie EBC pokazano, jak należy go przedstawiać (np. uwzględnienie wariantów, które wzajemnie się wykluczają lub są od siebie wzajemnie zależne, bądź możliwość stosowania planu przy różnych rodzajach napięć i ograniczeń operacyjnych, gdyby jednocześnie wdrażać kilka wariantów). Podczas następnych cykli EBC będzie się skupiać na uzyskaniu od banków wiarygodnych szacunków ogólnego potencjału naprawczego oraz na zachęcaniu tych banków, w których wariantów naprawy jest niewiele, do jego wzmacniania.

Kolejną kwestią o podstawowym znaczeniu jest zdolność banku do szybkiego i skutecznego wdrożenia planu naprawczego w razie poważnych napięć. EBC wskazał dwie najlepsze praktyki mające pomóc bankom osiągnąć ten cel: schematy wdrożeniowe i ćwiczenia symulacyjne. Te pierwsze służą jako zwięzłe poradniki do wdrażania planu naprawy, które pozwalają bankom szybko wprowadzić go w życie podczas kryzysu. Drugie to ćwiczenia symulacyjne „na żywo”, które pomagają bankom przetestować główne elementy swoich planów naprawczych, przeszkolić pracowników w odpowiednim reagowaniu na sytuacje kryzysowe oraz zidentyfikować obszary wymagające poprawy.

2.5. Przypadki kryzysowe z udziałem instytucji mniej istotnych

W przypadku instytucji mniej istotnej zarządzanie sytuacją kryzysową wymaga intensywnej wymiany informacji i ścisłej koordynacji między odpowiednim właściwym organem krajowym jako bezpośrednim nadzorcą danej instytucji a EBC jako organem pełniącym kontrolę zwierzchnią i organem właściwym do podejmowania decyzji w sprawie wspólnych procedur. Potrzeba nasilenia współpracy pojawia się, gdy bank zbliża się do punktu utraty rentowności. Wówczas EBC i właściwy organ krajowy muszą wspólnie rozważyć jego likwidację lub restrukturyzację i uporządkowaną likwidację oraz przedyskutować cofnięcie zezwolenia, ocenę przejęcia lub zwiększenia znacznego pakietu akcji, bądź też udzielenie nowego zezwolenia (np. dla instytucji pomostowej).

Taka współpraca w dziedzinie zarządzania kryzysowego ma zapewnić właściwym organom krajowym i EBC wsparcie w ich zadaniach oraz zagwarantować dostępność informacji, kiedy trzeba szybko podjąć pilne decyzje. Zakres wymienianych informacji, działań i współpracy między EBC a właściwymi organami krajowymi muszą być współmierne do ryzyka, jakie niesie ze sobą dana instytucja mniej istotna, i uwzględniać rozwiązania dostępne w sektorze prywatnym zidentyfikowane już przez właściwy organ krajowy. W 2018 współpraca między właściwymi organami krajowymi a EBC w kilku sytuacjach kryzysowych z udziałem instytucji mniej istotnych obejmowała regularne wzajemne kontakty, które umożliwiły szybkie podejmowanie decyzji.

W 2018 zostały ukończone trzy wspólne standardy nadzoru, które już powinny być stosowane:

  1. Wspólny standard nadzoru dotyczący praktyk nadzorczych stosowanych przez właściwe organy krajowe przy zarządzaniu sytuacją kryzysową w instytucji mniej istotnej oraz współpracy z organami restrukturyzacyjno-likwidacyjnymi. Ma zapewnić spójne stosowanie tych praktyk na szczeblu krajowym.
  2. Wspólny standard nadzoru dotyczący procedur stosowanych przez właściwe organy krajowe wobec instytucji mniej istotnych łamiących minimalne wymogi kapitałowe. Ma zapewnić jednolitą interpretację praktyk administracyjnych stosowanych w przypadku pogorszenia się sytuacji finansowej instytucji mniej istotnych.
  3. Wspólny standard nadzoru dotyczący uznania instytucji mniej istotnych za znajdujące się na progu upadłości lub zagrożone upadłością. Ma zapewnić jednolitą interpretację zasad nadawania instytucji tego statusu, zwłaszcza współmierności w stosowaniu oceny eksperckiej, i zagwarantować, że proponowany środek będzie odpowiedni i konieczny do osiągnięcia celu nadzorców.

Te trzy standardy, wraz ze wspólnym standardem nadzoru dotyczącym zarządzania sytuacją kryzysową w instytucjach mniej istotnych obowiązującym od 2017, będą przyczyniać się do upowszechniania jednolitych zasad i metod w europejskim nadzorze bankowym.

3. Postępowania w zakresie zezwoleń, egzekwowania przepisów i nakładania sankcji

3.1. Zezwolenia

3.1.1. Zmiany liczby instytucji istotnych

W listopadzie 2018 sprawdzono, zgodnie z rozporządzeniem ramowym SSM, czy poszczególne banki i grupy bankowe spełniają kryteria istotności[45]. Uzupełnieniem tej dorocznej oceny były doraźne oceny istotności, które przeprowadzano po przekształceniach strukturalnych i innych zmianach w grupach bankowych. Na 14 grudnia 2018 status istotnych miało 119 instytucji[46], tyle samo co na 5 grudnia 2017, kiedy odbyła się poprzednia coroczna ocena istotności. Zmiany, jakie zaszły w składzie instytucji istotnych między tymi datami, przedstawiono szczegółowo poniżej.

W związku z brexitem w 2018 na liście instytucji istotnych znalazły się dwie nowe instytucje: Barclays Bank Ireland PLC i Bank of America Merrill Lynch. Od 1 stycznia 2019 są one nadzorowane bezpośrednio przez EBC. Zmian tych dokonano na wniosek irlandzkiego banku centralnego (Banc Ceannais na hÉireann / Central Bank of Ireland) w związku ze spodziewanym rozszerzeniem działalności obu grup bankowych w strefie euro.

W wyniku dorocznej oceny istotności zmieniono status Permanent tsb Group Holdings na mniej istotny, ponieważ przez trzy lata kalendarzowe z rzędu instytucja ta nie spełniała żadnego z kryteriów istotności. Od 1 stycznia 2019 została ona objęta nadzorem irlandzkiego banku centralnego.

Zmiany na liście banków nadzorowanych przez EBC dokonywane w ciągu roku wynikają z reorganizacji grup, fuzji i przejęć, udzielenia nowych zezwoleń lub wycofania licencji.

W 2018 z listy usunięto pięć banków:

  • Banco Mare Nostrum, S.A. przejęła Bankia S.A.;
  • Nordea Bank AB (publ), Suomen sivuliike (fiński oddział Nordei) przestał być odrębnym podmiotem, gdy jego spółka dominująca Nordea Bank AB (publ) połączyła się z Nordea Bankiem Abp;
  • Danske Bank Plc (fińska spółka zależna Danske Banku A/S) przeniósł swoją działalność do spółki dominującej i przestał istnieć;
  • VTB Bank (Austria) AG przestał istnieć po przeniesieniu działalności do niemieckiego VTB Banku (Europe) S.E., nadzorowanego jako instytucja mniej istotna;
  • Licencja bankowa Cyprus Cooperative Banku Ltd została cofnięta przez EBC.

Cztery banki zostały objęte bezpośrednim nadzorem EBC:

  • w wyniku utworzenia grupy Luminor do listy instytucji istotnych dodano Luminor Bank AS z Estonii i Luminor Bank AS z Łotwy;
  • Banque Internationale à Luxembourg S.A. przeszedł pod bezpośredni nadzór EBC po odłączeniu się od Precision Capital S.A;
  • fiński Nordea Bank Abp otrzymał status instytucji istotnej po przeniesieniu swojej siedziby ze Szwecji do Finlandii, gdzie otrzymał nową licencję.

Oddział HSBC Bank Plc w Holandii nadal uznaje się za instytucję mniej istotną, chociaż spełnia on kryterium wielkości, gdyż szczególne okoliczności[47] związane z reorganizacją grupy HSBC nie pozwoliły nadać mu statusu instytucji istotnej.

Lista nadzorowanych podmiotów jest aktualizowana w ciągu roku. Jej najnowsza wersja znajduje się na stronie internetowej EBC poświęconej nadzorowi bankowemu.

Tabela 4

Grupy bankowe i samodzielne banki o statusie istotnych i mniej istotnych po rocznej ocenie przeprowadzonej w 2018

Źródło: EBC.
Uwagi: Suma aktywów dotyczy instytucji ujętych na liście nadzorowanych podmiotów wg stanu z grudnia 2018 (data referencyjna dla struktur grupowych: 1 listopada 2018, data referencyjna dla decyzji w sprawie istotności: 14 grudnia 2018); data referencyjna dla sumy aktywów: 31 grudnia 2017 (lub ostatnia dostępna).

Wszechstronna ocena w 2018

W 2018 EBC opublikował zaktualizowaną wersję metodologii przeglądu jakości aktywów stosowanej podczas wszechstronnej oceny. Celem aktualizacji było odzwierciedlenie zmian zasad rachunkowości (wprowadzenia MSSF 9) i lepsze ujęcie profili ryzyka banków, których modele biznesowe koncentrują się na usługach inwestycyjnych (dotyczy to zwłaszcza banków przenoszących się z powodu brexitu do krajów objętych jednolitym mechanizmem nadzorczym).

Ponadto w drugim półroczu 2018 rozpoczęto wszechstronną ocenę Grupy Nordea w następstwie decyzji banku, by przenieść swoją siedzibę i spółkę dominującą ze Szwecji do Finlandii, czego skutkiem było objęcie go europejskim nadzorem bankowym. Ocena ta ma zostać zakończona w drugim kwartale 2019.

3.1.2. Postępowania dotyczące zezwoleń

Liczba postępowań

W 2018 właściwe organy krajowe powiadomiły Nadzór Bankowy EBC o 2696 postępowaniach w sprawie zezwoleń, z których 43 dotyczyły wniosków o licencję, 26 – cofnięcia licencji, 82 – wygaśnięcia zezwolenia[48], 100 – nabycia znacznego pakietu akcji, 419 – postępowań paszportowych, a 2026 – procedur oceny kompetencji i reputacji (indywidualnej oceny członków zarządów i rad nadzorczych, osób pełniących najważniejsze funkcje i dyrektorów oddziałów z państw trzecich[49]).

Tabela 5

Liczba postępowań dotyczących zezwoleń, o których powiadomiono EBC

Źródło: EBC.

W 2018 ukończono 2013 postępowań dotyczących zezwoleń. Przełożyły się one na 1168 decyzji[50], z których 526 zostało zatwierdzonych przez Radę ds. Nadzoru i Radę Prezesów, a 642 – przez członków kierownictwa wyższego szczebla w systemie delegowania uprawnień decyzyjnych[51]. Wspomnianych 1168 decyzji stanowi około 61% wszystkich indywidualnych decyzji nadzorczych EBC.

W porównaniu z rokiem 2017 liczba postępowań dotyczących zezwoleń wykazywała rozbieżne tendencje: w przypadku postępowań związanych z udzieleniem i wygaśnięciem licencji wzrosła, a w przypadku postępowań dotyczących nabycia znacznych pakietów akcji, cofnięcia zezwolenia lub procedur paszportowych – spadła. Liczba postępowań w sprawie oceny kompetencji i reputacji od 2017 zmniejszyła się o 10%.

Wspólne procedury

Większość postępowań dotyczących udzielenia zezwolenia (ok. 81%) odnosiła się do ustanowienia nowych instytucji mniej istotnych. Podobnie jak w 2017 były dwa główne powody występowania o nowe licencje bankowe: coraz powszechniejsze wykorzystywanie innowacyjnych technologii cyfrowych do świadczenia usług na rzecz klientów w UE (modele biznesowe fintech) oraz planowane wystąpienie Wielkiej Brytanii z UE, które skutkuje większą liczbą wniosków o przyznanie licencji na prowadzenie działalności w strefie euro. Oczekuje się, że tendencje te utrzymają się także w 2019: sektor fintech będzie się rozrastać oraz nastąpi więcej restrukturyzacji związanych z brexitem. Pozostałych 19% postępowań licencyjnych dotyczyło instytucji istotnych, zwłaszcza rozszerzania zezwoleń o usługi inwestycyjne. Jedno postępowanie dotyczące instytucji istotnej odnosiło się do utworzenia nowej spółki zależnej w celu przeniesienia siedziby globalnego banku o znaczeniu systemowym do strefy euro.

Jeśli chodzi o zasady udzielania licencji, w marcu 2018 EBC opublikował – po konsultacjach publicznych – przewodnik do oceny wniosków o licencję oraz instrukcję oceny wniosków o licencję składanych przez instytucje kredytowe z branży fintech. Przewodniki te mają umocnić wspólne praktyki nadzorcze i zwiększyć przejrzystość zasad. W październiku 2018 odbyły się odrębne konsultacje publiczne na temat drugiej części przewodnika, po czym w styczniu 2019 opublikowano skonsolidowaną wersję obu części.

Postępowania w sprawie cofnięcia licencji są z reguły rozpoczynane, gdy bank dobrowolnie kończy działalność bądź dokonuje fuzji lub innego rodzaju restrukturyzacji. Dotyczy to w szczególności sytuacji, gdy instytucje istotne same zrzekają się licencji bankowej – stanowi to ok. 50% takich postępowań. Jednak w kilku przypadkach cofnięcie licencji było spowodowane niespełnieniem przez instytucję wymogów ostrożnościowych, określonych wspólnie przez właściwe organy krajowe i EBC, lub nieprzestrzeganiem krajowych przepisów dotyczących prania pieniędzy.

Spośród postępowań dotyczących znacznych pakietów akcji dwie trzecie odnosiło się do instytucji mniej istotnych, a jedna trzecia – do istotnych. W 2018 skala działań instytucji istotnych w zakresie konsolidacji transgranicznej w sektorze bankowym była niewielka. Kilka postępowań dotyczyło nabycia udziałów większościowych w instytucjach istotnych przez prywatnych inwestorów kapitałowych. Ocena takich transakcji wymaga gruntownej analizy, ze względu na ich złożoność strukturalną, krótki horyzont czasowy inwestycji, a czasem także – stosowanie finansowania lewarowanego. Natomiast w ujęciu ilościowym większość postępowań w sprawie nabycia znacznego pakietu akcji, o których powiadomiono EBC w 2018, dotyczyła wewnętrznych reorganizacji struktury własnościowej nadzorowanych instytucji. Reorganizacje takie mają na celu głównie uproszczenie struktury grupy lub redukcję kosztów, ale czasem także – wykorzystanie arbitrażu regulacyjnego.

W 2018 znacznego nakładu pracy nadzorców wymagała ocena banków chcących przenieść działalność z podmiotów mających siedzibę w Wielkiej Brytanii do strefy euro. Aby nie dopuścić do powstawania spółek fasadowych, EBC był w stałym kontakcie z tymi bankami i w efekcie ich plany musiały zostać istotnie skorygowane. Korekty dotyczyły m.in. zarządzania wewnętrznego, obsady kadrowej i organizacji, szukania nowych możliwości biznesowych, strategii rachunkowych i hedgingowych oraz ustaleń wewnątrzgrupowych.

Oceny kompetencji i reputacji

W 2018 liczba postępowań w sprawie oceny kompetencji i reputacji przeprowadzonych przez EBC była niższa niż w 2017. Mogło to wynikać z (a) większej stabilności organów zarządzających banków (mniejszej liczby nowych funkcji w 2018) oraz (b) trwałego wpływu zmian prawa francuskiego, na mocy których ponowne powołanie członków rad nadzorczych nie wymaga już oceny ich kompetencji i reputacji.

Około dwóch trzecich postępowań dotyczyło członków rad nadzorczych, a jedna trzecia – członków zarządów, osób pełniących najważniejsze funkcje i dyrektorów oddziałów z państw trzecich. W mniej więcej jednej trzeciej postępowań dotyczących oceny kompetencji i reputacji zakończonych w 2018 trzeba było dokonać bardziej szczegółowej weryfikacji. W wielu przypadkach EBC przedstawił instytucjom istotnym warunki, zobowiązania lub zalecenia dotyczące określonych zastrzeżeń, np. wobec doświadczenia lub dyspozycyjności pewnych członków organów zarządzających. W większości odnosiło się to do członków rad nadzorczych.

W maju 2018 opublikowano aktualizację przewodnika EBC do oceny kompetencji i reputacji członków organu zarządzającego, który został dostosowany do wspólnych wytycznych EUNB i ESMA w sprawie oceny kwalifikacji członków organu zarządzającego i osób pełniących najważniejsze funkcje.

W 2018 EBC prowadził intensywniejszy dialog z bankami, które złożyły najwięcej wniosków o przeprowadzenie oceny kompetencji i regulacji, i wypuścił klip objaśniający, na czym polega ten proces. Chciał w ten sposób zwiększyć przejrzystość ocen kompetencji i reputacji i poprawić komunikację na ich temat, a także pomóc bankom, tak aby składane przez nie wnioski były kompletne i prawidłowe.

Znaczenie ocen kompetencji i reputacji dla poprawy zarządzania wewnętrznego w bankach podkreślono również podczas drugiej konferencji nadzoru bankowego pt. „Oczekiwania wobec banków dotyczące zarządzania w zmieniającym się środowisku finansowym”, która odbyła się 22 marca 2018.

3.2. Zgłaszanie naruszeń, egzekwowanie przepisów i nakładanie sankcji

Egzekwowanie przepisów i nakładanie sankcji

Zgodnie z rozporządzeniem SSM i rozporządzeniem ramowym SSM podział uprawnień między EBC a właściwymi organami krajowymi w zakresie egzekwowania przepisów i nakładania sankcji zależy od: (a) charakteru domniemanego naruszenia, (b) osoby odpowiedzialnej i (c) środków, które należy zastosować (zob. Raport roczny EBC z działalności nadzorczej 2014).

W 2018 EBC prowadził 51 postępowań, o 13% więcej niż w 2017. Wydał w związku z nimi 16 decyzji, o 60% więcej niż w 2017

W 2018 EBC nadal doskonalił procesy egzekwowania przepisów i nakładania sankcji, w dążeniu do wypracowania skuteczniejszego i spójniejszego podejścia. Jednocześnie sam częściej korzystał z uprawnień do nakładania sankcji.

W 2018 wszczął 27 postępowań w sprawie nałożenia sankcji. Łącznie z 24 postępowaniami, które były jeszcze w toku na koniec 2017, liczba postępowań w sprawie nałożenia sankcji przeprowadzonych przez EBC w 2018 wyniosła 51 (zob. tabela 6), co w porównaniu z 45 postępowaniami z 2017 daje wzrost o 13%. W związku z tymi 51 postępowaniami w 2018 wydał 16 decyzji, o 60% więcej niż w poprzednim roku.

Tabela 6

Działania EBC w zakresie egzekwowania przepisów i nakładania sankcji w 2018

Źródło: EBC.
1) Część decyzji EBC dotyczyła więcej niż jednego postępowania.

W 2018 EBC nałożył trzy kary finansowe na łączną kwotę 4,8 mln euro

Łącznie 22 z 51 postępowań dotyczących sankcji prowadzonych w 2018 odnosiły się do podejrzeń o naruszenie stosowanego bezpośrednio prawa UE (w tym rozporządzeń i decyzji EBC) przez 13 instytucji istotnych. Chodziło o naruszenia w dziedzinach: funduszy własnych, wymogów kapitałowych, sprawozdawczości, upubliczniania informacji i dużych ekspozycji. Nakładanie kar administracyjnych w tym zakresie leży bezpośrednio w gestii EBC. W 2018 EBC przyjął trzy decyzje w sprawie sankcji, na mocy których nałożył kary na łączną kwotę 4,8 mln euro. Obciążono nimi trzy nadzorowane podmioty, które naruszyły przepisy dotyczące funduszy własnych. Osiem z 22 postępowań dotyczących naruszeń stosowanego bezpośrednio prawa unijnego zamknięto jeszcze w 2018, głównie z powodu nieistotności domniemanych naruszeń lub braku podstawy prawnej do nałożenia sankcji w danym przypadku. Trzy z tych 8 postępowań zamknięto po wydaniu przez EBC decyzji, natomiast pozostałych 5 umorzono przed rozpoczęciem przesłuchań. Na koniec roku toczyło się jeszcze 11 postępowań.

Po otrzymaniu wniosków EBC o wszczęcie postępowania i zbadaniu przedmiotowych spraw zgodnie z prawem krajowym właściwe organy krajowe nałożyły w 2018 kary na łączną kwotę 1,33 mln euro

W pozostałych 29 z 51 postępowań w sprawie sankcji prowadzonych w 2018 EBC nie miał uprawnień do bezpośredniego nałożenia kary i mógł jedynie zwrócić się do właściwych organów krajowych o wszczęcie postępowania. Sprawy te dotyczyły (a) podejrzeń, że doszło do naruszenia przez instytucje istotne lub osoby fizyczne przepisów krajowych transponujących dyrektywę CRD IV, oraz (b) podejrzeń naruszenia stosowanego bezpośrednio prawa unijnego przez osoby fizyczne. Chodziło przede wszystkim o naruszenia wymogów w dziedzinie zarządzania wewnętrznego. W 2018 EBC skierował do właściwych organów krajowych dziesięć wniosków o wszczęcie postępowania w sprawie nałożenia sankcji w ramach kompetencji krajowych. W 2018 zamknięto trzy z 29 postępowań. Po otrzymaniu wniosków EBC i zbadaniu przedmiotowych spraw zgodnie z prawem krajowym właściwe organy nałożyły w 2018 kary na łączną kwotę 1,33 mln euro.

Zestawienie prowadzonych przez EBC w 2018 postępowań w zakresie egzekwowania prawa i nakładania sankcji w podziale na charakter domniemanego naruszenia przedstawiono na wykresie 10.

Wykres 10

Postępowania w zakresie egzekwowania prawa i nakładania sankcji dotyczyły głównie podejrzeń o naruszenie wymogów w zakresie zarządzania wewnętrznego

Źródło: EBC.

Gdy EBC ma powody, aby podejrzewać, że popełniono przestępstwo, występuje z wnioskiem do właściwego organu krajowego o zgłoszenie sprawy odpowiednim organom w celu przeprowadzenia dochodzenia i ewentualnego wszczęcia postępowania karnego zgodnie z prawem krajowym. W 2018 złożył jeden taki wniosek.

Doświadczenia dotyczące zgłaszania naruszeń na mocy art. 23 rozporządzenia SSM

EBC ma obowiązek stworzyć skuteczne mechanizmy, które umożliwią wszystkim obywatelom informowanie o naruszeniu prawa UE (tzw. whistleblowing). Dlatego wprowadził mechanizm zgłaszania naruszeń, który obejmuje specjalną platformę internetową, dostępną przez stronę internetową EBC poświęconą nadzorowi bankowemu.

Informacje przekazane za pomocą tej platformy są rozpatrywane z odpowiedniej perspektywy (np. ocenia się wpływ na profil ryzyka banku), po czym podejmowane są stosowne działania następcze (np. wystąpienie o informacje, przeprowadzenie kontroli na miejscu lub przyjęcie środka nadzorczego).

W 2018 EBC otrzymał 124 zgłoszenia o naruszeniach, o 39% więcej niż w poprzednim roku

W 2018 EBC otrzymał 124 zgłoszenia o naruszeniach, o 39% więcej niż w poprzednim roku. Spośród nich 93 dotyczyły domniemanego złamania przepisów UE, z czego 75 wchodziło w zakres kompetencji nadzorczych EBC, a 18 – właściwych organów krajowych. Pozostałe zgłoszenia odnosiły się przede wszystkim do kwestii krajowych niezwiązanych z wymogami ostrożnościowymi (np. ochrony konsumentów), więc nie wchodziły w zakres mechanizmu zgłaszania naruszeń.

Najczęściej zgłaszano przypadki związane z zarządzaniem wewnętrznym (80%) oraz niewłaściwym obliczeniem funduszy własnych i wymogów kapitałowych (8%). Szczegółowe dane przedstawia wykres 11. Kwestie związane z zarządzaniem wewnętrznym dotyczyły głównie zarządzania ryzykiem i kontroli wewnętrznej, wymogów w zakresie kompetencji i reputacji oraz struktury organizacyjnej[52].

Wykres 11

Doniesienia z systemu zgłaszania naruszeń dotyczą przede wszystkim zarządzania wewnętrznego

Źródło: EBC.

Główne działania podjęte w 2018 w odniesieniu do zgłoszonych naruszeń:

  • wewnętrzna ocena na podstawie istniejącej dokumentacji (45% spraw);
  • wystąpienie do nadzorowanego podmiotu o przeprowadzenie wewnętrznego śledztwa/audytu lub przekazanie dokumentacji/wyjaśnień (40% spraw);
  • kontrole na miejscu (15% spraw).

Poza tym w 2018 EBC zoptymalizował procesy rozpatrywania i traktowania informacji o naruszeniach, dzięki czemu – mimo większej liczy doniesień – mógł podjąć na czas skuteczne działania.

4. SSM jako część europejskiej i światowej architektury nadzoru

4.1. Współpraca europejska i międzynarodowa

Banki ze strefy euro mają oddziały i spółki zależne w 104 krajach spoza UE (stan na 31.12.2017)

Banki ze strefy euro są obecne w ponad 100 krajach spoza UE, a Nadzór Bankowy EBC współpracuje na znaczną skalę z innymi organami nadzoru w UE i poza nią. EBC dąży do tego, by ułatwiać tę współpracę, wnosząc wkład w prace kolegiów organów nadzoru i rozwijając takie instrumenty współpracy jak protokoły ustaleń i umowy indywidualne. Do tej pory zawarł protokoły ustaleń m.in. z organami nadzoru z państw członkowskich UE spoza strefy euro, organami nadzoru z państw trzecich oraz krajowymi organami nadzoru rynkowego.

4.1.1. Współpraca z innymi organami nadzoru

Współpraca z organami nadzoru w obrębie Europejskiego Obszaru Gospodarczego

EBC często współpracuje z właściwymi organami krajowymi państw członkowskich UE spoza strefy euro, zgodnie z przepisami dyrektywy CRD IV dotyczącymi współpracy i wymiany informacji między właściwymi organami w UE.

Do tej pory Nadzór Bankowy EBC zawarł też trzy protokoły ustaleń z krajowymi organami nadzoru rynkowego ze strefy euro. Protokoły te opierają się na wzorze przygotowanym przez EBC we współpracy z ESMA.

Współpraca z organami nadzoru z państw trzecich

W miarę jak EBC zawiera własne protokoły ustaleń z organami nadzoru z państw trzecich, jego współpraca z tymi organami w coraz mniejszym stopniu opiera się na ich protokołach z właściwymi organami krajowymi ze strefy euro

EBC stara się prowadzić owocną współpracę z organami nadzoru z państw trzecich i ułatwiać bieżący nadzór transgraniczny. Nadzór Bankowy EBC w miarę możliwości przystępował do istniejących protokołów ustaleń, które zostały zawarte między właściwymi organami krajowymi ze strefy euro a organami nadzoru z państw trzecich przed utworzeniem jednolitego mechanizmu nadzorczego. W niektórych przypadkach musiał wypracować specjalne rozwiązania w zakresie współpracy. W 2015 EBC zaczął zawierać własne protokoły z organami nadzoru z państw trzecich, aby nie musieć opierać się na ich dotychczasowych protokołach z właściwymi organami krajowymi ze strefy euro.

Dotychczas uznano za równoważne zasady poufności stosowane przez 40 organów nadzoru z państw trzecich

Dla zapewnienia spójności na szczeblu unijnym Nadzór Bankowy EBC ściśle współpracuje z siecią na rzecz równoważności zorganizowaną przez EUNB, która ocenia pod tym kątem zasady poufności stosowane przez organy nadzoru z państw trzecich. Protokoły ustaleń dot. współpracy nadzorczej mogą być bowiem zawierane tylko pod warunkiem spełnienia wymogu równoważności zasad tajemnicy zawodowej.

Współpraca z organami nadzoru z Wielkiej Brytanii po brexicie

Po brexicie niezwykle ważna będzie kontynuacja współpracy z organami nadzoru z Wielkiej Brytanii

Wielka Brytania jest ważnym światowym ośrodkiem finansowym – tamtejsze banki prowadzą działalność zarówno w kraju, jak i w strefie euro. W związku z planowanym wystąpieniem Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej EBC pozostaje w bliskim kontakcie z władzami brytyjskimi, aby opracować model kooperacji, który umożliwi nieprzerwaną i gładką współpracę nadzorczą i wymianę informacji (więcej o przygotowaniach do brexitu w ramce 3).

Ramka 3
Przygotowania do brexitu

W 2018 prace Nadzoru Bankowego EBC związane z brexitem skupiały się na dwóch sprawach: (a) ocenie planów banków międzynarodowych, które chcą przenieść działalność z Wielkiej Brytanii do strefy euro, oraz (b) dokładnym sprawdzeniu stanu przygotowania banków, które mają siedzibę w strefie euro, a prowadzą działalność w Wielkiej Brytanii. W ciągu minionego roku EBC wyraźnie zapowiadał bankom, że powinny przygotować się na wszelkie ewentualności, w tym scenariusz niezawarcia porozumienia, którego skutkiem może być twardy brexit bez okresu przejściowego. Bankom zamierzającym przenieść się do strefy euro zalecono, by z odpowiednim wyprzedzeniem, najpóźniej do końca drugiego kwartału 2018, wystąpiły do EBC o wszystkie wymagane zezwolenia.

W związku z tym w 2018 liczba postępowań dotyczących zezwoleń rozpatrywanych przez EBC i właściwe organy krajowe znacznie wzrosła. EBC i właściwe organy oceniały także plany banków chcących ze względu na brexit rozszerzyć działalność swoich istniejących już podmiotów ze strefy euro. We wszystkich przypadkach szczególną uwagę zwracano na to, czy stosuje się odpowiednie zarządzanie ryzykiem i czy istnieją potrzebne rozwiązania w tym zakresie, tak aby uniknąć powstawania w strefie euro spółek fasadowych. Nadzorcy kładli mocny nacisk na organizację i zarządzanie wewnętrzne w bankach, zdolność do zarządzania ryzykiem na szczeblu lokalnym i proponowane modele alokacji (ang. booking models)[53].

Do końca 2018 większość banków przenoszących się do strefy euro poczyniła dość dobre postępy w przygotowaniach, których podstawą były oczekiwania nadzorcze opracowane wspólnie z władzami krajowymi. Ogólnie, najważniejsze kwestie ostrożnościowe wskazane przez EBC dotyczyły modeli alokacji i modeli biznesowych. W 2019 nadzorcy będą kontynuować dialog z bankami, by zająć się ewentualnymi pozostałymi problemami i monitorować wykonanie planów relokacji.

Jeśli chodzi o banki, które mają siedzibę w strefie euro, a prowadzą działalność w Wielkiej Brytanii, EBC – jako organ sprawujący nadzór bezpośredni – wezwał je do terminowego sporządzenia i przedstawienia odpowiednich planów, zgodnych z jego oczekiwaniami nadzorczymi. Szczególny nacisk położono na przygotowanie rzetelnych planów awaryjnych dla wszystkich możliwych wyników negocjacji oraz na odpowiednie przygotowanie i planowanie działalności oddziałów zlokalizowanych w Wielkiej Brytanii.

EBC przedstawiał także swoje oczekiwania nadzorcze w aktualizowanych „Częstych pytaniach” na stronie internetowej poświęconej nadzorowi bankowemu oraz podczas dwustronnych dyskusji z nadzorowanymi podmiotami. Zorganizował także warsztaty branżowe, na których omawiano kwestie związane z modelami alokacji i zarządzaniem ryzykiem w bankach. Ponadto opublikował komunikaty i oświadczenia dotyczące brexitu w Biuletynie Nadzorczym SSM i w 2019 zamierza nadal wydawać artykuły na ten temat.

Perspektywy na przyszłość

Jako że zbliża się moment wyjścia Wielkiej Brytanii z UE, rok 2019 będzie krytyczny dla prac EBC związanych z brexitem. EBC będzie w dalszym ciągu monitorować wykonanie planów i przygotowania banków oraz przestrzeganie przez nie oczekiwań nadzorczych SSM. Nadzór Bankowy EBC zaczął także przejmować nadzór bezpośredni nad instytucjami, którym w wyniku przeniesienia działalności w związku z brexitem nadano status istotnych. W 2019 pod jego nadzór bezpośredni będą przechodzić kolejne instytucje istotne. Ogólnie rzecz biorąc, w 2019 prace nadzorcze związane z brexitem będą w dużym stopniu zależeć od przebiegu negocjacji politycznych i od tego, czy ostatecznie zostanie ratyfikowana umowa o wystąpieniu przewidująca okres przejściowy. EBC będzie uważnie obserwować rozwój sytuacji politycznej i oceniać, czy nie należy zmodyfikować oczekiwań nadzorczych.

4.1.2. Kolegia organów nadzoru

Kolegia organów nadzoru odgrywają podstawową rolę we wspólnej ocenie ryzyka i wspólnym podejmowaniu decyzji dotyczących wymogów kapitałowych i płynnościowych dla transgranicznych banków międzynarodowych

Kolegia organów nadzoru to stałe, ale elastyczne struktury koordynacyjne, w których reprezentowane są właściwe organy zaangażowane w nadzór nad transgranicznymi grupami bankowymi. Odgrywają ważną rolę dla banków ze strefy euro obecnych w krajach spoza tej strefy.

Na koniec 2018 EBC występował jako organ sprawujący nadzór skonsolidowany w 29 unijnych kolegiach organów nadzoru, którym przewodniczyły odpowiednie wspólne zespoły nadzorcze. W porównaniu z 2017 było w sumie o jedno kolegium mniej: dwa banki przechodzą obecnie reorganizację, natomiast powstało nowe kolegium dla Nordei, która przeniosła swoją siedzibę do państwa członkowskiego strefy euro.

W związku z przeniesieniem się Nordei do strefy euro liczba instytucji transgranicznych mających siedzibę w państwie członkowskim UE spoza strefy euro i prowadzących działalność w strefie euro za pośrednictwem instytucji istotnych – w 2017 było ich siedem – zmniejszyła się do sześciu. EBC jest czynnym członkiem kolegiów dla tych banków, a reprezentuje go wspólny zespół nadzorczy, który nadzoruje odpowiednią spółkę zależną lub oddział. W ten sposób EBC bierze udział w skonsolidowanym nadzorze nad tymi instytucjami.

Istnieją cztery instytucje istotne, które prowadzą na znaczącą skalę działania transgraniczne poza UE. Nadzór Bankowy EBC ustanowił i prowadzi dla nich kolegia organów nadzoru, aby ułatwić koordynację i wymianę informacji między ich nadzorcami.

Wreszcie, sześć banków z siedzibą poza UE ma istotne spółki zależne w strefie euro. EBC działa w odpowiednich kolegiach jako organ nadzoru z kraju przyjmującego. W tej roli wnosi konstruktywny wkład w realizację celów kolegium i organu sprawującego nadzór skonsolidowany, zgodnie z umowami i standardami międzynarodowymi.

Oczekuje się, że w 2019 krajobraz bankowy dla kolegiów znacznie się zmieni z powodu wystąpienia Wielkiej Brytanii z UE. Po pierwsze, spółki zależne i oddziały ustanowione w Wielkiej Brytanii przez instytucje ze strefy euro staną się podmiotami z państw trzecich. Nadzorujące je właściwe organy brytyjskie zostaną w związku z tym obserwatorami z państw trzecich w kolegiach prowadzonych przez EBC. Po drugie, banki z Wielkiej Brytanii staną się instytucjami z państw trzecich i oczekuje się, że istniejące kolegia podlegające przepisom unijnym zmienią się w kolegia spoza UE. Wreszcie, szereg instytucji z Wielkiej Brytanii planuje przeniesienie działalności do strefy euro. EBC jako organ sprawujący nadzór skonsolidowany prawdopodobnie będzie musiał ustanowić i prowadzić sporo nowych kolegiów, a także zostać nadzorcą z kraju przyjmującego w kolegiach prowadzonych przez państwa trzecie.

4.1.3. Aktualna sytuacja w zakresie bliskiej współpracy

Państwa członkowskie UE, które nie wprowadziły euro, mogą uczestniczyć w jednolitym mechanizmie nadzorczym zgodnie z przepisami o bliskiej współpracy. Jej podstawowe warunki są określone w art. 7 rozporządzenia SSM, natomiast kwestie proceduralne reguluje decyzja EBC/2014/5.

W lipcu 2018 Bułgaria złożyła formalny wniosek o nawiązanie bliskiej współpracy między EBC a Българска народна банка (Narodowym Bankiem Bułgarii), jako pierwsze państwo członkowskie spoza strefy euro, które podjęło formalne kroki, by stać się członkiem unii bankowej.

EBC zdecyduje, czy nawiązać bliską współpracę, po dokonaniu oceny tego wniosku. W tym celu przeprowadzi wszechstronną ocenę sześciu bułgarskich instytucji kredytowych oraz oceni odpowiednie przepisy krajowe, uwzględniając także ich stosowanie w praktyce. Jednocześnie ściśle współpracuje z Narodowym Bankiem Bułgarii, jako właściwym organem krajowym, aby pomóc w jego płynnej integracji z SSM.

4.1.4. Panel wzajemnej oceny w EUNB

Nadzór Bankowy EBC w dalszym ciągu czynnie uczestniczył w pracach panelu wzajemnej oceny w EUNB. Panel ten okresowo organizuje i przeprowadza wzajemną ocenę działalności europejskich organów nadzoru bankowego w celu uspójnienia wyników nadzoru. Wzajemna ocena skupia się na stopniu zbieżności w stosowaniu prawodawstwa europejskiego oraz na najlepszych praktykach wypracowanych przez odpowiednie organy.

W 2018 panel ten przeprowadził wzajemną ocenę regulacyjnych standardów technicznych dotyczących powiadomień paszportowych zgodnie z art. 35, 36 i 39 dyrektywy CRD IV. Jej celem było zbadanie stopnia szczegółowości (granularności) oraz terminowości odnośnych informacji przekazywanych przez banki organom krajowym z kraju pochodzenia i kraju przyjmującego. Sprawdzono także, czy organy z kraju pochodzenia uznały otrzymane informacje za odpowiednie oraz czy organy z kraju przyjmującego otrzymały niezbędne informacje pozwalające im przygotować się do nadzoru.

W strefie euro ostateczna odpowiedzialność za czynności związane z paszportami w odniesieniu do instytucji istotnych – w obrębie jednolitego mechanizmu nadzorczego i poza nim – spoczywa na EBC. Monitoruje on postępowania paszportowe, których odpowiednie etapy (takie jak zbieranie powiadomień od instytucji istotnych i dokonywanie wstępnej oceny ich kompletności) są przeprowadzane z pomocą właściwych organów krajowych.

Wzajemna ocena wykazała, że zakres procedur stosowanych przez EBC jest kompletny, ale jednocześnie pomogła zidentyfikować możliwości ich ulepszenia lub uproszczenia. EBC i właściwe organy krajowe już nad tym pracują.

4.1.5. Programy oceny sektora finansowego przez MFW

Programy oceny sektora finansowego prowadzone przez MFW (FSAP) to kompleksowe, dogłębne oceny sektora finansowego danej jurysdykcji. Obejmują (a) rozpoznanie głównych słabości i ocenę odporności sektora finansowego, (b) ocenę polityki danego kraju w zakresie stabilności finansowej oraz jego przepisów i praktyk nadzorczych, a także (c) ocenę sieci bezpieczeństwa finansowego oraz zdolności systemu finansowego do opanowania i przezwyciężenia potencjalnego kryzysu finansowego.

W 2018 zakończył się program oceny sektora finansowego strefy euro przez MFW

W styczniu 2017 przewodniczący unijnego Komitetu Ekonomiczno-Finansowego zwrócił się do MFW o przeprowadzenie pierwszego programu oceny sektora finansowego na szczeblu UE / strefy euro dla potwierdzenia nowej architektury nadzoru bankowego oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji w strefie euro. Program rozpoczął się w czerwcu 2017, a jego wyniki podano do wiadomości publicznej w lipcu 2018. Skupiał się on między innymi na nadzorze bankowym oraz zarządzaniu kryzysowym w odniesieniu do instytucji istotnych. MFW przeprowadził w związku z tym (a) szczegółową ocenę odpowiednich podstawowych zasad bazylejskich dotyczących efektywnego nadzoru bankowego[54], zakończoną ustaleniem stopnia ich przestrzegania, oraz (b) analizę przyjętych dla strefy euro rozwiązań w zakresie restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków oraz zarządzania kryzysowego, w której uwzględnił kluczowe atrybuty skutecznych systemów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji instytucji finansowych opracowane przez Radę Stabilności Finansowej. Poza tym w ramach oceny stabilności finansowej na potrzeby programu FSAP przeprowadził ocenę wypłacalności sektora bankowego. Wyniki tego programu zostały uwzględnione w konsultacjach MFW ze strefą euro prowadzonych w 2018 na podstawie art. IV.

Zalecenia wynikające z programu oceny sektora finansowego przez MFW dotyczyły zarówno EBC, jak i prawodawców

EBC z zadowoleniem przyjął wyniki programu oceny sektora finansowego strefy euro przez MFW. Niektóre z zaleceń wymagają od EBC podjęcia działań w celu dostosowania jego struktur lub procedur wewnętrznych. W kwestii nadzoru bankowego MFW zaleca przede wszystkim, aby EBC: (a) kontynuował obecne działania na rzecz optymalizacji procedur wewnętrznych i procesów decyzyjnych, jako że przyczyniły się one do efektywniejszego używania zasobów i szybszego reagowania na pojawiające się problemy nadzorcze; (b) zadbał o to, by ustalenia z właściwymi organami krajowymi dotyczące pracowników zapewniały odpowiednią obsadę wspólnych zespołów nadzorczych i kontroli na miejscu; oraz (c) poprawił niektóre aspekty swojego podejścia nadzorczego, na przykład oczekiwania nadzorcze, w przypadku których należy zwiększyć przejrzystość, oraz nadzór nad ryzykiem płynnościowym. Wiele innych zaleceń wymaga od unijnych współprawodawców zmiany prawa UE. Należy do nich np. zalecenie dotyczące dalszej harmonizacji europejskich wymogów regulacyjnych, aby zapobiec fragmentacji wzdłuż granic krajowych, oraz zalecenie, aby nadać EBC uprawnienia nadzorcze wobec wszystkich istotnych form pośrednictwa kredytowego w strefie euro. Dotyczy to nadzoru nad oddziałami z państw trzecich oraz – przede wszystkim – nad niektórymi transgranicznymi firmami inwestycyjnymi. Kolejne istotne zalecenie dotyczy większego ujednolicenia europejskiego prawa ze standardami bazylejskimi. W odpowiedzi na zalecenia, które wchodzą w zakres kompetencji nadzorczych EBC, Nadzór Bankowy EBC przygotował plan działań, który został zatwierdzony przez Radę ds. Nadzoru.

Podczas przyszłych krajowych programów FSAP Międzynarodowy Fundusz Walutowy będzie nadal całościowo patrzeć na analizowany system bankowy, unikając jednak powielania prac, które wchodziły w zakres programów FSAP dla strefy euro. Analogicznie do sposobu traktowania polityki pieniężnej w krajowych raportach MFW na podstawie art. IV, krajowe programy FSAP nie powinny obejmować oceny efektywności prac nadzoru bankowego EBC/SSM. To ogólne podejście pozwala MFW dostosować zakres programów FSAP – zarówno dla poszczególnych krajów, jak i całej strefy euro – do nowej unijnej architektury nadzoru bankowego oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Dzięki temu nadzór i rady MFW będą mogły nadal być efektywne oraz przydatne dla wszystkich zaangażowanych organów. W 2018 MFW zakończył krajowy program FSAP dotyczący Belgii[55], a rozpoczął programy dla Francji, Włoch i Malty. Na rok 2019 jest zaplanowany program dotyczący Austrii.

4.2. Wkład w prace nad europejskimi i międzynarodowymi ramami regulacyjnymi

4.2.1. Wkład w proces bazylejski

W 2018 Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego (BCBS) zajmował się dokończeniem bieżących inicjatyw strategicznych, oceną wpływu reform pokryzysowych i działaniami na rzecz wzmocnienia nadzoru. EBC jest aktywnie zaangażowany w prace BCBS. Jego wkład polegał na udziale w dyskusjach regulacyjnych, dzieleniu się fachową wiedzą w różnych grupach BCBS (np. na temat arbitrażu regulacyjnego), współpracy z członkami BCBS w UE i na świecie oraz udziale w opracowaniu analiz wpływu. Przede wszystkim EBC uczestniczył w pracach nad pakietem reform Bazylea III.

W miarę jak centrum uwagi przesuwa się ku wdrożeniu Bazylei III, EBC wspiera prawodawców i BCBS, aby zapewnić skuteczność reform

W 2018 BCBS nadal pracował nad zapewnieniem pełnego, terminowego i spójnego wdrożenia Bazylei III i ogólnie promowaniem mocnego nadzoru bankowego. W kolejnych latach będzie te działania kontynuować.

BCBS rozpoczął także kompleksowy program prac, aby ocenić reformy wprowadzone od czasu kryzysu. W ramach tego programu zbada skuteczność poszczególnych standardów, ich wzajemne oddziaływanie i spójność oraz ryzyko arbitrażu regulacyjnego, a także szerszy wpływ makroekonomiczny reform pokryzysowych. EBC będzie nadal wnosić czynny wkład w prace BCBS.

4.2.2. Prawo europejskie

W 2018 EBC w dalszym ciągu miał wkład w unijne reformy legislacyjne. Jeśli chodzi o przegląd unijnego prawa bankowego (CRD IV/CRR, BRRD i SRMR), w grudniu 2018 EBC z aprobatą przyjął wynik politycznych negocjacji między Radą Unii Europejskiej a Parlamentem Europejskim, które przygotowały grunt pod ostateczne przyjęcie aktów prawnych przed wyborami europejskimi zaplanowanymi na maj 2019. Uchwalenie tych aktów stanowi istotne osiągnięcie we wzmacnianiu odporności sektora bankowego przez wdrożenie standardów międzynarodowych i dalsze ograniczenie ryzyka. Powinno to umożliwić dalszy postęp w budowie unii bankowej, w tym – tworzeniu europejskiego systemu gwarantowania depozytów. W tym zakresie EBC nadal uczestniczył w pracach doraźnej grupy roboczej na rzecz wzmocnienia unii bankowej.

W 2018 EBC wniósł także wkład do innych aktów prawnych, przede wszystkim wniosków Komisji Europejskiej w sprawie regulacji dotyczących firm inwestycyjnych, obligacji zabezpieczonych i ekspozycji nieobsługiwanych oraz wzmocnienia mandatu EUNB w zakresie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy i finansowania terroryzmu. Na wniosek Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej EBC wydał opinie, w których przedstawił współprawodawcom swoje stanowisko[56].

4.2.3. Wkład w prace EUNB

Nadzór Bankowy EBC blisko współpracuje z EUNB w różnych dziedzinach, o czym świadczy znaczna liczba ekspertów EBC w komitetach i grupach tematycznych EUNB

W 2018 Nadzór Bankowy EBC ściśle współpracował z EUNB nad realizacją wspólnych celów obu organów, czyli zwiększeniem stabilności finansowej i uspójnieniem nadzoru w całym europejskim sektorze bankowym.

Brał też czynny udział w pracach EUNB na wszystkich szczeblach. W 2018 eksperci Nadzoru Bankowego EBC uczestniczyli w łącznie 50 komitetach i grupach tematycznych EUNB, z tego w czterech w roli przewodniczącego lub współprzewodniczącego. Nadzór Bankowy EBC brał też udział, jako obserwator bez prawa głosu, w posiedzeniach organu decyzyjnego EUNB – Rady Organów Nadzoru.

Kooperacja obejmowała wdrożenie pakietu finalizującego Bazyleę III, przygotowania do brexitu oraz prace nad weryfikacją modeli, ocenami kompetencji i reputacji, outsourcingiem, infrastrukturą EUCLID i obniżeniem poziomu NPL

Kooperacja EUNB i Nadzoru Bankowego EBC dotyczyła wielu dziedzin. EBC uczestniczył m.in. w opracowaniu odpowiedzi EUNB na wniosek Komisji Europejskiej o wydanie opinii w sprawie wdrożenia pakietu finalizującego Bazyleę III. Poza tym miał wkład w opinię EUNB w sprawie opuszczenia UE przez Wielką Brytanię[57] (zob. ramka 3) oraz standardy techniczne i wytyczne EUNB dotyczące modeli wewnętrznych i weryfikacji modeli[58].

Kolejną kwestią ważną z punktu widzenia nadzoru jest ocena solidności zasad zarządzania w bankach i kwalifikacji członków organów zarządzających. W zaktualizowanym przewodniku EBC do oceny kompetencji i reputacji członków organu zarządzającego, opublikowanym w maju 2018, została zastosowana terminologia z dyrektywy CRD IV, wspólnych wytycznych ESMA i EUNB w sprawie oceny odpowiedniości oraz wytycznych EUNB w sprawie zarządzania wewnętrznego. Analogiczne podejście przyjęto podczas prac nad aktualizacją wytycznych w sprawie rozwiązań w zakresie outsourcingu, które były przedmiotem konsultacji publicznych przeprowadzonych przez EUNB w 2018 (zob. punkt 1.4).

Nadzór Bankowy EBC miał także wkład w realizację europejskiego planu działania na rzecz rozwiązania problemu kredytów zagrożonych (zob. punkt 1.2). W październiku 2018 EUNB ukończył wytyczne w sprawie zarządzania ekspozycjami zagrożonymi i wstrzymanymi, które są zbieżne z rekomendacją Nadzoru Bankowego EBC w sprawie kredytów zagrożonych. Obecnie EUNB i Nadzór Bankowy EBC pracują nad scentralizowaną europejską infrastrukturą do danych nadzorczych (EUCLID) na potrzeby gromadzenia i mapowania tych danych w europejskim sektorze bankowym. W 2018 grupa zadaniowa EUNB i EBC ds. wdrożenia EUCLID nadzorowała wspólne prace i zorganizowała warsztaty techniczne, aby zapewnić zbieżność modeli danych, kategoryzacji podmiotów i obowiązków sprawozdawczych.

Zgodnie z procedurą EUNB „stosuj lub wyjaśnij”, EBC przedstawił powiadomienia dotyczące siedmiu wytycznych, jednej wytycznej wspólnego komitetu i trzech zaleceń

W dążeniu do harmonizacji przepisów w UE wprowadzono w odniesieniu do EUNB procedurę „stosuj lub wyjaśnij” (ang. comply or explain)[59], zgodnie z którą EBC jako organ właściwy w zakresie bezpośredniego nadzoru nad instytucjami istotnymi musi informować EUNB, czy stosuje się lub zamierza się stosować do jego nowo wydanych wytycznych i zaleceń. W 2018 EBC przekazał EUNB takie powiadomienia w odniesieniu do siedmiu wytycznych, jednej wytycznej wspólnego komitetu i trzech zaleceń. Stosowne informacje można znaleźć na stronie internetowej EBC poświęconej nadzorowi bankowemu[60]. Do tej pory Nadzór Bankowy zawsze informował EUNB, że przestrzega lub zamierza przestrzegać jego wytycznych.

4.2.4. Wkład w prace Rady Stabilności Finansowej

W 2018 Nadzór Bankowy EBC czynnie uczestniczył w pracach Rady Stabilności Finansowej (Financial Stability Board, FSB), w szczególności w dziedzinach współpracy nadzorczej i regulacyjnej, wdrażania standardów oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Brał także udział w posiedzeniach regionalnej grupy konsultacyjnej FSB do spraw europejskich.

FSB skupia się obecnie na monitorowaniu wdrożenia reform w światowym sektorze finansowym i ocenie ich skutków. Nadzór Bankowy EBC będzie aktywnie uczestniczyć w istotnych dla niego inicjatywach FSB, które mają na celu określenie wpływu uzgodnionych reform na konkretne formy kredytowania, również z myślą o wykazaniu korzystnego oddziaływania stabilnego i dobrze funkcjonującego sektora bankowego na zrównoważony wzrost gospodarczy. Weźmie także udział w pracach nad innymi ważnymi zagadnieniami strategicznymi, takimi jak kwestia banków „zbyt dużych, by upaść”, restrukturyzacja i uporządkowana likwidacja, zarządzanie kryzysowe i ryzyko wynikające ze stosowania w usługach finansowych nowych technologii.

5. Struktura organizacyjna Nadzoru Bankowego EBC

5.1. Rozliczanie się z odpowiedzialności

Nadzór Bankowy EBC w dalszym ciągu ściśle współpracował z Parlamentem Europejskim i Radą UE

Niniejszy raport roczny jest dla Nadzoru Bankowego EBC jedną z głównych form rozliczania się przed Parlamentem Europejskim i Radą Unii Europejskiej, czego wymaga rozporządzenie SSM. Stanowi ono, że uprawnienia nadzorcze EBC powinny być obwarowane stosownymi wymogami w zakresie przejrzystości i odpowiedzialności. EBC przywiązuje wielką wagę do utrzymywania i pełnego przestrzegania zasad odpowiedzialności demokratycznej, określonych szczegółowo w porozumieniu międzyinstytucjonalnym między Parlamentem Europejskim a EBC oraz protokole ustaleń między Radą UE a EBC.

Jeśli chodzi o relacje z Parlamentem Europejskim, w 2018 przewodnicząca Rady ds. Nadzoru występowała przed Komisją Gospodarczą i Monetarną Parlamentu, aby (a) przedstawić raport roczny EBC z działalności nadzorczej za rok 2017 (26 marca) oraz wziąć udział w (b) dwóch zwyczajnych wysłuchaniach publicznych (19 czerwca20 listopada) i (c) czterech doraźnych wymianach poglądów (26 marca, 19 czerwca, 9 września i 20 listopada). Do najważniejszych omawianych kwestii należały: kredyty zagrożone, rola EBC w przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz test warunków skrajnych EUNB w 2018. Ponadto w 2018 EBC opublikował 35 odpowiedzi na pisemne interpelacje posłów do Parlamentu Europejskiego dotyczące nadzoru bankowego. Poruszano w nich szeroki wachlarz tematów, takich jak kredyty zagrożone, instytucje mniej istotne oraz kompetencje i reputacja kierownictwa banków.

Poza tym, zgodnie z porozumieniem międzyinstytucjonalnym, EBC przekazywał Parlamentowi Europejskiemu protokoły z posiedzeń Rady ds. Nadzoru.

Jeśli chodzi o relacje z Radą UE, przewodnicząca Rady ds. Nadzoru wzięła udział w trzech posiedzeniach Eurogrupy; pierwsze z nich odbyło się 19 lutego. W dniu 27 kwietnia przewodnicząca przedstawiła raport roczny EBC z działalności nadzorczej za rok 2017. Z kolei 5 listopada uczestniczyła w wymianie poglądów na temat wykonywania zadań nadzorczych.

W 2018 Nadzór Bankowy EBC w dalszym ciągu wypełniał swoje obowiązki sprawozdawcze wobec parlamentów krajowych, zgodnie z rozporządzeniem SSM. Opublikował sześć odpowiedzi na pisemne interpelacje posłów do parlamentów krajowych.

W 2018 EBC miał także wkład w kontrole prowadzone przez Europejski Trybunał Obrachunkowy ERRS i EUNB, dotyczące unijnych testów warunków skrajnych. Jego rola polegała na dostarczeniu dowodów; w ten sposób pomagał Trybunałowi w badaniu tych kwestii i opisaniu, jak działają odpowiednie procesy kooperacji.

Jednocześnie EBC pracował nad wdrożeniem zaleceń z dwóch sprawozdań Trybunału na temat Nadzoru Bankowego EBC, opublikowanych w styczniu 2018 i listopadzie 2016, które skupiały się na zarządzaniu kryzysowym oraz ogólnym funkcjonowaniu SSM.

EBC wysoko ceni sobie kontrole prowadzone przez Trybunał. Stara się ściśle z nim współpracować i dostarczać wszystkich informacji potrzebnych w jego pracach. W związku z przepisami Traktatu dotyczącymi zakresu mandatu Trybunału do dokonywania przeglądu EBC, w 2017 Komisja zaproponowała zawarcie porozumienia międzyinstytucjonalnego między EBC a Trybunałem w celu „określenia sposobów i warunków wymiany informacji”. Obecnie EBC i Trybunał prowadzą rozmowy na ten temat.

Ramka 4
Postawa SSM wobec ryzyka

W marcu 2018 Nadzór Bankowy EBC wydał instrukcję nadzoru dla jednolitego mechanizmu nadzorczego, która określa sposób funkcjonowania i główne procesy podejścia EBC do nadzoru bankowego w strefie euro. Następnie wydał oświadczenie o postawie SSM wobec ryzyka, aby umożliwić wszystkim interesariuszom zewnętrznym lepsze zrozumienie celu i ogólnego podejścia nadzorczego EBC. Nadzór Bankowy EBC przyczynia się do stabilności systemu finansowego przez wspieranie odporności i prawidłowego funkcjonowania sektora bankowego, tak aby mógł on wypełniać swoją usługową funkcję wobec gospodarki. Z tego powodu EBC prowadzi nadzór w sposób perspektywiczny i oparty na ryzyku. Jednak zapobieganie upadłościom banków nie jest samo w sobie celem Nadzoru Bankowego EBC. Założenie, że nie można dopuścić do żadnej upadłości, nie jest ani wykonalne, ani pożądane.

5.2. Przejrzystość i komunikacja

Aby wywiązywać się ze zobowiązania do przejrzystości, Nadzór Bankowy EBC w dalszym ciągu wyjaśniał także swoje działania, korzystając z różnych kanałów komunikacji. W 2018 przewodnicząca i wiceprzewodnicząca wygłosiły 32 przemówienia, a dwaj przedstawiciele EBC w Radzie ds. Nadzoru – 11 przemówień. Wszyscy czworo udzielili w sumie 20 wywiadów w mediach. Ponadto Nadzór Bankowy EBC opublikował 31 komunikatów prasowych i cztery pisma skierowane do banków nadzorowanych bezpośrednio. W listopadzie minęły dwa lata od powstania Biuletynu Nadzorczego – publikacji cyfrowej, którą subskrybuje już ponad 5000 osób. Do nagłaśniania nowych informacji i rozpowszechniania najważniejszych treści EBC wykorzystywał także swoje kanały w mediach społecznościowych.

Na początku roku przewodnicząca i wiceprzewodnicząca zorganizowały konferencję prasową, podczas której przedstawiły priorytety nadzoru bankowego. Obie angażowały się także w działania prowadzone przez EBC w celu dotarcia do młodszych odbiorców. Podczas pierwszego spotkania z serii „ECB Youth Dialogue”, które odbyło się w Banco de España w Madrycie, przewodnicząca rozmawiała z grupą 40 młodych finansistów. Na kolejnym spotkaniu z tej serii przewodnicząca i wiceprzewodnicząca wspólnie wzięły udział w dyskusji z 260 studentami i absolwentami Frankfurt School of Finance and Management. W 2018 EBC odpowiedział także na ponad 1600 zapytań publicznych na temat nadzoru bankowego. Zorganizował ponadto 31 specjalnych wykładów dotyczących swoich zadań nadzorczych; w wykładach tych wzięło udział ok. 1000 osób.

5.3. Proces decyzyjny

5.3.1. Rada ds. Nadzoru i Komitet Sterujący

W 2018 odbyło się w sumie 20 posiedzeń Rady ds. Nadzoru, w tym 14 we Frankfurcie nad Menem, a pięć – w formie telekonferencji. Jedno posiedzenie zorganizowano w Madrycie na zaproszenie Banco de España. Większość decyzji Rady ds. Nadzoru została podjęta w trybie procedury pisemnej[61]. Trzydzieści pięć ze 119 grup bankowych podlegających w 2018 bezpośredniemu nadzorowi EBC chciało otrzymywać oficjalne decyzje EBC w języku urzędowym UE innym niż angielski.

Rysunek 3

Decyzje podjęte przez Radę ds. Nadzoru w 2018

Uwagi:
1) Liczba ta uwzględnia procedury pisemne dotyczące zarówno indywidualnych decyzji nadzorczych, jak i innych kwestii, takich jak wspólne metodologie i konsultacje Rady ds. Nadzoru. Jedna procedura pisemna może obejmować większą liczbę decyzji nadzorczych.

2) Jest to łączna liczba indywidualnych decyzji nadzorczych skierowanych do nadzorowanych podmiotów lub instytucji zainteresowanych ich przejęciem oraz instrukcji dla właściwych organów krajowych w sprawie instytucji istotnych i mniej istotnych. Jedna decyzja może obejmować większą liczbę zgód organu nadzoru. Dzięki zastosowaniu ramowych zasad delegowania uprawnień nie wszystkie z tych decyzji nadzorczych zostały zatwierdzone przez Radę ds. Nadzoru i przyjęte przez Radę Prezesów. Ponadto Rada ds. Nadzoru podjęła też decyzje w sprawie różnych zagadnień przekrojowych (m.in. wspólnych metodologii) i instytucjonalnych.
3) Tych 1006 decyzji w sprawie oceny kompetencji i reputacji odnosi się do 2026 osobnych procedur (zob. punkt 3.1.2).

Oprócz ostatecznych projektów decyzji dotyczących konkretnych banków, przedłożonych Radzie Prezesów do zatwierdzenia w trybie braku sprzeciwu, Rada ds. Nadzoru podjęła kilka decyzji w kwestiach przekrojowych, przede wszystkim dotyczących stosowania wspólnych metodologii i zasad w konkretnych dziedzinach nadzoru. Niektóre z tych decyzji zostały sporządzone przez doraźne grupy wyznaczone przez Radę ds. Nadzoru, złożone z przedstawicieli wyższego kierownictwa EBC i właściwych organów krajowych. Grupy te prowadziły prace przygotowawcze dotyczące m.in. metodologii SREP, podejścia do nadzorowanych instytucji z wysokim stanem kredytów zagrożonych oraz uproszczenia procedur w SSM.

Rada ds. Nadzoru

Pierwszy rząd (od lewej): Fabio Panetta, Denis Beau, Liga Kleinberga (w zastępstwie Pētersa Putniņša), Tom Dechaene, Andrea Enria, Catherine Galea, Margarita Delgado, Vita Pilsuma (w zastępstwie Zoi Razmusy), Stelios Georgakis (w zastępstwie Yiangosa Demetriou).
Środkowy rząd (od lewej): Frank Elderson, Renata Bagdonienė (w zastępstwie Vytautasa Valvonisa), Vladimír Dvořáček, Elisa Ferreira, Ignazio Angeloni, Anneli Tuominen, Helmut Ettl, Felix Hufeld, Andreas Ittner.
Ostatni rząd (od lewej): Ed Sibley, Claude Wampach, Primož Dolenc, Joachim Wuermeling, Andres Kurgpõld (w zastępstwie Kilvara Kesslera), Pentti Hakkarainen, Eric Cadilhac, Oliver Bonello, Ilias Plaskovitis.

W 2018 odbyło się 12 posiedzeń Komitetu Sterującego, w tym 10 we Frankfurcie nad Menem, jedno przeprowadzone w formie telekonferencji i jedno zorganizowane w Madrycie na zaproszenie Banco de España. W kwietniu nastąpiła kolejna rotacja pięciu przedstawicieli właściwych organów krajowych po upływie rocznej kadencji.

5.3.2. Usprawnienie procesu decyzyjnego

W 2018 grupa ds. uproszczenia SSM (zob. punkt 5.4) zaproponowała i wprowadziła szereg środków, aby zoptymalizować funkcjonowanie Rady ds. Nadzoru przez uproszczenie procesu decyzyjnego i poprawę dostępu członków Rady do informacji. Trzy najważniejsze z tych środków to: (a) zmniejszenie liczby posiedzeń Rady ds. Nadzoru oraz procedur pisemnych i pozycji informacyjnych, aby umożliwić członkom Rady skupienie się na najważniejszych kwestiach nadzorczych; (b) optymalizacja i uproszczenie posiedzeń Rady, aby były one jak najbardziej produktywne i przebiegały jak najsprawniej; oraz (c) uproszczenie i ulepszenie przepływu informacji do Rady.

Środkiem, który miał największy wpływ na proces decyzyjny, było rozszerzenie systemu delegowania uprawnień o dodatkowe rodzaje rutynowych decyzji nadzorczych EBC. Od marca 2018 możliwe jest delegowanie uprawnień decyzyjnych w zakresie ograniczania funduszy własnych, klasyfikacji instrumentów CET1 i – jeśli wymagają tego przepisy krajowe – instrumentów dodatkowych Tier I i Tier II.

5.3.3. Administracyjna Rada Odwoławcza

Administracyjna Rada Odwoławcza[62] (Rada Odwoławcza) to jeden z organów EBC. Jej członkowie są indywidualnie i zbiorowo niezależni od EBC. Ich zadaniem jest przeprowadzanie przeglądów decyzji nadzorczych przyjętych przez Radę Prezesów, gdy wpłynie dopuszczalny wniosek w tej sprawie. Przegląd taki skupia się na „proceduralnej i merytorycznej zgodności” zaskarżonej decyzji z rozporządzeniem SSM, z uwzględnieniem pewnej swobody uznania pozostawionej EBC. W praktyce obejmuje sprawdzenie, czy zachowano sprawiedliwość proceduralną, czy decyzja jest odpowiednio uzasadniona i zgodna z obowiązującym prawem, czy w ocenie nie ma oczywistych błędów, czy decyzja nie jest ewidentnie niewspółmierna lub czy EBC nie nadużył swojej władzy. Efektem przeglądu jest niewiążąca opinia kierowana do Rady ds. Nadzoru, w której proponowane jest uchylenie pierwotnej decyzji lub zastąpienie jej nową o identycznej lub zmienionej treści, do ostatecznego zatwierdzenia przez Radę Prezesów w trybie braku sprzeciwu.

W 2018 Rada Odwoławcza otrzymała pięć nowych wniosków o przegląd administracyjny decyzji nadzorczych EBC. Przyjęła natomiast cztery opinie, gdyż jeden wniosek został wycofany po przedstawieniu przez EBC sprostowania decyzji nadzorczej (zob. tabela 7). Podczas badania wszystkich spraw rozpatrywanych w 2018 Rada Odwoławcza przeprowadziła wysłuchania, co dało wnioskodawcom i EBC dodatkową możliwość odniesienia się do zaskarżonej decyzji.

Tabela 7

Liczba przeglądów przeprowadzonych przez Radę Odwoławczą

Źródło: EBC.

Badane zagadnienia i istotne kwestie

Sprawy rozpatrywane przez Radę Odwoławczą odnosiły się do różnych rodzajów decyzji nadzorczych: w sprawie przestrzegania wymogów nadzorczych, cofnięcia licencji, nabycia znacznego pakietu akcji i sankcji administracyjnych.

W 2018 przeglądy decyzji EBC dotyczyły głównie spraw związanych ze zgodnością z przepisami proceduralnymi (np. rzetelności przedstawienia faktów, odpowiednich podstaw prawnych, podania wystarczających motywów w uzasadnieniu i zasady proporcjonalności) oraz współpracy EBC z właściwymi organami krajowymi przy sporządzaniu decyzji EBC.

Jurysdykcja Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej nad EBC

W 2018 wniesiono do Trybunału Sprawiedliwości 19 pozwów bezpośrednich przeciwko EBC oraz odwołania od wyroku Sądu Unii Europejskiej (Sąd) w dwóch sprawach dotyczących EBC. W ciągu roku Sąd rozstrzygnął dwie grupy spraw związanych z Nadzorem Bankowym EBC. W dniu 24 kwietnia 2018 podtrzymał decyzje EBC skierowane do: Caisse régionale de crédit agricole mutuel Alpes Provence (sprawa T‑133/16), Caisse régionale de crédit agricole mutuel Nord Midi-Pyrénées (sprawa T‑134/16), Caisse régionale de crédit agricole mutuel Charente-Maritime Deux-Sèvres (sprawa T‑135/16) i Caisse régionale de crédit agricole mutuel Brie Picardie (sprawa T‑136/16). W tych czterech decyzjach, przyjętych 7 października 2015, EBC zatwierdził powołanie wskazanych osób na stanowisko prezesa zarządu we wnioskujących o to bankach, ale wyraził sprzeciw wobec jednoczesnego powierzenia im funkcji „osoby faktycznie kierującej działalnością” danego banku. Natomiast 13 lipca 2018 Sąd anulował decyzje EBC skierowane do: La Banque Postale (sprawa T-733/16), BNP Paribas (sprawa T-768/16), Crédit Agricole SA (sprawa T-758/16), Société générale (sprawa T-757/16), Confédération nationale du Crédit mutuel (sprawa T-751/16) i BPCE (sprawa T-745/16). W tych sześciu decyzjach EBC odrzucił wnioski banków o zezwolenie, by z obliczenia wskaźnika dźwigni wyłączyć pewne ekspozycje wobec Caisse des Dépôts et Consignations związane z lokatami złożonymi na książeczkach oszczędnościowych „livret A”, „livret de développement durable et solidaire” i „livret d’épargne populaire”.

5.4. Poprawa skuteczności i wydajności SSM

5.4.1. Przegląd prac Działu Zapewnienia Jakości Nadzoru od czasu jego utworzenia w EBC

Aby zwiększyć wiarygodność Nadzoru Bankowego EBC oraz zapewnić utrzymanie wysokiej jakości i spójności nadzoru w całym SSM, EBC utworzył Dział Zapewnienia Jakości Nadzoru. Dział ten ściśle współpracuje z siecią jednostek ds. zapewniania jakości z właściwych organów krajowych, która wnosi wkład w postaci dyskusji i wiedzy w wypracowywane przez niego rozwiązania, gdy wpływają one na działalność tych organów.

Aby tworzyć wartość, Dział Zapewnienia Jakości Nadzoru wykorzystuje szereg powiązanych narzędzi, w tym zwłaszcza kontrole jakości ex post. Jego celem jest podnoszenie jakości i spójności oraz zapewnienie skuteczności Nadzoru Bankowego EBC. Dział ten pełni także funkcję repozytorium wiedzy na temat najlepszych praktyk.

Jego sposób działania opiera się na otwartej współpracy i wzajemnym zrozumieniu z jednostkami operacyjnymi i właściwymi organami krajowym, aby uwzględnić ich praktyki nadzorcze, ryzyka, słabości i zapotrzebowanie na realistyczne ulepszenia. Dział Zapewnienia Jakości Nadzoru dąży zatem do opracowania konstruktywnych, perspektywicznych i opartych na ryzyku rozwiązań odnoszących się do wyników prac, metodologii, procesów i narzędzi SSM.

Po każdym przeglądzie jakości dział ten stara się uzgodnić z odnośnymi obszarami funkcjonalnymi propozycje ulepszeń oraz identyfikuje właściwych adresatów i harmonogram wdrażania tych propozycji. Adresaci ci pozostają odpowiedzialni za przedmiotowe procesy, gdyż to oni są w pierwszym rzędzie zainteresowani zastosowaniem i wdrożeniem propozycji opracowanych wspólnie z Działem Zapewnienia Jakości Nadzoru. Od czasu swojego ustanowienia dział ten przeprowadził 24 przeglądy, w wyniku których przedstawił ponad 300 propozycji ulepszeń. Ponadto przekazuje jednostkom operacyjnym swoje uwagi podczas warsztatów, seminariów, wizyt we właściwych organach krajowych itp.

Oprócz przeglądów jakościowych Dział Zapewnienia Jakości Nadzoru prowadzi też działania na rzecz zwiększenia skuteczności i wydajności jednolitego mechanizmu nadzorczego. Stosuje przy tym zestaw komplementarnych narzędzi. Należy do nich program szkoleniowy SSM, który ma na celu utrzymanie wysokiego poziomu kompetencji zawodowych osób pracujących w SSM oraz uspójnianie praktyk nadzorczych. Poza tym Dział Zapewnienia Jakości Nadzoru wspiera obszary funkcjonalne w relacjach z audytorami wewnętrznymi i zewnętrznymi (np. Dyrekcją ds. Audytu Wewnętrznego, Komitetem Audytorów Wewnętrznych i Europejskim Trybunałem Obrachunkowym). Wspomaga także grupę ekspercką wysokiego szczebla ds. zarządzania ryzykiem operacyjnym w SSM, która monitoruje sposób zarządzania tym rodzajem ryzyka. Dział ten pełni także centralną funkcję w upraszczaniu jednolitego mechanizmu nadzorczego, w czym wspierają go siostrzane jednostki w EBC i właściwych organach krajowych. Pomaga obszarom funkcjonalnym i właściwym organom krajowym we wdrażaniu rozwiązań upraszczających oraz dąży do uczynienia prostoty jedną z podstawowych wartości SSM.

5.4.2. Wnioski grupy ds. uproszczenia SSM

Z biegiem czasu struktury i procesy w obrębie SSM stały się bardziej złożone, więc konieczne stało się ich uproszczenie. Jako że jednolity mechanizm nadzorczy osiągnął już większą dojrzałość organizacyjną, powołano grupę ds. jego uproszenia (SSM Simplification Group, SSG), złożoną z przedstawicieli EBC i właściwych organów krajowych. Grupa ta przeprowadziła ocenę procesów nadzorczych pod kątem zmniejszenia nadmiernej złożoności oraz wyeliminowania powielania prac w celu optymalizacji wykorzystania zasobów SSM oraz większego oparcia nadzoru na ryzyku.

Aby nadzorcy byli bardziej świadomi znaczenia prostoty, zostanie ona włączona do podstawowych zasad funkcjonowania SSM przedstawionych w instrukcji nadzoru dla jednolitego mechanizmu nadzorczego.

Podejście do uproszczenia struktur i procesów w SSM zaproponowane przez grupę SSG obejmuje trzy elementy. Po pierwsze, obszary funkcjonalne EBC i właściwe organy krajowe, w tym wspólne zespoły nadzorcze i jednostki międzywydziałowe, powinny przez cały czas aktywnie uczestniczyć w opracowywaniu prostych procesów. Po drugie, należy rozwijać przekrojowe podejście do upowszechniania najlepszych praktyk w całym SSM. Po trzecie, Rada ds. Nadzoru powinna sterować procesem upraszczania, nadawać ton i propagować proste procesy dla wsparcia realizacji celów SSM.

Mówiąc konkretniej, grupa SSG zaproponowała nowe rozwiązania upraszczające, które stały się także katalizatorem dla trwających już inicjatyw. Jedną z takich propozycji było ograniczenie liczby poziomów zatwierdzania i obszerności wniosków Rady ds. Nadzoru. Kolejna propozycja dotyczyła wymiany informacji między EBC a właściwymi organami krajowymi z wykorzystaniem systemu zarządzania informacjami w SSM (IMAS). Grupa SSG zaproponowała także kilka środków dotyczących uproszczenia wymogów sprawozdawczości nadzorczej oraz przetwarzania i przechowywania danych przekazywanych na wniosek nadzorców.

Przedstawiła również propozycje dotyczące optymalizacji działania Rady ds. Nadzoru, w tym uproszczenia procedur decyzyjnych i dostępu jej członków do informacji.

W wyniku tych inicjatyw, w szczególności dzięki wprowadzeniu ramowych zasad delegowania uprawnień (zob. punkt 5.3.2), zmniejszyła się liczba procedur zatwierdzanych przez Radę Prezesów i Radę ds. Nadzoru. Ponadto za sprawą racjonalizacji, automatyzacji i lepszego przepływu informacji do Rady ds. Nadzoru, a także ulepszenia narzędzi do śledzenia, udało się także zoptymalizować i uprościć jej posiedzenia. Wreszcie, dzięki efektywniejszym harmonogramom i usprawnieniu obiegu dokumentów w ramach procedur pisemnych i obiegu informacji, zmniejszono częstotliwość posiedzeń Rady.

Grupa SSG przedstawiła także propozycje dotyczące poprawy współpracy w obrębie wspólnych zespołów nadzorczych, całościowego podejścia do uproszczenia planowania nadzoru na miejscu i na odległość, cyfryzacji procesów i optymalizacji istniejących infrastruktur informatycznych.

Rysunek 4

Efekty działań upraszczających

Źródło: Dyrekcja Generalna – Sekretariat Rady ds. Nadzoru / Dział Procesów Decyzyjnych SSM.

5.5. Pracownicy Nadzoru Bankowego EBC

Wewnętrzna reorganizacja Nadzoru Bankowego EBC

W ramach zmian organizacyjnych w Nadzorze Bankowym EBC przeniesiono trzy działy z Dyrekcji Generalnej ds. Nadzoru Mikroostrożnościowego IV do Dyrekcji Sekretariat.

W lutym 2018 Dział Zezwoleń, Dział Egzekwowania Prawa i Sankcji oraz Dział Zapewnienia Jakości Nadzoru zostały przeniesione do Dyrekcji Sekretariat. Następnie zmieniono jej status na dyrekcję generalną. Utworzono w niej Dział Procesów Decyzyjnych SSM, który objął dwie sekcje należące wcześniej do Dyrekcji Sekretariat. Dzięki tym przesunięciom wyeliminowano dysproporcje w wielkości obszarów funkcjonalnych Nadzoru Bankowego EBC. Przyniosły one także poprawę w zarządzaniu wewnętrznym i sprzyjają wyraźniejszemu podziałowi obowiązków między Dyrekcją Generalną ds. Nadzoru Mikroostrożnościowego IV a nową Dyrekcją Generalną – Sekretariatem Rady ds. Nadzoru.

Wzrost liczby pracowników

W 2018 łączna liczba pełnych etatów zatwierdzonych dla pięciu podstawowych obszarów funkcjonalnych Nadzoru Bankowego EBC wyniosła 1099, wobec 1028,5 w 2017. Jej wzrost wiązał się głównie z przygotowaniami do brexitu, które wpłynęły na obsadę wspólnych zespołów nadzorczych i wszechstronne oceny. Ponadto zatwierdzono 30,5 etatów dla zadań z zakresu nadzoru bankowego realizowanych przez służby wspólne[63], w wyniku czego łączna liczba etatów przewidzianych na ten cel wyniosła 453.

Wzrost liczby pracowników w 2019 – podobnie jak w 2018 – wynika głównie z brexitu

Na rok 2019 Rada Prezesów zatwierdziła kolejnych 90 etatów dla podstawowych obszarów funkcjonalnych Nadzoru Bankowego EBC i 18 etatów dla obszarów świadczących usługi wspólne na potrzeby zadań związanych z SSM. W pierwszym przypadku prawie połowa nowych etatów wynika z potrzeb na ten rok wynikających z brexitu. Pozostałe nowe etaty dla podstawowych obszarów funkcjonalnych Nadzoru Bankowego EBC są związane przede wszystkim z przejściem na korzystanie z zasobów wewnętrznych przy testach warunków skrajnych, które wcześniej prowadzono z pomocą konsultantów zewnętrznych. Co do przyszłych zasobów bezpośrednio związanych z brexitem, obecnie oczekuje się, że zapotrzebowanie na dodatkowe etaty będzie niższe, niż pierwotnie szacowano, a ich wprowadzanie zostanie przedłużone do 2022.

Jeśli chodzi o reprezentację obu płci, odsetek kobiet wśród osób zatrudnionych na czas nieokreślony i określony w podstawowych obszarach funkcjonalnych Nadzoru Bankowego EBC w 2018 nadal wynosił 40%. W porównaniu z poprzednim rokiem odsetek kobiet na stanowiskach kierowniczych nieco zmalał – do 31%, natomiast na stanowiskach niekierowniczych pozostał bez zmian na poziomie 42%.

Rozwijanie kontroli na miejscu prowadzonych przez zespoły transgraniczne: zwiększenie liczby krótkoterminowych delegacji inspektorów z właściwych organów krajowych do EBC

Europejski nadzór bankowy rozpoczął wieloletni plan zwiększenia udziału kontroli na miejscu prowadzonych przez zespoły transgraniczne i mieszane[64]. Inicjatywa ta ma na celu wyrównywanie warunków działania i ujednolicanie stosowania metodologii prowadzenia kontroli na miejscu. Ma również wzmacniać ducha zespołowego i budować wspólną kulturę wśród pracowników prowadzących takie kontrole. Ponadto umożliwia spojrzenie na sytuację banku z perspektywy pracowników właściwych organów krajowych z innych państw.

Aby zachęcić inspektorów z właściwych organów krajowych do udziału w kontrolach prowadzonych przez zespoły transgraniczne i mieszane, zaproponowano im różne rozwiązania. Przede wszystkim mogą oni wybrać oddelegowanie do EBC na czas trwania kontroli na podstawie umowy przewidzianej dla pracowników Europejskiego Systemu Banków Centralnych i organizacji międzynarodowych (umowa typu ESCB/IO[65]), w ramach której ich wynagrodzenie oraz koszty podróży i zakwaterowania są pokrywane z budżetu EBC (czyli przez ten czas nie obejmują ich zasady zatrudnienia obowiązujące we właściwym organie krajowym). Taka możliwość została wprowadzona w 2018 i jest powszechnie wykorzystywana: w sumie zawarto 128 umów ESCB/IO z inspektorami z organów krajowych, którzy weszli do zespołów transgranicznych i mieszanych. W ten sposób wspiera się wymianę kadr w obrębie europejskiego nadzoru bankowego. Członkowie zespołów pracujący na podstawie umów ESCB/IO mają jednakowe warunki zatrudnienia. Sprzyja to integracji i poczuciu wspólnoty oraz pomaga w budowaniu wspólnej kultury nadzoru na miejscu. Zwiększa się także wymienność kadr: jeśli brakuje osoby dysponującej wiedzą z konkretnej dziedziny, można zaangażować eksperta z innego organu nadzorczego.

„Supervisors Connect” i „Inspectors’ Day” – pierwsze imprezy integracyjne dla pracowników właściwych organów krajowych i EBC

Aby dalej kształtować wspólną europejską kulturę nadzoru, w 2018 zorganizowano we Frankfurcie dwie imprezy dla całego SSM.

W spotkaniu „Supervisors Connect” wzięło udział 280 osób, w tym 200 z właściwych organów krajowych i krajowych banków centralnych

Pierwsza z nich – „Supervisors Connect” – trwała od 17 do 19 kwietnia. Zaproszono na nią przede wszystkim wszystkich koordynatorów i podkoordynatorów wspólnych zespołów nadzorczych, ale także członków wyższego kierownictwa odpowiedzialnych za nadzór nad instytucjami mniej istotnymi oraz najwyższych rangą przedstawicieli sieci międzyinstytucjonalnych SSM. Druga impreza – „Inspectors’ Day” – odbyła się w dniach 29–30 października z udziałem inspektorów uczestniczących w kontrolach na miejscu, łącznie z tymi, którzy zajmują się kontrolowaniem modeli i planowaniem.

W „Supervisors Connect” uczestniczyło 280 nadzorców, w tym 200 z właściwych organów krajowych i krajowych banków centralnych. Przez 2,5 dnia uczestnicy brali udział w różnych panelach i sesjach grupowych poświęconych takim tematom jak cyfryzacja, ryzyko cybernetyczne, rentowność i brexit. Nadzorcy z właściwych organów krajowych aktywnie włączyli się w prowadzenie dyskusji – stanowili 30 z 38 prelegentów. Ponadto uczestnicy mogli wziąć udział w warsztatach z kompetencji interpersonalnych: umiejętności przywódczych, zarządzania konfliktami i komunikacji. Mieli też okazję do nawiązania nowych kontaktów, m.in. podczas „targu informacji”, na którym swoją pracę przedstawiały różne obszary funkcjonalne EBC. Dzięki temu uczestnicy mogli ze sobą porozmawiać, uczyć się od siebie nawzajem oraz dzielić najlepszymi praktykami.

W imprezie „Inspectors’ Day” wzięło udział 400 nadzorców

Impreza „Inspectors’ Day” została zorganizowana na podobnej zasadzie jak „Supervisors Connect”, czyli jako połączenie sesji plenarnych i grupowych (łącznie 28) na różne tematy techniczne (przegląd dokumentacji kredytowej, próbkowanie statystyczne, MSSF 9, TRIM) z wymianą doświadczeń. Wzięło w niej udział prawie 400 inspektorów prowadzących kontrole na miejscu w SSM.

„Supervisors Connect” i „Inspectors’ Day” to pierwsze imprezy o takim charakterze i zasięgu, jakie zorganizowano w SSM od jego powstania. W przyszłości będą się odbywać co dwa lata, a ich gospodarzem – przede wszystkim ze względu na koszty – będzie Nadzór Bankowy EBC we Frankfurcie.

5.6. Stosowanie w praktyce kodeksu postępowania

Artykuł 19 ust. 3 rozporządzenia SSM nakłada na EBC obowiązek posiadania kodeksu postępowania dla personelu i kadry kierowniczej EBC zaangażowanych w nadzór nad bankami, regulującego kwestie konfliktu interesów. Odpowiednie przepisy są zawarte w zasadach etyki zawodowej EBC; nad ich stosowaniem w praktyce czuwa Biuro ds. Zgodności i Zarządzania Wewnętrznego, które udziela wszystkim pracownikom EBC porad w kwestiach etyki.

W 2018 Biuro ds. Zgodności i Zarządzania Wewnętrznego kontynuowało działania na rzecz stworzenia silnej kultury etycznej w ESBC i SSM, z pełnym poparciem Zarządu EBC i Rady ds. Nadzoru. W związku z tym wszyscy nowi pracownicy Nadzoru Bankowego EBC przeszli obowiązkowe szkolenie internetowe i wzięli udział w specjalnych warsztatach mających uświadomić im, jak podchodzić do dylematów etycznych. Ponadto Biuro odpowiedziało na ok. 1850 pytań dotyczących różnych zagadnień, z których jedną trzecią zgłosili pracownicy Nadzoru Bankowego EBC. Prawie połowa tych pytań dotyczyła prywatnych transakcji finansowych; na następnym miejscu były ograniczenia w podejmowaniu pracy po ustaniu zatrudnienia w EBC i konflikt interesów (zob. wykres 12).

W ramach regularnego monitorowania przestrzegania zasad etyki zawodowej Biuro ds. Zgodności i Zarządzania Wewnętrznego wykryło niewielką liczbę naruszeń, z których 40% dotyczyło pracowników i członków kierownictwa Nadzoru Bankowego EBC. Żadnego z tych przypadków nie uznano za celowe lub poważne naruszenie zasad.

Wykres 12

Zestawienie pytań otrzymanych w 2018 od pracowników Nadzoru Bankowego EBC

Źródło: EBC.

Jeśli chodzi o pracowników i członków kierownictwa nadzoru bankowego, którzy odeszli z pracy w 2018, w trzech przypadkach zastosowano przejściowy zakaz zajmowania określonych stanowisk przewidziany w zasadach etycznych. Wszystkie te przypadki dotyczyły osób zajmujących dotychczas stanowiska kierownicze w SSM i zamierzających podjąć pracę w przedsiębiorstwach finansowych, których wcześniej nie nadzorowały.

EBC sprawdził, jakie środki były stosowane przez właściwe organy krajowe dla zapewnienia zgodności z jego wytycznymi określającymi wspólne zasady etyki dla EBC i właściwych organów krajowych, i stwierdził, że wytyczne te zostały w pełni wdrożone w całym SSM. Badanie to koordynowała grupa zadaniowa złożona z osób odpowiedzialnych za przestrzeganie zasad. Grupa ta w dalszym ciągu wspiera Radę Prezesów w średniookresowych działaniach na rzecz dalszej harmonizacji standardów etycznych.

Komitet EBC ds. Etyki udziela porad w sprawach etyki zawodowej członkom najwyższych organów EBC. W 2018 wydał jedenaście opinii dotyczących osób pełniących wysokie funkcje w EBC i zajmujących się nadzorem bankowym. Większość z tych opinii odnosiła się do stosownych okresów karencji.

Komitet odegrał także ważną rolę w opracowaniu nowych – wspólnych, kompleksowych i nowoczesnych – zasad etyki zawodowej dla wszystkich osób pełniących wysokie funkcje w EBC, w tym członków Rady ds. Nadzoru. Zasady te zostały zatwierdzone przez Radę Prezesów w grudniu 2018 i obowiązują od stycznia 2019. Odzwierciedlają podstawowe zasady i wartości EBC, a jednocześnie uwzględniają jego specyfikę wynikającą z potrójnej roli: banku centralnego, organu nadzoru bankowego i instytucji unijnej. Stanowią też odpowiedź na wnioski Parlamentu Europejskiego i zalecenia Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich.

5.7. Stosowanie zasady rozdziału zadań związanych z polityką pieniężną od zadań nadzorczych

W 2018 zasada rozdziału zadań związanych z polityką pieniężną od zadań nadzorczych była stosowana głównie do wymiany informacji między pionami EBC[66].

Zgodnie z decyzją EBC/2014/39 w sprawie wdrożenia rozdziału funkcji polityki pieniężnej od funkcji nadzorczej EBC wymiana informacji opierała się na zasadzie „wiedzy koniecznej” (ang. need to know): dany pion funkcyjny musiał każdorazowo udowodnić, że żądane informacje są mu potrzebne do realizacji zadań. W większości przypadków dostępu do informacji poufnych udzielał bezpośrednio pion będący ich właścicielem. Odbywało się to zgodnie z decyzją EBC/2014/39, która zezwala, by dostępu do informacji dotyczących danych zanonimizowanych lub niestanowiących informacji wrażliwych dla danej funkcji udzielał bezpośrednio odpowiedni pion. Nie wystąpiła potrzeba interwencji Zarządu dla rozwiązania potencjalnych konfliktów interesów. Niemniej zgodnie z decyzją EBC/2014/39 zaangażowanie Zarządu było konieczne w kilku sytuacjach związanych z udzieleniem zgody na udostępnienie niezanonimizowanych danych dotyczących pojedynczych banków (np. ze sprawozdań FINREP i COREP[67] oraz innych surowych danych) lub wrażliwych ocen strategicznych. Dostępu do tych danych udzielono zgodnie z zasadą wiedzy koniecznej po ocenie każdego przypadku i na ograniczony czas, tak aby zapewnić, że wiedza ta była rzeczywiście w każdej chwili konieczna.

Rozdział zadań na szczeblu decyzyjnym nie budził zastrzeżeń, nie było więc potrzeby interwencji zespołu mediacyjnego.

5.8. Ramowe zasady przekazywania danych oraz zarządzanie informacjami

5.8.1. Zmiany w ramowych zasadach przekazywania danych

Zgodnie z rozporządzeniem ramowym SSM Europejski Bank Centralny odpowiada za organizację zbierania i kontrolę jakości danych nadzorczych przekazywanych przez nadzorowane podmioty[68]. Chodzi przede wszystkim o to, by dane wykorzystywane przez nadzorców banków były wiarygodne i aktualne.

Dane nadzorcze są zbierane i udostępniane zainteresowanym zgodnie z podejściem sekwencyjnym przewidującym udział właściwych organów krajowych

Zbieranie danych odbywa się według tzw. podejścia sekwencyjnego[69], w ramach którego EBC ściśle współpracuje z właściwymi organami krajowymi, które są pierwszymi odbiorcami sprawozdań ostrożnościowych instytucji kredytowych i dokonują wstępnej kontroli jakości. Po otrzymaniu sprawozdań z danymi EBC udostępnia je docelowym użytkownikom, w tym wspólnym zespołom nadzorczym lub służbom międzywydziałowym Nadzoru Bankowego EBC. Odbywa się to za pomocą systemu zarządzania informacjami w SSM (IMAS). Wybrane dane dla podzbioru instytucji (głównie instytucji istotnych) są po otrzymaniu przesyłane także do EUNB i SRB. Oprócz danych nadzorczych EBC gromadzi także informacje o podmiotach składających sprawozdania (są to tzw. dane stałe), np. kraju, w którym mają one siedzibę, i ich relacjach z innymi podmiotami z grup bankowych. Od 1 grudnia 2018 właściwe organy krajowe lub krajowe banki centralne i EBC przekazują wszystkie dane stałe i ich aktualizacje bezpośrednio przez Rejestr Instytucji i Podmiotów Powiązanych (Register of Institutions and Affiliates Data, RIAD)[70].

Zgodnie z wersją 2.7 ram sprawozdawczych EUNB, która ma zastosowanie do przekazywania danych od 31 marca 2018, zestaw danych nadzorczych obejmuje obecnie także ekspozycje na papiery skarbowe, szczegółowe informacje o stratach z tytułu ryzyka operacyjnego i dodatkowe mierniki do monitorowania płynności. Uwzględnia także zmiany wynikające z MSSF 9. Dane na 31 grudnia 2018 są zgodne z wersją 2.8 ram sprawozdawczych EUNB, w której wprowadzono nowe wymogi w zakresie sprawozdawczości w odniesieniu do wyceny ostrożnościowej (COREP) i wykonawczych standardów technicznych dotyczących przekazywania danych w związku z restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją.

Jakość danych nadzorczych jest regularnie sprawdzana

EBC ocenia jakość danych nadzorczych przekazywanych na podstawie wykonawczych standardów technicznych EUNB, doraźnych projektów krótkookresowych i kwartalnych raportów na temat kredytów zagrożonych. Do ramowych zasad EBC dotyczących monitorowania i kontroli jakości danych dodano procedurę eskalacyjną związaną z jakością danych. Ma to przede wszystkim zapewnić, by sprawozdawczość nadzorcza instytucji była zgodna z wymogami w tym zakresie. Dzięki tej procedurze działania podejmowane przez EBC (w tym środki nadzorcze) w odpowiedzi na problemy związane z jakością danych mają być współmierne do okoliczności, sprawiedliwe i odstraszające. Ponadto EBC sporządza tablice wizualizacyjne, które przedstawiają ocenę jakości danych przekazywanych przez poszczególne instytucje i umożliwiają nadzorcom porównywanie wyników podobnych instytucji.

Na stronie internetowej EBC poświęconej nadzorowi bankowemu publikuje się zagregowane dane nadzorcze i wybrane informacje dotyczące filaru III

Oprócz tablic wizualizacyjnych, EBC opracowuje regularnie zbiory danych nadzorczych, kluczowe wskaźniki ryzyka i raporty dla nadzorców. Na stronie internetowej EBC poświęconej nadzorowi bankowemu publikowane są co kwartał zagregowane dane statystyczne o instytucjach istotnych na najwyższym szczeblu konsolidacji. Zakres tych danych został znacznie poszerzony w wyniku wprowadzenia najnowszych ram sprawozdawczości EUNB oraz przesuwania się centrum uwagi analityków i uczestników rynku. Obejmuje teraz nowe wskaźniki, takie jak: poziom aktywów (1, 2 lub 3), łączne zaangażowanie w sektor instytucji rządowych i samorządowych oraz parametry ryzyka kredytowego wg IRB. Co roku EBC publikuje także wskaźniki wypłacalności i dźwigni dla pojedynczych banków, ujawniane przez nie zgodnie z wymogami filaru III. W 2018 zakres danych poszerzono o informacje na temat aktywów ważonych ryzykiem (w podziale na rodzaj ryzyka i metodę obliczania) w poszczególnych globalnych i innych instytucjach o znaczeniu systemowym nadzorowanych przez EBC. Ten nowy poziom przejrzystości umożliwi zainteresowanym dokonywanie miarodajnych porównań wskaźników ostrożnościowych.

5.8.2. Dane statystyczne na potrzeby nadzoru

Nadzorcy mają do dyspozycji dane statystyczne o poszczególnych instrumentach

Oprócz przekazanych danych, nadzorcom mogą być udostępniane także poufne informacje statystyczne[71]. Obejmują one np. zbiory danych dotyczących poszczególnych instrumentów: bazę AnaCredit[72] i sprawozdania statystyczne dotyczące rynku pieniężnego[73], które są uzupełnieniem informacji o instrumentach finansowych utrzymywanych przez instytucje pod nadzorem EBC.

W 2018 uruchomiono bazę AnaCredit, w której gromadzone są jednostkowe dane o kredytach w strefie euro

W AnaCredit gromadzone są jednolite dane o pojedynczych kredytach udzielanych przez instytucje kredytowe ze wszystkich krajów strefy euro. Baza ta została uruchomiona w czwartym kwartale 2018, początkowo z danymi z kilku krajów. Oczekuje się, że dane dla wszystkich państw strefy euro staną się dostępne do końca pierwszego kwartału 2019. Jeśli chodzi o informacje o kredytobiorcach, gromadzi się dane o kredytach udzielonych osobom prawnym, czyli przedsiębiorstwom niefinansowym, agencjom rządowym i instytucjom finansowym. Natomiast jeśli chodzi o instrumenty, zbierane są dane dotyczące depozytów (z wyłączeniem umów reverse repo), kredytów w rachunku bieżącym, zadłużenia z tytułu kart kredytowych, kredytów odnawialnych (w innych formach niż kredyt w rachunku bieżącym i zadłużenie z tytułu kart kredytowych), linii kredytowych (innych niż kredyt odnawialny), umów reverse repo, należności z tytułu dostaw i usług, leasingu finansowego i pozostałych kredytów. AnaCredit ma nie tylko dostarczać informacji na temat ryzyka kontrahenta i statusu wykonania przez niego zobowiązań, ale także umożliwiać nadzorcom rozpoznawanie ryzyk wynikających ze znacznej koncentracji kredytobiorców, monitorowanie i ocenę ryzyka kredytowego w nadzorowanych instytucjach oraz prowadzenie szczegółowych analiz ekspozycji nieobsługiwanych i adekwatności zabezpieczenia. Korzyści, jakie AnaCredit przynosi nadzorcom przy ocenie ryzyka kredytowego, są ewidentne, jednak w aktualnych zasadach ramowych istnieją pewne ograniczenia, które mogą uniemożliwić korzystanie z bazy na szerszą skalę. Dotyczy to w szczególności poziomu konsolidacji (informacje są dostępne tylko na poziomie pojedynczych podmiotów), zakresu danych o kontrahentach i instrumentach (np. nie ma informacji o gospodarstwach domowych ani o instrumentach pochodnych i pozycjach pozabilansowych) oraz progów istotności (występują np. niewielkie niezgodności między danymi z AnaCredit a statystykami nadzorczymi). Możliwości usunięcia tych ograniczeń będą badane podczas przygotowań do kolejnych etapów projektu AnaCredit.

Sprawozdania statystyczne dotyczące rynku pieniężnego przedstawiają dane dotyczące pojedynczych transakcji

Zbiór danych statystycznych dotyczących rynku pieniężnego uruchomiono 1 lipca 2016. Zawiera on dane o pojedynczych transakcjach w podziale na segmenty tego rynku: transakcje zabezpieczone i niezabezpieczone, swapy walutowe i swapy eurowe indeksowane stopą overnight. Odnośne dane przekazuje łącznie 50 instytucji kredytowych ze strefy euro (z dziesięciu krajów). Dane dotyczą transakcji zawieranych przez podmioty sprawozdawcze z innymi instytucjami finansowymi (np. bankami centralnymi, pozostałymi instytucjami pośrednictwa finansowego, firmami ubezpieczeniowymi i funduszami emerytalno-rentowymi), sektorem instytucji rządowych i samorządowych oraz przedsiębiorstwami niefinansowymi określanymi w pakiecie LCR Bazylea III jako „hurtowe”. Sprawozdawczość statystyczna dotycząca rynku pieniężnego jest uzupełnieniem danych nadzorczych na temat zabezpieczonych i niezabezpieczonych ekspozycji kredytowych. Dostarcza także danych o swapach indeksowanych stopą overnight i swapach walutowych.

5.8.3. Zarządzanie informacjami w SSM – system IMAS

W 2018 wprowadzono ważne zmiany w systemie zarządzania informacjami w SSM (IMAS). Zmiany te były związane z nowymi modułami na potrzeby procesu SREP oraz śledzenia i monitorowania ustaleń nadzoru i środków określonych w decyzjach i aktach operacyjnych EBC. Objęły też nową bazę danych dotyczącą modeli wewnętrznych, a także sekwencje czynności w IMAS na potrzeby bieżącego monitorowania modeli oraz zgłaszania spraw do jednostek odpowiedzialnych za egzekwowanie prawa i sankcje, w tym powiadamiania o potencjalnych naruszeniach przepisów.

Oprócz czynności związanych z jednolitym mechanizmem nadzorczym system IMAS jest także wykorzystywany przez SRB i krajowe organy ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji podczas działań restrukturyzacyjno-likwidacyjnych. Stanowi więc platformę wykorzystywaną wspólnie przez SSM i SRM – zgodnie z odpowiednim protokołem ustaleń – do wymiany informacji.

6. Wykorzystanie środków budżetowych

Rozporządzenie SSM stanowi, że do skutecznego wykonywania swoich zadań nadzorczych EBC potrzebuje odpowiednich zasobów. Zasoby te są finansowane z opłat nadzorczych ponoszonych przez nadzorowane przez niego podmioty.

Wydatki z tytułu zadań nadzorczych są określane odrębnie w budżecie EBC[74]. Organem odpowiedzialnym za budżet w EBC jest Rada Prezesów. Uchwala ona roczny budżet EBC na podstawie projektu przedstawionego przez Zarząd, który kwestie związane z nadzorem konsultuje z przewodniczącym i wiceprzewodniczącym Rady ds. Nadzoru. Radę Prezesów wspiera Komitet Budżetowy (Budget Committee, BUCOM), złożony z przedstawicieli EBC i wszystkich krajowych banków centralnych z Eurosystemu. BUCOM pomaga Radzie, przedstawiając ocenę sprawozdań EBC dotyczących planowania i monitorowania budżetu.

EBC przewiduje, że w 2019 zarządzane przez niego koszty będą nadal rosnąć, zwłaszcza koszty bezpośredniego nadzoru nad instytucjami istotnymi. Nakłady budżetowe na regularne zadania się ustabilizowały, występują jednak czynniki zewnętrzne, przede wszystkim wystąpienie Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej, które rodzą potrzebę zwiększenia zasobów w tym roku. Informacje dotyczące zatwierdzonego zwiększenia liczby pracowników Nadzoru Bankowego EBC przedstawiono w punkcie 5.5 niniejszego raportu.

6.1. Koszty za rok 2018

Na koszty poniesione przez EBC z tytułu wykonywania zadań nadzorczych składają się przede wszystkim koszty bezpośrednie dyrekcji generalnych Nadzoru Bankowego EBC. Pion nadzoru korzysta także z usług wspólnych świadczonych przez istniejące już wcześniej pomocnicze obszary funkcjonalne EBC[75].

W 2018 koszty były ogólnie zgodne z szacunkami

W kwietniu 2018 Rada Prezesów uchwaliła decyzję EBC w sprawie kwoty należnej z tytułu opłat nadzorczych w 2018. W decyzji tej roczne koszty prowadzenia nadzoru bankowego oszacowano na 502,5 mln euro[76]. Na koniec 2018 koszty EBC z tytułu zadań nadzorczych wyniosły 517,8 mln euro. Było to nieco ponad 3% więcej niż szacowano w kwietniu 2018, ale różnica między budżetem a wykonaniem była mniejsza niż w 2017. Deficyt w wysokości 15,3 mln euro, zgodnie z rozporządzeniem EBC w sprawie opłat nadzorczych (rozporządzenie w sprawie opłat), zostanie uwzględniony w łącznej kwocie do pobrania w 2019[77].

Tabela 8

Koszty zadań nadzorczych EBC wg funkcji (2018–2016)

(mln euro)

Źródło: EBC.
Uwaga: Z powodu zaokrąglania pozycje mogą się nie sumować.

EBC grupuje koszty według funkcji. W odniesieniu do zadań nadzorczych główne grupy kosztów oparte na rodzaju wykonywanych zadań są następujące:

  • bezpośredni nadzór nad bankami i grupami bankowymi o statusie istotnych;
  • kontrola zwierzchnia (nadzór pośredni) nad bankami i grupami bankowymi o statusie mniej istotnych;
  • zadania przekrojowe i usługi specjalistyczne.

Podstawą tej klasyfikacji jest to, które obszary funkcjonalne EBC odpowiadają za zadania nadzorcze, których dotyczą dane koszty. Podane kwoty w poszczególnych kategoriach kosztów obejmują także przypadający na nie udział usług wspólnych realizowanych przez obszary pomocnicze. Klasyfikacja ta jest także wykorzystywana do podziału rocznych kosztów, które mają zostać pokryte przez nadzorowane podmioty rocznymi opłatami nadzorczymi, według statusu nadzorczego tych podmiotów (instytucje istotne i mniej istotne). Według metodologii podziału rocznych opłat nadzorczych określonej w art. 8 rozporządzenia w sprawie opłat koszty zadań przekrojowych i usług specjalistycznych dzieli się proporcjonalnie na koszty nadzoru nad podmiotami istotnymi, odzyskiwane w całości, oraz koszty kontroli zwierzchniej nad nadzorem nad podmiotami mniej istotnymi.

Kategoria „bezpośredni nadzór nad bankami i grupami bankowymi o statusie istotnych” obejmuje głównie koszty udziału EBC we wspólnych zespołach nadzorczych i kontrolach na miejscu. Zaliczają się do niej także koszty związane z wieloletnim projektem TRIM i zadaniami mikroostrożnościowymi w ramach codwuletniego nadzorczego testu warunków skrajnych w instytucjach istotnych, który został przeprowadzony w 2018. Nadzór pośredni nad mniej istotnymi bankami i grupami bankowymi obejmuje działania związane z kontrolą zwierzchnią i zadania z zakresu autoryzacji. Do zadań przekrojowych i usług specjalistycznych zaliczają się takie działania jak prace Sekretariatu Rady ds. Nadzoru, zadania makroostrożnościowe (w tym związane z testami warunków skrajnych), kształtowanie polityki nadzorczej, obsługa statystyczna oraz specjalistyczne usługi prawne.

Tabela 9

Koszt zadań nadzorczych EBC wg kategorii kosztów (2018–2016)

(mln euro)

Źródło: EBC.
Uwaga: Z powodu zaokrąglania pozycje mogą się nie sumować.

Największy procent kosztów poniesionych na działania nadzorcze dotyczy wynagrodzeń i świadczeń, wraz z powiązanymi nakładami na wynajem i utrzymanie budynków oraz innymi kosztami pracowniczymi, takimi jak podróże służbowe i szkolenia.

Przy szacowaniu kosztów prowadzenia nadzoru bankowego do pokrycia przez opłaty nadzorcze w 2018 EBC przyjął konserwatywne podejście. Niewielkie, trzyprocentowe przekroczenie budżetu wynika przede wszystkim z większego wykorzystania zatwierdzonych etatów, co pociągnęło za sobą wzrost kosztów związanych z zapleczem biurowym oraz działaniami takimi jak podróże służbowe i usługi konsultacyjne.

Przy wykonywaniu zadań nadzorczych EBC korzysta nie tylko z zasobów wewnętrznych, lecz także z zewnętrznych usług konsultacyjnych. Konsultanci zewnętrzni wnoszą wiedzę specjalistyczną lub świadczą zintegrowane usługi konsultacyjne pod kierownictwem wykwalifikowanych pracowników EBC, aby uzupełniać tymczasowe braki zasobów. W sumie na usługi konsultacyjne w zakresie zadań nadzorczych w 2018 EBC wydał 75,8 mln euro. Wśród działań wymagających usług konsultacyjnych największy był projekt TRIM – koszt jego zewnętrznego wsparcia wyniósł 45,7 mln euro. Poza tym w ciągu roku wydano 9,2 mln euro na zewnętrzną obsadę codwuletniego nadzorczego testu warunków skrajnych, aby wesprzeć ekspertów oddelegowanych z właściwych organów krajowych oraz własnych pracowników EBC. Jak podano w punkcie 5.5 niniejszego raportu, Rada Prezesów zdecydowała od 2019 zwiększyć liczbę etatów w EBC, aby mieć wystarczające zasoby wewnętrzne do prowadzenia testów warunków skrajnych, które pierwotnie były wykonywane z pomocą konsultantów zewnętrznych. Pozostałe nakłady na usługi konsultacyjne były przeznaczone głównie na standardowe kontrole na miejscu, w tym inspekcje transgraniczne, sprawdzenie przygotowania banków na skutki zmian wynikających z wprowadzenia MSSF 9, wszechstronne oceny oraz trwające przygotowania związane z brexitem.

6.2. Ramowe zasady dotyczące opłat nadzorczych w 2018

Ramy prawne dla nakładania przez EBC rocznych opłat nadzorczych na pokrycie kosztów ponoszonych przez siebie w związku z zadaniami nadzorczymi stanowi rozporządzenie w sprawie opłat w powiązaniu z rozporządzeniem SSM. Rozporządzenie w sprawie opłat określa metody: (a) ustalania łącznej kwoty rocznej opłaty nadzorczej, (b) obliczania kwot należnych od poszczególnych nadzorowanych instytucji oraz (c) pobierania rocznej opłaty nadzorczej.

Status przeglądu ramowych zasad EBC w sprawie opłat nadzorczych

Wyniki trwającego przeglądu ramowych zasad EBC dotyczących opłat nadzorczych mają zostać opublikowane do kwietnia 2019. Zostaną wówczas wyjaśnione zmiany w rozporządzeniu w sprawie opłat zaproponowane przez EBC i uruchomione konsultacje społeczne na ten temat. Zmiany te, wynikające z uwag dotyczących tego przeglądu otrzymanych podczas konsultacji społecznych w 2017, obejmują dalszą poprawę rozwiązań mających zapewnić współmierność zasad dla mniejszych banków mniej istotnych, ulepszenie procesów, w tym uproszczenie procedury zbierania danych statystycznych (czynników warunkujących wysokość opłaty), oraz wyjaśnienie pewnych elementów zasad ramowych. Oczekuje się, że zmienione rozporządzenie będzie już obowiązywać w momencie obliczania opłat nadzorczych za okres rozliczeniowy 2020.

Łączna pobrana kwota

Opłaty nałożone przez EBC z tytułu zadań nadzorczych wyniosły 474,8 mln euro

W kwietniu 2018 EBC podjął decyzję, że łączna kwota opłat z tytułu oczekiwanych kosztów prowadzenia nadzoru wyniesie 474,8 mln euro. Obliczono ją na podstawie przewidywanych kosztów na cały rok 2018, które oszacowano na 502,5 mln euro, skorygowanych o (a) nadpłatę z okresu rozliczeniowego 2017 w wysokości 27,9 mln euro oraz (b) kwoty zwrócone poszczególnym bankom za poprzednie okresy w wysokości 0,2 mln euro (netto).

Kwota do pokrycia z rocznych opłat nadzorczych jest dzielona na dwie części. Wynika to z podziału nadzorowanych podmiotów na istotne i mniej istotne, z czym wiąże się różna intensywność czynności nadzorczych EBC.

Tabela 10

Łączny przychód z tytułu zadań w zakresie nadzoru bankowego

(mln euro)

Źródło: EBC.
Uwaga: Z powodu zaokrąglania pozycje mogą się nie sumować.

Jak wyjaśniono w punkcie 6.1, wskutek różnicy między kosztami faktycznie poniesionymi z tytułu prowadzenia nadzoru bankowego w roku 2018 a kwotą z opłat przewidzianych za ten rok powstał deficyt w wysokości 15,3 mln euro. Zostanie on uwzględniony w łącznej kwocie do pobrania w 2019. Deficyt będzie rozdzielony między kategorie banków istotnych i mniej istotnych na podstawie relacji faktycznie poniesionych kosztów przypisanych do odpowiednich funkcji – w 2018 na instytucje istotne przypadło 91%, zaś na instytucje mniej istotne – 9%.

W poprzednich cyklach rozliczeniowych niewykorzystane kwoty pobrane w ubiegłym roku przenoszono na kolejny okres, co zmniejszało wpływ rocznego wzrostu kosztów. Jako że w łącznej kwocie należnej w 2019 zostanie uwzględniony deficyt (który ją zwiększy), a nie nadpłata (która by ją zmniejszyła), należy oczekiwać, że w tym roku łączna kwota należna zwiększy się bardziej, niż wynikałoby ze wzrostu kosztów.

Opłaty należne od poszczególnych instytucji

Indywidualne opłaty oblicza się odpowiednio do znaczenia i profilu ryzyka danej instytucji, na podstawie rocznych czynników warunkujących wysokość opłaty, przekazywanych przez wszystkie nadzorowane banki według stanu na 31 grudnia poprzedniego roku. Obliczoną kwotą obciąża się banki raz w roku, z terminem płatności w ostatnim kwartale roku obrotowego.

Rysunek 5

Zmienny składnik opłaty zależy od znaczenia i profilu ryzyka banku

Opłatę nadzorczą ustala się na najwyższym szczeblu konsolidacji w obrębie państw członkowskich uczestniczących w jednolitym mechanizmie nadzorczym. Opłata ma dwa składniki: zmienny i podstawowy. Składnik podstawowy wynosi tyle samo dla wszystkich banków i oblicza się go na podstawie 10% łącznej kwoty do refundacji[78].

Zgodnie z art. 7 rozporządzenia w sprawie opłat wysokość indywidualnej opłaty nadzorczej musi zostać skorygowana, jeśli zaszła któraś z następujących zmian: (a) zmienił się status nadzorowanego podmiotu, tj. został on przeklasyfikowany z istotnego na mniej istotny lub odwrotnie, (b) wydano zezwolenie na prowadzenie działalności nowemu nadzorowanemu podmiotowi lub (c) cofnięto zezwolenie na prowadzenie działalności. W 2018 korekty wynikające ze zmian dotyczących poprzednich okresów rozliczeniowych, których wynikiem było wydanie przez EBC nowych decyzji w sprawie opłat nadzorczych, wyniosły 0,3 mln euro.

Więcej informacji o opłatach nadzorczych znajduje się na stronie internetowej EBC poświęconej nadzorowi bankowemu. Strona ta jest regularnie aktualizowana i dostępna we wszystkich językach urzędowych UE.

6.3. Inne przychody z tytułu zadań w zakresie nadzoru bankowego

EBC może nakładać na nadzorowane podmioty kary administracyjne za nieprzestrzeganie ostrożnościowych regulacji bankowych UE (w tym decyzji nadzorczych EBC). Przychodów z tego tytułu nie bierze się pod uwagę przy obliczaniu rocznych opłat nadzorczych. Rozporządzenie w sprawie opłat stanowi, że ani odszkodowania wypłacane osobom trzecim, ani kary (sankcje) administracyjne płacone przez nadzorowane podmioty na rzecz EBC nie wpływają na wysokość opłat nadzorczych. Kary administracyjne są wykazywane przez EBC w rachunku zysków i strat. W 2018 przychód z tytułu kar nałożonych na nadzorowane podmioty wyniósł 6,0 mln euro.

7. Akty prawne przyjęte przez EBC

W poniższych tabelach wymieniono akty prawne dotyczące nadzoru bankowego uchwalone przez EBC w 2018 i opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej lub na stronie internetowej EBC. Wykaz obejmuje akty uchwalone na podstawie art. 4 ust. 3 rozporządzenia (UE) nr 1024/2013 i innych odpowiednich instrumentów prawnych.

7.1. Rozporządzenia EBC

EBC/2018/26
Rozporządzenie Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2018/1845 z dnia 21 listopada 2018 r. w sprawie wykonania swobody uznania na mocy art. 178 ust. 2 lit. d) rozporządzenia (UE) nr 575/2013 w odniesieniu do progu dotyczącego oceny istotności przeterminowanych zobowiązań kredytowych (Dz.U. L 299 z 26.11.2018, s. 55)

7.2. Akty prawne EBC inne niż rozporządzenia

EBC/2017/44Zalecenie Europejskiego Banku Centralnego z dnia 28 grudnia 2017 r. w sprawie zasad wypłaty dywidend (Dz.U. C 8 z 11.1.2018, s. 1)

EBC/2018/6
Decyzja Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2018/228 z dnia 13 lutego 2018 r. zmieniająca decyzję (UE) 2017/936 powołującą kierowników jednostek organizacyjnych przyjmujących delegowane decyzje w przedmiocie kompetencji i reputacji (Dz.U. L 43 z 16.2.2018, s. 18)

EBC/2018/10
Decyzja Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2018/546 z dnia 15 marca 2018 r. w sprawie przekazania uprawnień do przyjmowania decyzji w przedmiocie funduszy własnych (Dz.U. L 90 z 6.4.2018, s. 105)

EBC/2018/11
Decyzja Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2018/547 z dnia 27 marca 2018 r. w sprawie wyznaczenia kierowników jednostek organizacyjnych przyjmujących decyzje delegowane w przedmiocie funduszy własnych (Dz.U. L 90 z 6.4.2018, s. 110)

EBC/2018/12
Decyzja Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2018/667 z dnia 19 kwietnia 2018 r. w sprawie całkowitej kwoty rocznych opłat nadzorczych za 2018 r. (Dz.U. L 111 z 2.5.2018, s. 3)

8. Europejski sektor bankowy w liczbach

Statystyki nadzorcze zostały w 2018 znacznie wzbogacone

Od grudnia 2016 EBC publikuje na swojej stronie internetowej poświęconej nadzorowi bankowemu dane statystyczne o strukturze bilansu, rentowności, wypłacalności i ryzyku kredytowym nadzorowanych banków. W wyniku wprowadzenia najnowszych ram sprawozdawczych EUNB, a także przesuwania się centrum uwagi analityków i uczestników rynku, publikowane statystyki zostały w 2018 znacznie poszerzone. Dodano do nich nowe wskaźniki, takie jak poziom aktywów (1, 2 lub 3), łączna ekspozycja na sektor instytucji rządowych i samorządowych oraz parametry ryzyka kredytowego wg IRB. Te nadzorcze statystyki bankowe są podawane co kwartał, w podziale geograficznym i według kategorii banków.

Poniżej przedstawiono niektóre ważne dane za okres objęty raportem. Próby banków użyte w poszczególnych okresach referencyjnych różnią się między sobą, gdyż lista instytucji istotnych może się zmieniać w ciągu roku.

Współczynniki kapitałowe w ostatnich okresach sprawozdawczych w ujęciu średnim były stabilne

W ostatnich okresach sprawozdawczych współczynniki kapitałowe w ujęciu średnim były stabilne (zob. tabela 11). Łączny współczynnik kapitałowy w trzecim kwartale 2018 wyniósł 17,83%, co oznacza niewielki spadek w porównaniu z 17,97% rok wcześniej. Podobnie kształtował się współczynnik CET1, podczas gdy współczynnik Tier I wzrósł z 15,32% w trzecim kwartale 2017 do 15,40% w trzecim kwartale 2018. Wskaźnik dźwigni nieznacznie się obniżył, i to przy obu scenariuszach: zarówno przejściowego, jak i pełnego wprowadzenia wymogu. Wskaźnik pokrycia wypływów netto (LCR) w trzecim kwartale 2018 wyniósł 140,93%, czyli więcej niż rok wcześniej, kiedy wynosił 140,34%.

Tabela 11

Łączny współczynnik kapitałowy i jego składowe, wskaźnik dźwigni i wskaźnik LCR, wg okresu referencyjnego

(proc.)

Źródło: EBC.
Uwagi: Dane dotyczą instytucji istotnych na najwyższym szczeblu konsolidacji, dla których dostępne są sprawozdania nt. adekwatności kapitałowej COREP i sprawozdania finansowe FINREP. W II i III kw. 2017 instytucji tych było 114, w IV kw. 2017 – 111, a w I i II kw. 2018 – 109. Liczba podmiotów w poszczególnych okresach referencyjnych odzwierciedla zmiany na liście instytucji istotnych wynikające z ocen istotności przeprowadzanych przez Nadzór Bankowy EBC, zwykle raz do roku, oraz z fuzji i przejęć.

Jakość aktywów banków w 2018 ponownie się poprawiła

Poprawiła się także jakość aktywów banków, gdyż ogólny wskaźnik kredytów zagrożonych równomiernie malał, z 5,15% w trzecim kwartale 2017 do 4,17% w trzecim kwartale 2018 (zob. wykres 13).

Wykres 13

Jakość aktywów: kredyty i pożyczki zagrożone wg okresu referencyjnego

Źródło: EBC.
Uwaga: Próba taka sama jak w tabeli 11.

Łączna wartość aktywów i pasywów banków (zob. wykres 14wykres 15) odzwierciedla dane dla (zmiennej) próby podmiotów w określonych punktach czasowych. Gdy weźmie się to pod uwagę, można stwierdzić, że główne pozycje bilansowe są na przestrzeni czasu stabilne, choć struktura aktywów wskazuje na trend wzrostowy w pozycji „kredyty i pożyczki” oraz trend spadkowy w pozycjach „instrumenty udziałowe” i „instrumenty pochodne”. Jeśli chodzi o strukturę pasywów, widać trend spadkowy w pozycji „instrumenty pochodne” oraz niewielki wzrost w pozycji „depozyty”.

Wykres 14

Aktywa wg okresu referencyjnego

(mld euro)

Wykres 15

Zobowiązania i kapitał własny wg okresu referencyjnego

(mld euro)

© Europejski Bank Centralny 2019

Adres do korespondencji 60640 Frankfurt am Main, Germany
Telefon +49 69 1344 0

Internet www.bankingsupervision.europa.eu

Wszelkie prawa zastrzeżone. Zezwala się na wykorzystanie do celów edukacyjnych i niekomercyjnych pod warunkiem podania źródła.

Datą graniczną dla danych uwzględnionych w raporcie był 31 grudnia 2018.

Objaśnienia terminów można znaleźć w słowniczku SSM.

HTML ISBN 987-92-899-3608-8, ISSN 2443-5988, DOI 10.2866/09780, QB-BU-19-001-PL-Q

  1. Zob. badanie ankietowe akcji kredytowej banków ze strefy euro.
  2. „Pełne obciążenie” oznacza, że współczynniki kapitałowe CET1 oblicza się na podstawie zharmonizowanych zasad bez uwzględnienia żadnego z rozwiązań przejściowych przewidzianych w rozporządzeniu CRR lub dyrektywie CRD.
  3. Zob. prezentacja „SSM-wide stress test 2018 – Final results”.
  4. Omówienie wyników testu można znaleźć w punkcie 1.1 tego raportu oraz w publikacji EUNB z 2018 EU-wide stress test results.
  5. Jest to odwrócenie dużego ubiegłorocznego wzrostu przychodów z operacji handlowych.
  6. Statystyki te opierają się na informacjach zebranych zgodnie z rozporządzeniem wykonawczym Komisji (UE) nr 680/2014 z dnia 16 kwietnia 2014 r. ustanawiającym wykonawcze standardy techniczne dotyczące sprawozdawczości nadzorczej instytucji zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013 (Dz.U. L 191 z 28.6.2014, s. 1) oraz rozporządzeniem Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2015/534 z dnia 17 marca 2015 r. w sprawie sprawozdawczości dotyczącej nadzorczych informacji finansowych (EBC/2015/13) (Dz.U. L 86 z 31.3.2015, s. 13).
  7. Chodzi o to, by kierownictwo potrafiło wytyczyć drogę do osiągnięcia długookresowych celów banku, z uwzględnieniem takich czynników jak skuteczne procedury i dobre zarządzanie.
  8. A dokładniej – przez łagodzenie warunków udzielania kredytów, wprowadzanie do oferty nowych produktów, rozszerzanie działalności na nowe sektory, zwiększanie koncentracji i agresywną politykę cenową.
  9. Chodzi tu na przykład o cyfryzację, słabe punkty związane ze sposobem działania, wpływ optymalizacji kosztów na potencjał funkcji kontrolnych, a także inne źródła ryzyka wynikające ze strategicznych decyzji banku.
  10. Więcej informacji można znaleźć w publikacji Financial stability implications of IFRS 9, ERRS, 2017.
  11. Zalecenia te weszły w życie w lipcu 2018.
  12. Więcej informacji można znaleźć w ramce 1 „Test warunków skrajnych w 2018”.
  13. Datą referencyjną analizy jest 15 października 2018.
  14. Uaktualniona wersja rozdziału „General topics” została opublikowana 15 listopada 2018, po konsultacjach publicznych, które trwały od marca do maja 2018. Pozostałe rozdziały (dotyczące ryzyka kredytowego i rynkowego oraz ryzyka kredytowego kontrahenta) są obecnie zmieniane i zostaną opublikowane w pierwszej połowie 2019. Konsultacje publiczne w tym zakresie prowadzono od września do listopada 2018.
  15. Te wstępne informacje przekazano instytucjom, aby mogły spojrzeć na pierwsze otrzymane decyzje związane z TRIM w szerszym kontekście.
  16. Nie licząc kontroli odwołanych.
  17. Nie licząc następczych decyzji w sprawie postanowień dodatkowych.
  18. Rozporządzenie Rady (UE) nr 1024/2013 z dnia 15 października 2013 r. powierzające Europejskiemu Bankowi Centralnemu szczególne zadania w odniesieniu do polityki związanej z nadzorem ostrożnościowym nad instytucjami kredytowymi (Dz.U. L 287 z 29.10.2013, s. 63).
  19. Zmiany dotyczyły terminów składania sprawozdań przez właściwe organy i zostały włączone do wspólnych standardów dotyczących planowania czynności nadzorczych.
  20. Wytyczne te obowiązują od 31 marca 2017.
  21. Więcej informacji można znaleźć w punkcie 2.5.
  22. Więcej informacji można znaleźć w punkcie 4.1.5.
  23. Rozpoczęły się programy FSAP dla Malty, Francji i Włoch.
  24. Są to jednostki organizacyjne EBC odpowiedzialne za regularną i bieżącą współpracę z właściwymi organami krajowymi.
  25. System hierarchizacji został wspólnie opracowany i jest regularnie aktualizowany przez EBC i właściwe organy krajowe. Służy do nadawania instytucjom mniej istotnym priorytetu: wysokiego, średniego lub niskiego, na podstawie ich ryzykowności i potencjalnego wpływu na system finansowy danego kraju. Następnie dostosowuje się poziom i intensywność działań w zakresie nadzoru i kontroli zwierzchniej do priorytetu przypisanego danej instytucji.
  26. Postanowienia dodatkowe mogą zostać dołączone do decyzji EBC dotyczących zezwoleń, aby zaradzić problemom wykrytym przez nadzór podczas oceny. Mogą być wiążące lub niewiążące. Są kierowane do danej instytucji, do jednego z upoważnionych posiadaczy znacznych pakietów akcji lub – w przypadku instytucji mniej istotnej – do właściwego organu krajowego sprawującego nadzór bezpośredni.
  27. W wytycznych dla właściwych organów krajowych w sprawie wymogów w zakresie powiadomień dotyczących instytucji mniej istotnych sprecyzowane są wymogi i kwestie proceduralne związane z regularnym i doraźnym przekazywaniem EBC informacji na temat takich instytucji przez te organy.
  28. Obejmujących instytucje zarówno istotne, jak i mniej istotne.
  29. Więcej informacji na ten temat można znaleźć w Raporcie rocznym EBC z działalności nadzorczej 2015.
  30. Były to: BNP Paribas (Francja), Groupe Crédit Agricole (Francja), Deutsche Bank (Niemcy), ING Bank (Holandia), Banco Santander (Hiszpania), Société Générale (Francja), UniCredit Group (Włochy) i Groupe BPCE (Francja).
  31. Więcej informacji można znaleźć w Biuletynie Makroostrożnościowym EBC, nr 3, czerwiec 2017.
  32. SRB także może nadać status FOLTF, ale dopiero po powiadomieniu EBC, że zamierza to zrobić, i tylko wtedy, gdy EBC sam go nie nada w ciągu trzech dni kalendarzowych od otrzymania tego powiadomienia.
  33. Na podstawie art. 113 ust. 1 pkt 4 łotewskiej ustawy o instytucjach kredytowych.
  34. Dyrektywa 2014/49/UE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 kwietnia 2014 r. w sprawie systemów gwarancji depozytów (Dz.U. L 173 z 12.6.2014, s. 149).
  35. Artykuł 2 ust. 1 pkt 8 lit. a) tej dyrektywy stanowi, że depozyty są niedostępne, jeśli właściwe organy administracyjne ustaliły, że – ich zdaniem – instytucja kredytowa, z powodów, które są związane bezpośrednio z jej sytuacją finansową, w danej chwili wydaje się nie być w stanie wypłacić depozytu i w chwili obecnej instytucja ta nie ma perspektyw na jego wypłatę w późniejszym terminie.
  36. Zob. komunikat prasowy CSSF z 9 marca 2018.
  37. ECB instructs national supervisor to impose moratorium on ABLV Bank”, komunikat prasowy EBC, 19 lutego 2018.
  38. The Single Resolution Board does not take resolution action in relation to ABLV Bank, AS and its subsidiary ABLV Bank Luxembourg S.A.”, komunikat prasowy SRB, 24 lutego 2018.
  39. ECB determined ABLV Bank was failing or likely to fail”, komunikat prasowy EBC, 24 lutego 2018.
  40. FCMC adopts decision on unavailability of deposits at ABLV Bank AS”, komunikat prasowy FKTK, 24 lutego 2018; „The CSSF determines the unavailability of deposits at ABLV Bank, S.A.”, komunikat prasowy CSSF / Fonds de garantie des dépôts Luxembourg, 25 lutego 2018.
  41. Pismo do posła do PE Svena Giegolda, 3 maja 2018, pismo do przewodniczącego Bundestagu, 11 lipca 2018.
  42. Rozporządzenie Rady (UE) nr 1024/2013 z dnia 15 października 2013 r. powierzające Europejskiemu Bankowi Centralnemu szczególne zadania w odniesieniu do polityki związanej z nadzorem ostrożnościowym nad instytucjami kredytowymi (Dz.U. L 287 z 29.10.2013, s. 63).
  43. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/843 z dnia 30 maja 2018 r. zmieniająca dyrektywę (UE) 2015/849 w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu oraz zmieniająca dyrektywy 2009/138/WE i 2013/36/UE (Dz.U. L 156 z 19.6.2018, s. 43).
  44. Protokół ustaleń między Jednolitą Radą ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji a Europejskim Bankiem Centralnym w sprawie współpracy i wymiany informacji.
  45. Kryteria te są określone w art. 6 ust. 4 rozporządzenia SSM.
  46. Lista instytucji istotnych i mniej istotnych ogłoszona w grudniu 2018 uwzględnia (a) decyzje w sprawie istotności przekazane nadzorowanym instytucjom przed 14 grudnia 2018 oraz (b) przekształcenia i inne zmiany w strukturze grup bankowych, które nastąpiły przed 1 listopada 2018.
  47. Artykuł 70 rozporządzenia ramowego SSM.
  48. Wygaśnięcie zezwolenia oznacza, że w przypadkach określonych w prawie krajowym traci ono ważność bez konieczności podejmowania oficjalnej decyzji w tej sprawie; następuje to automatycznie po spełnieniu szczególnego, dokładnie określonego warunku, np. zrzeczenia się licencji przez instytucję bądź tego, że instytucja ta przestaje istnieć, np. wskutek fuzji.
  49. W tym bardzo niewielka liczba (15) wniosków dotyczących dodatkowych stanowisk dyrektorskich.
  50. Niektóre decyzje odnoszą się do więcej niż jednego postępowania (np. oceny kompetencji i reputacji kilku członków organów zarządzających tej samej instytucji istotnej lub nabycia znacznych pakietów akcji różnych spółek zależnych w ramach jednej transakcji). Niektóre postępowania dotyczące zezwoleń – w tym zwłaszcza procedury paszportowe i dotyczące wygaśnięcia licencji – nie wymagają oficjalnej decyzji EBC.
  51. Postępowania te dotyczą ocen członków zarządu lub rady nadzorczej, do których odnoszą się ramowe warunki delegowania uprawnień zatwierdzone decyzją Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2017/935 z dnia 16 listopada 2016 r. w sprawie przekazania uprawnień do przyjmowania decyzji w przedmiocie kompetencji i reputacji oraz oceny spełniania wymogów dotyczących kompetencji i reputacji (EBC/2016/42).
  52. Kategoria „zarządzanie ryzykiem i kontrola wewnętrzna” obejmuje rozwiązania i procedury, jakie dany podmiot musi wprowadzić dla zapewnienia odpowiedniej identyfikacji i zgłaszania istniejącego lub potencjalnego ryzyka oraz zarządzania nim. Kategoria „struktura organizacyjna” odnosi się do stopnia zdefiniowania, przejrzystości i spójności struktury podległości służbowych.
  53. Modele alokacji są stosowane przez banki po to, by ryzyka ponoszone w różnych lokalizacjach ześrodkować w centrach zawierania transakcji i zarządzania ryzykiem, tak aby zarządzanie ryzykiem było ekonomiczne.
  54. W programie nie została uwzględniona jedna z 29 podstawowych zasad bazylejskich dotyczących efektywnego nadzoru bankowego – zasada nr 29 „Nadużywanie usług finansowych” – gdyż EBC nie ma kompetencji w dziedzinie przeciwdziałania praniu pieniędzy. Pozostałych 28 zasad obejmuje w sumie 216 kryteriów podstawowych i 17 kryteriów dodatkowych.
  55. Krajowy program FSAP dotyczący Belgii zakończył się przed programem FSAP dla strefy euro. Zawierał zalecenia istotne także dla SSM, zwłaszcza w kontekście nadzoru nad konglomeratami finansowymi, nadzoru zwierzchniego w zakresie modeli wewnętrznych, klasyfikacji pożyczek i tworzenia rezerw, a także konieczności ostrożnego przechodzenia do unii bankowej.
  56. Opinia Europejskiego Banku Centralnego z dnia 22 sierpnia 2018 r. w sprawie przeglądu podejścia ostrożnościowego do firm inwestycyjnych (CON/2018/36), opinia Europejskiego Banku Centralnego z dnia 22 sierpnia 2018 r. w sprawie projektu dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie emisji obligacji zabezpieczonych i nadzoru publicznego nad obligacjami zabezpieczonymi oraz zmieniającej dyrektywę 2009/65/WE i dyrektywę 2014/59/UE; a także w sprawie projektu rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (UE) nr 575/2013 w odniesieniu do ekspozycji w postaci obligacji zabezpieczonych (CON/2018/37), opinia Europejskiego Banku Centralnego z dnia 12 lipca 2018 r. w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia w sprawie minimalnego pokrycia strat z tytułu ekspozycji nieobsługiwanych (CON/2018/32), opinia Europejskiego Banku Centralnego z dnia 7 grudnia 2018 r. w sprawie zmienionego wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (UE) nr 1093/2010 w sprawie ustanowienia Europejskiego Urzędu Nadzoru (Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego) i powiązane akty prawne (CON/2018/55).
  57. Opinion of the European Banking Authority on preparations for the withdrawal of the United Kingdom from the European Union, EUNB, 25 czerwca 2018.
  58. Zob. sekcja „Model validation” na stronie internetowej EUNB.
  59. Artykuł 16 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1093/2010 z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie ustanowienia Europejskiego Urzędu Nadzoru (Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego), zmiany decyzji nr 716/2009/WE oraz uchylenia decyzji Komisji 2009/78/WE (Dz.U. L 331 z 15.12.2010, s. 12).
  60. Sekcja „ECB compliance with EBA guidelines and recommendations”, strona internetowa EBC poświęcona nadzorowi bankowemu.
  61. Zgodnie z art. 6 ust. 7 Regulaminu Rady ds. Nadzoru decyzje mogą być podejmowane również w drodze procedury pisemnej, chyba że sprzeciwi się temu co najmniej trzech członków Rady ds. Nadzoru mających prawo głosu. W takim przypadku dany punkt włącza się do porządku następnego posiedzenia Rady. Przy procedurze pisemnej członkom Rady standardowo należy dać co najmniej pięć dni roboczych na analizę przedmiotowego zagadnienia.
  62. W skład Administracyjnej Rady Odwoławczej wchodzi pięcioro członków: Jean-Paul Redouin (przewodniczący), Concetta Brescia Morra (wiceprzewodnicząca), Javier Aristegui Yanez, Andre Camilleri i Edgar Meister, oraz dwóch członków zastępczych: René Smits i Ivan Šramko.
  63. Obszary funkcjonalne EBC, które pomagają w czynnościach nadzorczych.
  64. Zob. definicja zespołów transgranicznych i mieszanych w punkcie 1.6.
  65. Są to krótkoterminowe umowy o pracę w EBC, które mogą zostać zawarte wyłącznie z pracownikami: 28 krajowych banków centralnych ESBC, właściwych organów krajowych, europejskich instytucji publicznych i agencji oraz międzynarodowych instytucji publicznych (np. MFW, Banku Rozrachunków Międzynarodowych i Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju).
  66. Decyzja EBC/2014/39 zawiera także przepisy dotyczące kwestii organizacyjnych.
  67. Sprawozdania FINREP (FINancial REPorting) i COREP (COmmon REPorting) stanowią część wykonawczych standardów technicznych EUNB i są uwzględnione w rozporządzeniu wykonawczym Komisji (UE) nr 680/2014 z dnia 16 kwietnia 2014 r. ustanawiającym wykonawcze standardy techniczne dotyczące sprawozdawczości nadzorczej instytucji zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013. Zasady FINREP stosuje się do zbierania od banków danych finansowych; standard ten określa znormalizowany format rocznego sprawozdania finansowego (bilansu, rachunku zysków i strat oraz szczegółowych załączników). Zasady COREP stosuje się do zbierania, także w ujednoliconym formacie, danych na potrzeby obliczeń w ramach filaru I, tj. szczegółowych informacji dotyczących funduszy własnych, odliczeń i wymogów kapitałowych (na pokrycie ryzyka kredytowego, rynkowego i operacyjnego) oraz dużych ekspozycji.
  68. Artykuł 140 ust. 4 rozporządzenia ramowego SSM.
  69. „Podejściem sekwencyjnym” określa się schemat przekazywania danych nadzorczych przez banki do właściwych organów krajowych, z tych organów do EBC oraz z EBC do EUNB.
  70. RIAD to wspólny zbiór danych, który opiera się na platformie współużytkowanej przez ESBC i SSM. Został zaprojektowany do przechowywania danych referencyjnych na temat osób prawnych i innych (statystycznych) jednostek instytucjonalnych (przede wszystkim oddziałów), a także relacji między nimi.
  71. Podstawą prawną jest rozporządzenie Rady (WE) 2533/98 dotyczące zbierania informacji statystycznych przez Europejski Bank Centralny, zmienione rozporządzeniem Rady (WE) nr 951/2009 i rozporządzeniem Rady (WE) nr 2015/373.
  72. Podstawą prawną są rozporządzenie (UE) 2016/867 w sprawie zbierania danych granularnych dotyczących ekspozycji kredytowych i ryzyka kredytowego (EBC/2016/13) oraz wytyczne EBC/2017/38.
  73. Podstawą prawną jest rozporządzenie EBC (UE) nr 1333/2014 z dnia 26 listopada 2014 r. (EBC/2014/48), zmienione rozporządzeniem EBC 1599/2015 z dnia 10 września 2015 r. (EBC/2015/30).
  74. Na mocy art. 29 rozporządzenia SSM.
  75. W tym: zaplecze biurowe, zarządzanie kadrami, obsługa administracyjna, budżet i kontroling, księgowość, obsługa prawna, komunikacja, tłumaczenia, audyt wewnętrzny, statystyka i informatyka.
  76. Decyzja Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2018/667 z dnia 19 kwietnia 2018 r. w sprawie całkowitej kwoty rocznych opłat nadzorczych za 2018 (EBC/2018/12).
  77. Artykuł 9 rozporządzenia Europejskiego Banku Centralnego (UE) nr 1163/2014 z dnia 22 października 2014 r. w sprawie opłat nadzorczych (EBC/2014/41).
  78. W przypadku najmniejszych banków istotnych – o sumie aktywów poniżej 10 mld euro – podstawowy składnik opłaty jest obniżany o połowę.
Demaskowanie nieprawidłowości